רוי:תקיעת שופר
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
 | |
| מקרא | במדבר כט, א |
|---|---|
| משנה | מסכת ראש השנה, פרקים ג'-ד' |
| משנה תורה | הלכות שופר וסוכה ולולב, פרקים א'-ג' |
| שולחן ערוך | אורח חיים, סימנים תקפ"ה-תקצ"ו |
| ספרי מניין המצוות |
ספר המצוות, עשה ק"ע ספר החינוך, מצוה ת"ה |
תקיעת שופר איז א מצות עשה פון די תרי"ג מצוות, צו הערן שופר בלאזן אין ראש השנה. די תורה רופט אן די טאג פון ראש השנה ”יום תרועה” (טאָג פון שאַלן)[1] און ”זכרון תרועה”[2], און חז"ל האבן ארויס געלערנט פון דעם אז מען דארף בלאזן מיט א שופר אין דעם טאג.
מקור
אין פרשת פנחס, איז דערמאנט ראש השנה ווי א טאג וואס מען בלאזט:
וּבַחֹדֶשׁ הַשְּׁבִיעִי בְּאֶחָד לַחֹדֶשׁ מִקְרָא קֹדֶשׁ יִהְיֶה לָכֶם כָּל מְלֶאכֶת עֲבֹדָה לֹא תַעֲשׂוּ יוֹם תְּרוּעָה יִהְיֶה לָכֶם
די תורה איז נישט מסביר וויאזוי מען איז מקיים די מצוה. אבער חז"ל האבן ארויס געלערנט אין א גזירה שווה פון יובל אז מען דארף בלאזן מיט א שופר.
טעמי המצוה
אין גמרא שטייט אז בלאזן שופר אין ראש השנה איז א גזירת הכתוב: "רחמנא אמר תקעו"[3]. פונדעסטוועגן ווערן געברענגט אין גמרא און אין די ראשונים א צאל טעמים און רמזים. אין גמרא איז מבואר אז מיט דעם טוט דער אויבערשטער געדענקען די אידן לטובה[4][5] אין דעם טאג וואס איז א יום דין און א משפט, און בלאזן איז פעהיג אויף דעם ווי עס שטייט[6]: "וַהֲרֵעֹתֶם בַּחֲצֹצְרֹת וְנִזְכַּרְתֶּם לִפְנֵי ה' אֱלֹקֵיכֶם[7]. אזוי אויך שטייט אין גמרא פארוואס מ'בלאזט מיט א שופר פון א ווידער, ווייל דער אויבערשטער זאגט: בלאזט פאר מיר מיט א שופר של איל כדי איך זאל ענק געדענקען דעם עקידת יצחק בן אברהם, און איך רעכן אויף ענק כאילו עקדתם עצמכם לפני[3]. ווייטער שטייט אז מ'בלאזט זיצנדיג און דערנאך שטייענדיג "כדי לערבב השטן".
אין נאמען פון רב סעדיה גאון איז מפורסם א ליסטע פון צען טעמים אויף די מצוה[8]:
- ראש השנה איז דער טאג וואס דער אויבערשטער איז געווארן קעניג אויף דער וועלט. און פאר קעניגן בלאזט מען מיט טראמפייטערס ווען זיי ווערן קעניג. דער טעם ווערט געברענגט אין נאך ראשונים[9], געוויסע לייגן צו אז דאס איז א שאלן פון פרייד אז דער קעניג גייט אונז מזכה זיין בדין און העלפן[10]. דער גר"א איז טאקע געווען שטארק בשמחה ביי תקיעת שופר[11].
- ראש השנה איז דער ערשטער טאג פון עשרת ימי תשובה, וועקט מען אויף מיט דעם די מענטשן זיי זאלן תשובה טון. דער טעם איז געברענגט אין רמב"ם[12].
- צו דערמאנען פון קבלת התורה וואס איז געווען מיט א שטארקן שופר, ווי עס שטייט: "וַיְהִי קוֹל הַשֹּׁפָר הוֹלֵךְ וְחָזֵק מְאֹד"[13].
- צו דערמאנען די מוסר רייד פון די נביאים וואס זענען געגליכען צו א שופר, ווי עס שטייט: "וְשָׁמַע הַשֹּׁמֵעַ אֶת־קוֹל הַשּׁוֹפָר וְלֹא נִזְהָר וַתָּבוֹא חֶרֶב וַתִּקָּחֵהוּ דָּמוֹ בְּרֹאשׁוֹ יִהְיֶה…וְהוּא נִזְהָר נַפְשׁוֹ מִלֵט"[14].
- צו דערמאנען פון דעם חורבן בית המקדש, וואס די גוים האבן דעמאלס געבלאזען מיט שופרות[15], און דורך דעם וועלן מיר בעטן אז דער דריטער בית המקדש זאל אויפגעבויט ווערן.
- אונז צו דערמאנען ווי יצחק האט געהאט מסירות נפש ביי די עקידה, און מיר זאלען אויך האבן מסירות נפש ביי עבודת ה'.
- אז מיר זאלן זיך שרעקן און זיך צעברעכן פאר'ן אויבערשטן, ווייל די קול פון א שופר שרעקט איבער א מענטש[16]
- צו דערמאנען דער יום הדין הגדול והנורא, וואס דאן וועט זיין א שופר[17], און מיר זאלן מורא האבן.
- צו דערמאנען דעם צוקופטיגן קיבוץ גליות, וואס וועט זיין מיט שופר בלאזן[18]און גליסטן דערצו.
- אונז צו דערמאנען "תחיית המתים" און גלייבן דערין, וואס עס שטייט דערביי: "כָּל יֹשְׁבֵי תֵבֵל וְשֹׁכְנֵי אָרֶץ כִּנְשֹׂא נֵס הָרִים תִּרְאוּ וְכִתְקֹעַ שׁוֹפָר תִּשְׁמָעוּ"[19].
שופר
עס איז דא א מחלוקת וועלכער שופר עס איז כשר צו בלאזן דערמיט. דער רמב"ם האלט אז נאר פון א שעפס איז כשר[20] אבער לויט אנדערע דעות איז יעדער שופר כשר חוץ פון דאס וואס קומט פון רינדער (אקס אדער קוה), אבער בכל אופן איז בעסער צו נעמען פון א שופר פון א ווידער[21] וויבאלד עס דערמאנט די עקידת יצחק[22]. אין תימן האט מען זיך געפירט צו נעמען א שופר פון א 'קודו', א סארט אפריקאנער אנטעלאָפ.
סארטן בלאזן
חז"ל האבן ארויס געלערנט אז די מצוה פון בלאזן מיטן שופר ראש השנה איז אזוי ווי די מצוה פון בלאזן ביי יובל. און וויבאלד עס שטייט דריי מאל די ווארט תרועה ביי די פסוקים פון ראש השנה און יובל[23], לערנט מען אויס אז מען דארף בלאזן דריי מאל. פון די פסוק ”והעברת שופר תרועה … תעבירו שופר בכל ארצכם”[24] האבן חז"ל ארויס געלערנט אז מען דארף בלאזן א תקיעה – א לענגליכע גלאטע קול – פאר און נאך יעדן תרועה[25]. קומט אויס אז די מצוה פון תורה איז בלאזן ניין מאל - דריי תרועות און זעקס תקיעות.
אבער חז"ל זענען געווען מסופק וואס מיינט דאס א 'תרועה': צו מיינט עס א "שברים", אדער א "תרועה", אדער מיינט עס ביידע צוזאמען איינע נאך די אנדערע (שברים־תרועה):
- שברים – דריי קורצע קולות. ווערט אויך אנגערופן אין גמרא גניחות.
- תרועה – גאר קורצע קולות. לויט רוב מפרשים דריי קולות[26], עס זענען דא וואס זאגן אז דאס מיינט איין קול וואס טרייסלט[27], אבער עס איז איינגעפירט צו מאכן לכל הפחות ניין קורצע קולות[28]. דאס ווערט אויך אן גערופן אין גמרא ללות.
- שברים־תרועה – גניחות און דערנאך יללות.
לויט רב האי גאון[29] איז דאס נישט קיין עכטער ספק נאר אין יעדן פלאץ האט מען זיך געפירט אנדערש, אבער לויטן רמב"ם[30] איז דאס א ריכטיגער ספק וואס די תורה מיינט.
כדי צו יוצא זיין לויט אלע דעות האבן חז"ל געהייסן בלאזן דריי מאל יעדן סארט תרועה, ווען פאר און נאך יעדע פון זיי בלאזט מען א תקיעה. קומט אויס אז מען בלאזט דרייסיג קולות (18 תקיעות, 6 שברים, און 6 תרועות). מען בלאזט דריי מאל יעדע איינס פון די "סדרים":
- תשר"ת (אין פריערע מקורות 'קשר"ק') - א תקיעה, און דערנאך א שברים, שפעטער א תרועה און נאך א תקיעה.
- תש"ת (אין פריערע מקורות 'קש"ק') - א תקיעה, און דערנאך א שברים, און נאך א תקיעה.
- תר"ת (אין פריערע מקורות 'קר"ק') - א תקיעה, און שפעטער א תרועה, און נאך א תקיעה.
דיני התוקע והשומע
סיי דער וואס הערט און סיי דער וואס בלאזט דארפן מכוון זיין צו יוצא זיין די מצוה[31]. דערפאר, אויב איינער האט זיך געשפילט מיט א שופר און עס איז ארויס א תקיעה, אדער דער וואס הערט האט נישט געוואוסט אז עס איז א קול פון א שופר, אדער אויב האט ער געבלאזן כדי צו זיך אויסלערנען אדער צו זינגען איז מען נישט יוצא[32]. א חרש, שוטה, אדער קטן וואס זענען נישט חייב במצוות קענען נישט מוציא זיין אנדערע[33]. מען דארף בלאזן שטייענדיג[34] און דערפאר טאר מען זיך נישט אָנלאַנען אויף א זאך וואס אויב מען וועט דאס אוועקנעמען וועט ער פאלן[35]. מען פירט זיך צו בלאזן ביים באלעמער[36] ווייל דארטן ליינט מען אין תורה כדי די זכות פון תורה זאל זיך מצרף זיין צו די זכות פון שופר[37]. מען דארף בלאזן אין די רעכטע זייט פון מויל, און דער עפענונג פון שופר זאל זיין אויף ארויף[38].
דער וואס הערט די תקיעות דארף הערן די גאנצע תקיעה. און אויב האט ער געהערט נאר א טייל פון תקיעה אפילו עס איז געווען כשיעור תקיעה איז ער נישט יוצא[39]. איינער וואס האט געהערט נאר א ווידערקול פון שופר איז נישט יוצא. און דערפאר ווען איינער בלאזט אין א גרוב (אזוי ווי עס איז געווען מצוי אין שעת השמד[40]) זענען די וואס שטייען אינדרויסן נישט יוצא ווייל זיי הערן נאר א ווידערקול[41]. להלכה איז מען אויך יוצא ביי א שופר וואס איז אסור בהנאה למשל צוליב א נדר ווייל א מצוה הייסט נישט קיין הנאה[42].
דער שיעור פון די קולות
אלע סארטן קולות וואס גייען ארויס פון דער שופר זענען כשר, דין, דיק, און הייזעריג[43]. אויך אויב עס איז געווארן אנדערש דער קול צוליב א לאך, איז עס כשר מעיקר הדין[44]. די קורצסטע שיעור פון תקיעה איז אזוי ווי א שיעור תרועה פון 'שלש יבבות', דאס מיינט ווי דריי פון די קורצסטע קולות[45] אדער ווי ניין אזעלכע קולות[46]. פאר א נארמאלער בעל תוקע נעמט דאס א סעקונדע מיט א האלב[47]. ווייניגער פון דער שיעור רופט זיך אן א 'שבר'[48]. די תקיעה מיט די תרועה דארפן זיין אין דער זעלבער לענג, און דערפאר ביי סדר תש"ת וואס די תרועה איז דריי שברים דארף די תקיעה זיין אזוי ווי דריי שברים. און די זעלבע זאך ביי תשר"ת[49]. מען מעג מאריך זיין אין די תקיעה וויפיל מען וויל און אויך מאכן וויפיל שברים און תרועות מען וויל[50]. די שברים און די תרועה דארף מען מאכן אין איין אטעם ווייל עס איז איין גאנצער קול, אבער ביי שברים־תרועה איז דא א מחלוקת: עס זענען דא וואס זאגן אז מען דארף עס מאכן אין איין מאל ווייל עס הייסט איין תרועה[51], אנדערע זאגן אז מ'קען מאכן א הפסק פון איין אטעם[52], און אזוי איז מער ראוי וויל א מענטש טוט נישט וויינען און קרעכצן אין איין אטעם[53]. להלכה פירט מען זיך אין רוב קהילות צו מאכן ביידע - ביי די זיצנדיגע בלאזט מען אין איין מאל און ביי די שטייענדיגע מיט א הפסק[54]. א פסול'ער קול אינמיטן א 'סדר' פסל'ט דער גאנצער סדר, אבער א תקיעה וואס עס איז נישט גוט געבלאזן, אדער אויב הערט ער אינמיטן תקיעות פון אן אנדערן מנין אן קיין כוונה צו יוצא זיין[55] הייסט עס נישט קיין הפסק. אויפהערן אינמיטן בלאזן און טון אן אנדער זאך איז נישט קיין הפסק און עס פסל'ט נישט די תקיעות[56].
די נומער פון די קולות און זייער צייט
אין גמרא שטייט אז מען פלעגט בלאזן ביי צוויי צייטן ביים דאווענען: 30 תקיעות וואס ווערט אנגערופן 'תקיעות דמיושב' - זיצנדיגע תקיעות (ווייל דעמאלט מעג מען זיצן), לויט רוב שיטות בלאזט מען די 30 תקיעות פארן דאווענען תפילת מוסף, און אין די תקיעות איז מען יוצא די מצוה פון תורה, און נאך תקיעות וואס ווערט אנגערופן 'תקיעות דמעומד' - שטייענדיגע תקיעות, וואס ביי זיי דארף מען שטיין, לויט רוב שיטות בלאזט מען די תקיעות אינמיטן מוסף נאך יעדע ברכה פון מלכויות זכרונות און שופרות, און מיט דעם איז מען יוצא דער עיקר המצווה פון תקנת חז"ל צו בלאזן אויף סדר הברכות[57].
די סיבה וואס מען בלאזט ביי מוסף[58] אפילו וואס געווענליך איז דא א ענין פון זריזין מקדימין למצוות, איז ווייל ביי שעת השמד האבן די פיינט געמיינט אז בלאזן גלייך אינדערפרי איז א רוף צו א מרידה[59]., אדער ווייל די מלוכה האט גוזר געווען צו נישט בלאזן, און אגאנצן אינדערפרי האבן זיי אכטונג געגעבן זאל מען נישט בלאזן[60], און דערפאר האבן חז"ל געהייסן צו בלאזן ביי מוסף און די תקנה איז געבליבן[61]. נאך א טעם, כדי זאל מען ווערן געדענקט בשעת דעם בלאזן ווען מען איז פול מיט מצוות כרימון, וייל מען האט שוין געליינט קריאת שמע און געדאוונט און געליינט אין די תורה און דערפאר וועט מען זוכה זיין ביים דין[62].
די גמרא איז מסביר אז די סיבה וואס מען בלאזט אזויפיל תקיעות איז כדי 'לערבב את השטן'[63], און די מפרשים זענען מסביר אז דער אויבערשטער זעט ווי די אידן זענען מחבב די מצוות הערט ער זיך נישט איין צום שטן[64] אדער צו מעורר זיין די זיכרון פון שופרו של משיח וואס דעמאלט וועט ווערן בטל דער שטן[65] אדער צו מכניע זיין דער יצר הרע אין הארץ וואס ווערט אנגערופן שטן[66] צו זיך מעורר זיין אויף תשובה[67]. נישטא קיין איסור פון בל תוסיף ווען מען מאכט איין מצווה אסאך מאל[68].
אפאר מנהגים ביי די תקיעות פון מוסף
- דער רמב"ם[69] שרייבט אז צוליב טירחא דציבורא בלאזט מען ביי מוסף נאר צען קולות - נאך מלכויות בלאזט מען תשר"ת, און נאך זכרונות בלאזט מען תש"ת, און נאך שופרות תר"ת, איז מיט די זיצנדיגע תקיעות קומט אויס אז מען בלאזט 40 קולות (עס איז דא נאך ראשונים וואס האלטן ווי דער רמב"ם).
- רבינו תם און אנדערע ראשונים האבן געהייסן, אז מען דארף בלאזן ביי מוסף 12 קולות דאס הייסט תשר"ת נאך יעדן ברכה און צוזאמען מיט די זיצנדיגע תקיעות קומט אויס אז מען בלאזט 42 קולות. דער מנהג איז געפסקנט להלכה אין רמ"א[70].
לויט די ערשטע דעה אין שולחן ערוך[70], בלאזט מען ביי מוסף אזוי ווי שיטת הרמב"ם. און לויט די צווייטע דעה בלאזט מען נאך מלכויות דריי מאל תשר"ת, און נאך זכרונות דריי מאל תש"ת, און נאך שופרות דריי מאל תר"ת[70]. אבער דער ערוך השולחן שרייבט אז עס איז א גרייז און די כוונה איז אז נאך יעדן ברכה בלאזט מען תשר"ת תש"ת תר"ת[71]. און אין רוב פלעצער היינט פירט מען זיך אזוי, חוץ פון ביי די תימנים און ביי קהילות פון אשכנז וואס פירן זיך ווי דער רמב"ם, און א טייל פון די ספרדים וואס פירן זיך ווי עס שטייט בפשטות ביים צווייטן דעה אין שולחן ערוך, און ביי קהילת וויען אין ירושלים (און מעגליך ביי נאך פלעצער) פירט מען זיך ווי דער רבינו תם און דער רמ"א.
ביי די חסידים וואס דאווענען נוסח ספרד און ביי רוב קהילות פון די ספרדים פירט מען זיך צו בלאזן 30 קולות ביי שמונה עשרה, אזוי ווי מען בלאזט ביי חזרת הש"ץ. לויט דעם מנהג בלאזט מען 30 קולות פאר מוסף, 30 קולות ביים שטילן שמונה עשרה, און 30 קולות ביים חזרת הש"ץ. און מנהג אשכנז און איטאליע און אזוי פירן זיך די ספרדים פון מערב זייט פון אייראפע איז צו נישט בלאזן ביי שמונה עשרה.
אין רוב קהילות פירט מען זיך צו משלים זיין די נומער קולות צו הונדערט דורך דעם וואס מען בלאזט נאך חזרת הש"ץ (בדרך כלל אינמיטן קדיש) נאך 10, 40, אדער 60 קולות (לויט וויפיל מען בלאזט ביי מוסף). די נומער איז מכוון צו די נומער יבבות פון די מאמע פון סיסרא לויט ווי עס איז מקובל[72].
ביי די אידן פון ספרד און תימן פירט מען זיך צו בלאזן נאך דעם דאווענען א לאנגע תרועה וואס ווערט אנגערופן תרועה גדולה[73]. און מיט דעם בלאזן זיי 101 קולות. די חסידים פון חב"ד פירן זיך אז מען בלאזט נאך מוסף נאך 40 קולות אפילו זיי בלאזן אויך ביי שמונה עשרה, און צוזאמען בלאזן זיי 130 קולות. און די ספרדים פון מערב זייט פון אייראפע פירן זיך צו בלאזן נאך מוסף נאר 10 קולות אפילו זיי בלאזן נישט ביי שמונה עשרה, און צוזאמען בלאזן זיי נאר 71 קולות.
עס איז דא אן אלטן מנהג צו בלאזן 30 קולות פאר תפילת שחרית אן א ברכה. דער מנהג איז איינגעפירט ביי די תימנים, און אזוי האבן זיך געפירט די ספרדים וואס האבן געוואוינט אין ארץ ישראל, אבער די חכמי הקבלה האבן מבטל געווען דער מנהג און עס איז געבליבן נאר ביי די תימנים.
רוב אשכנזים פירן זיך אז ביי די לעצטע תקיעה נאך יעדע 30 תקיעות איז מען מאריך מער ווי א נארמאלער תקיעה. די תקיעה רופט מען אן תקיעה גדולה.
ברכת התקיעה
פארן בלאזן שופר מאכט מען די ברכה:
בָּרוּךְ אַתָּה ה' אֱלקֵינוּ מֶלֶךְ הָעולָם, אֲשֶׁר קִדְּשָׁנוּ בְּמִצְוֹתָיו וְצִוָּנוּ לִשְׁמוֹעַ קוֹל שׁוֹפָר.
ביי די ערשטע טאג פון ראש השנה (אדער ביים צווייטן טאג ווען דער ערשטן טאג קומט אויס שבת) לייגט מען צו אויך א שהחיינו. און ביים צווייטן טאג (ווען דער ערשטן טאג קומט נישט אויס ביי שבת), לויט דער שולחן ערוך מאכט מען נישט קיין שהחיינו[74] און לויט דער רמ"א מאכט מען יא[74]. אין די קהילות וואס קומען פון מערב זייט פון אשכנז פירט מען זיך ווי דער שולחן ערוך[75]. וויבאלד אז די ברכה איז אויך אויף די תקיעות פון מוסף, האבן די גאונים געשריבן אז מען טאר נישט אויסרעדן צווישן[76].
די מצוה איז צו בלאזן אדער צו הערן
בדרך כלל מאכט מען די מצוה דורך דעם וואס איינער בלאזט און אלע הערן. אבער עס איז דא א גרויסע שאלה וואס איז דער עיקר החיוב: צו בלאזן אדער צו הערן. דהיינו, צו אלע וואס הערן זענען יוצא ווייל די מצווה איז נאר צו הערן, אדער איז עס ווייל מדין שומע כעונה הייסט דאס כאילו זיי האבן אויך געבלאזן[77].
א נפקא מינא וואס קומט ארויס פון די שאלה (און די שאלה איז שוין געברענגט ביי די גאונים) איז וועלכע ברכה דארף מען מאכן - 'לשמוע קול שופר' אדער 'על תקיעת שופר'[78], און די אנגענומענע שיטה איז צו זאגן 'לשמוע קול שופר'[79]. אויך דער רמב"ם ברענגט ראיות אז די מצוה איז צו הערן, ווייל אויב האט ער געבלאזן און נישט געהערט האט ער נישט יוצא געווען[80] אבער עס איז דא אחרונים וואס ברענגען ראיות אז די מצוה איז אויך צו בלאזן[81] און אזוי ווי מען זאגט ביי שופרות "שומע קול תרועת עמו ישראל".
די סיבה וואס מען זאגט 'לשמוע קול שופר' און נישט 'על שמיעת קול שופר' איז ווייל הערן קען מען נישט יוצא זיין מיט א שליח[82].
די מחויבים
מיט די מצוה זענען מחויב אלע מענער פון כלל ישראל. פרויען זענען פטור וויבאלד ס'איז א מצוות עשה שהזמן גרמא, און אויך זענען חרש שוטה און קטן פטור. אבער אנדערש פון אלע פלעצער אין חז"ל וואס א חרש הייסט איינער וואס סיי קען נישט הערן און סיי קען נישט רעדן, דא אפילו איינער וואס קען נאר נישט הערן איז אויך נישט חייב און קען נישט מוציא זיין אנדערע[83].
פרויען
אין גמרא איז דא א מחלוקת אויב פרויען מעגן בלאזן[84]. און תוספות שרייבט אז להלכה מעגן פרויען בלאזן און אויך בענטשן "אשר קדשנו במצוותיו וצונו". און אזוי האבן גע'פסק'נט די פוסקים פון אשכנז, אבער דער שאגת אריה שרייבט[85] אז נישט אלע ראשונים האלטן אזוי און עס איז בעסער אז א מאן זאל בלאזן און זיי מוציא זיין.
אבער דער שולחן ערוך שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ט, סעיף ו' שרייבט אז פרויען קענען בלאזן אבער זיי קענען נישט מאכן די ברכה, און אזוי פירן זיך די ספרדים:
אף על פי שנשים פטורות, יכולות לתקוע; וכן אחר שיצא כבר, יכול לתקוע להוציאן, אבל אין מברכות ולא יברכו להן.
אין אסאך שולן איז דא אן עקסטערע צייט וואס דעמאלט בלאזט מען פאר די פרויען.
ראש השנה וואס געפאלט אין שבת
ווען די ערשטע טאג פון ראש השנה קומט אויס שבת בלאזט מען נישט, צוליב די גזירה דרבה חז"ל האבן חושש געווען אז אזוי ווי די מצוה פון בלאזן שופר דארף דאך יעדער יוד מקיים זיין, און נישט יעדער קען אליינס בלאזן, קען אמאל זיין אז מען וועט ארויסטראגן דעם שופר דורך א רשות הרבים, און גיין דערמיט ד' אמות צו א חכם זיך אויסלערנען ווי אזוי צו בלאזן, דערפאר האבן זיי גוזר געווען אז מען טאר נישט בלאזן שבת קיין שופר. רבי יוסף חיים פון באגדאד און אנדערע זאגן אז דאס איז נישט דער עיקר טעם, נאר וויבאלד חז"ל האבן געזען ברוח קדשם אז ווען עס געפאלט שבת געשעען שוין די תקיונים פון דעם מצוה פון זיך מכח קדושת שבת[86] משנה, ראש השנה ד, א
אין די משנה שטייט אבער:
יום טוב של ראש השנה שחל להיות בשבת, במקדש היו תוקעין; אבל לא במדינה. משחרב בית המקדש, התקין רבן יוחנן בן זכאי, שיהו תוקעין בכל מקום שיש בו בית דין. אמר רבי אליעזר, כשהתקין רבן יוחנן בן זכאי שיהו תוקעין, לא התקין אלא ביבנה; אמרו לו, אחד יבנה ואחד כל מקום שיש בו בית דין. ועוד זאת הייתה ירושלים יתרה על יבנה – שכל עיר שהייתה רואה ושומעת וקרובה ויכולה לבוא, תוקעין בה; וביבנה, לא היו תוקעין אלא בבית דין בלבד
צוליב די משנה האט דער רי"ף געהייסן אז ביי יעדע בית דין חשוב דארף מען בלאזן אויך אויב עס איז שבת, אפילו אז עס איז נישטא היינט קיין סמיכה, און אזוי האט ער זיך געפירט למעשה[87], אבער זיין שיטה איז נישט אנגענומען געווארן אין קיין שום פלאץ נאר איבעראל האט מען זיך געפירט נישט צו בלאזן ראש השנה שחל בשבת[88]. און אויך זיינע תלמידים האבן זיך נישט געפירט אזוי, און אין רמב"ם, טור, און שולחן ערוך איז גע'פסק'נט נישט ווי דער רי"ף.
די שאלה האט זיך אנגעהויבן נאכאמאל אין ירושלים אין די יארן ה'תרס"ה און ה'תרס"ו, וואס א יאר נאך א יאר איז ראש השנה געווען שבת. רבי עקיבא יוסף שלעזינגער האט געוואלט מחדש זיין די תקיעות אום שבת, און האט מפרסם געווען אפאר מאמרים אויף דעם. לויט זיין טענה האבן רבי שמואל סאלאנט און דער אדר"ת מסכים געווען צו אים. עס איז געווארן א גרויסן טומל, און למעשה האט מען אים נישט געלאזט בלאזן.
חוץ פון דעם וואס מען בלאזט נישט, איז דא נאך שינויים אין ראש השנה וואס קומט אויס אום שבת: ביים דאווענען זאגט מען ”זכרון תרועה” און נישט ”יום תרועה”. די אשכנזים זאגן נישט "אבינו מלכנו"[89], ווייל מען בעט נישט תחנונים אום שבת[90]. ביי די אשכנזים און ביי א טייל פון די ספרדים זאגט מען תשליך אין צווייטן טאג און נישט אין ערשטן[91].
ראש השנה וואס קומט אויס אינמיטן וואך
עס איז דא א איסור צו בלאזן ביי ראש השנה נישט כדי צו מקיים זיין די מצווה, אזוי ווי מען טאר נישט שפילן אויף כלי זמר אום שבת און יו"ט[92], אבער עס איז דא וואס האלטן אז אויב זיין כוונה איז צו קרוינען דעם באשעפער, מעג מען[93]און אזוי ווי מען בלאזט איבריג כדי צו אנקומען צו הונדערט קולות.
סדר התקיעות
דער סדר וואס איז איינגעפירט אין רוב פלעצער איז אז נאך קריאת התורה גייען ארויף צום בימה דער בעל תוקע וואס ער בלאזט און דער מקריא וואס ער ליינט פאר פארן בעל תוקע וועלכע סארט תקיעה אדער תרועה צו בלאזן. דער בעל תוקע איז איינער וואס קען גוט בלאזן, און דער מקריא איז בדרך כלל א חשובער מענטש, ווי דער רב פון שול אדער דער רבי אדער ראש ישיבה וכדומה.
די זעקס פסוקים פון "קר"ע שט"ן"
|
|---|
|
קולי שמעת אל תעלם אזנך לרוחתי לשועתי (איכה ג, נו)[94] |
פארן בלאזן זאגט מען זיבן מאל "למנצח לבני קרח מזמור" תהלים מז, און נאכדעם זאגט מען זעקס פסוקים וואס הייבן זיך אן מיט די אותיות פון קר"ע שט"ן, נאכדעם זאגט מען די פסוק עלה אלוקים בתרועה ה' בקול שופר[95], און דער ציבור זאגט מיט פסוק בפסוק, דערנאך מאכט דער בעל תוקע די ברכות "אקב"ו לשמוע קול שופר" און "שהחיינו" און בלאזט דריי מאל תשר"ת[96] און דריי מאל תש"ת און דריי מאל תר"ת, צוזאמען 30 קולות. דערנאך זאגט מען דריי פסוקים "אשרי העם יודעי תרועה" וכו' און די צוויי פסוקים שפעטער.(תהלים פט, טז).
ביי חזרת הש"ץ פון מוסף בלאזט מען נאך יעדע ברכה פון מלכויות זכרונות ושופרות תשר"ת[97] תש"ת און תר"ת. דערנאך זאגט מען "היום הרת עולם" און "ארשת שפתינו". לויט נוסח ספרד בלאזט מען אויך ביי די שטילע שמונה עשרה. ביים קדיש נאך מוסף איז מען משלים די תקיעות צו הונדערט קולות. עס איז דא וואס פירן זיך נאך דעם דאווענען צו הערן נאך סארטן תקיעות לויט אנדערע מנהגים[98].
יהי רצון אדער וידוי צווישן די תקיעות
עס איז וואס פירן זיך צו זאגן וידוי צווישן איין סדר פון תקיעות צו די אנדערע (למשל צווישן תשר"ת תשר"ת תשר"ת צו תש"ת תש"ת תש"ת}. דער מנהג קומט פון שער הכוונות[99]. דער מנהג האבן געברענגט אסאך פוסקים[100]. עס איז געווען אזעלכע וואס האבן חושש געווען אז דער וידוי איז א הפסק צווישן די ברכה צו די תקיעות, און דערפאר האבן זיי געהייסן צו נאר טראכטן די וידוי און דאס נישט זאגן מיטן מויל[101]. ביים היינטיגן דור האט רבי עובדיה יוסף געהאלטן אזוי[102], און רבי יוסף שלום אלישיב[103] און רבי בן ציון אבא שאול[104] האבן זיך געקריגט מיט אים.
ביי די אשכנזים איז דא א נוסח פון א יהי רצון צו זאגן אימיטן די תקיעות. ביי אסאך מחזורים שטייט ביי די יהי רצון א נוסח "ישוע שר הפנים", וואס אנדערע זאגן אז דער צענזור האט דאס אריינגעשריבן און דאס איז נאך א סיבה לויט זיי צו נישט זאגן די יהי רצון[105].
רעפערענצן
- ↑ במדבר כט, א
- ↑ ויקרא כג, כד
- ↑ 3.0 3.1 ראש השנה טז, א
- ↑ ראש השנה טז, א: "שיעלה זכרוניכם לפני לטובה ובמה בשופר"
- ↑ ראש השנה כו, א: "שופר… לזכרון הוא/קא אתי
- ↑ במדבר י, ט
- ↑ רשב"ם און רמב"ן, ויקרא כג, כד
- ↑ געברענגט אין זיין נאמען, אין אבודרהם, תקיעת שופר; אויך געברענגט דורך רבי יצחק אבוהב, מנורת המאור, נר ה, כלל ב, חלק א, פרק ה (סי' רצ"ד)
- ↑ אברבנאל ויקרא כג לויט מלכים א' א, לט
- ↑ ספורנו, ויקרא כג, כד
- ↑ געברענגט אין ארחות חיים (כתר ראש), אות קד
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, ספר מדע, הלכות תשובה, פרק ג', הלכה ד'
- ↑ שמות יט, יט
- ↑ יחזקאל לג, ד
- ↑ ווי עס שטייט "כִּי קוֹל שׁוֹפָר שָׁמַעְתְּ נַפְשִׁי תְּרוּעַת מִלְחָמָה". ירמיה ד, יט.
- ↑ ווי עס שטייט "אִם־יִתָּקַע שׁוֹפָר בְּעִיר, וְעָם לֹא יֶחֱרָדוּ?!". עמוס ג, ו.
- ↑ ווי עס שטייט: "קָרוֹב יוֹם־ה' הַגָּדוֹל קָרוֹב וּמַהֵר מְאֹד … יוֹם שׁוֹפָר וּתְרוּעָה. צפניה א, יד.
- ↑ ווי עס שטייט: "וְהָיָה בַּיּוֹם הַהוּא יִתָּקַע בְּשׁוֹפָר גָּדוֹל וּבָאוּ הָאֹבְדִים בְּאֶרֶץ אַשּׁוּר. ישעיה כז, יג.
- ↑ ישעיה יח, ג
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, ספר זמנים, הלכות שופר וסוכה ולולב, פרק א', הלכה א' און אזוי שרייבט דער רס"ג אין זיין סידור דף ריז און תוספות, ראש השנה לב, ב, ד"ה של יעל
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ו, סעיף א'.
- ↑ לויט רבי אבהו אין ראש השנה טז, א.
- ↑ במדבר כט, א, ויקרא כג, כד און כה, ט
- ↑ ויקרא כה, ט
- ↑ ראש השנה לג, ב-לד.
- ↑ רש"י, ראש השנה לג, ד"ה שלש יבבות; ראב"ד פ"ג מהלכות שופר; רבינו חננאל ורא"ש ראש השנה פרק ד סימן י' לויט תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק ד', הלכה י' איזוהי הרעה תלת דקיקין
- ↑ רב סעדיה גאון אין זיין סידור, דער רמב"ם און דער מגדל עוז.
- ↑ ווי שיטת ריב"א אין תוספות, ראש השנה לג, ב, ד"ה שיעור תרועה
- ↑ זיין תשובה ווערט געברענגט אין ספר תמים דעים לראב"ד סימן קי"ט, און אין קורצן אין רבינו חננאל, ראש השנה לד, א
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות שופר וסוכה ולולב, פרק ג', הלכה ב'
- ↑ משנה, ראש השנה ג, ז
- ↑ ראש השנה כח, ב און אזוי איז גע'פסק'נט אין שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ט, סעיף ח'
- ↑ משנה, ראש השנה ג, ח
- ↑ טור, אורח חיים, סימן תקפ"ה
- ↑ מהרי"ל הלכות שופר סימן ג'
- ↑ כלבו, סימן סד
- ↑ משנה ברורה, סימן תקפ"ה, סעיף קטן ג'
- ↑ רמ"א אין שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ה, סעיף ב'
- ↑ ראש השנה כח, א, לויט דער רמב"ן און דער ר"ן און די ערשטע שיטה אין שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ז. און לויט דער תוספות הרא"ש און די צווייטע דעה אין שלחן ערוך איז ער יא יוצא אויב עס איז געווען כשיעור תקיעה
- ↑ ר"ן ר"ה ז, א מדפי הרי"ף אין נאמען פון רב האי גאון
- ↑ ראש השנה כז, ב
- ↑ ראש השנה כח, א
- ↑ ראש השנה כז, ב; שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ו, סעיף ו'
- ↑ תוספות, ראש השנה כז, ב, ד"ה ניקב שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ו, סעיף ז'
- ↑ רש"י, ראש השנה לג, ב, ד"ה שלש יבבות
- ↑ תוספות שם ד"ה שיעור תרועה
- ↑ הרב דוד קולדצקי, שונה הלכות תורת המועדים עמוד רצה; הרב שמעון בוקסר, שופרא דשופר פרק טו.
- ↑ תוספות, ראש השנה לג, ב, ד"ה שיעור. לויט דער רמב"ן (אין זיין דרשה אויף ראש השנה) און דער ריטב"א (ראש השנה דף לג עמוד ב) איז דא אויך א חילוק אין דער סארט שבר וואס עס צוברעכט זיך אזוי ווי א קרעכץ (או-טו, או טו-או-טו), און אזוי פירן זיך קהילות רוסלאנד און ליטע. דער מהרי"ל דיסקין האט נאך מחמיר געווען, אז די 'תקיעה' זאל זיין גלאט און גלייך אן קיין שום 'שבירה'.
- ↑ תוספות, ראש השנה לג, ב, ד"ה שיעור; שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תק"צ, סעיף ג'
- ↑ תוספות, ראש השנה לג, ב, ד"ה שיעור
- ↑ רמב"ן, ר"ן, און רא"ש; אבער אביסל א הפסק דארף מען יא מאכן. בית יוסף לויט חולין כו, ב
- ↑ רש"י, סוכה נג, ב, ד"ה ולא כלום און דער מגיד משנה לויט דער משנה תורה לרמב"ם, הלכות שופר וסוכה ולולב, פרק ג', הלכה ב'
- ↑ תשובת רבינו תם, געברענגט אין ראבי"ה סימן תקמ"ב, אין מרדכי ראש השנה רמז תש"כ, און אין תרומת הדשן סימן קמ"ב
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תק"צ, סעיף ד'
- ↑ לויט דער מגן אברהם תק"צ ס"ק י'
- ↑ ראש השנה לד, ב ר"ן אין נאמען פון רמב"ן; רא"ש פרק ד סימן יא
- ↑ תוספות, פסחים קטו, א, ד"ה מתקיף
- ↑ משנה, ראש השנה ד, ז
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק ד', הלכה ח', עס ווערט געברענגט אין תוספות, ראש השנה לב, ב, ד"ה בשעת
- ↑ רש"י, ראש השנה לב, ב, ד"ה בשעת השמד
- ↑ ריטב"א ראש השנה דף לב עמוד ב
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת ראש השנה, פרק ד', הלכה ח' מדרש פסיקתא רבתי פיסקא מ
- ↑ ראש השנה טז, ב
- ↑ רש"י דארטן
- ↑ ספר הערוך וואס ווערט געברענגט אין תוספות
- ↑ בבא בתרא טז, א
- ↑ ר"ן על הרי"ף דף ג עמוד א מדפי הרי"ף
- ↑ תוספות, ראש השנה טז, ב, ד"ה ותוקעים
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, ספר זמנים, הלכות שופר וסוכה ולולב, פרק ג', הלכה י'
- ↑ 70.0 70.1 70.2 שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקצ"ב, סעיף א'
- ↑ הרב יחיאל מיכל הלוי אפשטיין, ערוך השלחן, אורח חיים תקצ"ב, סעיף ג'
- ↑ הערוך ערך ערב, עס ווערט געברענגט אין טור אורח חיים סימן תקצ"ב.
- ↑ סדר רב עמרם גאון עס ווערט געברענגט אין תוספות, ראש השנה לג, ב, ד"ה שיעור תרועה
- ↑ 74.0 74.1 שלחן ערוך או"ח תר.
- ↑ מנהגי בית הכנסת לבני אשכנז לשנת תש"ף, אין ירושתנו יא, עמ' 7.
- ↑ רא"ש פרק ד סימן יב שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקצ"ב, סעיף ג'
- ↑ הערן מוז מען לויט אלעמען, ווייל אויב האט ער געבלאזן אין א בור און ער האט נישט געהערט האט ער נישט יוצא געווען. רא"ש
- ↑ דעת רבנו תם איז געברענגט אין רא"ש ראש השנה פרק ד סימן י' און תוספות רא"ש ראש השנה דף לב עמוד א ומנהג צרפת הקדום
- ↑ אוצר הגאונים ראש השנה סימנים קא-קד וקיא, בה"ג, משנה תורה לרמב"ם, הלכות שופר וסוכה ולולב, פרק ג', הלכה י' און משנה תורה לרמב"ם, ספר אהבה, הלכות ברכות, פרק י"א, הלכה י"ד רא"ש על פי דער ירושלמי וואס איז געברענגט אין ראבי"ה
- ↑ שו"ת פאר הדור, סימן נא
- ↑ שאגת אריה סימן ו
- ↑ רא"ש פסחים פרק א סימן י. און אזוי איז גע'פסק'נט אין שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ה, סעיף ב'
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקפ"ט, סעיף ב'.
- ↑ ראש השנה לג, א.
- ↑ שאגת אריה, סימן קד
- ↑ תורה לשמה סימן תלו
- ↑ זעט ר"ן, ריטב"א און מלחמות לרמב"ן ביים סוגיא
- ↑ ריטב"א, ראש השנה כט, ב; שיבולי הלקט, סימן רצ"ד
- ↑ ר"ן ראש השנה פ"ד
- ↑ מגן אברהם תקפ"ד
- ↑ פרי מגדים
- ↑ מגן אברהם און מחצית השקל סימן תקפח סעיף קטן ד
- ↑ שו"ת רדב"ז מכתב יד - אורח חיים, יורה דעה (חלק ח) סימן סד. תשובות הגאונים שערי תשובה סה; ובערוך השולחן ר"ה
- ↑ למנהג חב"ד: קולי שמעה כחסדך ה' כמשפטך חיני (תהלים קיט, קמט)
- ↑ תהלים מז, ו
- ↑ ביי די תקיעות איז דער מנהג צו בלאזן שברים תרועה אין איין אטעם
- ↑ ביי די תקיעות איז דער מנהג אשכנז צו בלאזן שברים תרועה אין צוויי אטעם
- ↑ ווי גלאטע שברים אדער א תימנישע תרועה וכדומה
- ↑ זעט אין שער הכוונות, ביי די הקדמה צו דרושי ראש השנה: "ואמנם אפילו בלחש לא היה נוהג להתודות אלא בעת תקיעת שופר דמיושב".
- ↑ של"ה, מגן אברהם, יעב"ץ, און שער הציון אויף שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקצ"ב, סעיף ג' סעיף קטן יט.
- ↑ אזוי זאגט דער דרך החיים, און עס איז געברענגט אין משנה ברורה אויף שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקצ"ב, סעיף ג' סעיף קטן יב.
- ↑ זעט יביע אומר חלק א סימן לו וחלק ג סימן לב.
- ↑ זיין שיטה איז געברענגט אין יביע אומר חלק ג סימן לב.
- ↑ שו"ת אור לציון חלק א סימן לט.
- ↑ זעט אין יביע אומר חלק א אורח חיים סימן לו סעיף קטן יח, און ביי די מאמר פון פרופ' דוד תמר, "הערות לנוסח תפילות ופיוטים", שמעתין 107–108, עמוד 188–189.