רבי אברהם שמואל בכרך
רבי אברהם שמואל בכרך (ה'של"ה – כ"ז אייר ה'שע"ה) איז געווען אַן אנגעזעענער פוסק און רב אין עטליכע קהילות אין בעהמען און מעהרן און אין ווירמייזא. זיין רעבעצין איז געווען חוה בכרך, אן אייניקל פונעם מהר"ל מפראג. א טייל פון זיין שאלות ותשובות זענען ארויסגעגעבן געוואָרן דורך זיין אייניקל, רבי יאיר חיים בכרך, אין דעם ספר שו"ת "חוט השני". ר' שמואל איז נפטר געווארן ביים עלטער פון בערך 40 יאר.
 | |
| געבורט |
1575 ה'של"ה בומסלא |
|---|---|
| פטירה |
מאי 26, 1615 (אלט: 40 בערך) כ"ז אייר ה'שע"ה גערנסהיים |
ביאגראפיע
נוסח פון זיין מציבה
|
|---|
|
אוי |
ר' שמואל בכרך איז געבוירן בערך יאר של"ה אין שטאט בומסלא (Jungbunzlau, היינט Mladá Boleslav אין טשעכיי) צו זיין פאטער ר' יצחק[1], וועלכער איז כנראה נישט געווען אַן אויסגערופענער תלמיד חכם, ווייל רבי שמואל האט אים קיינמאל נישט גערופן מיט א כבוד טיטל. דער נאמען אברהם איז צוגעגעבן געווארן שפּעטער ווען ער איז געווען קראנק. די משפחה'ס מקור איז ווארשיינליך פון דער שטאט באַכאַראַך (Bacharach) אויפן טייך ריין אין ריינלאנד-פּפאלץ, פון וואו זיי זענען פארטריבן געווארן קיין בעהמען[2].
אין זיין יוגנט איז ער אוועק לערנען תורה אין דער שטאט פראג, וואו איז געווען א תלמיד פונעם מהר"ל מפראג, וועמען ער האט גערופן "מורי ורבי" און "רבינו הגדול". ער האָט אויך מקבל געווען תורה פון מהר"ל'ס איידעם, רבי יצחק כ"ץ[3]. רבי אברהם שמואל האט געלערנט צוזאמען מיט רבי חיים אולמא פון פיורדא אין פראג ארום שנת שנ"ב[4].
די אידענטיטעט פון זיין ערשטער ווייב איז נישט באקאנט. נאָך דעם וואס זי איז נפטר געווארן אדער זיי האבן זיך צעשיידט, האט ער חתונה געהאט בזיווג שני אין שנת ש"ס אין פראג מיט חוה, די טאכטער פון זיין רבי רבי יצחק כ"ץ און פון פיגלא, טאכטער פון מהר"ל[5]. רביצין חוה איז געווען באקאנט אלס א קלוגע, משכלת און געלערנטע פרוי, מיט גרויס חכמה און קדושה[6].
ער האָט געדינט אלס רב אין עטלעכע קהילות איידער ער איז געקומען קיין וואָרמס: ערשט איז ער געווען א דרשן אין פראג, דערנאך איז ער געווען רב אין זיין געבוירן-שטאָט בומסלא. פון דארטן איז ער אריבער קיין טורבין (Třeboň) אין בעהמען[7], דערנאך קיין קעלין (Kolín) אין בעהמען, וואו ער איז געווען אין שנת שס"ו[8]. דערנאך איז ער געווען אין פּאָהרליץ (Pohrlitz, היינט Pohořelice) אין מעהרין ארום שנת שס"ז. ער איז פארבעטן געווארן צו זיין רב אין וויכטיגע קהילות וואס האבן אים געזוכט "פון ווייטע לענדער"[9].
אין שנת שס"ט[10] איז ער אויפגענומען געווארן אלס אב"ד אין דער אלטער שטאט ווארמס, וואס ער רופט "עיר גדולה לאלקים"[11]. ער איז געווען אב"ד און ר"מ (ריש מתיבתא) דאָרטן . ר' שמואל האט געהאלטן הויך דעם פאן פונעם ווארמסער רבנות און האט זיך פעסטן קעגגעשטעלט די רבנים פון פראנקפורט, וועלכע האבן געפאדערט אויטאריטעט איבער אלע אנדערע רבנים אין דייטשלאנד[12].
בעת זיין צייט אין ווארמס, האט זיך דער עקאנאמישער מצב זייער פארערגערט, וואס האט גורם געווען האַס קעגן די אידן. אין דער נאכט פון תשעה באב שע"ד, זענען הונדערטער צונפט-לייט (גילדען, צעכן) געקומען צום אידישן געסל טויער און געזוכט נקמה און רויב. די אידן האבן געשריגן און מתפלל געווען. דער "גדול הדור" הרב גדליה, א "בעל שם", האט געמאכט אויסזען ווי די אידישע גאס איז פול מיט באוואפנטע קעמפער, און א שרעק איז געפאלן אויף די אטאקירער. נאך האלבער נאכט, איז רבי שמואל בכרך אוועק מיט א מנין מענטשן צום שול און געליינט מגילת איכה[13]. די אידן זענען געצוואונגען געווארן אריבערצוגיין צו דער אנדערער זייט פונעם ריין טייך, אבער זענען ערלויבט געווארן צוריקצוקומען דורך דער השתדלות פונעם ארכיבישאף פון מיינץ.
אבער בערך א האלב יאר שפּעטער, אין שע"ה, נאך ווידעראמאליגע פאדערונגען פאר פארטרייבונג, האט דער פרינץ עלעקטאר פרעדריק דער פינפטער גענומען די קהילה אונטער זיין שוץ. דאס האט דערצערנט די צעכן, פון וועלכע איבער זעקס הונדערט צונפט-לייט האבן אום שביעי של פסח שע"ה אויסגעדריקט זייער האס דורך צעברעכן מציבות אויפן בית-עלמין, פארניכטן די שול, שלאגן און הרגענען אידן און גנבענען זייערע זאכן[14], און האבן פארטריבן די אידן פון שטאט אריבער דעם טייך ריין[15].
רבי שמואל און זיין איינציגער זון משה שמעון זענען פארטריבן געווארן מיט די אנדערע גולים. ער איז אריבערגעגאנגען דעם ריין טייך ביז ער איז אנגעקומען קיין גערנסהיים (Gernsheim). אויף זיין וואנדערונג האט ר' שמואל נישט געקענט פארטראגן די שווערע וועגן און איז שטארק קראנק געווארן. בערך פינף וואכן נאכן גירוש, איז ער נפטר געווארן אין גערנסהיים אום כ"ז אייר שע"ה, אלט זייענדיג בלויז 40 יאר. עס איז נישט קלאר צי ר' שמואל איז געשטארבן פון פיזישע וואונדן אדער פון דער צער און עגמת-נפש פונעם פּאגראם[14]. ער איז באגראבן געווארן אין אלסבאך (Alsbach-Hähnlein), אויף דעם אלטן בית הקברות צווישן ביקענבאך (Bickenbach) און צווינגענבערג (Zwingenberg)[16]. זיין מצבה איז באנייט געווארן בערך הונדערט יאר שפּעטער[17]. זיין זוהן רבי משה שמשון, וואס איז דעמאלט געווען אַן אכט-יעריג קינד, האט געהאלטן א ביטערן הספד אויף זיין קבר[18] און האט אויך מחבר געווען א קינה אויף זיין פּטירה[19].
רבי אברהם שמואל איז געווען באטראכט אלס איינער פון די גדולי הדור. ער איז געווען עניוות'דיג אבער שטארק ווען זיין פסק איז געווען באצווייפלט. ער האט געהאט קשרים מיט פיל גדולים פון זיין צייט, אריינגערעכנט: רבי ישעיה הלוי הורוויץ ("של"ה הקדוש"), וועמען ער האט גערופן "אהובי חביבי מחותני"[20]; זיין שווער רבי יצחק הכהן כ"ץ; רבי מנחם מאניש חיות פון ווילנא; רבי אליהו לואנץ פון וורמייזא ("רבי אליהו בעל שם"), וואס האט אים גערופן "אהובי אדוני האלוף התורני... שפתותיו כחוט השני"[21]; און רבי אליקים געטשליק ראטענבורג. ער האט אויך געהאט פיל תלמידים און איז געווען זייער פארנומען מיט די רבנות ארבעט און לערנען[22].
ווערק
רבי שמואל בכרך איז געווען א פּראָליפישער משיב. זיין אייניקל רבי יאיר חיים האט געזאמלט בערך 50 פון זיין שאלות ותשובות און זיי ארויסגעגעבן צום ערשטן מאל אין פראנקפורט-דמיין אין שנת תל"ט אינעם ספר שו"ת "חוט השני", צוזאמען מיט תשובות פון זיין זון רבי משה שמשון און עטליכע אייגענע תשובות. רבי יאיר חיים האט ערשט געטראכט צו רופן דעם ספר "חוט המשולש" (דרייפאכיגער שטריק) ווייל עס ענטהאלט תשובות פון דריי דורות, אבער ער האט געטוישט דעם נאמען צו "חוט השני" (רויטער פאדעם אדער צווייפאכיגער שטריק) אלס עניוות[23].
צווישן זיי זענען:
- א חיבור אויפן לוח השנה. ער האָט געהאַט א ציל צו ערקלערן דעם רמב"ם'ס לערע איבערן לוח, ווי אויך די ווערק פון רבי אברהם בן חייא און אנדערע אידישע אסטראנאמער[12].
- א צאל אַפּאָלאָגעטישע ווערק קעגן קריסטנטום. פאלעמישע טראקטאטן קעגן קריסטנטום זענען אין כתב-יד.
- קאזואיסטישע חיבורים (עניני הלכה).
- חידושים אויף מסכתות הש"ס.
זיינע תשובות זענען טיילווייז פארעפנטלעכט געווארן דורך זיין אייניקל, רבי יאיר חיים, אין דעם צונויפגעזאמלטן שו"ת "חוט השני" (פראנקפורט-אם-מיין, 1679).
- ליטורגישע פיוטים. צוויי ווערן דערמאנט: איינער פאר חנוכה, וואס הויבט זיך אן מיט "שדי סלעי ומצודתי", וואָס ער האט מחבר געווען אין קאלין אין שס"ו, געבויט אויפן מוסטער פון "מעוז צור". ר' שמואל, זיין זון ר' משה שמעון, און זיין אייניקל ר' יאיר חיים, פלעגן אלע דאס זינגען יעדן חנוכה נאכט אויפן ניגון פון "מעוז צור"[24]. אויך איז דערמאנט א דריי-שורות'דיגע סליחה וואס הויבט זיך אן מיט "אנא מארץ חיים תשרש"[25].
נישט לאנג צוריק זענען אנטדעקט געווארן עטליכע בענד פון זיין תורה, אריינגערעכנט תשובות און חידושים אויפן ש"ס. טייל פון זיי זענען געווען אונטער זיין אייניקל'ס, בעל 'חוות יאיר', האנט, וועלכער האט צוגעגעבן הערות אין זיין כתב-יד. טייל קטעים פון זיי זענען געדרוקט געווארן. אויך זענען אנטפּלעקט געווארן זיינע הערות וואס ער האט געשריבן אויפן ברעג פון משניות אין כתב-יד, און זיינע חידושים אויף מסכת שבת[26].
ער האט געהאט אין זיין רשות כתבי-יד פון ווערק פון גרעסערע ראשונים ווי ראב"ן, סמ"ק, שו"ת הרא"ש, שו"ת תרומת הדשן און אנדערע, און האט זיי באנוצט בשעת ער האט געשריבן הלכה'דיגע תשובות[27].
פאמיליע
ר' אברהם שמואל'ס ווייב, רעבעצין חוה בכרך, איז געווען באקאנט פאר איר לערנפעאיגקייט און השפעה. איר אייניקל, ר' יאיר חיים בכרך, האט גערופן זיין בארימטן שו"ת "חוות יאיר" נאך איר, זיך אידענטיפיצירנדיג ווי "חוה'ס יאיר". ר' יאיר חיים האט נאכגעשריבן די באמערקונגען וואס זיין זיידע און זיין באבע האבן געשריבן אויפן ברעג פונעם מחזור[14]. זיין ווייב חוה האט נישט געוואלט ווידער חתונה האבן נאך זיין פּטירה, אפילו ווען דער של"ה האט איר געשיקט א שידוך הצעה נאך זיין ווייבס פּטירה אין שנת ש"פ. זי האט זיך צוריקגעקערט קיין פראג נאך זיין פּטירה און שפּעטער איז זי צוריקגעקומען קיין ווארמס ווען איר זון רבי משה שמשון איז דארטן געווארן רב. בערך א יאר שפּעטער, אין שנת תי"א, איז זי ארויסגעפארן קיין ארץ ישראל, אבער איז נפטר געווארן אויפן וועג אין סאָפיע (היינט בולגאריע) און איז דארטן באגראבן געווארן. דער באקאנטער ספר שו"ת "חוות יאיר" פון איר אייניקל רבי יאיר חיים בכרך איז גערופן אויף איר נאמען, אלס אַן אנדענק צו איר חכמה און געלערנטקייט.
ר' שמואל און זיין רעביצין חוה האבן געהאט איין זון, רבי משה שמשון בכרך (וואס איז שפּעטער געווען רב אין ווירמייזא און דער פאטער פון רבי יאיר חיים), און פיר טעכטער: סלאווא (נפטרה כ"ד אלול שפ"א אין וויען), ווייב פון רבי יעקב תאומים פון וויען; טעלצל (נפטרה אייר תי"ט אין פּראג), ווייב פון רבי משה פרץ גערופן זבלא, אב"ד שנייטוך (Schnaittach)[28]. הענדל (נפטרה ת"א אין פּראג), ווייב פון רבי אליעזר ליבערמאן, א דרשן פון פראג און מחבר פון "תפלות ובקשות נאים"; און רייכיל, פון פראנקפורט-דמיין[29].
ביבליאגראפיע
- צבי לרר, "תולדות הגאונים ממשפחת 'בכרך' בוורמייזא", שו"ת חוט השני, זכרון אהרן, עמ' 2–16.
- בעריש ווייס, יומא דנשמתא: הגה"ק רבי אברהם שמואל בכרך זי"ע אב"ד וורמייזא, עלים לתרופה א'תס"ט (בהר בחוקותי תשפ"ה) און א'ע' (במדבר תשפ"ה).
- Lewysohn, Ludwig, 1819-1901, נפשות צדיקים - Epitaphien von Grabsteinen, פראנקפורט דמאין, תרט"ו, עמ' 51–54
דרויסנדיגע לינקס
- בכרך, אברהם שמואל בן יצחק (1575-1615), אויפ'ן וועבזייטל פון דער מדינת ישראל נאציאנאלער ביבליאטעק
- Rabbi (Abraham) Samuel Bacharach (b. - 1615) - Genealogy, Geni.com
רעפערענצן
- ↑ לרר, חוט השני, ז' 3–4.
- ↑ יונה עמנואל, "בעיות סוציאליות וסכסוכי עבודה בשו"ת חות יאיר לרב יאיר חיים בכרך", ספר זכרון לבב שלם, ירושלים, תשל"א, עמ' 23.
- ↑ לרר, זז' 4–5.
- ↑ הגהות רבי חיים אולמא מפיורדא על ספר 'יוסף אומץ', מהדו' מכון שלמה אומן, שעלבים תשע"ו, עמ' קפד; זעט יצחק זימר, "תגובות יהודי אשכנז להשפעות המרכז בפולין בראשית המאה הי"ז", סיני קב (ג-ו), מוסד הרב קוק, תשמ"ח, עמ' רלג, הערה 43 (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
- ↑ לרר, ז' 5.
- ↑ לרר, זז' 15–16.
- ↑ דאס איז נישט Turobin אין פּוילן. לרר, ז' 6.
- ↑ ער האט דארטן מחבר געווען א חנוכה ליד, ווי זיין אייניקל שרייבט אין סוף שו"ת 'חות יאיר', דף רכז:.
- ↑ ווי ער שרייבט אליינס, שו"ת חוט השני, סי' כז. זעט אויך סי' מה.
- ↑ יצחק זימר, "תגובות יהודי אשכנז להשפעות המרכז בפולין בראשית המאה הי"ז", סיני קב (ג-ו), מוסד הרב קוק, תשמ"ח, עמ' רלג, הערה 43 (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
- ↑ כרם שלמה, שנה י חו' ד, עמ' ח.
- ↑ 12.0 12.1 אברהם דראבקין, «Бахарах, Авраам Самуил» // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. Россия, Санкт-Петербург, 1906—1913.
- ↑ רבי יודא ליווא קירכום זצ"ל, תושב העיר, מנהגות וורמייזא, מכון ירושלים תשמ"ז, עמ' רסד-רסה.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 Pearl (Preschel) Herzog, "Ode to a Grandmother, Rebbetzin Chavah Bacharach".
- ↑ רבי יודא ליווא קירכום, מנהגות וורמייזא, מכון ירושלים תשמ"ז, עמ' רט-רי.
- ↑ Rabbi Abraham Samuel Ben Isaak Bacharach (1575-1615) - Find a Grave Memorial.
- ↑ מיט א טעות אין נאמען פון זיין ספר שו"ת. זעט עלים לתרופה, א'ע'.
- ↑ זיין אייניקל, ר' יאיר חיים, דערמאנט דעם הספּד אין זײנע רשימות: "דרוש הספד מאדוני אבי הגאון ז"ל על קבר זקני הגר"ש זצ"ל". זעט: 'דעת קדושים', פעטרבורג תרנ"ח, יתרון דעת עמ' 20.
- ↑ געדרוקט סוף שו"ת 'חות יאיר', דף רכח.
- ↑ שו"ת חוט השני סי' יא. זעט אויך סי' ו און ז.
- ↑ שו"ת חוט השני סי' כב.
- ↑ לרר, זז' 8–10.
- ↑ הקדמה צום ספר חוט השני.
- ↑ סוף שו"ת 'חות יאיר', דף רכז:.
- ↑ צונץ, ליטעראטורגעשיכטע דער סינאגאגאלען פּאעזיע, ז' 429.
- ↑ לרר, ז' 13.
- ↑ לרר, ז' 14.
- ↑ מגילת יוחסין.
- ↑ לרר, ז' 14.