דרעפט:נרצה
נרצה איז דער לעצטער טייל פון דער פסח סדר, וואס קומט נאך הלל און דעם פערטן כוס וויין. דער טייל באשטייט פון א סך לידער און תפילות, און ענדיגט זיך מיט דער האפענונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. דער נאמען "נרצה" ווערט אפט איבערגעזעצט ווי "אָנגענומען" אָדער "אַקצעפּטירט".
דאָס וואָרט נרצה קומט פון דער וואָרצל ר.צ.ה (רצה), וואָס אין תנ"ך העברעאיש האָט געמיינט "צו זיין צופרידן מיט", "צו זיין גינסטיג צו". עס האט אויך געמיינט "צו ליב האבן" אָדער "צו בארואיגן". דאס אבסטראקטע נאמען רצון האט אין תנ"ך העברעאיש באדייט "גוטוויל", "טובה". אין לשון חז"ל האט רצה מער געמיינט "צו וועלן", און רצון "ווילן"[1]. די פאָרעם נרצה איז א פּאסיווע פארעם און קען באדייטן "וועט ווערן אנגענומען" אדער "איז אנגענומען געווארן".
לויט פילע מפרשים, איז דער נרצה טייל נישט נאר דער שטיקל "חסל סידור פסח כהלכתו..." נאר אויך אלע לידער וואס געפינען זיך אין סוף פון דער הגדה. עס ווייזט אויס אז נרצה איז נישט געווען א טייל פון די הגדות פון די גאונים אדער די פריע ראשונים, און האט ערשט אָנגעהויבן צו ערשיינען אין די הגדות פון שפּעטערע אשכנז'ישע ראשונים ווי דער מהר"ם מרוטנבורג און דער תרומת הדשן[2]. רבי שניאור זלמן פון לאדי האט נישט אריינגענומען "חסל סידור פסח" אין זיין הגדה, ווייל ער האט געהאלטן אז דער סדר ענדיגט זיך קיינמאל נישט, און זיין מעסעדזש בלייבט דורכאויס דעם גאנצן יאר[3]. שפּעטערע מנהיגי ישראל האבן מסתמא געזען א נויט פאר א פארמעלן סוף צום סדר און אויך פאר דעם לעצטן "טעם" פון דער סדר נאכט צו זיין א פרייליכער לידער[4].
דער נרצה טייל באשטייט געוויינלעך פון די פאלגנדע עלעמענטן:
- חסל סידור פסח כהלכתו – דער שטיקל וואס פארענדיגט דעם סדר לויט זיינע געזעצן און מנהגים. דער שטיקל פיוט איז במקור געווען דער סוף פון א קרובה פאר שבת הגדול, אבוא בחיל להתיצבה...אלקי הרוחות לכל בשר, געשריבן דורך רבי יוסף טוב עלם.
- לשנה הבאה בירושלים – די טראדיציאנעלע וואונטשונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. געוויסע, בפרט אין ארץ ישראל, זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה".
- פיוטים (לידער) – אַ זאַמלונג פון לידער און פּאָעמען וואָס ווערן געזונגען אין סוף פון דער סדר. צווישן די באַקאַנטסטע פיוטים זענען:
דער וואָרט "נרצה" ווערט אָפט איבערגעזעצט ווי "אָנגענומען", און דער נרצה טייל ווערט פאַרשטאַנען ווי אַן אויסדרוק פון האפענונג אז גאָט האט אנגענומען אונזער סדר דינסט. לויט רבי נחמן מברסלב, כאטש מיר האבן פארענדיגט דעם סדר, בלייבן מיר מיט א געפיל פון וועלן מער, און אז גאָט וויל אונזער הארץ. די לידער פון נרצה זענען א פייערליכע וואונטש פאר א ווייטערדיגער פארבינדונג מיט השי"ת[2]. אזוי ווי דאס אידישע פאלק נאך דעם יציאת מצרים האט געזונגען, אזוי ענדיגט זיך אונזער פסח סדר אויך מיט געזאנג[7].
עס זענען אויך דעות אַז דער טערמין "נרצה" באציט זיך אויף הלל, און "הלל נרצה" מיינט "א גינסטיגער הלל"[8].
דער שטיקל חסל סידור פסח כהלכתו איז במקור געווען דער סוף פון א פיוט פאר שבת הגדול, געשריבן דורך רבי יוסף טוב עלם אין דעם עלפטן יארהונדערט. דער פיוט האט באהאנדלט די הלכות פון פסח, און דער סוף האט געבעטן "כאשר זכינו לסדר אותו כן נזכה לעשותו", אזוי ווי מיר האבן פארענדיגט די דיסקוסיע פון די הלכות, אזוי זאלן מיר זוכה זיין צו פאקטיש אויספירן דעם סדר ריכטיג. איצט, ווען עס איז אריינגעשטעלט געווארן אין דער הגדה אין דעם פערצנטן יארהונדערט ביים ענדע פון די סדר, האט די שורה אנגענומען א נייע באדייט פון האפענונג און תפילה אז אזוי ווי מיר האבן זוכה געווען צו אפּרעכטן דעם סדר, אזוי זאלן מיר זוכה זיין צו דעם קרבן פסח אין ירושלים אין דעם געבויטן בית המקדש.
עס איז א לאנגע געשיכטע וועגן דעם אָרדענונג פון די פיוטים אין נרצה, ספּעציעל די דריי פיוטים ויהי בחצי הלילה, ואמרתם זבח פסח, און כי לו נאה. דער תרומת הדשן און דער לקט יושר האבן געהאלטן אז די דאזיגע פיוטים זאלן געזאגט ווערן פאר דעם פערטן כוס, ווי א טייל פון הלל[9]. אבער דער מהרש"ל האט זיך אנטקעגנשטעלט דעם מנהג און געהאלטן אז די פיוטים זאלן געזאגט ווערן נאך דעם כוס, כדי די שליסנדיגע ברכה פון הלל זאל זיין גלייך פאר דעם טרינקען דעם כוס[10]. טראץ דעם וואס דער מהרש"ל און אנדערע פוסקים האבן גע'פסק'נט אזוי שוין אין דעם זעכצנטן און זיבעצנטן יארהונדערט, איז דער אלטער מנהג פון זאגן די פיוטים פאר דעם כוס געווען מער פארשפּרייט ביז דעם צוואנציגסטן יארהונדערט. אין דעם צוואנציגסטן יארהונדערט האט זיך דער מנהג דראסטיש געענדערט, און היינט איז כמעט אוממעגליך צו געפינען א הגדה וואס שטעלט די פיוטים פאר דעם פערטן כוס. דער היינטיגער פארהערשנדער מנהג איז צו זאגן די פיוטים נאך דעם טרינקען דעם פערטן כוס און נאך חסל סידור פסח. עס איז פארהאן אַן אנדערע אלטע מנהג צו זאגן די דריי פיוטים נאך דעם כוס אבער פאר חסל[11].
עס ווערט אויך אָנגעוויזן אַז עטליכע פון די פיוטים, ווי ויהי בחצי הלילה און ואמרתם זבח פסח, זענען אויך טיילן פון די קרובות וואס ווערן געזאגט שבת הגדול[12].
די ווערטער לשנה הבאה בירושלים (אויף אַ יאָר אין דעם געבויטן ירושלים) זענען א טראדיציאנעלע סיום פון דער פסח סדר, און אויך פון יום כיפור. עס איז אַן אויסדרוק פון דער טיפער פארבינדונג פון דעם אידישן פאָלק מיט ירושלים און א האפענונג אויף די ווידעראויפבוי פון דער שטאט און דעם בית המקדש. עס איז א תפילה אַז מיר זאלן זוכה זיין צו פייערן דעם קומענדיגן פסח אין ירושלים ווי עס איז געווען אין די צייטן פון דעם בית המקדש. אין ארץ ישראל לייגט מען געווענליך צו דעם ווארט "הבנויה" (דער געבויטער).
עס זענען פאראן מנהגים וועגן וואס צו טון נאָך דעם סדר, ווי למשל זאגן שיר השירים, און ליינען נאר די ערשטע פרשה פון קריאת שמע. ביי די ספרדים זאָגט מען אלע דריי פרשיות איידער מען גייט שלאָפן[13].
נישט-אשכנז'ישע הגדות האבן טראדיציאנעל נישט געהאט א באזונדערן נרצה טייל נאך הלל ביז די לעצטע יארן, און האבן גלייך נאך הלל און דעם לעצטן כוס געזאגט "נרצה" ווי א סיום פון די סימנים. ווען אשכנזים האבן אנגעהויבן צולייגן פיוטים, האבן זיי צוגעטיילט דאס ווארט צו זיי[14].
- ↑ Balashon - Hebrew Language Detective: nirtzah.
- ↑ 2.0 2.1 Rabbi Naphtali Lavenda, “The Power of Moments Through Nirtzah and the Steps of the Seder” (YU To-Go series, Pesach 5779)
- ↑ Nirtzah - Acceptance - Chabad.org.
- ↑ Harry Glazer, A Thought for Your Seder, on Nirtzah, The Jewish Link, אפריל 18, 2024.
- ↑ 5.0 5.1 זעט ר' דניאל גאלדשמידט'ס פרק ג, און הגדה שלמה (ר' שמואל אשכנזי און ר' מענדל כשר) סימן 36.
- ↑ Yaacov Sasson, On the History and Development of Nirtza – The Seforim Blog, April 7, 2025.
- ↑ דוד באַשעווקין, “Just One: The Hoffman Family Haggadah” (published by NCSY)
- ↑ April 8, 2025 at 2:37 pm.
- ↑ רבי יוסף בן משה, לקט יושר, בערלין, תרס"ד, עמ' 106–107.
- ↑ שו"ת מהרש"ל סי' פח.
- ↑ רבי יוזפא שמש, לקוטי יוסף, דף צד, ב, מאנוסקריפט אויף נבמ"י; סידור יעב"ץ חלק ב, אלטונא, תק"ז.
- ↑ April 8, 2025 at 10:50 am.
- ↑ ילקוט יוסף על המועדים עמוד תיב. חזון עובדיה על הלכות פסח מהדורת שנת תשכ"ז עמוד קצב בהערה, ובמהדורת תשס"ג עמוד קכו].
- ↑ April 9, 2025 at 5:56 am.