אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "פיר תקופות"
ק (טעות סופר) |
(רעדאגירונג, פארברייטערט, בילד, קידוד קישורים) |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
א '''תקופה''' איז איינע פון די פיר צייטן אין יאר ווען די זון קומט אן צו | [[קובץ:Summer Solstice Sunrise over Stonehenge 2005.jpg|קליין|דער זון אויפגאנג אינעם לענגסטן טאג פון יאר (תקופת תמוז)]] | ||
א '''תקופה''' איז איינע פון די פיר צייטן אין יאר ווען די זון קומט אן צו א ווענדפונקט. דאס איז שטארק נוגע פאר די חשבונות פונעם [[אידישער לוח|אידישן לוח]] און דאס זאגן "ותן טל ומטר" און [[ברכת החמה]]. | |||
אין גמרא און אין די ראשונים ווערן געברענגט פארשידענע חשבונות אויסצורעכענען ווען די תקופה קומט אויס. באקאנט זענען [[תקופת שמואל]] און [[תקופת רב אדא]], וועלכע זענען צוויי מהלכים וויאזוי צו רעכענען די תקופה. די שיטות דינגען זיך אויך איבער דער פראגע ווען דער ערשטער מולד איז געווען: צי מיטוואך פון [[ששת ימי בראשית]] פארטאגס, אדער א וואך דערויף. דער [[רמב"ם]] אין הלכות קידוש החודש, אינמיטן שילדערן די חשבונות הראיה, ערווענט אז לויט זיינע חשבונות קען מען אויסרעכענען די "אמת'ע תקופה" און פארשידענע מחברים האבן לויט דעם אויסגעארבעט די [תקופת הרמב"ם]]. די אידישע חשבונות ווערן אפט פארגליכן צו וואס עס איז אנגענומען היינט ביי אסטראנאמער. | אין גמרא און אין די ראשונים ווערן געברענגט פארשידענע חשבונות אויסצורעכענען ווען די תקופה קומט אויס. באקאנט זענען [[תקופת שמואל]] און [[תקופת רב אדא]], וועלכע זענען צוויי מהלכים וויאזוי צו רעכענען די תקופה. די שיטות דינגען זיך אויך איבער דער פראגע ווען דער ערשטער מולד איז געווען: צי מיטוואך פון [[ששת ימי בראשית]] פארטאגס, אדער א וואך דערויף. דער [[רמב"ם]] אין הלכות קידוש החודש, אינמיטן שילדערן די חשבונות הראיה, ערווענט אז לויט זיינע חשבונות קען מען אויסרעכענען די "אמת'ע תקופה" און פארשידענע מחברים האבן לויט דעם אויסגעארבעט די [[תקופת הרמב"ם]]. די אידישע חשבונות ווערן אפט פארגליכן צו וואס עס איז אנגענומען היינט ביי אסטראנאמער. | ||
די תקופה האט אויך געשפילט א גרויסע ראלע אין דעם לוח פון די לכאורה-איסיים פון קומראן, | די תקופה האט אויך געשפילט א גרויסע ראלע אין דעם לוח פון די לכאורה-איסיים פון קומראן, וועלכע האבן געבויט זייערע חשבונות אויף דער אסטראנאמיע וואס ווערט געברענגט אין ספר חנוך א'. | ||
==נאמען און באדייט== | ==נאמען און באדייט== | ||
די פיר תקופות זענען אין צענטער פון די פיר סעזאנען, און טיילן איין דאס [[טראפישע יאר]] אויף פיר. זיי ווערן אנגערופן נאך דעם חודש ווען זיי געפאלן אממערסטנס אויס: תשרי, טבת, ניסן און תמוז. דער טאג פון א תקופה ווערט אנגערופן אין [[גמרא]] "יום תקופה"{{הערה|שם=סנהדריג|{{בבלי|סנהדרין|יג|א}}}}, | די פיר תקופות זענען אין צענטער פון די פיר סעזאנען, און טיילן איין דאס [[טראפישע יאר]] אויף פיר. זיי ווערן אנגערופן נאך דעם חודש ווען זיי געפאלן אממערסטנס אויס: תשרי, טבת, ניסן און תמוז. דער טאג פון א תקופה ווערט אנגערופן אין [[גמרא]] "יום תקופה"{{הערה|שם=סנהדריג|{{בבלי|סנהדרין|יג|א}}}}, א טערמין וואס מ'טרעפט אויך אין די מגילות ים המלח{{הערה|[https://www.researchgate.net/publication/322034015_A_Newly_Reconstructed_Calendrical_Scroll_from_Qumran_in_Cryptic_Script מגילה 4Q324d]}}. דאס ווארט "תקופה" קען זיך אויך באציען צום צייט-אפשניט פון איין תקופה צו דער צווייטער, און עס ווערט גערופן אויפן נאמען פון דער תקופה וואס האט עס אנגעהויבן{{הערה|ווי אין דער סוגיא אין {{בבלי|ראש השנה|כא|א|ללא=שם}}}}. | ||
דער שורש פונעם ווארט "תקופה" איז מלשון "הקפה" – ארומקרייזן, און עס מיינט "צוריקקומען צום אנהייב". טראצדעם וואס ביי דער תקופה קומט די זון נאכנישט צוריק צום אנהייב פון איר גאנג, נאר ענדיגט בלויז א פערטל דערפון, ווערט עס אבער אנגערופן א "תקופה", וויבאלד עס ענדיגט זיך איין טייל פון די פארשידענע טוישונגען אינעם יאר{{הערה|שם=עיבורב|{{היברובוקס|רבי אברהם | דער שורש פונעם ווארט "תקופה" איז מלשון "הקפה" – ארומקרייזן, און עס מיינט "צוריקקומען צום אנהייב". טראצדעם וואס ביי דער תקופה קומט די זון נאכנישט צוריק צום אנהייב פון איר גאנג, נאר ענדיגט בלויז א פערטל דערפון, ווערט עס אבער אנגערופן א "תקופה", וויבאלד עס ענדיגט זיך איין טייל פון די פארשידענע טוישונגען אינעם יאר{{הערה|שם=עיבורב|{{היברובוקס|רבי אברהם בר חייא הנשיא|ספר העבור|21292||עמוד=95}}: {{ציטוטון|ואנו קוראין לארבעת חלקי השנה תקופות, מפני שהזמן בכל התקופה מהן גומר את ענין אחד ממדת הלילה והיום בחסרונן או יתרונן ומתחיל בענין אחר, וכן במהלכה ובמעמדה מן הארץ; בכל תקופה ותקופה גומרת ענין אחד ומתחלת בענין אחר.}}}}. | ||
תקופת תשרי איז אינמיטן הערבסט און איז איינס פון די צוויי מאל אין יאר ווען די זון איז אייניג מיט דער [[קו המשווה]]. תקופת טבת איז אינמיטן ווינטער, ווען די זון איז ביי איר סאמע צפון-פונקט, 23.5°N פון דער קו המשווה. תקופת ניסן איז אינמיטן פרילינג, דאס צווייטע מאל ווען די זון איז אייניג מיט דער קו המשווה. תקופת תמוז איז אינמיטן זומער, ווען די זון איז ביי איר סאמע דרום-פונקט, 23.5°S פון דער קו המשווה. תקופות תמוז און טבת זענען די קורצסטע און לענגסטע טעג אין יאר (Solstices), און תקופות ניסן און תשרי זענען די צוויי גלייכנעכט (Equinoxes){{הערה|שם=עיבורב}}. אזוי אויך איז תקופת ניסן די צייט ווען די זון דערגרייכט אנפאנג פון [[גלגל המזלות|מזל]] טלה{{ביאור|די נעמען פון די מזלות וואס ווערן דא דערמאנט, זענען געבארגטע טערמינען פאר פאזיציעס פון דער זון איבערן [[מילך וועג]], אבער די עצם שטערן גרופעס נאך וועמען זיי הייסן זענען שוין פון לאנג אפגערוקט{{הערה|{{רמב"ם||יסודי התורה|ג|ז}}}}.}}; תקופת תמוז איז ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל סרטן; תקופת תשרי, ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל מאזנים; און תקופת טבת ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל גדי{{הערה|{{רמב"ם||קידוש החודש|ט|ג}}}}. | תקופת תשרי איז אינמיטן הערבסט און איז איינס פון די צוויי מאל אין יאר ווען די זון איז אייניג מיט דער [[קו המשווה]]. תקופת טבת איז אינמיטן ווינטער, ווען די זון איז ביי איר סאמע צפון-פונקט, 23.5°N פון דער קו המשווה. תקופת ניסן איז אינמיטן פרילינג, דאס צווייטע מאל ווען די זון איז אייניג מיט דער קו המשווה. תקופת תמוז איז אינמיטן זומער, ווען די זון איז ביי איר סאמע דרום-פונקט, 23.5°S פון דער קו המשווה. תקופות תמוז און טבת זענען די קורצסטע און לענגסטע טעג אין יאר (Solstices), און תקופות ניסן און תשרי זענען די צוויי גלייכנעכט (Equinoxes){{הערה|שם=עיבורב}}. אזוי אויך איז תקופת ניסן די צייט ווען די זון דערגרייכט אנפאנג פון [[גלגל המזלות|מזל]] טלה{{ביאור|די נעמען פון די מזלות וואס ווערן דא דערמאנט, זענען געבארגטע טערמינען פאר פאזיציעס פון דער זון איבערן [[מילך וועג]], אבער די עצם שטערן גרופעס נאך וועמען זיי הייסן זענען שוין פון לאנג אפגערוקט{{הערה|{{רמב"ם||יסודי התורה|ג|ז}}}}.}}; תקופת תמוז איז ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל סרטן; תקופת תשרי, ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל מאזנים; און תקופת טבת ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל גדי{{הערה|{{רמב"ם||קידוש החודש|ט|ג}}}}. | ||
די צייט אפשניט ווילאנג עס געדויערט פאר דער זון אנצוקומען פון איין ווענדפונקט צום צווייטן איז לאו דווקא אייניג. די גענויע צייט ווען די זון קומט אן צו א ווענדפונקט איז באקאנט אלס די "תקופה האמיתית", אבער טעכניש | די צייט אפשניט ווילאנג עס געדויערט פאר דער זון אנצוקומען פון איין ווענדפונקט צום צווייטן איז לאו דווקא אייניג. די גענויע צייט ווען די זון קומט באמת אן צו א ווענדפונקט איז באקאנט אלס די "תקופה האמיתית", אבער טעכניש ווערן די תקופות ביי אידן גערעכנט דורכן צעטיילן די אומגעפערע לענג פונעם יאר אויף פיר גלייכע טיילן, באקאנט אלס די "תקופה האמצעית"{{הערה|{{רמב"ם||קידוש החודש|י|ז}}; '''המפרש על הרמב"ם''', הלכות קידוש החודש, [https://beta.hebrewbooks.org/rambam.aspx?sefer=3&rtype=צורת%20הדף&hilchos=19&perek=13&halocha=11 פרק י"ג, הלכה י"א]; י. אייכנשטיין, "מבוא לתקופת הרמב"ם", '''לוח דבר בעתו''' תשע"ג, בני ברק, תשע"ג, זייט 34.}}. | ||
לויט די וויסנשאפטלער, טוישט זיך כסדר די לענג פונעם יאר | לויט די וויסנשאפטלער, טוישט זיך כסדר די לענג פונעם יאר און איז אינעם 21'סטן יארהונדערט ארום 365 טעג, 5 שעה, 48 מינוט און 45.2553 סעקונדעס{{הערה|יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), '''ברכת החמה בתקופתה''', בני ברק, תשס"ט, זייט 671}}. די לענג פון די תקופות זענען נישט אייניג און טוישן זיך אויך מיט די צייט: זומער איז 93.647 טעג, הערבסט 89.836, און זיי ווערן אלץ לענגער; ווינטער איז 88.997 טעג, פרילינג 92.764, און זיי ווערן אלץ קורצער{{הערה|יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), '''ברכת החמה בתקופתה''', בני ברק, תשס"ט, זייט 623}}. | ||
== | === אין הלכה === | ||
ווען מ'פלעגט | אין די צייטן ווען מ'פלעגט באשטימען אן [[עיבור יאר]] לויט א פאקטישן חשבון, איידער מ'האט אוועקגעשטעלט דעם קביעות'דיגן חשבון אין יאר ד'קי"ט, איז די תקופה געווען איינער פון די שטארקע פאקטארן ביים באשטימען אן עיבור יאר, ד.ה. מען מאכט אן עיבור יאר כדי אז פסח זאל אויסקומען נאך תקופת ניסן{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|כא|א}}}} און סוכות נאך תקופת תשרי{{הערה|שם=סנהדריג}}. לויט טייל ראשונים איז דער 19 יאריגער מחזור פון עיבור יארן אויך געבויט לויט די תקופות. | ||
אין חוץ לארץ הייבט מען אן זאגן "ותן טל ומטר" | אין "חוץ לארץ" הייבט מען אן זאגן "ותן טל ומטר" אינעם זעכציגסטן טאג נאך תקופת תשרי{{הערה|{{שוע|אורח חיים|קיז|א}}}}; און טאמער קומט נישט קיין רעגן, קען מען פאסטן אויפן "עצירת גשמים" נאר ביז תקופת ניסן{{הערה|{{שוע|אורח חיים|תקעה|ז}}}}. | ||
די צייט צו זאגן ברכת החמה איז אינעם "יום התקופה" פון תקופת ניסן, רעכענענדיג לויט תקופת שמואל{{הערה|{{בבלי|ברכות|נט|ב}}}}. | |||
די גמרא | עס איז פארהאן אן אור-אלטער מנהג נישט צו טרינקען וואסער אין דער צייט פון דער תקופה{{העב|איסור שתיית מים בחילופי תקופות}}{{הערה|[[רמ"א]] אין {{שוע|יורה דעה|קטז|ה}}}}. | ||
=== אין אגדת חז"ל === | |||
פון [[חז"ל]] ווייזט אויס אז פון [[ששת ימי בראשית]] איז דער גאנג פון דער זון געווען לויט די תקופות. אין [[פרקי דרבי אליעזר]]{{הערה|[[S:פרקי_דרבי_אליעזר_פרק_ח|פרק ח]]}} ווערט פארציילט אז באלד ווען דער אייבערשטער האט באשאפן די זון, האט ער איינגעארדנט די תקופות און איבערגעגעבן די חשבונות פאר אדם הראשון, ווי עס שטייט אין פסוק "זה ספר תולדות אדם"{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ה|א}}}}. אזוי אויך, ברענגט די גמרא א [[ברייתא]] וואס דערציילט אז ווען [[אדם הראשון]] האט געזען אין די טעג פאר תקופת טבת ווי די טעג ווערן אלץ קורצער, האט ער געמיינט אז דאס איז א שטראף אויפן [[חטא עץ הדעת]] און דעריבער האט ער געפאסט אכט טעג; נאך דער תקופה, ווען ער האט געזען ווי די טעג הייבן ווידער אן גרעסער ווערן, האט ער פארשטאנען אז דאס איז דער שטייגער פון דער וועלט און ער האט דאן געמאכט אכט טעג א יום טוב. דעם קומענדיגן יאר האט ער געהאלטן אלע זעכצן טעג א יום טוב. שפעטער, האבן די גויים קובע געווען אין די טעג חגאות פאר זייערע עבודה זרה'ס, די רוימישע "סטרנורא" און "קלנדא"{{הערה|{{בבלי|עבודה זרה|ח|א}}}}. | |||
ווידעראום, אין טייל מפרשים אויפן פסוק "עוד כל ימי הארץ זרע וקציר וקר וחם וקיץ וחרף ויום ולילה לא ישבתו"{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ח|כב}}}}, ווערט ערקלערט אז ביזן [[מבול]] איז דער גאנג פון דער זון אלץ געווען העכער דער קו המשווה, אזויווי אין תקופת ניסן, און נאר נאכן מבול האט איר קרייז אוועקגענויגט פון דער קו המשווה וואס האט געברענגט צו פיר תקופות אין יאר{{הערה|[[ספורני]], ספר בראשית, [[S:ספורנו/בראשית/ח#כב|פרק ח', פסוק כ"ב]]}}. א ראיה דערצו ווערט געברענגט פונעם מדרש{{הערה|בראשית רבה, [[S:בראשית_רבה_לד#יא|פרשה ל"ד, פסקה י"א]]}} אויף דעם פסוק וואס זאגט אז ביזן מבול איז אלעמאל געווען "א שיינער וועטער אזויווי אין תקופת ניסן"{{הערה|[[S:מלבי"ם_על_בראשית_ח#פסוק_כב|מלבי"ם]]; [https://library.alhatorah.org/?r1=R._S.R._Hirsch_Bereshit_8 רש"ר הירש] ביי alhatorah}} | |||
==תקופת שמואל== | ==תקופת שמואל== | ||
'''תקופת שמואל''' איז די שיטה פון דער אמורא שמואל אנבאלאנגט די לענג פון די פיר תקופות. דאס אנהייבן זאגן "ותן טל ומטר", און די צייט פון מאכן ברכת החמה ווענדן זיך ביידע אין תקופת שמואל{{הערה|{{שוע|אוח|קיז|א}}}}. די שיטה איז געבויט בעיקר אויף א מימרא פון שמואל אין מסכת עירובין{{הערה|{{בבלי|עירובין|נו|א}}}}, וואו עס איז מבואר אז א יאר איז 365 טעג און 6 שעה, און יעדע פון די פיר תקופות איז 91 טעג און 7.5 שעה. | '''תקופת שמואל''' איז די שיטה פון דער אמורא שמואל אנבאלאנגט די לענג פון די פיר תקופות. דאס אנהייבן זאגן "ותן טל ומטר", און די צייט פון מאכן ברכת החמה ווענדן זיך ביידע אין תקופת שמואל{{הערה|{{שוע|אוח|קיז|א}}}}. די שיטה איז געבויט בעיקר אויף א מימרא פון שמואל אין מסכת עירובין{{הערה|{{בבלי|עירובין|נו|א}}}}, וואו עס איז מבואר אז א יאר איז 365 טעג און 6 שעה, און יעדע פון די פיר תקופות איז 91 טעג און 7.5 שעה. | ||
| שורה 30: | שורה 34: | ||
די שיטה איז מלכתחילה אומפונקטליך, ווייל עס איז בעיקר געמאכט פאר די המון עם וואס קען נישט דערהייבן שווערערע חשבונות; די סנהדרין האט געהאט א באזונדערע פונקטליכערע חשבון, "תקופת רב אדא", וואס מען האט נישט ארויסגעגעבן פארן ברייטן המון{{הערה|שו"ת התשב"ץ ח"א סימן קח; ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער חמישי; ספר העיבור להאבן עזרא, ליק, תרל"ד, דף ח עמוד ב, און אין זיין פירוש הארוך אויף שמות פרק יב פסוק ב}}. | די שיטה איז מלכתחילה אומפונקטליך, ווייל עס איז בעיקר געמאכט פאר די המון עם וואס קען נישט דערהייבן שווערערע חשבונות; די סנהדרין האט געהאט א באזונדערע פונקטליכערע חשבון, "תקופת רב אדא", וואס מען האט נישט ארויסגעגעבן פארן ברייטן המון{{הערה|שו"ת התשב"ץ ח"א סימן קח; ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער חמישי; ספר העיבור להאבן עזרא, ליק, תרל"ד, דף ח עמוד ב, און אין זיין פירוש הארוך אויף שמות פרק יב פסוק ב}}. | ||
דער חשבון אויסצורעכענען ווען א געוויסע תקופה וועט זיין, לויט תקופת שמואל, ווערט געברענגט אין די ראשונים{{הערה|ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער שלישי; {{רמב"ם||קידוש החודש|ט|ד}}; ספר העיבור להאבן עזרא, ליק, תרל"ד, דך ב עמוד ב}}. די שיטה נעמט אן אז די ערשטע תקופת ניסן פון וועלט באשאף איז געווען מיטוואך אנהייב מעת לעת, דאס מיינט דינסטאג נאכט 6:00, און דער מולד פון חודש ניסן איז געווען 7 טעג, 9 שעה און 642 חלקים שפעטער, מיטוואך פארטאגס{{הערה|ברייתא דסוד העיבור אין '''מסכת כותים''' עם פירוש מצרף ומטהר להגר"ח קניבסקי, בני ברק תשכ"ה; {{רמב"ם||יסודי התורה|ט|ג}}}}. פארשידענע הסברים זענען געזאגט געווארן דערויף{{הערה|סמ"ג עשין מז; '''יסוד עולם''' לרבינו יצחק הישראלי מאמר ד פרק יד; רבי אברהם ישעיה קרליץ, '''חזון איש''', חלק אורח חיים, מועד, בני ברק, תשל"ד, סימן קלח אות א }}, און טייל ראשונים האלטן אז דער שיטה גייט נאר לויט די דעה אז בתשרי נברא העולם, ווען די חילוק צווישן די תקופה און מולד איז געווען קלענער{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|ח|א|מפרש=תוספות|ד"ה=לתקופות}}}}. | דער חשבון אויסצורעכענען ווען א געוויסע תקופה וועט זיין, לויט תקופת שמואל, ווערט געברענגט אין די ראשונים{{הערה|ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער שלישי; {{רמב"ם||קידוש החודש|ט|ד}}; ספר העיבור להאבן עזרא, ליק, תרל"ד, דך ב עמוד ב}}. די שיטה נעמט אן אז די ערשטע תקופת ניסן פון וועלט באשאף איז געווען מיטוואך אנהייב מעת לעת, דאס מיינט דינסטאג נאכט 6:00, און דער מולד פון חודש ניסן איז געווען 7 טעג, 9 שעה און 642 חלקים שפעטער, מיטוואך פארטאגס{{הערה|ברייתא דסוד העיבור אין '''מסכת כותים''' עם פירוש מצרף ומטהר להגר"ח קניבסקי, בני ברק תשכ"ה; {{רמב"ם||יסודי התורה|ט|ג}}}}. פארשידענע הסברים זענען געזאגט געווארן דערויף{{הערה|סמ"ג עשין מז; '''יסוד עולם''' לרבינו יצחק הישראלי מאמר ד פרק יד; רבי אברהם ישעיה קרליץ, '''חזון איש''', חלק אורח חיים, מועד, בני ברק, תשל"ד, סימן קלח אות א }}, און טייל ראשונים האלטן אז דער שיטה גייט נאר לויט די דעה אז בתשרי נברא העולם, ווען די חילוק צווישן די תקופה און מולד איז געווען קלענער{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|ח|א|מפרש=תוספות|ד"ה=לתקופות}}}}. | ||
זייענדיג אנגענומען אויך ביי אנדערע פעלקער, איז תקופת שמואל גלייך צו די אסטראנאמישע באזיס צום יוליאנער קאלענדער, אזוי אז כמעט אין אלע יארן פאלן די תקופות אויס אין די זעלבע יוליאנער דאטומען. דאס ווערט געניצט דורך די פוסקים אלס א סימן ווען מען הייבט אן זאגן "ותן טל ומטר"{{הערה|בית יוסף אויף {{טור|או"ח|קיז}} בשם דער אבודרהם (ירושלים תשכ"ג זייט קי); שאלות ותשובות התשב"ץ חלק ג סימן קכג}}. | זייענדיג אנגענומען אויך ביי אנדערע פעלקער, איז תקופת שמואל גלייך צו די אסטראנאמישע באזיס צום יוליאנער קאלענדער, אזוי אז כמעט אין אלע יארן פאלן די תקופות אויס אין די זעלבע יוליאנער דאטומען. דאס ווערט געניצט דורך די פוסקים אלס א סימן ווען מען הייבט אן זאגן "ותן טל ומטר"{{הערה|בית יוסף אויף {{טור|או"ח|קיז}} בשם דער אבודרהם (ירושלים תשכ"ג זייט קי); שאלות ותשובות התשב"ץ חלק ג סימן קכג}}. | ||
| שורה 39: | שורה 43: | ||
דער רמב"ם זאגט אז דעם חשבון האבן די סנהדרין געניצט{{הערה|{{רמב"ם||קידוש החודש|י|ו}}}}, און רבי אברהם בן חייא הנשיא זאגט אז עס איז מקובל הלכה למשה מסיני{{הערה|שם=ראבחה|ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער חמישי}}. דער תקופה איז אנגענומען צו זיין פונקטליכער ווי תקופת שמואל, און לויט טייל ראשונים איז עס די אמת'דיגע און פונקטליכע{{הערה|שם=ראבחה}}; אבער פילע ראשונים האלטן אז עס איז אויך נישט דער גענויער חשבון, נאר בלויז א געוויסע דורכשניט{{הערה|יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), '''ברכת החמה בתקופתה''', בני ברק, תשס"ט, זייט 671}}. די חשבון איז זייער נאנט צום חשבון פון די גריכישע היפארכוס{{הערה|ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער ראשון}}. | דער רמב"ם זאגט אז דעם חשבון האבן די סנהדרין געניצט{{הערה|{{רמב"ם||קידוש החודש|י|ו}}}}, און רבי אברהם בן חייא הנשיא זאגט אז עס איז מקובל הלכה למשה מסיני{{הערה|שם=ראבחה|ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער חמישי}}. דער תקופה איז אנגענומען צו זיין פונקטליכער ווי תקופת שמואל, און לויט טייל ראשונים איז עס די אמת'דיגע און פונקטליכע{{הערה|שם=ראבחה}}; אבער פילע ראשונים האלטן אז עס איז אויך נישט דער גענויער חשבון, נאר בלויז א געוויסע דורכשניט{{הערה|יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), '''ברכת החמה בתקופתה''', בני ברק, תשס"ט, זייט 671}}. די חשבון איז זייער נאנט צום חשבון פון די גריכישע היפארכוס{{הערה|ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער ראשון}}. | ||
די תקופה ווערט צום ערשט דערמאנט דורך די ראשונים בשם רב אדא'ס ברייתא וואס איז היינט פארלוירן{{הערה|ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער רביעי}}, און מ'טרעפט עס די פריהסטע אין אן אראבישער חיבור פון יאר ד'תקפ"ד{{הערה|איבערגעזעצט דורך צבי לנגרמן, "אימתי נוסד הלוח העברי?", מאיר בניהו (רעדאקטאר), '''אסופות''' א, ירושלים, תשמ"ז, זייט קנט-קסח}}. | די תקופה ווערט צום ערשט דערמאנט דורך די ראשונים בשם רב אדא'ס ברייתא וואס איז היינט פארלוירן{{הערה|ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער רביעי}}, און מ'טרעפט עס די פריהסטע אין אן אראבישער חיבור פון יאר ד'תקפ"ד{{הערה|איבערגעזעצט דורך צבי לנגרמן, "אימתי נוסד הלוח העברי?", מאיר בניהו (רעדאקטאר), '''אסופות''' א, ירושלים, תשמ"ז, זייט קנט-קסח}}. | ||
==תקופת הרמב"ם== | ==תקופת הרמב"ם== | ||
רעוויזיע פון 10:09, 29 יאנואר 2023
א תקופה איז איינע פון די פיר צייטן אין יאר ווען די זון קומט אן צו א ווענדפונקט. דאס איז שטארק נוגע פאר די חשבונות פונעם אידישן לוח און דאס זאגן "ותן טל ומטר" און ברכת החמה.
אין גמרא און אין די ראשונים ווערן געברענגט פארשידענע חשבונות אויסצורעכענען ווען די תקופה קומט אויס. באקאנט זענען תקופת שמואל און תקופת רב אדא, וועלכע זענען צוויי מהלכים וויאזוי צו רעכענען די תקופה. די שיטות דינגען זיך אויך איבער דער פראגע ווען דער ערשטער מולד איז געווען: צי מיטוואך פון ששת ימי בראשית פארטאגס, אדער א וואך דערויף. דער רמב"ם אין הלכות קידוש החודש, אינמיטן שילדערן די חשבונות הראיה, ערווענט אז לויט זיינע חשבונות קען מען אויסרעכענען די "אמת'ע תקופה" און פארשידענע מחברים האבן לויט דעם אויסגעארבעט די תקופת הרמב"ם. די אידישע חשבונות ווערן אפט פארגליכן צו וואס עס איז אנגענומען היינט ביי אסטראנאמער.
די תקופה האט אויך געשפילט א גרויסע ראלע אין דעם לוח פון די לכאורה-איסיים פון קומראן, וועלכע האבן געבויט זייערע חשבונות אויף דער אסטראנאמיע וואס ווערט געברענגט אין ספר חנוך א'.
נאמען און באדייט
די פיר תקופות זענען אין צענטער פון די פיר סעזאנען, און טיילן איין דאס טראפישע יאר אויף פיר. זיי ווערן אנגערופן נאך דעם חודש ווען זיי געפאלן אממערסטנס אויס: תשרי, טבת, ניסן און תמוז. דער טאג פון א תקופה ווערט אנגערופן אין גמרא "יום תקופה"[1], א טערמין וואס מ'טרעפט אויך אין די מגילות ים המלח[2]. דאס ווארט "תקופה" קען זיך אויך באציען צום צייט-אפשניט פון איין תקופה צו דער צווייטער, און עס ווערט גערופן אויפן נאמען פון דער תקופה וואס האט עס אנגעהויבן[3].
דער שורש פונעם ווארט "תקופה" איז מלשון "הקפה" – ארומקרייזן, און עס מיינט "צוריקקומען צום אנהייב". טראצדעם וואס ביי דער תקופה קומט די זון נאכנישט צוריק צום אנהייב פון איר גאנג, נאר ענדיגט בלויז א פערטל דערפון, ווערט עס אבער אנגערופן א "תקופה", וויבאלד עס ענדיגט זיך איין טייל פון די פארשידענע טוישונגען אינעם יאר[4].
תקופת תשרי איז אינמיטן הערבסט און איז איינס פון די צוויי מאל אין יאר ווען די זון איז אייניג מיט דער קו המשווה. תקופת טבת איז אינמיטן ווינטער, ווען די זון איז ביי איר סאמע צפון-פונקט, 23.5°N פון דער קו המשווה. תקופת ניסן איז אינמיטן פרילינג, דאס צווייטע מאל ווען די זון איז אייניג מיט דער קו המשווה. תקופת תמוז איז אינמיטן זומער, ווען די זון איז ביי איר סאמע דרום-פונקט, 23.5°S פון דער קו המשווה. תקופות תמוז און טבת זענען די קורצסטע און לענגסטע טעג אין יאר (Solstices), און תקופות ניסן און תשרי זענען די צוויי גלייכנעכט (Equinoxes)[4]. אזוי אויך איז תקופת ניסן די צייט ווען די זון דערגרייכט אנפאנג פון מזל טלה[א]; תקופת תמוז איז ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל סרטן; תקופת תשרי, ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל מאזנים; און תקופת טבת ווען זי דערגרייכט אנפאנג מזל גדי[6].
די צייט אפשניט ווילאנג עס געדויערט פאר דער זון אנצוקומען פון איין ווענדפונקט צום צווייטן איז לאו דווקא אייניג. די גענויע צייט ווען די זון קומט באמת אן צו א ווענדפונקט איז באקאנט אלס די "תקופה האמיתית", אבער טעכניש ווערן די תקופות ביי אידן גערעכנט דורכן צעטיילן די אומגעפערע לענג פונעם יאר אויף פיר גלייכע טיילן, באקאנט אלס די "תקופה האמצעית"[7].
לויט די וויסנשאפטלער, טוישט זיך כסדר די לענג פונעם יאר און איז אינעם 21'סטן יארהונדערט ארום 365 טעג, 5 שעה, 48 מינוט און 45.2553 סעקונדעס[8]. די לענג פון די תקופות זענען נישט אייניג און טוישן זיך אויך מיט די צייט: זומער איז 93.647 טעג, הערבסט 89.836, און זיי ווערן אלץ לענגער; ווינטער איז 88.997 טעג, פרילינג 92.764, און זיי ווערן אלץ קורצער[9].
אין הלכה
אין די צייטן ווען מ'פלעגט באשטימען אן עיבור יאר לויט א פאקטישן חשבון, איידער מ'האט אוועקגעשטעלט דעם קביעות'דיגן חשבון אין יאר ד'קי"ט, איז די תקופה געווען איינער פון די שטארקע פאקטארן ביים באשטימען אן עיבור יאר, ד.ה. מען מאכט אן עיבור יאר כדי אז פסח זאל אויסקומען נאך תקופת ניסן[10] און סוכות נאך תקופת תשרי[1]. לויט טייל ראשונים איז דער 19 יאריגער מחזור פון עיבור יארן אויך געבויט לויט די תקופות.
אין "חוץ לארץ" הייבט מען אן זאגן "ותן טל ומטר" אינעם זעכציגסטן טאג נאך תקופת תשרי[11]; און טאמער קומט נישט קיין רעגן, קען מען פאסטן אויפן "עצירת גשמים" נאר ביז תקופת ניסן[12].
די צייט צו זאגן ברכת החמה איז אינעם "יום התקופה" פון תקופת ניסן, רעכענענדיג לויט תקופת שמואל[13].
עס איז פארהאן אן אור-אלטער מנהג נישט צו טרינקען וואסער אין דער צייט פון דער תקופה(העב')[14].
אין אגדת חז"ל
פון חז"ל ווייזט אויס אז פון ששת ימי בראשית איז דער גאנג פון דער זון געווען לויט די תקופות. אין פרקי דרבי אליעזר[15] ווערט פארציילט אז באלד ווען דער אייבערשטער האט באשאפן די זון, האט ער איינגעארדנט די תקופות און איבערגעגעבן די חשבונות פאר אדם הראשון, ווי עס שטייט אין פסוק "זה ספר תולדות אדם"[16]. אזוי אויך, ברענגט די גמרא א ברייתא וואס דערציילט אז ווען אדם הראשון האט געזען אין די טעג פאר תקופת טבת ווי די טעג ווערן אלץ קורצער, האט ער געמיינט אז דאס איז א שטראף אויפן חטא עץ הדעת און דעריבער האט ער געפאסט אכט טעג; נאך דער תקופה, ווען ער האט געזען ווי די טעג הייבן ווידער אן גרעסער ווערן, האט ער פארשטאנען אז דאס איז דער שטייגער פון דער וועלט און ער האט דאן געמאכט אכט טעג א יום טוב. דעם קומענדיגן יאר האט ער געהאלטן אלע זעכצן טעג א יום טוב. שפעטער, האבן די גויים קובע געווען אין די טעג חגאות פאר זייערע עבודה זרה'ס, די רוימישע "סטרנורא" און "קלנדא"[17].
ווידעראום, אין טייל מפרשים אויפן פסוק "עוד כל ימי הארץ זרע וקציר וקר וחם וקיץ וחרף ויום ולילה לא ישבתו"[18], ווערט ערקלערט אז ביזן מבול איז דער גאנג פון דער זון אלץ געווען העכער דער קו המשווה, אזויווי אין תקופת ניסן, און נאר נאכן מבול האט איר קרייז אוועקגענויגט פון דער קו המשווה וואס האט געברענגט צו פיר תקופות אין יאר[19]. א ראיה דערצו ווערט געברענגט פונעם מדרש[20] אויף דעם פסוק וואס זאגט אז ביזן מבול איז אלעמאל געווען "א שיינער וועטער אזויווי אין תקופת ניסן"[21]
תקופת שמואל
תקופת שמואל איז די שיטה פון דער אמורא שמואל אנבאלאנגט די לענג פון די פיר תקופות. דאס אנהייבן זאגן "ותן טל ומטר", און די צייט פון מאכן ברכת החמה ווענדן זיך ביידע אין תקופת שמואל[22]. די שיטה איז געבויט בעיקר אויף א מימרא פון שמואל אין מסכת עירובין[23], וואו עס איז מבואר אז א יאר איז 365 טעג און 6 שעה, און יעדע פון די פיר תקופות איז 91 טעג און 7.5 שעה.
די שיטה איז מלכתחילה אומפונקטליך, ווייל עס איז בעיקר געמאכט פאר די המון עם וואס קען נישט דערהייבן שווערערע חשבונות; די סנהדרין האט געהאט א באזונדערע פונקטליכערע חשבון, "תקופת רב אדא", וואס מען האט נישט ארויסגעגעבן פארן ברייטן המון[24].
דער חשבון אויסצורעכענען ווען א געוויסע תקופה וועט זיין, לויט תקופת שמואל, ווערט געברענגט אין די ראשונים[25]. די שיטה נעמט אן אז די ערשטע תקופת ניסן פון וועלט באשאף איז געווען מיטוואך אנהייב מעת לעת, דאס מיינט דינסטאג נאכט 6:00, און דער מולד פון חודש ניסן איז געווען 7 טעג, 9 שעה און 642 חלקים שפעטער, מיטוואך פארטאגס[26]. פארשידענע הסברים זענען געזאגט געווארן דערויף[27], און טייל ראשונים האלטן אז דער שיטה גייט נאר לויט די דעה אז בתשרי נברא העולם, ווען די חילוק צווישן די תקופה און מולד איז געווען קלענער[28].
זייענדיג אנגענומען אויך ביי אנדערע פעלקער, איז תקופת שמואל גלייך צו די אסטראנאמישע באזיס צום יוליאנער קאלענדער, אזוי אז כמעט אין אלע יארן פאלן די תקופות אויס אין די זעלבע יוליאנער דאטומען. דאס ווערט געניצט דורך די פוסקים אלס א סימן ווען מען הייבט אן זאגן "ותן טל ומטר"[29].
תקופת רב אדא
תקופת רב אדא איז די שיטה פון דער אמורא רב אדא בר אהבה אנבאלאנגט די לענג פון די יאר און די תקופות. לויט דעם שיטה זענען פארהאן גענוי 235 חדשים אין 19 זון-יארן. לויט טייל ראשונים, שטיצט זיך דערויף אונזער סדר פון עיבור יארן[30]. דאס לענג פון א יאר איז לויט דעם 365 טעג, 5 שעה, 997 חלקים און 48 רגעים, און יעדע פון די פיר תקופות איז לאנג 91 טעג, 7 שעה, 519 חלקים און 31 רגעים[31].
דער רמב"ם זאגט אז דעם חשבון האבן די סנהדרין געניצט[32], און רבי אברהם בן חייא הנשיא זאגט אז עס איז מקובל הלכה למשה מסיני[33]. דער תקופה איז אנגענומען צו זיין פונקטליכער ווי תקופת שמואל, און לויט טייל ראשונים איז עס די אמת'דיגע און פונקטליכע[33]; אבער פילע ראשונים האלטן אז עס איז אויך נישט דער גענויער חשבון, נאר בלויז א געוויסע דורכשניט[34]. די חשבון איז זייער נאנט צום חשבון פון די גריכישע היפארכוס[35].
די תקופה ווערט צום ערשט דערמאנט דורך די ראשונים בשם רב אדא'ס ברייתא וואס איז היינט פארלוירן[36], און מ'טרעפט עס די פריהסטע אין אן אראבישער חיבור פון יאר ד'תקפ"ד[37].
תקופת הרמב"ם
אינעם צווייטן טייל פון הלכות קידוש החודש (פון פרק י"א און ווייטער) ברענגט דער רמב"ם די חשבונות הראיה, וואו פרק י"ג איז געווידמעט פאר דער זונ'ס פאזיציע. וויבאלד די זון קרייזט ארום די וועלט אין אן עקסצענטרישער קרייז, איז די שנעלקייט פון איר גאנג אומאייניג דורכאויס דעם יאר. דער רמב"ם געבט דעם טעגליכן דורכשניט, מיט וואס מען רעכנט אויס דעם "מקום השמש האמצעי", און דערנאך זאגט ער וויאזוי עס צו פאררעכטן צו דעם "מקום השמש האמיתי" לויט א ליסטע פון "מנות". ביים ענדע פונעם פרק זאגט דער רמב"ם אז מיט די דאזיגע חשבונות קען מען אויסרעכענען די "תקופה האמיתי"[38].
דער חשבון פון דער תקופה גייט אבער פארקערט פון די חשבונות הראיה: מ'דארף אויסרעכענען ווען די זון וועט זיין אין א געוויסער פלאץ, אנשטאט וואו די זון וועט זיין א געוויסע צייט; און די מפרשי הרמב"ם האבן לויט דעם אויסגעארבעט דעם גענויעם חשבון[39].
דער רמב"ם שרייבט וויפיל מעלות די זון רוקט זיך פאראויס אין א רייע צייט אפשניטן, אבער די נומערן שטימען נישט גענוי איינער מיטן צווייטן. אין רוב פעלער קען מען פארענטפערן אז דער רמב"ם האט געקיילעכט די נומערן, אבער די דיפערענץ צווישן דעם נומער פאר 10,000 טעג און 354 טעג איז צו גרויס. למעשה, אן קיין קלארע הכרעה, זענען פארהאן צוויי מהלכים וואס ווערן אנגערופן "תקופת הרמב"ם": איינע ("שיטה א'") איז באזירט אויף די נומערן פאר 354 טעג, און די צווייטע ("שיטה ב'") איז באזירט אויף די נומערן פאר 10,000[40].
לויט שיטה א', איז א יאר 365 טעג, 5 שעה, 46 מינוט און 24 סעקונדעס, גענוי ווי די מיינוג פונעם אראבישן אלבאתאני. דאס איז מיט 2 מינוט און 22 סעקונדעס קורצער פון וויפיל ס'ווערט היינט גערעכנט ביי וויסנשאפטלער. לויט שיטה ב' איז א יאר 365 טעג, 5 שעה, 48 מינוט און 49.6 סעקונדעס; בלויז 4 סעקונדעס לענגער ווי דאס וויסנשאפטליכע יאר[41]. רפאל הלוי פון האנאווער האט געהאלטן אז דער רמב"ם האט אויסגעטראפן אן אייגענעם חשבון, פיל פינקטליכער פון דער וויסנשאפט אין זיין צייט, אבער אנדערע ווייזן אן אז ס'נעמט זיך פון קיילעכונגען וואס דער רמב"ם האט געמאכט אויף די נומערן פון אלבאתאני[42]. אין לוח דבר בעתו ווערט יעדעס יאר, זינט תשע"ג, פארצייכנט די תקופות הרמב"ם אין די פאסיגע טעג.
ביי די כת פון קומראן
אין פארשידענע פון די מגילות ים המלח ווערט געשילדערט א לוח וואס איז געבויט בלויז אויף די זון-יאר. דער אסטראנאמישער באזיס פאר דער לוח ווערט געברענגט אין ספר מהלך המאורות אין ספר חנוך א'[43]. עס ווערט אויך דערמאנט אין ספר היובלים[44]. לויט זיי, איז א יאר 364 טעג לאנג, צוטיילט אויף פיר תקופות פון 91 טעג. יעדע תקופה האט דריי חדשים פון 30 טעג, און נאך איין איבריגע טאג. די תקופות הייסן ביי זיי (פון ניסן צו טבת): "קציר", "קיץ", "זרע" און "דשא"[45].
נאטיצן
רעפערענצן
- ↑ 1.0 1.1 סנהדרין יג, א
- ↑ מגילה 4Q324d
- ↑ ווי אין דער סוגיא אין
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:בבלי
פאראמעטער [ ללא ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:בבלי) נמצא פרמטר לא בשימוש "ללא=".ראש השנה כא, א - ↑ 4.0 4.1
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:היברובוקס
פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע רבי אברהם בר חייא הנשיא, ספר העבור: ”ואנו קוראין לארבעת חלקי השנה תקופות, מפני שהזמן בכל התקופה מהן גומר את ענין אחד ממדת הלילה והיום בחסרונן או יתרונן ומתחיל בענין אחר, וכן במהלכה ובמעמדה מן הארץ; בכל תקופה ותקופה גומרת ענין אחד ומתחלת בענין אחר.” - ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:רמב"ם) פעלט נאמען פון הלכות.משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק יסודי התור"ה, הלכות ג'–ז' - ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:רמב"ם) פעלט נאמען פון הלכות.משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק קידוש החוד"ש, הלכות ט'–ג' - ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:רמב"ם) פעלט נאמען פון הלכות.משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק קידוש החוד"ש, הלכות י'–ז'; המפרש על הרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק י"ג, הלכה י"א; י. אייכנשטיין, "מבוא לתקופת הרמב"ם", לוח דבר בעתו תשע"ג, בני ברק, תשע"ג, זייט 34. - ↑ יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), ברכת החמה בתקופתה, בני ברק, תשס"ט, זייט 671
- ↑ יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), ברכת החמה בתקופתה, בני ברק, תשס"ט, זייט 623
- ↑ ראש השנה כא, א
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן קי"ז, סעיף א'
- ↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקע"ה, סעיף ז'
- ↑ ברכות נט, ב
- ↑ רמ"א אין שולחן ערוך, יורה דעה, סימן קט"ז, סעיף ה'
- ↑ פרק ח
- ↑ בראשית ה, א
- ↑ עבודה זרה ח, א
- ↑ בראשית ח, כב
- ↑ ספורני, ספר בראשית, פרק ח', פסוק כ"ב
- ↑ בראשית רבה, פרשה ל"ד, פסקה י"א
- ↑ מלבי"ם; רש"ר הירש ביי alhatorah
- ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:שלחן ערוך
'1: אוח' אינו ערך חוקי לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:שולחן ערוך) נישטא קיין חלק אוח.שולחן ערוך, אוח, סימן קי"ז, סעיף א' - ↑ עירובין נו, א
- ↑ שו"ת התשב"ץ ח"א סימן קח; ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער חמישי; ספר העיבור להאבן עזרא, ליק, תרל"ד, דף ח עמוד ב, און אין זיין פירוש הארוך אויף שמות פרק יב פסוק ב
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער שלישי;
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:רמב"ם) פעלט נאמען פון הלכות.משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק קידוש החוד"ש, הלכות ט'–ד'; ספר העיבור להאבן עזרא, ליק, תרל"ד, דך ב עמוד ב - ↑ ברייתא דסוד העיבור אין מסכת כותים עם פירוש מצרף ומטהר להגר"ח קניבסקי, בני ברק תשכ"ה;
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:רמב"ם) פעלט נאמען פון הלכות.משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק יסודי התור"ה, הלכות ט'–ג' - ↑ סמ"ג עשין מז; יסוד עולם לרבינו יצחק הישראלי מאמר ד פרק יד; רבי אברהם ישעיה קרליץ, חזון איש, חלק אורח חיים, מועד, בני ברק, תשל"ד, סימן קלח אות א
- ↑ תוספות, ראש השנה ח, א, ד"ה לתקופות
- ↑ בית יוסף אויף
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:טור
'1: או"ח' אינו ערך חוקי לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:טור) נישטא קיין חלק או"ח, האם הכוונה היא לאורח חיים?.טור, או"ח, סימן קי"ז בשם דער אבודרהם (ירושלים תשכ"ג זייט קי); שאלות ותשובות התשב"ץ חלק ג סימן קכג - ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער חמישי בשם רבינו חסאן הדיין, און רבינו יצחק בן ברוך אלבאליה; יסוד עולם לרבינו יצחק הישראלי מאמר ד פרק ב
- ↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות קידוש החודש, פרק י', הלכה א'
- ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:רמב"ם) פעלט נאמען פון הלכות.משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק קידוש החוד"ש, הלכות י'–ו' - ↑ 33.0 33.1 ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער חמישי
- ↑ יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), ברכת החמה בתקופתה, בני ברק, תשס"ט, זייט 671
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער ראשון
- ↑ ספר העיבור לרבי אברהם בן חייא הנשיא מאמר שלישי שער רביעי
- ↑ איבערגעזעצט דורך צבי לנגרמן, "אימתי נוסד הלוח העברי?", מאיר בניהו (רעדאקטאר), אסופות א, ירושלים, תשמ"ז, זייט קנט-קסח
- ↑
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:רמב"ם
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:רמב"ם) פעלט נאמען פון הלכות.משנה תורה לרמב"ם, הלכות חמץ ומצה, פרק קידוש החוד"ש, הלכות י"ג–י"א - ↑ רפאל הלוי פון האנאווער, תכונות שמים, אמסטרדם, תקט"ז, דף יב עמוד ב; איתן ציקינובסקי, חזון שמים, תשנ"א, זייט נה
- ↑ י. אייכנשטיין, "מבוא לתקופת הרמב"ם", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), לוח דבר בעתו תשע"ג, בני ברק, תשע"ג
- ↑ יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), ברכת החמה בתקופתה, בני ברק, תשס"ט, זייט 693
- ↑ יעקב חיימאוויטש, "אורך שנת החמה", מרדכי גנוט (רעדאקטאר), ברכת החמה בתקופתה, בני ברק, תשס"ט, זייט 703
- ↑ "ספר חנוך" איבערגעזעצט דורך אברהם כהנא, הספרים החיצונים, ירושלים, תש"ל, קאפיטל עב, עה און פב
- ↑ "ספר היובלים" איבערגעזעצט דורך משה גולדמאן, אברהם כהנא (רעדאקטאר), הספרים החיצונים, ירושלים, תש"ל, קאפיטל ו'
- ↑ סרך היחד