בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,365
רעדאגירונגען
←אינהאלט
צייכן: רעף-פאנטשער |
|||
| שורה 18: | שורה 18: | ||
[[טעקע:Bigthana and Teresh by Caron.jpg|קליין|שמאל|שילדערונג פון בגתן און תרש פון אנטואן קאַראָן]] | [[טעקע:Bigthana and Teresh by Caron.jpg|קליין|שמאל|שילדערונג פון בגתן און תרש פון אנטואן קאַראָן]] | ||
[[טעקע:Megillat Esther (1).jpg|קליין|מגילה ליינען]] | [[טעקע:Megillat Esther (1).jpg|קליין|מגילה ליינען]] | ||
דער קעניג אחשוורוש, אין דריטן יאר פון זיין קעניגרייך, האט אפגעראכטן א טרינק-סעודה וואס האט זיך געצויגן פאר 180 טעג, און איז געווען געווידמעט פאר זיינע מיניסטארן און קנעכט, און פאר די מיליטערן פון [[פרס]] און [[מדי]]. במשכ'ן סעודה האט אחשורוש געצייגט זיין רייכטום און מאכט. | דער קעניג אחשוורוש, אין דריטן יאר פון זיין קעניגרייך, האט אפגעראכטן א טרינק-סעודה וואס האט זיך געצויגן פאר 180 טעג, און איז געווען געווידמעט פאר זיינע מיניסטארן און קנעכט, און פאר די מיליטערן פון [[פרס]] און [[מדי]]. במשכ'ן סעודה האט אחשורוש געצייגט זיין רייכטום און מאכט. | ||
דערנאך האט ער אפגעראכטן נאך א זיבן-טאגיגע סעודה פאר די איינוואוינער פונעם הויפטשטאט [[שושן]], און געלאדנט אויך די אידישע בירגער. דער סעודה, וואס איז פארגעקומען אין הויף פון קעניג'ס באָטאַנישע גארטן ווערט געשילדערט אלס גאר שיין און רייך, מיט שיינע טישן און גאלדענע כלים, און אסאך וויין. די [[ושתי|קעניגן ושתי]] האט אויך געמאכט א מאלצייט פאר די פרויען. | דערנאך האט ער אפגעראכטן נאך א זיבן-טאגיגע סעודה פאר די איינוואוינער פונעם הויפטשטאט [[שושן]], און געלאדנט אויך די אידישע בירגער. דער סעודה, וואס איז פארגעקומען אין הויף פון קעניג'ס באָטאַנישע גארטן ווערט געשילדערט אלס גאר שיין און רייך, מיט שיינע טישן און גאלדענע כלים, און אסאך וויין. די [[ושתי|קעניגן ושתי]] האט אויך געמאכט א מאלצייט פאר די פרויען. | ||
אין זיבעטן טאג, אנגעטרינקענערהייט, האט אחשוורוש געהייסן ברענגן די קעניגן ושתי צום מענער זאַל כדי צו ווייזן איר שיינקייט פאר אלע אנוועזנדע. ווען ושתי זאגט אפ די לאדענונג רעגט זיך דער קעניג אויף און ער באשליסט, אויפ'ן ראט פון זיין ראטגעבער ממוכן, איר צו אפזאגן פון די קעניגטום און ארומשיקן בריוון צו אלע לענדער און פעלקער, יעדעם אויף זייער שפראך, אז דער מאן איז בעל הבית אין זייער אייגן שטוב שטוב. | אין זיבעטן טאג, אנגעטרינקענערהייט, האט אחשוורוש געהייסן ברענגן די קעניגן ושתי צום מענער זאַל כדי צו ווייזן איר שיינקייט פאר אלע אנוועזנדע. ווען ושתי זאגט אפ די לאדענונג רעגט זיך דער קעניג אויף און ער באשליסט, אויפ'ן ראט פון זיין ראטגעבער ממוכן, איר צו אפזאגן פון די קעניגטום און ארומשיקן בריוון צו אלע לענדער און פעלקער, יעדעם אויף זייער שפראך, אז דער מאן איז בעל הבית אין זייער אייגן שטוב שטוב (קאפיטל א). | ||
ווען אחשורוש בארואיגט זיך הייסט ער צוזאמנעמען אלע שיינע בתולות פון איבער זיין קעניגרייך צו אויסוועלן א נייע קעניגן. איינע פון די מיידלעך גענומען צום פּאלאץ איז געווען [[אסתר]], אדער הדסה, א אידישע יתומה וואס איז אויפגעוואקסן ביי איר קוזין [[מרדכי]] אין שושן, פון די אימיגראנטן וואס [[נבוכדנצר]], קעניג פון [[בבל]], האט [[גלות בית ראשון|פארטריבן]] פון [[ירושלים]]. | ווען אחשורוש בארואיגט זיך הייסט ער צוזאמנעמען אלע שיינע בתולות פון איבער זיין קעניגרייך צו אויסוועלן א נייע קעניגן. איינע פון די מיידלעך גענומען צום פּאלאץ איז געווען [[אסתר]], אדער הדסה, א אידישע יתומה וואס איז אויפגעוואקסן ביי איר קוזין [[מרדכי]] אין שושן, פון די אימיגראנטן וואס [[נבוכדנצר]], קעניג פון [[בבל]], האט [[גלות בית ראשון|פארטריבן]] פון [[ירושלים]]. | ||
אסתר געפעלט שטארק ביים פארוואלטער הגי. זי ווערט אויסגעקליבן צו זיין איינע פון די פאטענציעלע נייע קעניגן, נישט פארציילנדיג קיינעם איר אפשטאם לויט די אנווייזונגען פון מרדכי, וועלכער קוקט איר שטענדיג נאך. נאכן אריבערגיין די צוגרייטונגען וואס האט גענומען צוועלף חדשים, ווערן געברענגט צו אחשורוש אלע פאטענציעלע קעניגן, און אסתר ווערט אויסגעוועלט צו זיין די נייע קעניגן. | אסתר געפעלט שטארק ביים פארוואלטער הגי. זי ווערט אויסגעקליבן צו זיין איינע פון די פאטענציעלע נייע קעניגן, נישט פארציילנדיג קיינעם איר אפשטאם לויט די אנווייזונגען פון מרדכי, וועלכער קוקט איר שטענדיג נאך. נאכן אריבערגיין די צוגרייטונגען וואס האט גענומען צוועלף חדשים, ווערן געברענגט צו אחשורוש אלע פאטענציעלע קעניגן, און אסתר ווערט אויסגעוועלט צו זיין די נייע קעניגן. | ||
אין יענע צייט איז מרדכי א באאמטער אינעם קעניגליכן הויף. אין איינע פון די טעג ווערט ער געוואר ווי צוויי טויער-היטער, בִּגְתָן און תֶרֶשׁ, קאָנספּירירן צו ערמארדן אחשורוש. מרדכי אנטפּלעקט דעם פלאן פאר אסתר, וועלכע פארציילט עס איבער פאר אחשורוש. די צוויי סריסים ווערן אויפגעהאנגען, און עס ווערט פארשריבן אינעם קעניגליכן כראָניק אז מרדכי האט געראטעוועט דער קעניג'ס לעבן. | אין יענע צייט איז מרדכי א באאמטער אינעם קעניגליכן הויף. אין איינע פון די טעג ווערט ער געוואר ווי צוויי טויער-היטער, בִּגְתָן און תֶרֶשׁ, קאָנספּירירן צו ערמארדן אחשורוש. מרדכי אנטפּלעקט דעם פלאן פאר אסתר, וועלכע פארציילט עס איבער פאר אחשורוש. די צוויי סריסים ווערן אויפגעהאנגען, און עס ווערט פארשריבן אינעם קעניגליכן כראָניק אז מרדכי האט געראטעוועט דער קעניג'ס לעבן (קאפּיטל ב). | ||
אחשורוש העכערט דעם ראנג פון זיין מיניסטער [[המן האגגי]] (אפּשטאמלינג פון [[אגג]] קעניג פון עמלק; {{תנ"ך|שמואל א|טו}}) העכער זיינע אנדערע שרים, און אויפ'ן באפעל פון קעניג ביקט זיך יעדער אינעם הויף צו המן. מרדכי האט זיך אבער, צוליב זיין אידישקייט, נישט געקניט אדער געביקט. אין כעס אויף די חוצפה מאכט המן אפ צו פארטיליגן מרדכי און דאס גאנצע אידישע פאלק אלס נקמה. המן ווארפט [[גורל]] אויף וועלכע טאג דאס זאל ווערן אויסגעפירט, און עס קומט אויס דעם דרייצנטן פון חודש אדר. | |||
אחשורוש העכערט דעם ראנג פון זיין מיניסטער [[המן האגגי]] (אפּשטאמלינג פון [[אגג]] קעניג פון עמלק; {{תנ"ך|שמואל א|טו}}) העכער זיינע אנדערע שרים, און אויפ'ן באפעל פון קעניג ביקט זיך יעדער אינעם הויף צו המן. מרדכי האט זיך אבער, צוליב זיין אידישקייט, נישט געקניט אדער געביקט. אין כעס אויף די חוצפה מאכט המן אפ צו פארטיליגן מרדכי און דאס גאנצע אידישע פאלק אלס נקמה. המן ווארפט [[גורל]] אויף וועלכע טאג דאס זאל ווערן אויסגעפירט, און עס קומט אויס דעם דרייצנטן פון חודש אדר | |||
דאן איבערצייגט ער דעם קעניג אז די אידן זענען א סובווערסיוון פאלק וואס מען דארף פארטיליגן, און איז גרייט צו געבן 10,000 שטיק (טאלענטן) זילבער פאר'ן קעניג'ס שאצקאמערן. אחשורוש שטימט צו און געט איבער זיין רינג פאר המן צו אפשטעמפלען א קעניגליכן באפעל צו הרג'ען אלע אידן און זאגט אויך אפ דאס נעמען די פארגעשלאגענע געלט. אין י"ג ניסן ווערט געשריבן בריוון אין אלע שפראכן, געשטעמפלט, און געשיקט מיט לויפערס צו אלע פעלקער זיך צו גרייטן צום דרייצענטן פון חודש אדר צו הרג'ען און באראבעווען אלע אידן וואס זענען אינעם [[פערסישע אימפעריע|פערסישן אימפעריע]] (קאפיטל ג). | |||
אחשורוש | ווען מרדכי דערוויסט זיך פונעם גזירה, צערייסט ער זיינע קליידער, טוט אָן א זאַק און לייגט אש אויפ'ן קאפ, און גייט ארום אין די גאסן מיט א געוואלד ביזן קעניגליכן טויער. די גזירה קומט דערווייל אן צו די איבריגע אידן אין די פערסישן אימפעריע, און זיי הייבן אויך אָן פאסטן און טרויערן. די באדינערקעס דערציילן אסתר און זי שיקט קליידער צו איבערטון מרדכי, אבער מרדכי זאגט אפ. אסתר באפעלט הֲתָך, איינער פון קעניג'ס הערן, צו נאכפרעגן וואס גייט פאָר. מרדכי דערציילט אים אלעס און געט אים איבער דעם אפיציעלן דאקומענט וואס רופט צו הרג'ענען די אידן ער זאל עס ווייזן פאר אסתר, און גלייכצייטיג איר באפעלן צו גיין זיך איינבעטן ביי אחשורוש צו אפזאגן די גזירה. צום ערשט וויל אסתר נישט, ווייל פאר'ן גיין צום קעניג אָן אַן איינלאדונג, ווייסט יעדער, באקומט מען טויט שטראף, אבער נאך אסאך בעטן און סטראַשן שטימט אסתר צו, און בעט צו איינזאמלען אלע שושן'ע אידן צו פאסטן פאר דריי טעג און נעכט, צוזאמען מיט איר און אירע מוידן (קאפיטל ד). | ||
אויפן דריטן טאג קומט אסתר צו אחשורוש, און לעבט עס איבער. זי בעט דעם קעניג צו קומען פאר א סעודה מיט המן יענע נאכט. ביים הוליאַנקע אנטזאגט זיך אסתר צו אנטפּלעקן אירע אמת'ע וואונטשן, נאר בעט פון אחשורוש צו קומען פאר נאך א סעודה מיט המן דעם פאלגנדן נאכט. המן קערט זיך אהיים שטאלץ אז ער איז אזוי באערט געווארן, אבער זיין באגעגעניש מיט מרדכי, וואס רירט זיך ניטאמאל פאר אים, ווערט ער דערצערנט. מיט די עצה פון זיין ווייב זרש און זיינע ליבהאבער, גרייט ער צו א בוים פון פופציג איילן הויך צו אויפהענגען מרדכי (קאפּיטל ה). | |||
[[טעקע:Pieter Pietersz. Lastman - The Triumph of Mordechai.jpg|קליין|המן פירט מרדכי ארום די שטאט]] | [[טעקע:Pieter Pietersz. Lastman - The Triumph of Mordechai.jpg|קליין|המן פירט מרדכי ארום די שטאט]] | ||
[[טעקע:Haman's children.JPG|קליין|די עשרת בני המן זענען געשריבן אין פאָרעם פון אריח על גבי אריח ולבנה על גבי לבנה]] | [[טעקע:Haman's children.JPG|קליין|די עשרת בני המן זענען געשריבן אין פאָרעם פון אריח על גבי אריח ולבנה על גבי לבנה]] | ||
יענע נאכט קען אחשורוש נישט איינשלאפן און ער הייסט צו פאָרליינען פאר אים אינעם קעניגליכן מעמוארן בוך, און דערביי אנדעקט ער אז מרדכי איז קיימאל נישט געהעריג באצאלט געווארן פאר'ן ראטעווען דעם קעניג פונעם אטענטאַט פון בגתן און תרש. אחשורוש פרעגט המן'ס עצה איבער וויאזוי צו מכבד זיין איינער וואס דער קעניג וויל באערן. המן, מיינענדיג אז דער רעדע איז איבער אים, שלאגט פאר א הכנסת-ספר-תורה סטייל פּראצעסיע אנגעטון מיט די קעניגליכע קליידער, אויף א קעניגליכן פערד ארום די גאסן פון שטאט, געפירט דורך א מיניסטאר פון קעניג, וועלכער רופט אויס: "אזוי טוט מען פארן מענטש וואס דער קעניג וויל אים אפּגעבן כבוד". אחשורוש באפעלט המן אז ער זאל גיך דאס אליין אויספירן מיט מרדכי. נאכן ענדיגן ארומפירן מרדכי, איילט זיך המן אהיים פארטרויערט, און דערציילט זיינע ליבהאבער אלעס וואס האט אים געטראפן. זיי ענטפערן אים: "אויב איז ער א איד דער מרדכי וועסטו פאַלן פאר אים" (קאפּיטל ו). | |||
יענע נאכט קען אחשורוש נישט איינשלאפן און ער | |||
ביים צווייטן סעודה בעט אסתר אחשורוש צו ראטעווען איר און איר פאלק וואס מ'האט פארקויפט צו אומברענגען און פארטיליגן, און באשולדיגט דעם "אִישׁ צַר וְאוֹיֵב, דער שלעכטער הָמָן". אחשורוש שטייט אויף גערעגט און גייט ארויס צום גארטן, המן פרובירט צו איבערבעטן אסתר און פאלט צו איר בעט פונקט אין די צייט וואס אחשורוש קערט זיך צוריק, זאגט אחשורוש, "זאָגאַר ביי מיר אין הויז ווילסטו די קעניגן פארכאפּן?" חרבונה, איינער פון קעניג'ס ראטגעבער, געט א זאג, "דער בוים וואס המן האט צוגעגרייט אויפצוהענגען מרדכי וואס האט געראטעוועט דעם קעניג איז אין המן'ס הויף". דער קעניג באפעלט צו אויפהענגען המן דערויף (קאפּיטל ז). | |||
ביים סעודה | |||
אחשוורורש געט פאר אסתר המן'ס הויז, און זיין רינגל געט ער פאר מרדכי. אסתר שטעלט מרדכי איבער המן'ס הויז און בעט זיך איין ביי אחשורוש צו צוריקציען די גזירות וואס זענען ארויס אויף איר פאלק. אחשורוש ענטפערט אז נאך וואס די קעניגליכן באפעל איז געשריבן און גע'חתמ'עט אינעם נאמען פונעם קעניג קען מען נישט צוריק ציען פונעם גזירה{{ביאור|לויט דער מדי-פּערסישער קאנסטיטוציע קען מען נישט צוריקרופן א קעניגליכער גזירה (פארלייכט {{תנ"ך|דניאל|ו}}}}, נאר אנשטאט זאל מען שרייבן א נייער באפעל. אויף מרדכי'ס גוטהייסונג ווערן געשריבן נייע בריוון צו די אֲחַשְׁדַּרְפְּנים {{העב|אחשדרפן}}, גובערנאטארן, און אנדערע וויכטיגע באאמטע פון דער מלוכה וואס ערלויבט די אידן זיך צו פארטיידיגן, און גאר הרג'ענען און באראבעווען סיי ווער עס וויל זיי אטאקירן. די בריוון ווערן געשריבן כ"ג סיון און שנעל ארויסגעשיקט מיט רייטערס איבעראל. די אידן איבעראל פרייען זיך שטארק צום נייעם אנזאג און פילע גוים פאראידישן זיך אויס מורא פון די אידן (קאפּיטל ח). | |||
אינעם באשטימטן טאג, י"ג אדר, נעמען זיך די אידן צוזאם אין אלע לענדער פונעם קעניג אחשורוש צו שלאָגן די וואס ווילן זיי שלעכטס טון, הרג'ענדיג 75,000 פיינט, און קיינער שטעלט זיך דערקעגן. אלע שרים און קעניג'ס אדללייט דערהייבן די אידן צוליב די פאׁרכט וואס איז זיי באפאלן פון די אידן און פון מרדכי, וואס איז באוואוסט און געגרויסט געווארן. אחשוורוש דערציילט פאר אסתר אז אין שושן האט מען געהרג'עט פינף הונדערט מענטשן און די צען קינדער פון המן. אסתר בעט פון קעניג נאך א טאג צו פאָרזעצן די מלחמה אין שושן און אויפהענגען המן'ס צען קינדער. צומארגנס, י"ד אדר, הרג'עט מען נאך דריי הונדערט מענטשן אין שושן, בעת וואס אין אנדערע שטעט רוט מען און מען פייערט שוין דעם זיג. טראץ וואס אינעם קעניגליכן באפעל איז ערלויבט געווארן פאר די אידן צו נעמען די רויב פון זייערע פיינט, האבן זיי דאך אין ערגעץ נישט צוגערירט דערצו. | אינעם באשטימטן טאג, י"ג אדר, נעמען זיך די אידן צוזאם אין אלע לענדער פונעם קעניג אחשורוש צו שלאָגן די וואס ווילן זיי שלעכטס טון, הרג'ענדיג 75,000 פיינט, און קיינער שטעלט זיך דערקעגן. אלע שרים און קעניג'ס אדללייט דערהייבן די אידן צוליב די פאׁרכט וואס איז זיי באפאלן פון די אידן און פון מרדכי, וואס איז באוואוסט און געגרויסט געווארן. אחשוורוש דערציילט פאר אסתר אז אין שושן האט מען געהרג'עט פינף הונדערט מענטשן און די צען קינדער פון המן. אסתר בעט פון קעניג נאך א טאג צו פאָרזעצן די מלחמה אין שושן און אויפהענגען המן'ס צען קינדער. צומארגנס, י"ד אדר, הרג'עט מען נאך דריי הונדערט מענטשן אין שושן, בעת וואס אין אנדערע שטעט רוט מען און מען פייערט שוין דעם זיג. טראץ וואס אינעם קעניגליכן באפעל איז ערלויבט געווארן פאר די אידן צו נעמען די רויב פון זייערע פיינט, האבן זיי דאך אין ערגעץ נישט צוגערירט דערצו. | ||
[[טעקע:Göttingen-Esther.Rolle.0.JPG|left|קליין]] | [[טעקע:Göttingen-Esther.Rolle.0.JPG|left|קליין]] | ||
די אידן וואס וואוינען אין די אפענע שטעט אן קיין מויערן, פייערן דעם פורים אינעם טאג וואס זיי האבן גערוט פון זייערע פיינט, י"ד אדר, און די וואס וואוינען אין שושן, וואס דארט האבן די הריגות אנגעהאלטן נאך א טאג, פייערן עס אין ט"ו אדר. די פייערונגען רעכנט אריין פרייד און א סעודה, משלוח מנות פאר א חבר און מתנות פאר ארעמעלייט. | די אידן וואס וואוינען אין די אפענע שטעט אן קיין מויערן, פייערן דעם פורים אינעם טאג וואס זיי האבן גערוט פון זייערע פיינט, י"ד אדר, און די וואס וואוינען אין שושן, וואס דארט האבן די הריגות אנגעהאלטן נאך א טאג, פייערן עס אין ט"ו אדר. די פייערונגען רעכנט אריין פרייד און א סעודה, משלוח מנות פאר א חבר און מתנות פאר ארעמעלייט. | ||