רוי:איסיים
איסײם (גרעכיש: Ἐσσηνοί, Ἐσσαῖοι, צי Ὀσσαῖοι) איז דער נאָמען, װאָס איז אָנגענומען געװאָרן הײנט אין העברעאיש און אױך אין דער ײדישער שפּראך צו באַצײכענען אַ סעקטע פון זײער פרומע ײדן אין דער צײט פון צװײטן בית המקדש. דער ריכטיקער נאָמען פון דער דאָזיקער סעקטע איז נישט גענױ באַקאַנט.
די סעקטע װערט דערמאָנט אין די ביכער פון ײדישן פילאָזאָף פילאָן און פלאַװיוס יאָסיפוס, װעלכע האָבן געלעבט צום סוף פון 2טן בית המקדש. אין זײערע ביכער װערן די איסײם אָנגערופן אױף גריכיש "עסעאָאי" און אױך "עסנאָאי"; אױף לאַטײן בײ פּליניוס הײסן זײ "עסעני". װעגן דער באַדײטונג און אָפּשטאַמונג פון דאָזיקן נאָמען איז פיל געשריבן געװאָרן. טײל גלױבן, אַז דאָס שטאַמט פון אַראַמעאישן װאָרט "אַסיאָ" (דאָקטאָר). װײל די איסײם פלעגן זיך אױך פאַרנעמען מיט הײלן קראנקע. אַנדערע מײנען, אז דאָס שטאַמט פון װאָרט "חסא", װאָס איז אין דער אַלטסירישער שפּראך דער טײטש פון חסיד. טײל װילן געפינען אין דעם װאָרט דאָס העברעאישע "צנוע", און דערפון זאָל האָבן געװאָרן אין גריכיש דאָס װאָרט "עסנאָאי"; װירקלעך געפינען מיר אין דער גמרא דאָס װאָרט "צנועים" צו באַצײכענען זײער פרומע מענטשן.
גלױבנס
װאָס איז געװען די לערע פון די איסײם? אױך דאָס איז נישט גענױ באַקאַנט, הגם פילאָן און יאָסיפוס שרײבן יאָ און זאָגאַר אױספירלעך װעגן דעם; אָבער דאָס װאָס זײ שרײבן איז נישט זיכער, װײל די איסײם האָבן געהאַלטן זײערע לערעס אין געהײם. פלאװיוס דערצײלט (אין דין אױטאָביאָגראפיע), אַז ער איז געװען בײ זײ אַ קורצע צײט, אָבער דאָס איז געװען װיעיק, כדי זיך צו באַקענען גענױ מיט זײער לערע.
אין אַלגעמײן װײסט מען, אָז די איסײם האָבן געפירט אַ זײער פרום און מיליק לעבן. זײ האָבן נישט געװאױנט אין די שטעט און נישט פארנומען זיך מיט האַנדל, װײל זײ האָבן געהאַלטן, אַז דאָס פירט צו שװינדל און צו אַ נישט ערלעך לעבן. זײ האָבן דעריבער געװאױנט נאָר אין די דערפער. און װי װײט מעגלעך האָבן זײ איבערהױפּט געװאױנט אָפּגעזונדערט פון די אַרומיקע מענטשן, אַמײסטן אין די װילדערע געגנטן פון טײך ירדן. זײ האָבן באַאַרבעט די ערד און זיך פאַרנומען מיט מלאכה. געפירט האָבן אַלע איסײם אײן בשותפותדיקע קאַסע, אַ סאָרט קאָמונעלעבן. אַ סך געלערנטע האַלטן אַז די איסײם זענען געװען זײ װעלכע האָבן געװאױנט בײם ים המלח אין קומראן, און האָבן געשריבן די ים המלח מגילות.
יעדנס פאַרמעגן האָט געהערט צו אַלע מיטגלידער. װיפיל אײנער האָט פאַרדינט האָט ער אַרײנגעטראָגן אין דער אַלגעמײנע קאַסע פון דער סעקטע און מיט דער קאַסע האָט אָנגעפירט אַ ספּעציעל דערװײלטער פאַרװאלטער. אַלע האָבן געגעסן צוזאַמען, געװאױנט צוזאמען, און ציױשן זײ האָט געהערשט אַן אױפריכטיקע פרײנטשאַפט. קײן קרבנות אין בית המקדש האָבן זײ נישט געבראכט, װײל זײ זענען געװען קעגן טױטן לעבענדיקע באַשעפענישן. דאַקעגן פלעגן זײ שיקן אין בית המקדש קטורת (שמעקעדיקע גראָזן). זײ האָבן, װאַרשײנליך, נישט געגעסן קײן פלײש און נישט גיטרונקען קײן װײן. דער הױפּטשטריך זײערע איז געװען, װאָס זײ האָבן, אין גרעסטן טײל, נישט חתונה געהאַט און נישט געפירט קײן פאַמיליע־לעבן מיט קײן פרױ; אין זײער געזילשאַפט פלעגן זײ צונעמען פרעמדע יונגע מענטשן און זײ מחנך זײן אין זײער לעבן. שבת האָבן זײ אָפּגעהיטן מיט דער אומגעװײלעכסטער גענױקײט, און אַ גאַנצן טאָג פלעגט זײער עלטסטער לערנען פאַר זײ פון זײערע ספרים. זײ האָבן זיך טובל געװען אינדערפרי און מתפּלל געװען מיט דער זון־אױפגאַנג.
װעגן זײערע לערעס גיט איבער יאָסיפוס, אז די איסײם האָבן געגלױבט, אז אַלץ איז פון גאָט, אז דער מענטש האָט נישט קײן פרײען װילן און אַלץ װאָס געשעט מיט אים איז אַזױ נגזר געװאָרן פון גאָט. זײ האָבן געגלױבט, אַז נאָכן טױט װערט די נשמה באַפרײט פון קערפּער, װי אַ פױגל װאָס פליט אַרױס פון שטיע. די איסײם האָבן געלערנט ליב צו האָבן גאָט, צו באַזיגן דעם יצר הרע און ליב צו האָבן מענטשן, נישט צו זײן פאַלש, נישט צו שװערן נאָר זאָגן יאָ — יאָ, נײן — נײן, נישט אונטערצודריקן קײנעם. זײ האָבן אױך נישט אַנערקענט קײן קנעכטשאַפט, װײל זײ האָבן געהאַלטן, אז אַלע מענטשן זענען באַשאַפן געװאָרן גלײך. זײ האָבן געהאַט געהײמע ספרים, װאָס האָבן אַנטהאַלטן לערעס װעגן דער געטלעכקײט ("מעשה מרכבה" פון דער משנה) און אױך װעגן דער װעלט־שאַפונג (מעשה בראשית). די איסײם האָבן אױך געקענט רפואות דורך פאַרשידענע קרײטעכצער װי אױך דורך אָפּשפּרעכן מיט הײליקע שמות פון מלאכים. טײל איסײם האָבן אױך געזאָגט נביאות װעגן געשעענישן פון דער צוקונפט, און יאָסיפוס דערצײלט, אַז די נביאות זענען מקױם געװאָרן.
אין שפּיץ פון זײער אָרגאַניזאַציע איז געשטאַנען דער פירער, און אלע האָבן געמוזט אים געהאָרכזאַם זײן. װען אײנער האָט געװאָלט אָנקומען אין זײער חברה האָט ער געמוזט צוערשט דורכגײן אַ פּראָבע. דער נײאָגגעקומענער האָט באַקומען דרײ זאַכן: אַ לאָפּאַטע צו גראָבן ערד, אַ פאַרטוך און אַ װײסן כאַלאַט. די ערשטע פּראָבע האָט געדױערט אַ יאָר. אױב ער האָט אױסגעהאַלטן האָט מען אים געפּרואװט נאָך צװײ יאָר און דערנאָך טובל געװען און גענומען פון אים אַ שבועה, אז ער װעט נישט אױסזאָגן קײנעם די סודות פון דער געזעלשאפט, און ער איז געװאָרן א מיטגליד. די מיטגלידער האָבן, לױט פלאַװיוס יאָסיפוסן, זיך געטײלט אין 4 שטופ: 1) קינדער, 2) די דערװאַקסענע אין דער ערשטער פּראָבע־צײט, 3) דערװאַקסענע אין דער צװײטער פּראָבעצײט, 4) די פולשטענדיקע מיטגלידער. אין זײער גרױסער אַכטונג האָבן זײ געהאַלטן משה רבנו, און עס װײזט אױס, אז משה רבנו האָט געדינט פאר זײ אַלס סימבאָל פון זײער לעבן. זײער צאָל זאָל האָבן באַטראָפן אין דער צײט פון פילאָן לערך 4000. זײ האָבן געװאױנט אַמײסטן אין ארץ־ישראל.
אַנטשטייונג
װען די איסײם סעקטע איז אַנטשטאַנען איז נישט באַװאוסט. טײל מײנען, אַז דאָס איז גאָר אַן אַלטע סעקטע, װאָס שטאַמט נאָך פון די צײטן פון 1טן בית המקדש, מעגלעך פון די "בני רכב" װאָס װערן דערמאָנט אין ספר מלכים און אין ירמיה ל"ה אז זײ האָבן געפירט אַ באַשײדן לעבן, װי אױך פון די "אביונים", װאָס האָבן געהאַלטן, אז אַלע מענטשן זענען גלײך (װעגן די "אביונים" שרײבן מיר אין זוכװאָרט "אביונים"). לױט דער מיעונג פון אײזיק הירש װײס אין "דור דור ודורשיו" זענען די איסײם אַנטשטאַנען באַלד אין אָנהױב פון צװײטן בית המקדש, פון זײער פרומע ײדן, חסידים און זײער אָפּשײדנקײט פון דער װעלט און פרומקײט האָט זיך נאָך מער פאַרשטאַרקט אין דער צײט פון די חשמונאים (אין דערמיט פון 2טן בית המקדש) װען עס איז געפירט געװאָרן דער קאַמף קעגן די גזירת שמד אױף ײדן. דאָס ערשטע מאָל װערן דערמאָנט די איסײם אין דער צײט פון חשמונאים־פירשט יונתן, און דערנאָך װערן זײ שױן דערמאָנט בײ יאָסיפוסן כסדר, דורך דער גאַנצער צײט פון דער 2טער העלפט פון 2טן בית המקדש, סײ אין זײן בוך "מלחמת היהודים" סײ אין זײן "אלטערטימער". נאָכן חורבן פון 2טן בית המקדש װערן די איסײם װײניקער דערמאָנט, און װאַרשײנלעך באַלד דערנאָך זענען זײ פאַרשװאונדן געװאָרן.
איסײם אין קומראן?
פליניוס דער עלטערער האָט רעקאָרדירט אז איסײם האָבן געװױנט בײם ים המלך. א סך דאָקומענטן װערן אנטדעקט געװארן בײ קומראן לעבן ים המלך. די חבֿורה װעמענס מיטגלידער האָבן אָנגעשריבן די דאָקומענטן זענען געווען װי װאס היסטאָריקערס װײסן וועגן די איסײם. דעריבער, מײנען א סך היסטאָריקערס אז די קומראנערס זענען איסײם, לפּחות א מין איסײם.
די איסײם אין ספרי חז"ל
װעגן דער באַציאונג פון די חכמים אין דער משנה און גמרא צו די איסײם אין די מײנונג בײ די געלערנטע היסטאָריקער צעטײלט. טײל װילן האָבן, אז די איסײם װערן דערמאָנט אין דער גמרא צום גוטן, און דאָס זאָלן זײן די "חסידים הראשונים" אין דער משנה ברכות פּרק ה', די "ותיקין" (ברכות ט'), די "טובלי שחרית" (תוספתא ידים), װי אױך די צנועים. אַנדערע און צװישן זײ אײזיק הירש װײס האַלטן, אז די חכמי המשנה זענען געװען קעגן די איסײם, און אז קעגן זײ האָט מען דאָס מתקן געװען די תקנות פון טרינקן װײן בײם בענטשן (ברכות נ"א), מען מעג מטלטל זײן כלים אין שבת (שבת קכ"ב), און די װערטער אין דער גמרא יבמות ס"ב אז יעדער מענטש מוז חתונה האָבן, װי אױך די משנה אין סנהדרין פּרק י' "הלוחש על המכה אין לו חלק לעולם הבא" (אז דער װאָס שפּרעכט אָפּ א קראַנקײט װעט נישט קאָבן קײן חלק לעולם הבא).
נאָכן חורבן פון בית המקדש
אלטע היסטאריקערס האבן געהאלט אז די ערשטע קריסטלעכע לערעס שטאַמען פון די איסײם. די פּלע איבערמאָראַליזירנדע שפּריכװערטער פון עװאַנגעליום װעגן דעם, אז אײנער װעט דיר דערלאַנען אַ פּאַטש אין אײן באַק, זאָלסטו אונטערשטעלן די צװײטע, װעגן די אָרימע און דערנידעריקטע, װאָס זײ געהערט דאָס קעניגרײך פון הימל, שטאַמען לויט די היסטאריקערס, פון די איסײם. גרעץ גײט זאָגאַר אזױ װײט, אז ער זאָגט, אז ישו הנוצרי און זײן לערער יוחנן המטבל זענעך געװען אײנפאַך איסײם (דערפון האָט געשטאַמט דאָס װאָס יוחנן האָט טובל געװען זײנע מענטשן אין ירדן). גרעץ פירט אַדורך אַ גרינטלעכן אַנאַליז פון די ערשטע לערעס פון עװאַנגעליום און די ענלעטע לערעס טון די "איסײם" צום סוף פון 9טן באַנד פון גרעץ אין העברעאיש. היינט מערסטע היסטאריקערס, אבער נישט אלע היסטאריקערס, מיינען אז די איסײם האבן פארשווינדן אינגיכן נאָכן חורבן פון 2טן בית המקדש.
קוואַלן
- דער דאָזיקער אַרטיקל נעמט אַריין דעם טעקסט וואָס געפינט זיך אונטערן זוכוואָרט „איסײם” אין דער ייִדישער פאָלקס־ענציקלאָפּעדיע (באַנד 1) (1949), וואָס איז היינט אינעם רשות־הרבים.
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!