אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:אייזיק ניוטאן"

סער '''אײַזיק ניוטאָן''' ({{שפראך-en|Isaac Newton}};{{ר}} [[25סטן דעצעמבער]] [[1642]] - [[20סטן מערץ]] [[1727]])<ref>לויטן [[יוליאנישער קאלענדאר|יוליאנישן קאלענדאר]] וואס מ'האט דעמאלסט גענוצט אין ענגלאנד</ref> איז געווען אן [[ענגלאנד|ענגלישער]] [[וויסנשאפטלער]], [[פיזיקער]], [[מאטעמאטיקער]], [[אסטראנאם]], [[אלכעמיע|אלכעמיסט]] און [[פילאסאף]], וואס טייל האלטן אים פאר דעם גרעסטן וויסנשאפטלער וואס האט געלעבט.

אין יוני 1661 האט ער אנגעהויבן שטודירן אין [[טריניטי קאלעדזש, קעמברידזש|טריניטי קאלעדזש]] פונעם [[אוניווערסיטעט פון קעמברידזש]], רעקאמענדירט דורך זיין פעטער וויליאם אייסקאוו. דארט האט ער געלערנט די פילאזאפיע פון [[אריסטו]] און דערצו האט ער שטודירט די מאדערנע פילאסאפן ווי [[רענע דעקארט|דעקארט]] און די אסטראנאמען [[ניקאליי קאפערניק|קאפערניק]], [[גאלילעא גאלילעי|גאלילעא]] און טאמאס סטריט. דורך זיין שטודירן איז ער געוואויר געווארן די ארבעט פון [[יאהאנעס קעפלער|קעפלער]]. ער האט געשריבן אין זיין העפט א רשימה פון שאלות וועגן מעכאנישער פילאזאפיע לויט דער פארשטאנד פון יענע יארן. אין 1665 האט ער פארעפנטלעכט און גענעראליזירט דעם [[בינאם-טעארעם]], און האט אנגעהויבן אנטוויקלען די מאטעמאטישע טעאריע וואס איז שפעטער געווארן דער [[קאלקולוס]]. אין יענעם יאר, קורץ נאך ווען ער האט געענדיגט זיינע שטודיעס, איז דער אוניווערסיטעט פון קעמברידזש געווארן פארמאכט צוליב דעם אויסברוך פון דער [[גרויסע מגפה פון לאנדאן|גרויסער מגפה פון לאנדאן]] אין די יארן 1665 – 1666.  

די נעקסטע צוויי יאר האט ניוטאן פארוויילט אין זיין הויז אין וואולסטארפ. ניוטאנ'ס פארשונגען און פריוואטע געדאנקען אין די צוויי יאר האבן אנטוויקלט און קריסטאליזירט זיינע טעאריעס איו פארשידענע געביטן: ער האט אנגעהויבן פארמולירן דעם קאלקולוס, פירן עקספערימענטן אין [[אפטיק]] פון וואנעט ער איז ארויסגעקומען מיט זיינע רעוואלוציאנערע ארויסקומען, און צו קלערן וועגן די געזעצן פון באוועגונג און גראוויטאציע. אין 1669 איז ניוטאן באשטימט געווארן צום אמט פון לוקאס-פראפעסאר פון מאטעמאטיק אין קעמברידזש.‏ דעם אמט האט ניוטאן איבערגענומען פון [[אייזיק בארא]] וואס האט געוואלט איבערגעבן זיין צייט צו טעאלאגיע.

אין זיין מאטעמאטישער ווערק האט ניוטאן בייגעשטייערט שטארק צו יעדן צווייג פון [[מאטעמאטיק]] וואס מען האט געפארשט אין זיין צייט. זיין ערשטע ארבער אין [[קאלקולוס]] אדער, ווי ער האט עס גערופן, "fluxions", קען מען זען איז זיין מאנוסקריפט ''De analysi per aequationes numero terminorum infinitas'' "וועגן אנאליז דורך גלייכונגען מיט אנסופיגע טערמינען" פון אקטאבער [[1666]].{{הערה|1=[https://books.google.co.il/books?id=1ZcYsNBptfYC&pg=PA400&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false די מאטעמאטישע געשריפטן פון אייזיק ניוטאן]}} דעם מאנוסקריפט האט אייזיק בארא געשיקט צו דזשאן קאלינס אין יוני 1669 מיט א בריוו וואו ער שרייבט:

אין 1696 האט ער זיך געצויגן קיין [[לאנדאן]] ווען מ'האט אים באשטימט צום אמט פון "שומר" פונעם קעניגלעכן מינצעריי (Warden of the Royal Mint), וואס ער האט באקומען דורך זיין פאַטראן [[טשארלס מאנטאגיו, ערשטער ערל פון האליפאקס]],  דעמאלסט [[שאצקאנצלער פון בריטאניע]].  ווען טאמאס ניל, דער פריערדיקער פארוואלטער פונעם מינצעריי (Master of the Royal Mint), איז געשטארבן אין 1699, איז ניוטאן געווארן מסתמא דער בעסט באקאנטער פארוואלטער פון דעם מינצעריי. ניוטאן האט געהאלטן דעם אמט פאר די לעצטע 30 יאר פון זיין לעבן.

אין 1666, האט ניוטאן אויסגעפירט זיין בארימטן [[צעשפרייטונג]] עקספערימענט, וואו ער האט אנטפלעקט דעם [[ספעקטרום]] פון קאלירן וואס קומען ארויס פון א [[פריזמע]] וואס איז געשטעלט ביים [[מינימום אפנייג]] {{ענ|minimum deviation}} ווינקל איז ציגלפארמיג (גראדעקיג) (ד"ה דער סנאפ ליכט וואס קומט ארויס טוט זיך נישט צעצווייגן אדער אריינקערעוון) אויך ווען דער סנאפ ליכט וואס קומט אריין איז קאנוסדיק און לכאורה דארף דאס ליכט ארויסקומען קיילעכדיג. ניוטאן האט פארשטאנען אז אזוי ווי ביים מינימום אפנייג ווערן אלע אריינקומענדיגע שטראלן גענייגט דורכן זעלבן ווינקל - צוליבן לאקאלן מינימום, וואלט דאס ליכט געדארפט ארויסקומען אין א קיילכדיגן סנאפ, און אזוי ווי דער עקספערימענט קומט אויס אנדערש, איז דער איינציגער געהעריגער הסבר אז די פריזמע נייגט די פארשידענע קאלירן דורך פארשידענע ווינקלען. ניוטאן האט אויסגעדרונען פונעם עקספערימענט אז דער קאליר פון ליכט (און קאליר אין אלגעמיין) איז אן אינערלעכע אייגנשאפט פון ליכט, נישט אזוי ווי אלע האבן געהאלטן אין יענע צייטן אז די פריזמע שטעלט צו קאלירן צום ווייסן ליכט.

::א קערפער וועט בלייבן רוען, אדער וועט גיין ווייטער אין א גראדער ליניע מיט דער זעלבער גיכקייט, ווען קיין [[קראפט]] ווירקט נישט אויף אים. דער טענדענץ פון א קערפער צו בלייבן אין דעם זעלבן מצב ווי פריער ווערט גערופן "אינערציע".

[[טעקע:Newton-Principia-Mathematica 1-500x700.jpg|קליין|אייזיק ניוטאן, ''פרינקיפיא מאטעמאטיקא'' (שער בלאט)]]