אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:פויפסט"

רעוויזיע פון 06:16, 22 אפריל 2025

דער פּויפּס איז דער טיטל פון דעם בישאָף פון רוים, וואָס ווערט גערעכנט ווי דער פירער פון דער רוימיש-קאַטוילישער קירכע, די גרעסטע פון די דריי הויפּט צווייגן פון קריסטנטום. דער טיטל "פּויפּסט" שטאמט פון לאטייניש "papa", וואס קומט פון גריכיש "pappas", וואס מיינט "טאטע". אויף אידיש זענען פאראן די פארמען פּויפּס, פּויפּסט, פּאפּסט, פּויבסט און פּאבסט. אין העברעאיש ווערט דער טיטל גערופן אֲפִּיפְיוֹר, וואס שטאמט פון לשונות אין משנה און גמרא^[1].

אין דער רוימיש-קאטוילישער קירכע ווערט דער פּויפּסט גערעכנט ווי דער נאכפאלגער פון סעינט פּעטער, וואס איז געווען דער הויפּט פון די אַפּאָסטאָלן פון ישו. אלס דער בישאָף פון רוים, ווערט דער פּויפּסט געזען צו האבן פולע און העכסטע יוריסדיקציע איבער דער אוניווערסאלער קירכע אין ענינים פון גלויבן און מאראל, ווי אויך אין קירכליכער דיסציפּלין און רעגירונג. דער פּויפּסט טראגט אויך די טיטלען ווי 'סאָווערענער פון שטאַט וואַטיקאַן שטאָט' און 'דינער פון די דינער פון גאָט'.

היסטאריע און באציאונג צו אידן

וואנט מאלעריי פון דער נישט געשטויגענער ויכוח צווישן פּויפּסט סילוועסטער (לינקס, נישט אינעם בילד) און רב זמברי (רעכטס). דער איד הרג'עט א ווילדן באָק מיטן שם המפורש, און דער פּויפּסט איז מחיה די בהמה מיט זיין פּרעפּלען^[2]. צווישן די נאכפאלגער פון זאמברי איז סעינט העלען, די מוטער פון קאנסטאנטין. זי איז שוין א מאנאטעאיסט, אבער נאך נישט א קריסט.

דער טיטל "פּויפּסט" ווי מיר קענען עס היינט איז געווארן מער באשטימט אין בערך דעם 9טן יארהונדערט. אבער די בישאפן פון רוים האבן א וויכטיגע ראלע אין דער קריסטליכער געמיינדע פון די ערשטע יארהונדערטער.

די געשיכטע פון די באציאונגען צווישן די פּויפּסטן און די אידן איז לאנג און קאמפּליצירט. די רוימישע קירכע האט נישט געהאט קיין יוריסדיקציע איבער מענטשן וואס זענען נישט געטויפט געווארן. אבער די פּויפּסטן האבן אפט גענומען א שטעלונג צו די פּאליטישע, קאמערציעלע און סאציאלע באדינגונגען אונטער וועלכע אידן האבן געוואוינט אין קריסטליכע שטאַטן. אלס הערשער פון די פּויפּסטליכע שטאַטן האבן די פּויפּסטן אויך געהאט די רעכט צו געזעצגעבן וועגן דעם סטאטוס פון זייערע אידישע אונטערטאנען^[3].

די באציאונגען האבן זיך געטוישט איבער די יאָרהונדערטער, פון תקופות פון שוץ קעגן געוואַלדטאטן און געצוואונגענע טבילה צו תקופות פון שטרענגע באַגרעניצונגען און פארפאלגונגען, ווי די איינפירונג פון די געטאס און די פארברענונג פון דעם תלמוד. טייל פּויפּסטן האבן אויך ארויסגעגעבן בולעס קעגן בלוט־בלבולים.

די ערשטע, האלב-לעגענדארע פּויפּסטן, ווי פּעטער און זיינע נאכפאלגער, זענען געווען פון אידישער געבורט, אבער ס'איז נישט פיל באקאנט וועגן זייערע באציאונגען מיט אידן. דער ערשטער פּויפּסט וואס ווערט היסטאריש דערמאנט צו האבן דירעקטע באציאונגען מיט אידן איז געווען סילוועסטער דער ערשטער (314–335), אויף וועמען א לעגענדע דערציילט אז ער האט דיסקוטירט רעליגיעזע ענינים מיט א איד מיטן נאמען נח^[4] און אז ער האט געפירט א טריומפאלישע ויכוח מיט א צאל אידן, אנגעפירט דורך זאַמברי דעם מאַגישן, אין דער אנוועזנהייט פון קייסער קאָנסטאַנטין^[5]. לעאָ דער ערשטער (דער גרויסער; 440–461) האט קאָמפּאָנירט עטליכע פּאָלעמישע דרשות וואס זענען נעמליך (אבער נישט באמת) געווען געצילט קעגן אידן^[4].

גאָר דער וויכטיגסטער מיטלאלטערישער פּויפּסט אין באצוג צו באציאונגען מיט אידן, ווי אין אנדערע אספּעקטן, איז געווען גרעגאָרי דער ערשטער (דער גרויסער; 590–604), וועמענס בריוו זענען פול מיט אינפארמאציע וועגן דעם ענין. ער קען ווערן גערעכנט ווי דער גרינדער פון דער אנגענומענער פּויפּסטליכער אידישער פּאליטיק, סיי אין אירע פּאזיטיווע און סיי אין אירע נעגאטיווע אספּעקטן. פון איין זייט האט פּויפּסט גרעגארי באפוילן אז אידן זאלן נישט באלעסטיגט ווערן, אז זיי זאלן באשיצט ווערן פון געוואלדטאטן און מען זאל זיי לאזן פריי אויספירן זייער רעליגיע, פון די אנדערע זייט האט ער אויך געזאגט אז אידן זאלן ווערן אפּגעהאלטן פון האבן סיי וועלכע אויסזען פון אויטאריטעט איבער קריסטן, אדער פון געניסן פון גלייכן סטאטוס מיט קריסטן, אדער קיין שום פּריווילעגיעס איבער די וואס זיי זענען גאראנטירט געווארן דורך די עקזיסטירנדע געזעצן (ד"ה די געזעצן פון דער רוימישער אימפעריע נאך דעם טריומף פון קריסטנטום).

א בריוו וואס ער האט געשריבן צו דעם בישאף פון פּאַלערמאָ האט זיך אנגעהויבן: "אין דעם זעלבן אופן ווי די אידן זאלן נישט האבן קיין ערלויבעניש צו אויסאיבן אין זייערע שולן עפּעס מער ווי עס איז זיי ערלויבט דורך די געזעצן, אזוי זאלן זיי נישט ליידן קיין שום אוממעגליכקייט אין דעם וואס איז זיי אויפגעגעבן געווארן.". די דאזיגע פּאזיציע האט צוזאמענגעפאסט די פּאפּסטליכע פּאליטיק און האט געשטעלט דעם ביישפּיל פאר אלע שפּעטערדיגע פּאפּסטליכע געזעצגעבונג אין דעם ענין. די דערקלערונג איז רעפּראדוצירט געווארן אלס א פעסטע רובריק, "Sicut Judaeis", אין שוץ-בולן וואס זענען ארויסגעגעבן געווארן דורך פּויפּסטן פון שפּעטערן מיטל-אלטער ביי ווייניגסטנס 22 געלעגנהייטן. מיט גרעגארי דעם ערשטן, מער פון דעם, איז דער פּויפּסטום אנערקענט געווארן אלס די העכסטע אויטאריטעט פון דער מערב'דיגער קירכע און דעריבער האבן אידן ארויס פון רוים, און אפילו ארויס פון איטאליע, אנגעהויבן צו אדרעסירן אפּעלאציעס פאר שוץ צו די פארשידענע פּויפּסטן, בעיקר דורך דער פארמיטלונג פון די אידן פון רוים^[4].

אין די מיטל־אלטער האבן די פּויפּסטן געהאט א פארצווייגטע געשיכטע פון באַציאונגען מיט אידן. טייל פּויפּסטן, ווי קאליקסטוס דער צווייטער (1119-1124), האבן ארויסגעגעבן בולעס וואס האבן פארדאמט געצוואונגענע טבילה און אקטן פון געוואלדטאטן קעגן אידן. אנדערע פּויפּסטן, ווי אינאָסענט דער דריטער (1198-1216), האבן איינגעפירט באגרעניצונגען קעגן אידן, ווי למשל די פאדערונג צו טראגן א ספּעציעלער צייכן אויף זייערע קליידער.

כאטש אלע, אָדער כמעט אלע, נאכפאלגער פון אינאָצענט דער דריטער האבן באשטעטיגט די Constitutio pro Judaeis, האבן זיי געווענליך פּרובירט צו פארזיכערן די דורכפיר פון די אנטי-אידישע קאַנאָנען פון דער לאַטעראַן קאונסיל. האָנאָריוס דער דריטער (1216–1227) איז אבער געווען געצוואונגען דורך אומשטענדן צו ערלויבן דעם קעניג פון קאסטיליע צו סוספּענדירן די פליכט צו טראגן די אידישע tp ווי באשטימט דורך דעם קאונסיל, כדי צו פארמיידן די אידן פון מיגרירן צו מוסולמענישע געביטן. אונטער גרעגאָרי דער ניינטער (1227–1241), וועלכער האט פרובירט צו צווינגען דאס טראגן פון דעם בעדזש אין נאַוואַרע (1234), איז די פּאַפּסטלעכע אָפענסיווע קעגן די ייִדן פֿאַרברייטערט געוואָרן צו ייִדישער ליטעראַטור, ווייל מיט זיין דערלויבעניש איז דער אָנפֿאַל אויף ייִדישע ביכער און דעם תלמוד אָנגעפירט געוואָרן. קאָפּיעס פון דעם לעצטן זענען סעקוועסטרירט געוואָרן ביז אַן אויספֿאָרשונג וועגן זייער אינהאַלט (1239; זע ניקאָלאַס דאָנין, יחיאל בן יוסף פון פאריז). דאָס איז נאכגעפאלגט געוואָרן דורך זייער פארדאמונג און פֿאַרמשפּטונג צו פארברענען, וואָס איז אַנשינא פארגעקומען נישט נאָר אין פֿראַנקרייך, נאָר אויך (אונטער דער ספּעציפֿישער אויטאָריטעט פון פּויפּסט) אין רוים (זע תלמוד, פארברענען פון). אינאָצענט דער פערטער (1243–54) האָט איבערגעחזרט די פארדאמונג פון תלמוד אין זיין בול Impia judaeorum perfidia פון 1244. אין 1253 האָט ער באַשטעטיקט דעם אַרכיבישאָפּס עקספּולסיע פון די ייִדן פון וויען אין פֿראַנקרייך ווייל זיי האָבן נישט געהאָרכזאַםט די לאַטעראַן דעקרעטן, און אין 1250 האָט ער אינטערווירט צו פֿאַרמיידן די אויפֿבוי פון אַ נײַער שול אין קאָרדאָבאַ. מצד אַנדערש האָט ער אין צוויי בולן פון 1246 פארדאמט אָן קיין תנאים בלוט־בילבלים וואָס האָבן אָנגעהויבן אויפֿצוקומען, און האָט אַריינגענומען זיין פארדאמונג אין דער Constitutio pro Judaeis, וואָס ער האָט אַרויסגעגעבן צום צווייטן מאָל אין יענעם יאָר. די דאָזיקע פארדאמונג איז געבליבן אַן אינטעגראַלער טייל פון דעם טעקסט פון דער Constitutio ווען אימער זי איז שפּעטער ווידער אַרויסגעגעבן געוואָרן דורך זיינע נאכפאלגער. כאָטש אלעקסאנדער דער פערטער (1254–61) האָט פרובירט צו צווינגען דעם ייִדישן באַדזש און האָט אָנגעצונדן ווייטערדיקע אָנפֿאַלן אויף דעם תלמוד, האָט ער אויך אנערקענט דעם ווערט פון די ייִדישע סוחרים פֿאַר זיין אוצר, און אין 1255 האָט ער אַ צאָל פון זיי באַפֿרייט פון אַלע צאָלן איבער די פּאַפּסטלעכע פֿאַרמעגן.

אין די שפּעטערע יארהונדערטער האבן טייל פּויפּסטן ארויסגעגעבן געזעצן קעגן אידן, ווי למשל פאולוס דער פערטער (1555-1559), וועלכער האט איינגעפירט די געטא אין רוים און איינגעשטעלט שטרענגע באגרעניצונגען. אבער אנדערע פּויפּסטן האבן געוויזן א מער טאלעראנטע שטעלונג, ווי למשל אלעקסאנדער דער זעקסטער (1492-1503), וועלכער האט ערלויבט די פליטים פון שפאניע זיך צו באזעצן אין זיינע שטאַטן.

אין דעם 20סטן יאָרהונדערט האט די שטעלונג פון די פּויפּסטן צו אידן זיך באטייטנד געענדערט. דער צווייטער וואַטיקאַן קאָונסיל (1962-1965) האט אנגענומען א דעקלאראציע וואָס האָט פארדאמט אנטיסעמיטיזם און געזאָגט אז אידן ווי א פאלק זענען נישט פאראנטווארטליך פארן טויט פון ישו. יאן פאולוס דער צווייטער (1978-2005) האט געארבעט קאָנסיסטענט צו פארבעסערן די אידיש-קאַטוילישע באציאונגען און איז געווען דער ערשטער פּויפּסט זייט פּעטער צו באזוכן א שול אין רוים אין 1986.

פונקציעס און אויטאָריטעט

דער פּויפּסט ווערט גערעכנט אין דער קאַטוילישער קירכע ווי דער נאָכפאָלגער פון סעינט פּעטער און האט די העכסטע אויטאָריטעט אין ענינים פון גלויבן, מאָראַל און קירכליכער אדמיניסטראציע. ער איז דער הויפּט פון דער "הייליגער זע" (Holy See), דער צענטראלער רעגירונג פון דער רוימיש-קאַטוילישער קירכע, וועלכע ווערט געהאלפן דורך די פארשידענע אפּטיילונגען פון דער 'רוימישער קוריע'. דער פּויפּסט מאכט באשלוסן וועגן ענינים פון גלויבן און מאָראַל פאר קאַטויליקן איבער דער גאָרער וועלט, א באפעלקערונג פון בערך 1.3 ביליאָן.

דער פּויפּסט ווערט ערוועלט אויף לעבנסצייט דורך א פּראצעדור וואס ווערט גערופן 'קאנקלעיוו', אין וועלכן די קארדינאל עלעקטארן קומען זיך צוזאַמען אין וואַטיקאַן שטאָט און פארשליסן זיך צו שטימען פאר דעם נעקסטן פּויפּסט. נאר קאַרדינאַלן אונטער 80 יאָר זענען ערלויבט צו שטימען. עס ווערן געוויינליך דורכגעפירט עטליכע שטימען ביז די קאַרדינאַלן דערגרייכן די נויטיגע צוויי-דריטל מערהייט צו וויילן א פּויפּסט. נאכדעם ווי ער איז אויסגעוועלט געווארן, נעמט דער נייער פּויפּסט א פּויפּסטליכן נאמען. דער לעצטער פּויפּסט איז געווען פראנציסקוס, דער 266סטער אין צאָל, וועלכער איז ערוועלט געווארן דעם 13טן מערץ 2013.

נאָכן צווייטן וואַטיקאַן קאָונסיל איז פארגעקומען א באטיידטנדע פארבעסערונג אין די אידיש-קאטוילישע באציאונגען. פּויפּסטן ווי יאן פאולוס דער צווייטער און בענעדיקט דער זעכצנטער האבן זיך באמיט צו פארשטארקן דעם דיאלאג און די קאאפּעראציע מיט די אידן. דער לעצטער פּויפּסט, פראנציסקוס, האט אויך ווייטער געפירט די דאזיגע טראדיציע פון גוטע באציאונגען.

עס זענען פארהאן לעגענדעס אין דער אידישער וועלט וועגן אידן וואס זענען געווארן פּויפּסטן, אבער קיינע פון די לעגענדעס זענען נישט באשטעטיגט געווארן. איין באליבטע לעגענדע דערציילט וועגן דעם זון פון א רב און געלערנטן פון דעם 10טן יארהונדערט, וועלכער איז געווארן געקידנאפּט, געטויפט און עווענטועל געווארן א פּויפּסט. זיין פאטער האט אים אנגעבליך געטראפן און אפילו באזוכט. די אָריגין פון דער לעגענדע וועגן א אידישן פּויפּסט שטאמט פון דער געשיכטע פון רבי שמעון בן יצחק הגדול פון מיינץ, וועמענס זון אלחנן איז געקידנאפּט געווארן און געטויפט געווארן^[6].

די טראַדיציע פון אידישע מתנות פאר די פּויפּסטן, ווי א ספר-תורה ביי דער קאָראַנאַציע פון אַ נייעם פּויפּסט, האט געדינט ווי אַ סימבאָל פון די קאָמפּלעקסע באַציאונגען. דער פּויפּסט האט געווענליך אָפּגעוואָרפן די מתנה מיט באגרעניצטע ווערטער, וואס האבן אפּגעשפּיגלט די טעאלאגישע דיפערענצן. אבער די טראדיציע האט אויך געוויזן די אנערקענונג פון דער ספּעציפישער ראלע וואס אידן האבן געשפּילט אין דער געזעלשאפט און רעליגיע פון רוים^[7].

ליסטע פון וויכטיגע פּויפּסטן אין באַצוג צו אידן

גרעגאָרי דער ערשטער (590–604): האט געלייגט דעם יסוד פאר דער פּויפּסטליכער פּאָליטיק וועגן אידן.
אינאָסענט דער דריטער (1198–1216): האט איינגעפירט באגרעניצונגען קעגן אידן און די פאדערונג צו טראגן א ספּעציעלער צייכן.
פאולוס דער פערטער (1555–1559): האט איינגעפירט די געטא אין רוים און שטרענגע באגרעניצונגען.
פיאוס דער צוועלפטער (1939–1958): זיין ראלע בשעת דעם חורבן איז א טעמע פון דעבאטע.
יאן פאולוס דער צווייטער (1978–2005): האט באדייטנד פארבעסערט די אידיש-קאטוילישע באציאונגען.
בענעדיקט דער זעכצנטער (2005–2013): האט ווייטער געפירט דעם דיאַלאָג מיט אידן.
פראנציסקוס (2013–2025): האט ווייטער פארשטארקט די גוטע באַציאונגען.

רעפערענצן

↑ אֲפִיפִיוֹר – מילון העברית הישנה והחדשה / אליעזר בן־יהודה – פרויקט בן־יהודה; המכלול העברי, ערך אפיפיור, § אטימולוגיה.
↑ זעט Danny Smith, Painted into a Corner: Seeing Jews in Medieval Rome, AJS Perspectives, Fall 2021.
↑ Gotthard Deutsch, Joseph Jacobs, ‏"Popes, the", JewishEncyclopedia.com (ענגליש).
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 Cecil Roth / Claire Pfann, "Popes", Encyclopaedia Judaica, 2007.
↑ געשילדערט אין די 'אַקטן פון סילוועסטער' (Actus Silvestri).
↑ JEWISH POPES : Rabbi Wein : Jewish Destiny.
↑ The Jews and the Pope, Tablet Magazine.

[1] אֲפִיפִיוֹר – מילון העברית הישנה והחדשה / אליעזר בן־יהודה – פרויקט בן־יהודה; המכלול העברי, ערך אפיפיור, § אטימולוגיה.

[2] זעט Danny Smith, Painted into a Corner: Seeing Jews in Medieval Rome, AJS Perspectives, Fall 2021.

[3] Gotthard Deutsch, Joseph Jacobs, ‏"Popes, the", JewishEncyclopedia.com (ענגליש).

[יודאיקע-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 Cecil Roth / Claire Pfann, "Popes", Encyclopaedia Judaica, 2007.

[5] געשילדערט אין די 'אַקטן פון סילוועסטער' (Actus Silvestri).

[6] JEWISH POPES : Rabbi Wein : Jewish Destiny.

[7] The Jews and the Pope, Tablet Magazine.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
 {{דעסקריפציע|הויפּט פון די קאטוילישע קירכע}}
-דער '''פּויפּס''' איז דער טיטל פון דעם [[בישאף|בישאָף]] פון [[רוים]], וואָס ווערט גערעכנט ווי דער פירער פון דער [[קאטוילישע קירכע|רוימיש-קאַטוילישער קירכע]], די גרעסטע פון די דריי הויפּט צווייגן פון [[קריסטנטום]]. דער טיטל "פּויפּסט" שטאמט פון לאטייניש "papa", וואס קומט פון גריכיש "pappas", וואס מיינט "טאטע". אויף אידיש זענען פאראן די פארמען '''פּויפּס''', '''פּויפּסט''', '''פּאפּסט''', '''פּויבסט''' און '''פּאבסט'''. אין העברעאיש ווערט דער טיטל גערופן '''אֲפִיפְיוֹר''', וואָס שטאמט פון לשונות אין דער משנה און דעם תלמוד.
+דער '''פּויפּס''' איז דער טיטל פון דעם [[בישאף|בישאָף]] פון [[רוים]], וואָס ווערט גערעכנט ווי דער פירער פון דער [[קאטוילישע קירכע|רוימיש-קאַטוילישער קירכע]], די גרעסטע פון די דריי הויפּט צווייגן פון [[קריסטנטום]]. דער טיטל "פּויפּסט" שטאמט פון לאטייניש "papa", וואס קומט פון גריכיש "pappas", וואס מיינט "טאטע". אויף אידיש זענען פאראן די פארמען '''פּויפּס''', '''פּויפּסט''', '''פּאפּסט''', '''פּויבסט''' און '''פּאבסט'''. אין העברעאיש ווערט דער טיטל גערופן '''אֲפִּיפְיוֹר''', וואס שטאמט פון לשונות אין משנה און גמרא{{הערה|[https://benyehuda.org/dict/24412/38338 אֲפִיפִיוֹר – מילון העברית הישנה והחדשה] / אליעזר בן־יהודה – פרויקט בן־יהודה; [[:he:אפיפיור#אטימולוגיה|המכלול העברי, ערך אפיפיור]], § אטימולוגיה.}}.
-אין דער רוימיש-קאטוילישער קירכע ווערט דער פּויפּסט גערעכנט ווי דער נאכפאלגער פון [[סעינט פעטער|סעינט פּעטער]], וואס איז געווען דער הויפּט פון די אַפּאָסטאָלן פון [[אותו האיש|ישו]]. ווי דער בישאָף פון רוים, ווערט דער פּויפּסט געזען צו האבן פולע און העכסטע יוריסדיקציע איבער דער אוניווערסאלער קירכע אין ענינים פון גלויבן און מאראל, ווי אויך אין קירכליכער דיסציפּלין און רעגירונג. דער פּויפּסט טראגט אויך די טיטלען ווי 'סאָווערענער פון שטאַט וואַטיקאַן שטאָט' און 'דינער פון די דינער פון גאָט'.
+אין דער רוימיש-קאטוילישער קירכע ווערט דער פּויפּסט גערעכנט ווי דער נאכפאלגער פון [[סעינט פעטער|סעינט פּעטער]], וואס איז געווען דער הויפּט פון די אַפּאָסטאָלן פון [[אותו האיש|ישו]]. אלס דער בישאָף פון רוים, ווערט דער פּויפּסט געזען צו האבן פולע און העכסטע יוריסדיקציע איבער דער אוניווערסאלער קירכע אין ענינים פון גלויבן און מאראל, ווי אויך אין קירכליכער דיסציפּלין און רעגירונג. דער פּויפּסט טראגט אויך די טיטלען ווי 'סאָווערענער פון שטאַט וואַטיקאַן שטאָט' און 'דינער פון די דינער פון גאָט'.
 ==היסטאריע און באציאונג צו אידן==
-דער טיטל "פּויפּסט" ווי מיר קענען עס היינט איז געווארן מער באשטימט אין בערך דעם 9טן יארהונדערט. אָבער די בישאפן פון רוים האבן א וויכטיגע ראלע אין דער קריסטליכער געמיינדע פון די ערשטע יארהונדערטער.
+[[טעקע:Dispute of S.Sylvester and rabbi Zambri.jpg|קליין|וואנט מאלעריי פון דער נישט געשטויגענער ויכוח צווישן פּויפּסט סילוועסטער (לינקס, נישט אינעם בילד) און רב זמברי (רעכטס). דער איד הרג'עט א ווילדן באָק מיטן שם המפורש, און דער פּויפּסט איז מחיה די בהמה מיט זיין פּרעפּלען{{הערה|זעט Danny Smith, [https://files.cargocollective.com/c1212128/Smith-AJS%20Perspectives%20Fall%202021%20web-15.pdf Painted into a Corner: Seeing Jews in Medieval Rome], ''AJS Perspectives'', Fall 2021}}. צווישן די נאכפאלגער פון זאמברי איז סעינט העלען, די מוטער פון [[קאנסטאנטין דער גרויסער|קאנסטאנטין]]. זי איז שוין א [[מאנאטעאיזם|מאנאטעאיסט]], אבער נאך נישט א קריסט.]]
+דער טיטל "פּויפּסט" ווי מיר קענען עס היינט איז געווארן מער באשטימט אין בערך דעם 9טן יארהונדערט. אבער די בישאפן פון רוים האבן א וויכטיגע ראלע אין דער קריסטליכער געמיינדע פון די ערשטע יארהונדערטער.
-די געשיכטע פון די באציאונגען צווישן די פּויפּסטן און די אידן איז לאנג און קאמפּליצירט. די רוימישע קירכע האט נישט געהאט קיין יוריסדיקציע איבער מענטשן וואס זענען נישט געטויפט געווארן. אבער די פּויפּסטן האבן אפט גענומען א שטעלונג צו די פּאליטישע, קאמערציעלע און סאציאלע באדינגונגען אונטער וועלכע אידן האבן געוואוינט אין קריסטליכע שטאַטן. ווי הערשער פון די פּויפּסטליכע שטאַטן האבן די פּויפּסטן אויך געהאט די רעכט צו געזעצגעבן וועגן דעם סטאטוס פון זייערע אידישע אונטערטאנען.
+די געשיכטע פון די באציאונגען צווישן די פּויפּסטן און די אידן איז לאנג און קאמפּליצירט. די רוימישע קירכע האט נישט געהאט קיין יוריסדיקציע איבער מענטשן וואס זענען נישט געטויפט געווארן. אבער די פּויפּסטן האבן אפט גענומען א שטעלונג צו די פּאליטישע, קאמערציעלע און סאציאלע באדינגונגען אונטער וועלכע אידן האבן געוואוינט אין קריסטליכע שטאַטן. אלס הערשער פון די פּויפּסטליכע שטאַטן האבן די פּויפּסטן אויך געהאט די רעכט צו געזעצגעבן וועגן דעם סטאטוס פון זייערע אידישע אונטערטאנען{{הערה|{{אנצ יהודית|12273-popes-the|Popes, the|Gotthard Deutsch, Joseph Jacobs}}}}.
 די באציאונגען האבן זיך געטוישט איבער די יאָרהונדערטער, פון תקופות פון שוץ קעגן געוואַלדטאטן און געצוואונגענע טבילה צו תקופות פון שטרענגע באַגרעניצונגען און פארפאלגונגען, ווי די איינפירונג פון די געטאס און די פארברענונג פון דעם תלמוד. טייל פּויפּסטן האבן אויך ארויסגעגעבן בולעס קעגן בלוט־בלבולים.
-די ערשטע, האלב-לעגענדארע פּויפּסטן, ווי פּעטער און זיינע נאכפאלגער, זענען געווען פון אידישער געבורט, אבער ס'איז נישט פיל באקאנט וועגן זייערע באציאונגען מיט אידן. דער ערשטער פּויפּסט וואס ווערט היסטאריש דערמאנט צו האבן דירעקטע באציאונגען מיט אידן איז געווען סילוועסטער דער ערשטער (314–335), וועמען מען זאגט אז ער האט דיסקוטירט רעליגיעזע ענינים מיט א איד מיטן נאמען נח און אז ער האט געפירט א טריומפאלישע ויכוח מיט א צאל אידן, אנגעפירט דורך זאַמברי דעם מאַגישן, אין דער נוכחות פון קייסער קאָנסטאַנטין. לעאָ דער ערשטער (דער גרויסער; 440–461) האָט קאָמפּאָנירט עטליכע פּאָלעמישע דרשות וואס זענען נעמליך (אָבער נישט באמת) געווען געצילט קעגן אידן{{הערה|{{יודאיקה|Cecil Roth / Claire Pfann|Popes|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/popes}}}}.
+די ערשטע, האלב-לעגענדארע פּויפּסטן, ווי פּעטער און זיינע נאכפאלגער, זענען געווען פון אידישער געבורט, אבער ס'איז נישט פיל באקאנט וועגן זייערע באציאונגען מיט אידן. דער ערשטער פּויפּסט וואס ווערט היסטאריש דערמאנט צו האבן דירעקטע באציאונגען מיט אידן איז געווען סילוועסטער דער ערשטער (314–335), אויף וועמען א לעגענדע דערציילט אז ער האט דיסקוטירט רעליגיעזע ענינים מיט א איד מיטן נאמען נח{{הערה|שם=יודאיקע|{{יודאיקה|Cecil Roth / Claire Pfann|Popes|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/popes}}}} און אז ער האט געפירט א טריומפאלישע ויכוח מיט א צאל אידן, אנגעפירט דורך זאַמברי דעם מאַגישן, אין דער אנוועזנהייט פון [[קאנסטאנטין דער גרויסער|קייסער קאָנסטאַנטין]]{{הערה|געשילדערט אין די 'אַקטן פון סילוועסטער' (Actus Silvestri).}}. לעאָ דער ערשטער (דער גרויסער; 440–461) האט קאָמפּאָנירט עטליכע פּאָלעמישע דרשות וואס זענען נעמליך (אבער נישט באמת) געווען געצילט קעגן אידן{{הערה|שם=יודאיקע}}.
-[[גרעגארי דער ערשטער|גרעגאָרי דער ערשטער]] (590–604) ווערט גערעכנט ווי דער גרינדער פון דער אנגענומענער פּויפּסטליכער אידישער פּאליטיק, סיי אין אירע פּאזיטיווע און סיי אין אירע נעגאטיווע אספּעקטן. ער האט באפוילן אז אידן זאלן נישט באלעסטיגט ווערן, אז זיי זאלן באשיצט ווערן פון געוואלדטאטן און מען זאל זיי לאזן פריי אויסצופירן זייער רעליגיע. אבער ער האט אויך געזאגט אז אידן זאלן נישט האבן קיין אויטאריטעט איבער קריסטן און נישט געניסן פון גלייכן סטאטוס מיט קריסטן.
+גאָר דער וויכטיגסטער מיטלאלטערישער פּויפּסט אין באצוג צו באציאונגען מיט אידן, ווי אין אנדערע אספּעקטן, איז געווען [[גרעגארי דער ערשטער|גרעגאָרי דער ערשטער]] (דער גרויסער; 590–604), וועמענס בריוו זענען פול מיט אינפארמאציע וועגן דעם ענין. ער קען ווערן גערעכנט ווי דער גרינדער פון דער אנגענומענער פּויפּסטליכער אידישער פּאליטיק, סיי אין אירע פּאזיטיווע און סיי אין אירע נעגאטיווע אספּעקטן. פון איין זייט האט פּויפּסט גרעגארי באפוילן אז אידן זאלן נישט באלעסטיגט ווערן, אז זיי זאלן באשיצט ווערן פון געוואלדטאטן און מען זאל זיי לאזן פריי אויספירן זייער רעליגיע, פון די אנדערע זייט האט ער אויך געזאגט אז אידן זאלן ווערן אפּגעהאלטן פון האבן סיי וועלכע אויסזען פון אויטאריטעט איבער קריסטן, אדער פון געניסן פון גלייכן סטאטוס מיט קריסטן, אדער קיין שום פּריווילעגיעס איבער די וואס זיי זענען גאראנטירט געווארן דורך די עקזיסטירנדע געזעצן (ד"ה די געזעצן פון דער רוימישער אימפעריע נאך דעם טריומף פון קריסטנטום).
-אין די מיטל־עלטער האבן די פּויפּסטן געהאט א פארצווייגטע געשיכטע פון באַציאונגען מיט אידן. טייל פּויפּסטן, ווי קאליקסטוס דער צווייטער (1119-1124), האבן ארויסגעגעבן בולעס וואס האבן פארדאמט געצוואונגענע טבילה און אקטן פון געוואלדטאטן קעגן אידן. אנדערע פּויפּסטן, ווי אינאָסענט דער דריטער (1198-1216), האבן איינגעפירט באגרעניצונגען קעגן אידן, ווי למשל די פאדערונג צו טראגן א [[געלע לאטע|ספּעציעלער צייכן]] אויף זייערע קליידער.
+א בריוו וואס ער האט געשריבן צו דעם בישאף פון [[פאלערמא|פּאַלערמאָ]] האט זיך אנגעהויבן: "אין דעם זעלבן אופן ווי די אידן זאלן נישט האבן קיין ערלויבעניש צו אויסאיבן אין זייערע שולן עפּעס מער ווי עס איז זיי ערלויבט דורך די געזעצן, אזוי זאלן זיי נישט ליידן קיין שום אוממעגליכקייט אין דעם וואס איז זיי אויפגעגעבן געווארן.". די דאזיגע פּאזיציע האט צוזאמענגעפאסט די פּאפּסטליכע פּאליטיק און האט געשטעלט דעם ביישפּיל פאר אלע שפּעטערדיגע פּאפּסטליכע געזעצגעבונג אין דעם ענין. די דערקלערונג איז רעפּראדוצירט געווארן אלס א פעסטע רובריק, "Sicut Judaeis", אין שוץ-בולן וואס זענען ארויסגעגעבן געווארן דורך פּויפּסטן פון שפּעטערן מיטל-אלטער ביי ווייניגסטנס 22 געלעגנהייטן. מיט גרעגארי דעם ערשטן, מער פון דעם, איז דער פּויפּסטום אנערקענט געווארן אלס די העכסטע אויטאריטעט פון דער מערב'דיגער קירכע און דעריבער האבן אידן ארויס פון רוים, און אפילו ארויס פון איטאליע, אנגעהויבן צו אדרעסירן אפּעלאציעס פאר שוץ צו די פארשידענע פּויפּסטן, בעיקר דורך דער פארמיטלונג פון די אידן פון רוים{{הערה|שם=יודאיקע}}.
-עס זענען פארהאן לעגענדעס אין דער אידישער וועלט וועגן אידן וואס זענען געווארן פּויפּסטן, אבער קיינע פון די לעגענדעס זענען נישט באשטעטיגט געווארן. איין באליבטע לעגענדע דערציילט וועגן דעם זון פון א רב און געלערנטן פון דעם 10טן יארהונדערט, וועלכער איז געווארן געקידנאפּט, געטויפט און עווענטועל געווארן א פּויפּסט. זיין פאטער האט אים אנגעבליך געטראפן און אפילו באזוכט. די אָריגין פון דער לעגענדע וועגן א אידישן פּויפּסט שטאמט פון דער געשיכטע פון [[רבי שמעון הגדול|רבי שמעון בן יצחק הגדול]] פון [[מיינץ]], וועמענס זון אלחנן איז געקידנאפּט געווארן און געטויפט געווארן{{הערה|[https://www.rabbiwein.com/blog/jewish-popes-652.html JEWISH POPES : Rabbi Wein : Jewish Destiny]|כיוון=שמאל}}.
+אין די מיטל־אלטער האבן די פּויפּסטן געהאט א פארצווייגטע געשיכטע פון באַציאונגען מיט אידן. טייל פּויפּסטן, ווי קאליקסטוס דער צווייטער (1119-1124), האבן ארויסגעגעבן בולעס וואס האבן פארדאמט געצוואונגענע טבילה און אקטן פון געוואלדטאטן קעגן אידן. אנדערע פּויפּסטן, ווי אינאָסענט דער דריטער (1198-1216), האבן איינגעפירט באגרעניצונגען קעגן אידן, ווי למשל די פאדערונג צו טראגן א [[געלע לאטע|ספּעציעלער צייכן]] אויף זייערע קליידער.
+כאטש אלע, אָדער כמעט אלע, נאכפאלגער פון אינאָצענט דער דריטער האבן באשטעטיגט די Constitutio pro Judaeis, האבן זיי געווענליך פּרובירט צו פארזיכערן די דורכפיר פון די אנטי-אידישע קאַנאָנען פון דער לאַטעראַן קאונסיל. האָנאָריוס דער דריטער (1216–1227) איז אבער געווען געצוואונגען דורך אומשטענדן צו ערלויבן דעם קעניג פון קאסטיליע צו סוספּענדירן די פליכט צו טראגן די [[אידישע tp]] ווי באשטימט דורך דעם קאונסיל, כדי צו פארמיידן די אידן פון מיגרירן צו מוסולמענישע געביטן. אונטער גרעגאָרי דער ניינטער (1227–1241), וועלכער האט פרובירט צו צווינגען דאס טראגן פון דעם בעדזש אין נאַוואַרע (1234), איז די פּאַפּסטלעכע אָפענסיווע קעגן די ייִדן פֿאַרברייטערט געוואָרן צו ייִדישער ליטעראַטור, ווייל מיט זיין דערלויבעניש איז דער אָנפֿאַל אויף ייִדישע ביכער און דעם תלמוד אָנגעפירט געוואָרן. קאָפּיעס פון דעם לעצטן זענען סעקוועסטרירט געוואָרן ביז אַן אויספֿאָרשונג וועגן זייער אינהאַלט (1239; זע ניקאָלאַס דאָנין, יחיאל בן יוסף פון פאריז). דאָס איז נאכגעפאלגט געוואָרן דורך זייער פארדאמונג און פֿאַרמשפּטונג צו פארברענען, וואָס איז אַנשינא פארגעקומען נישט נאָר אין פֿראַנקרייך, נאָר אויך (אונטער דער ספּעציפֿישער אויטאָריטעט פון פּויפּסט) אין רוים (זע תלמוד, פארברענען פון). אינאָצענט דער פערטער (1243–54) האָט איבערגעחזרט די פארדאמונג פון תלמוד אין זיין בול Impia judaeorum perfidia פון 1244. אין 1253 האָט ער באַשטעטיקט דעם אַרכיבישאָפּס עקספּולסיע פון די ייִדן פון וויען אין פֿראַנקרייך ווייל זיי האָבן נישט געהאָרכזאַםט די לאַטעראַן דעקרעטן, און אין 1250 האָט ער אינטערווירט צו פֿאַרמיידן די אויפֿבוי פון אַ נײַער שול אין קאָרדאָבאַ. מצד אַנדערש האָט ער אין צוויי בולן פון 1246 פארדאמט אָן קיין תנאים בלוט־בילבלים וואָס האָבן אָנגעהויבן אויפֿצוקומען, און האָט אַריינגענומען זיין פארדאמונג אין דער Constitutio pro Judaeis, וואָס ער האָט אַרויסגעגעבן צום צווייטן מאָל אין יענעם יאָר. די דאָזיקע פארדאמונג איז געבליבן אַן אינטעגראַלער טייל פון דעם טעקסט פון דער Constitutio ווען אימער זי איז שפּעטער ווידער אַרויסגעגעבן געוואָרן דורך זיינע נאכפאלגער. כאָטש אלעקסאנדער דער פערטער (1254–61) האָט פרובירט צו צווינגען דעם ייִדישן באַדזש און האָט אָנגעצונדן ווייטערדיקע אָנפֿאַלן אויף דעם תלמוד, האָט ער אויך אנערקענט דעם ווערט פון די ייִדישע סוחרים פֿאַר זיין אוצר, און אין 1255 האָט ער אַ צאָל פון זיי באַפֿרייט פון אַלע צאָלן איבער די פּאַפּסטלעכע פֿאַרמעגן.
 אין די שפּעטערע יארהונדערטער האבן טייל פּויפּסטן ארויסגעגעבן געזעצן קעגן אידן, ווי למשל פאולוס דער פערטער (1555-1559), וועלכער האט איינגעפירט די געטא אין רוים און איינגעשטעלט שטרענגע באגרעניצונגען. אבער אנדערע פּויפּסטן האבן געוויזן א מער טאלעראנטע שטעלונג, ווי למשל אלעקסאנדער דער זעקסטער (1492-1503), וועלכער האט ערלויבט די פליטים פון שפאניע זיך צו באזעצן אין זיינע שטאַטן.
@@ שורה 28: / שורה 31: @@
 דער פּויפּסט ווערט ערוועלט אויף לעבנסצייט דורך א פּראצעדור וואס ווערט גערופן 'קאנקלעיוו', אין וועלכן די קארדינאל עלעקטארן קומען זיך צוזאַמען אין וואַטיקאַן שטאָט און פארשליסן זיך צו שטימען פאר דעם נעקסטן פּויפּסט. נאר קאַרדינאַלן אונטער 80 יאָר זענען ערלויבט צו שטימען. עס ווערן געוויינליך דורכגעפירט עטליכע שטימען ביז די קאַרדינאַלן דערגרייכן די נויטיגע צוויי-דריטל מערהייט צו וויילן א פּויפּסט. נאכדעם ווי ער איז אויסגעוועלט געווארן, נעמט דער נייער פּויפּסט א פּויפּסטליכן נאמען. דער לעצטער פּויפּסט איז געווען פראנציסקוס, דער 266סטער אין צאָל, וועלכער איז ערוועלט געווארן דעם 13טן מערץ 2013.
-==די שייכות צו אידן==
+נאָכן צווייטן וואַטיקאַן קאָונסיל איז פארגעקומען א באטיידטנדע פארבעסערונג אין די אידיש-קאטוילישע באציאונגען. פּויפּסטן ווי יאן פאולוס דער צווייטער און בענעדיקט דער זעכצנטער האבן זיך באמיט צו פארשטארקן דעם דיאלאג און די קאאפּעראציע מיט די אידן. דער לעצטער פּויפּסט, פראנציסקוס, האט אויך ווייטער געפירט די דאזיגע טראדיציע פון גוטע באציאונגען.
+----
+עס זענען פארהאן לעגענדעס אין דער אידישער וועלט וועגן אידן וואס זענען געווארן פּויפּסטן, אבער קיינע פון די לעגענדעס זענען נישט באשטעטיגט געווארן. איין באליבטע לעגענדע דערציילט וועגן דעם זון פון א רב און געלערנטן פון דעם 10טן יארהונדערט, וועלכער איז געווארן געקידנאפּט, געטויפט און עווענטועל געווארן א פּויפּסט. זיין פאטער האט אים אנגעבליך געטראפן און אפילו באזוכט. די אָריגין פון דער לעגענדע וועגן א אידישן פּויפּסט שטאמט פון דער געשיכטע פון [[רבי שמעון הגדול|רבי שמעון בן יצחק הגדול]] פון [[מיינץ]], וועמענס זון אלחנן איז געקידנאפּט געווארן און געטויפט געווארן{{הערה|[https://www.rabbiwein.com/blog/jewish-popes-652.html JEWISH POPES : Rabbi Wein : Jewish Destiny]|כיוון=שמאל}}.
 די טראַדיציע פון אידישע מתנות פאר די פּויפּסטן, ווי א ספר-תורה ביי דער קאָראַנאַציע פון אַ נייעם פּויפּסט, האט געדינט ווי אַ סימבאָל פון די קאָמפּלעקסע באַציאונגען. דער פּויפּסט האט געווענליך אָפּגעוואָרפן די מתנה מיט באגרעניצטע ווערטער, וואס האבן אפּגעשפּיגלט די טעאלאגישע דיפערענצן. אבער די טראדיציע האט אויך געוויזן די אנערקענונג פון דער ספּעציפישער ראלע וואס אידן האבן געשפּילט אין דער געזעלשאפט און רעליגיע פון רוים{{הערה|[https://www.tabletmag.com/sections/history/articles/jews-and-pope The Jews and the Pope], Tablet Magazine.|כיוון=שמאל}}.
-נאָכן צווייטן וואַטיקאַן קאָונסיל איז פארגעקומען א באטיידטנדע פארבעסערונג אין די אידיש-קאטוילישע באציאונגען. פּויפּסטן ווי יאן פאולוס דער צווייטער און בענעדיקט דער זעכצנטער האבן זיך באמיט צו פארשטארקן דעם דיאלאג און די קאאפּעראציע מיט די אידן. דער לעצטער פּויפּסט, פראנציסקוס, האט אויך ווייטער געפירט די דאזיגע טראדיציע פון גוטע באציאונגען.
 ==ליסטע פון וויכטיגע פּויפּסטן אין באַצוג צו אידן==