בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:ווינער גזירה"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
די '''ווינער גזירה''' באציט זיך צו דער פארפאלגונג פון אידן אין עסטרייך צווישן 1420 און 1421, באפוילן דורך הערצאג אלברעכט דער פינפטער. דאס געשעעניש ווערט גערעכנט אלס איינע פון די גרעסטע אידישע פאגראמען אין מיטל-אלטער צענטראלן אייראפע. | |||
==עטימאלאגיע== | ==עטימאלאגיע== | ||
גזירה איז אן העברעאישער טערמין וואס באדייט "אורטייל" אדער "רעגולאציע", אבער איבער דער צייט, ספעציעל אין מיטל-עלטער, האט עס באקומען די באדייטונג פון א אידן-פיינדלעכער געזעץ אדער א פאגראם. דאס ווארט "פאגראם" איז שפעטער געווארן געווענליך, שטאמט פון רוסיש. די געזירעס רעפרעזענטירן אפט די דערפארונגען פון אידישע געמיינדעס אונטער דרוק, פארפאלגונג און פארטרייבונג. | גזירה איז אן העברעאישער טערמין וואס באדייט "אורטייל" אדער "רעגולאציע", אבער איבער דער צייט, ספעציעל אין מיטל-עלטער, האט עס באקומען די באדייטונג פון א אידן-פיינדלעכער געזעץ אדער א פאגראם. דאס ווארט "פאגראם" איז שפעטער געווארן געווענליך, שטאמט פון רוסיש. די געזירעס רעפרעזענטירן אפט די דערפארונגען פון אידישע געמיינדעס אונטער דרוק, פארפאלגונג און פארטרייבונג. | ||
==אידישע געשיכטע אין ווין און עסטרייך (פאר דער גזירה)== | ==אידישע געשיכטע אין ווין און עסטרייך (פאר דער גזירה)== | ||
די ערשטע רעקארדס וועגן דער אנוועזנהייט פון אידן אין דעם געגנט וואס איז היינט עסטרייך זענען אומקלאר. די פריסטע באשרייבונג פון א איד אין ווין איז געווען שלום (Shlom), וואס איז אינסטאלירט געווארן אלס מינץ-מייסטער דורך דוק לעאפאלד V אין 1194. שלום און 15 אנדערע אידן זענען דערמארדעט געווארן דורך קרייצפארער. אבער, די אידישע קהילה האט איבערגעלעבט, און די ערשטע ווינער געטא האט זיך אנטוויקלט ארום דעם היינטיקן יודנפלאץ (Judenplatz). א סינאגאגע, אויסגעגראבן אין 1995, איז דארט געווען איינער פון די גרעסטע אין שפעטן 13טן יארהונדערט און האט צוגעצויגן חשובע רבנים ווי לערער. | [[טעקע:Museum am Judenplatz panorama.jpg|קליין|איבערבלייבענישן פון דער חרוב געווארענער שול אויפן יודנפלאץ.]] | ||
די ערשטע רעקארדס וועגן דער אנוועזנהייט פון אידן אין דעם געגנט וואס איז היינט עסטרייך זענען אומקלאר. די פריסטע באשרייבונג פון א איד אין ווין איז געווען שלום (Shlom), וואס איז אינסטאלירט געווארן אלס מינץ-מייסטער דורך דוק לעאפאלד V אין 1194. שלום און 15 אנדערע אידן זענען דערמארדעט געווארן דורך קרייצפארער. אבער, די אידישע קהילה האט איבערגעלעבט, און די ערשטע ווינער געטא האט זיך אנטוויקלט ארום דעם היינטיקן יודנפלאץ (Judenplatz). א סינאגאגע, אויסגעגראבן אין 1995, איז דארט געווען איינער פון די גרעסטע אין שפעטן 13טן יארהונדערט און האט צוגעצויגן חשובע רבנים ווי לערער{{הערה|שם=Stadt|{{לינק|אדרעס=https://www.wien.gv.at/english/culture/jewishvienna/history/medieval.html|קעפל=Jews in Medieval Vienna|זייטל=Stadt Wien}}}}. | |||
אידן אין מיטל-עלטער ווין זענען געווען שטייער-קאלעקטארן און געלט-לייער, כאטש עס זענען אויך געווען סוחרים און האנדווערקער. זיי זענען אבער געווען פארבאטן פון פארמאגן אייגנטום אדער בארבעטן די ערד, און אויך פון רוב האנדלען און מלאכות, וואס האט זיי איבערגעלאזט מיטן געלט-לייען אלס די איינציגע אפציע, וואס האט אפט געפירט צו פיינדשאפט פון קריסטליכע חובות. | אידן אין מיטל-עלטער ווין זענען געווען שטייער-קאלעקטארן און געלט-לייער, כאטש עס זענען אויך געווען סוחרים און האנדווערקער. זיי זענען אבער געווען פארבאטן פון פארמאגן אייגנטום אדער בארבעטן די ערד, און אויך פון רוב האנדלען און מלאכות, וואס האט זיי איבערגעלאזט מיטן געלט-לייען אלס די איינציגע אפציע, וואס האט אפט געפירט צו פיינדשאפט פון קריסטליכע חובות{{הערה|שם=Stadt}}. | ||
ווין איז געווען א חשובער צענטער פון תורה-לימודים. באקאנטע געלערנטע נעמען אריין: | ווין איז געווען א חשובער צענטער פון תורה-לימודים. באקאנטע געלערנטע נעמען אריין: | ||
| שורה 15: | שורה 18: | ||
==די ווינער גזירה (1420–1421): אורזאכן און פארלויפער== | ==די ווינער גזירה (1420–1421): אורזאכן און פארלויפער== | ||
[[טעקע:Albrecht II. von Habsburg.jpg|קליין|הערצאג אלברעכט דער פינפטער פון עסטרייך (אנאנים, 16טער יארהונדערט)]] | |||
די ווינער געזירה איז געווען א פארפאלגונג פון אידן אין עסטרייך אין די יארן 1420–1421, אונטער דעם באפעל פון דוק אלברעכט V (1411–1438). די סיבות פאר דער גזירה זענען קאמפליצירט, אפט מאל אנגעגעבן ווי רעליגיעזע פאנאטיזם אדער מאכט-פאליטישע חשבונות. | די ווינער געזירה איז געווען א פארפאלגונג פון אידן אין עסטרייך אין די יארן 1420–1421, אונטער דעם באפעל פון דוק אלברעכט V (1411–1438). די סיבות פאר דער גזירה זענען קאמפליצירט, אפט מאל אנגעגעבן ווי רעליגיעזע פאנאטיזם אדער מאכט-פאליטישע חשבונות. | ||
| שורה 50: | שורה 54: | ||
היינטצוטאג זענען פארשונגען נאך אלץ אנגענומען צו מאכן צעזעצענע קוואלן צוטריטלעך, און פיל פראגן וועגן דעם הינטערגרונט פון דער געזירה בלייבן אומבאענטפערט. מאדערנע היסטאריאגראפיע טענדירט צו באטראכטן די הויפט-מאטיוואציע פון דעם פאגראם ווי פינאנציעל. | היינטצוטאג זענען פארשונגען נאך אלץ אנגענומען צו מאכן צעזעצענע קוואלן צוטריטלעך, און פיל פראגן וועגן דעם הינטערגרונט פון דער געזירה בלייבן אומבאענטפערט. מאדערנע היסטאריאגראפיע טענדירט צו באטראכטן די הויפט-מאטיוואציע פון דעם פאגראם ווי פינאנציעל. | ||
== | ==לעג-ט און אנדענק== | ||
די ווינער געזירה איז א וויכטיקער טייל פון דער אידישער געשיכטע אין אייראפע. אין 1998 איז געבויט געווארן א האלאקאוסט מעמאריאל אויף יודנפלאץ אין ווין, גערופן "די נאמענלאזע ביבליאטעק" (The Nameless Library), וואס דערמאנט די 65,000 עסטרייכישע קרבנות פון די נאציס און רעפערענצירט די 1421 גזירה. | די ווינער געזירה איז א וויכטיקער טייל פון דער אידישער געשיכטע אין אייראפע. אין 1998 איז געבויט געווארן א האלאקאוסט מעמאריאל אויף יודנפלאץ אין ווין, גערופן "די נאמענלאזע ביבליאטעק" (The Nameless Library), וואס דערמאנט די 65,000 עסטרייכישע קרבנות פון די נאציס און רעפערענצירט די 1421 גזירה. | ||
| שורה 56: | שורה 60: | ||
דער טערמין "גלות" ווערט געניצט צו באשרייבן דעם "צעשפרייטן" פון אידישן פאלק איבער דער וועלט. פאר אידן וואס זענען פארטרייבט געווארן פון די איבערישע האלבאינזל אין 1492, האט דער באגריף "גלות" באצויגן אויף זייער נייעם גלות פון ספרד (Sepharad). די אידישע געמיינדעס האבן זיך צוגעפאסט אין גלות, אבער אפט אויך געהאלטן זייערע קולטורעלע אידענטיטעטן און ביישטייערט צו נייע סאציאלע סטרוקטורן און נעטווארקס. | דער טערמין "גלות" ווערט געניצט צו באשרייבן דעם "צעשפרייטן" פון אידישן פאלק איבער דער וועלט. פאר אידן וואס זענען פארטרייבט געווארן פון די איבערישע האלבאינזל אין 1492, האט דער באגריף "גלות" באצויגן אויף זייער נייעם גלות פון ספרד (Sepharad). די אידישע געמיינדעס האבן זיך צוגעפאסט אין גלות, אבער אפט אויך געהאלטן זייערע קולטורעלע אידענטיטעטן און ביישטייערט צו נייע סאציאלע סטרוקטורן און נעטווארקס. | ||
[[he:גירוש יהודי אוסטריה]] | |||