אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "יום שבת קודש הוא"

48 בייטן צוגעלייגט ,  פֿאַר 5 חדשים
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(←‏אויסשטעל: אויסעגקלארט)
אין תקציר עריכה
שורה 9: שורה 9:
הַכִּיס רֵק וְאֵין בּוֹ
הַכִּיס רֵק וְאֵין בּוֹ
:יִשְׂמַח וְיִרְוֶה, וְאִם לֹוֶה, הַצּוּר יִפְרַע אֶת חוֹבוֹ
:יִשְׂמַח וְיִרְוֶה, וְאִם לֹוֶה, הַצּוּר יִפְרַע אֶת חוֹבוֹ


'''הַ'''בָּשָׂר יַיִן וְדָגִים
'''הַ'''בָּשָׂר יַיִן וְדָגִים
שורה 96: שורה 95:
#דער ערשטע סטראף הייבט אן מיט א לויב פאר דעם וואס היט שבת. עס זאגט אן אז מען זאל זיך נישט זארגן אויב דער קעשענע איז ליידיג און מען האט נישט פאר הוצאות השבת, נאר מען זאל בארגן און זיך פרייען און טרינקען ווייל דער באשעפער וועט שוין באצאלן דעם חוב. דאס איז באזירט אויפ'ן גמרא אין [[מסכת ביצה]] "לוו עלי ואני פורע"{{הערה|{{בבלי|ביצה|טו|ב}}.}}.
#דער ערשטע סטראף הייבט אן מיט א לויב פאר דעם וואס היט שבת. עס זאגט אן אז מען זאל זיך נישט זארגן אויב דער קעשענע איז ליידיג און מען האט נישט פאר הוצאות השבת, נאר מען זאל בארגן און זיך פרייען און טרינקען ווייל דער באשעפער וועט שוין באצאלן דעם חוב. דאס איז באזירט אויפ'ן גמרא אין [[מסכת ביצה]] "לוו עלי ואני פורע"{{הערה|{{בבלי|ביצה|טו|ב}}.}}.
#דער צווייטער סטראף באשרייבט די אידעאלע שבת סעודה מיט די "דאזיגע דריי": פלייש, וויין און פיש, און אז מען זאל נישט פעלן אין תענוגים. עס דערמאנט די געשיכטע פון [[יוסף מוקיר שבת]]{{הערה|{{בבלי|שבת|קיט|א}}}} אלס א ביישפיל פון דעם שכר פון מכבד זיין שבת.
#דער צווייטער סטראף באשרייבט די אידעאלע שבת סעודה מיט די "דאזיגע דריי": פלייש, וויין און פיש, און אז מען זאל נישט פעלן אין תענוגים. עס דערמאנט די געשיכטע פון [[יוסף מוקיר שבת]]{{הערה|{{בבלי|שבת|קיט|א}}}} אלס א ביישפיל פון דעם שכר פון מכבד זיין שבת.
#אינעם דריטן סטראף ווערט דערמאנט אז אויב דער טיש איז געדעקט כדת, וועט א גאט'ס מלאך ענטפערן "ברוך". דאס וועט זיין א לאנגע צייט פאר אים, און זיינע שונאים וועלן ווערן צו מיסט, און אפילו דער שלעכטער מלאך וועט אומווילנדיג מוזן לויבן דעם מענטשנ'ס נאמען וועלכע וועט געהויבן ווערן ווי א גוטע אויל. דאס איז געבויט אויף א [[ברייתא]] אין [[מסכת שבת]], "רבי יוסי בר יהודה זאגט, צוויי מלאכים באגלייטן א מענטש ערב שבת פון בית הכנסת צו זיין שטוב, איינער א גוטער און איינס א שלעכטער, און ווען מען קומט אין שטוב, און מען געפינט די ליכט ברענט, דער טיש אנגעגרייט, און די בעט אויסגעשפרייט, זאגט דער גוטע מלאך 'יהי רצון אז אויף דעם קומענדיגן שבת זאל זיין אזוי' און דער שלעכטער מלאך ענטפערט אמן געצווינגענערהייט"{{הערה|{{בבלי|שבת|קיט|ב}}.}}.
#אינעם דריטן סטראף ווערט דערמאנט אז אויב דער טיש איז געדעקט כדת, וועט א ג-ט'ס מלאך ענטפערן "ברוך". דאס וועט זיין א לאנגע צייט פאר אים, און זיינע שונאים וועלן ווערן צו מיסט, און אפילו דער שלעכטער מלאך וועט אומווילנדיג מוזן לויבן דעם מענטשנ'ס נאמען וועלכע וועט געהויבן ווערן ווי א גוטע אויל. דאס איז געבויט אויף א [[ברייתא]] אין [[מסכת שבת]], "רבי יוסי בר יהודה זאגט, צוויי מלאכים באגלייטן א מענטש ערב שבת פון בית הכנסת צו זיין שטוב, איינער א גוטער און איינס א שלעכטער, און ווען מען קומט אין שטוב, און מען געפינט די ליכט ברענט, דער טיש אנגעגרייט, און די בעט אויסגעשפרייט, זאגט דער גוטע מלאך 'יהי רצון אז אויף דעם קומענדיגן שבת זאל זיין אזוי' און דער שלעכטער מלאך ענטפערט אמן געצווינגענערהייט"{{הערה|{{בבלי|שבת|קיט|ב}}.}}.
#ביים פערטער סטראף ווערט דעמאנט די דריי מצוות פון פרויען: צינדן שבת ליכט, היטן די הלכות פון נדה, און באקן חלות. די אלע זאכן וועלן זיין זייער זכות ווען די צייט פון געבורט קומט, און אויב זיי היטן זיי און זענען פארזיכטיג, וועלן זיי געבוירן געשווינד. דאס איז געבויט אויף די משנה{{הערה|{{בבלי|שבת|לא|ב}}.}} אז צוליב'ן נישט זיין נזהר אין די דריי זאכן שטארבן פרויען בשעת א געבורט.
#ביים פערטער סטראף ווערט דעמאנט די דריי מצוות פון פרויען: צינדן שבת ליכט, היטן די הלכות פון נדה, און באקן חלות. די אלע זאכן וועלן זיין זייער זכות ווען די צייט פון געבורט קומט, און אויב זיי היטן זיי און זענען פארזיכטיג, וועלן זיי געבוירן געשווינד. דאס איז געבויט אויף די משנה{{הערה|{{בבלי|שבת|לא|ב}}.}} אז צוליב'ן נישט זיין נזהר אין די דריי זאכן שטארבן פרויען בשעת א געבורט.
#דער פינפטער סטראף לויבט גאט וואס האט באשאפן שבת און אויף שבת האט אונז געגעבן די תורה (ווי עס שטייט אין מסכת שבת{{הערה|{{בבלי|שבת|פו|ב}}.}}). עס באזירט זיך אויף דער גמרא וואס זאגט אז דער אויבערשטער האט געזאגט פאר משה: "איך האב א גוטע מתנה אין מיין קאמער, און איר נאמען איז שבת, און איך וויל דאס געבן פאר די אידן"{{הערה|{{בבלי|ביצה|טז|א}}.}}.
#דער פינפטער סטראף לויבט ג-ט וואס האט באשאפן שבת און אויף שבת האט אונז געגעבן די תורה (ווי עס שטייט אין מסכת שבת{{הערה|{{בבלי|שבת|פו|ב}}.}}). עס באזירט זיך אויף דער גמרא וואס זאגט אז דער אויבערשטער האט געזאגט פאר משה: "איך האב א גוטע מתנה אין מיין קאמער, און איר נאמען איז שבת, און איך וויל דאס געבן פאר די אידן"{{הערה|{{בבלי|ביצה|טז|א}}.}}.
#אין זעקסטער סטראף ווערט דערמאנט די רואיגקייט, פרייד און פרייליכקייט וואס קומט מיט שבת. עס איז באזירט אויפן פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ב|ג}}}} "וַיְבָרֶךְ אֱלֹקִים אֶת יוֹם הַשְּׁבִיעִי וַיְקַדֵּשׁ אֹתוֹ" אויף וואס דער מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|יא}}; אויך געברענגט אין {{תנ"ך|שמות|כ|י|מפרש=רש"י}}.}} זאגט "ברכו במן, וקדשו במן" – אז די מן איז נישט אראפגעקומען שבת, און פרייטאג איז געקומען דאפלט.
#אין זעקסטער סטראף ווערט דערמאנט די רואיגקייט, פרייד און פרייליכקייט וואס קומט מיט שבת. עס איז באזירט אויפן פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ב|ג}}}} "וַיְבָרֶךְ אֱלֹקִים אֶת יוֹם הַשְּׁבִיעִי וַיְקַדֵּשׁ אֹתוֹ" אויף וואס דער מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|יא}}; אויך געברענגט אין {{תנ"ך|שמות|כ|י|מפרש=רש"י}}.}} זאגט "ברכו במן, וקדשו במן" – אז די מן איז נישט אראפגעקומען שבת, און פרייטאג איז געקומען דאפלט.
#דער זיבעטער סטראף זאגט אז אז די געזעצן פון שבת זענען געגעבן געווארן אין מרה{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טו|כה|מפרש=רש"י}}.}}. דערנאך זאגט עס אז די הלכות פון שבת זענען ווי בערג וואס הענגען אויף א האר, ווי עס שטייט אין מסכת חגיגה{{הערה|{{בבלי|חגיגה|י|א}}.}}, ווייל ס'איז דא ווייניג פסוקים און אסאך הלכות. די וואס היטן די מצוות וועלן ירש'ען א טאג וואס איז אינגאנצן שבת מיט אירע מחנות.
#דער זיבעטער סטראף זאגט אז אז די געזעצן פון שבת זענען געגעבן געווארן אין מרה{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טו|כה|מפרש=רש"י}}.}}. דערנאך זאגט עס אז די הלכות פון שבת זענען ווי בערג וואס הענגען אויף א האר, ווי עס שטייט אין מסכת חגיגה{{הערה|{{בבלי|חגיגה|י|א}}.}}, ווייל ס'איז דא ווייניג פסוקים און אסאך הלכות. די וואס היטן די מצוות וועלן ירש'ען א טאג וואס איז אינגאנצן שבת מיט אירע מחנות.
#דער אכטער סטראף רעדט וועגן שבת אלס א סימן וואס גאט האט געשטעלט צווישן אים און די קינדער פון ישראל. עס דערמאנט דעם טייך [[סמבטיון]] וואס רוט אום שבת, אלס א באווייז פאר א כופר וואס פארלאנגט א ראי' אויף שמירת שבת. אזוי ווי די גמרא פארציילט אין סנהדרין{{הערה|{{בבלי|סנהדרין|סה|ב}}; {{מדרש רבה|בראשית|יא}}.}} אויף טורנוסרופוס הרשע און [[רבי עקיבא]].
#דער אכטער סטראף רעדט וועגן שבת אלס א סימן וואס ג-ט האט געשטעלט צווישן אים און די קינדער פון ישראל. עס דערמאנט דעם טייך [[סמבטיון]] וואס רוט אום שבת, אלס א באווייז פאר א כופר וואס פארלאנגט א ראי' אויף שמירת שבת. אזוי ווי די גמרא פארציילט אין סנהדרין{{הערה|{{בבלי|סנהדרין|סה|ב}}; {{מדרש רבה|בראשית|יא}}.}} אויף טורנוסרופוס הרשע און [[רבי עקיבא]].


==אין אידיש==
==אין אידיש==
דער פיוט איז איבערגעזעצט געווארן אין אידיש דורך [[מענדעלע מוכר ספרים]] אין זיין זמירות ישראל (זשיטאמיר 1875){{הערה|אלע ווערק, אכטער באנד, זז' 29–}}:
דער פיוט איז איבערגעזעצט געווארן אין אידיש דורך [[מענדעלע מוכר ספרים]] אין זיין זמירות ישראל (זשיטאמיר 1875){{הערה|אלע ווערק, אכטער באנד, זז' 29–33.}}:
{{#tag:poem|דער טאג פוּן שבּת הײליג איז ער,
{{#tag:poem|דער טאג פוּן שבּת הײליג איז ער,
װאױל דעם װאס היט איהם װי עס געהער.
װאױל דעם װאס היט איהם װי עס געהער.
שורה 114: שורה 113:
אױבּ ער בּארגט, װעט גאט צאהלען זײן חוב.
אױבּ ער בּארגט, װעט גאט צאהלען זײן חוב.


פלײש, װײן אוּן פיש װעט איהם ניט פעה
פלײש, װײן אוּן פיש װעט איהם ניט פעהלען,
װעט ער די דרײ געריכט צוּם טיש שטעלען,
װעט ער די דרײ געריכט צוּם טיש שטעלען,
דאס װעט זײן דער לױן זײנער דערפאר,
דאס װעט זײן דער לױן זײנער דערפאר,
שורה 181: שורה 180:
דער לעצטער סטראף איז א פערזענליכער אויסדרוק פונעם דיכטער. עס רימט אויס דעם ליד, זאגנדיג אז אנדערע קולות וועלן אויפהערן ווען די רוהם פון זיין פאעזיע וועט וואקסן, ווייל זיינע פאעזיעס פליסן ארויס ווי טוי. ער פירט אויס מיט א ווארנונג אז אנדערע דיכטער זאלן אים נישט משיג גבול זיין און זיך נישט באנוצן מיט די קרוין פון פאעזיע, וואס איז אים צוגעטיילט געווארן און איז בלויז פּאסיג פאר אים.
דער לעצטער סטראף איז א פערזענליכער אויסדרוק פונעם דיכטער. עס רימט אויס דעם ליד, זאגנדיג אז אנדערע קולות וועלן אויפהערן ווען די רוהם פון זיין פאעזיע וועט וואקסן, ווייל זיינע פאעזיעס פליסן ארויס ווי טוי. ער פירט אויס מיט א ווארנונג אז אנדערע דיכטער זאלן אים נישט משיג גבול זיין און זיך נישט באנוצן מיט די קרוין פון פאעזיע, וואס איז אים צוגעטיילט געווארן און איז בלויז פּאסיג פאר אים.


איבער דעם פשט פון דעם אויסערארנטליכן געדיכט, וואס קומט צו זאגן צוויי מאל{{מקור}}, ווערט דערציילט אין נאמען פון [[רבי שלום רוקח]] פון בעלזא, אז דער מחבר פון דעם שיר האט דאס אפגעשריבן אויף א צעטל, און נאך איידער ער האט באוויזן צו ערגענצן דעם לעצטן בית איז דאס פארלוירן געווארן. א צווייטער איד האט דאס געפינען און איז ארומגעגאנגען אין שטעט דאס אפזינגען, און ער האט זיך בארימט מיט דעם שיינעם פיוט וואס ער האט אנגעבליך פארפאסט, ביז ער איז אנגעקומען צום שטאט פון רבי יהונתן, דער אמת'ער מחבר, וואס איז ערשטוינט געווארן צו הערן זיין פארלוירענעם ליד. ער האט באלד גענומען שרייען אז דאס איז זיינס און יענער איז א שווינדלער, און עס האט אויסגעבראכן א קריגעריי ווער עס איז גערעכט, ביז רבי יהונתן האט אים געפרעגט אויף וואס איז די אקראסטיך באזירט, און יענער האט נישט געוואוסט צו ענטפערן ווייל ס'איז נאכנישט געווען ערגענצט, האט רבי יהונתן ערקלערט אז דאס איז זיין נאמען "יהונתן חזק" און יעדער האט אים גערעכט געגעבן דערויף{{הערה|שם=מטנ}}.
איבער דעם פשט פון דעם אויסערארנטליכן געדיכט, וואס קומט צו זאגן צוויי מאל{{מקור}}, ווערט דערציילט אין נאמען פון [[רבי שלום רוקח]] פון בעלזא, אז דער מחבר פון דעם שיר האט דאס אפגעשריבן אויף א צעטל, און נאך איידער ער האט באוויזן צו ערגענצן דעם לעצטן בית איז דאס פארלוירן געווארן. א צווייטער איד האט דאס געפינען און איז ארומגעגאנגען אין שטעט דאס אפזינגען, און ער האט זיך בארימט מיט דעם שיינעם פיוט וואס ער האט אנגעבליך פארפאסט, ביז ער איז אנגעקומען צום שטאט פון רבי יהונתן, דער אמת'ער מחבר, וואס איז ערשטוינט געווארן צו הערן זיין פארלוירענעם ליד. ער האט באלד גענומען שרייען אז דאס איז זיינס און יענער איז א שווינדלער, און עס האט אויסגעבראכן א קריגעריי ווער עס איז גערעכט, ביז רבי יהונתן האט אים געפרעגט אויף וואס איז די אקראסטיך באזירט, און יענער האט נישט געוואוסט צו ענטפערן ווייל ס'איז נאכנישט געווען ערגענצט, האט רבי יהונתן ערקלערט אז דאס איז זיין נאמען "יהונתן חזק" און יעדער האט אים גערעכט געגעבן דערויף{{הערה|שם=מטנ}}.


אנדערע פארציילן די מעשה אז די פארזאמלטע האבן געזאגט, אז מען וועט אויספרובירן און זען ווער עס וועט קענען ערגענצן דעם פעלנדן סטראף, אז עס זאל פאסן לויטן געבוי פון פיוט, דאס איז א ראי' אז ער האט דאס געמאכט, און רבי יהונתן האט דאס שיין און פאסיג צוגעענדיגט, אריינגעבנדיג פאר יענעם{{הערה| נתן פערלמאן, קובץ '''בית אהרן וישראל''' [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=13057&st=&pgnum=138 גליון קי (כסלו טבת תשס"ד)] זז' קלח–קמ, און [ גליון קנג זייט קנב.}}
אנדערע פארציילן די מעשה אז די פארזאמלטע האבן געזאגט, אז מען וועט אויספרובירן און זען ווער עס וועט קענען ערגענצן דעם פעלנדן סטראף, אז עס זאל פאסן לויטן געבוי פון פיוט, דאס איז א ראי' אז ער האט דאס געמאכט, און רבי יהונתן האט דאס שיין און פאסיג צוגעענדיגט, אריינגעבנדיג פאר יענעם{{הערה| נתן פערלמאן, קובץ '''בית אהרן וישראל''' [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=13057&st=&pgnum=138 גליון קי (כסלו טבת תשס"ד)] זז' קלח–קמ, און גליון קנג זייט קנב{{מקור|נישט געפונען דארט}}.}}


איין מקור פארשטייט דעם סטראף אויך אלס א תפילה פון דעם פייטן צום אייבערשטן, אז אין זיין צייט זאל די אידישע גלויבן, וועלכע איז איידל ווי טוי, איבערקומען די קולות פון אלע קעגנער וועלכע זוכן צו פארניכטן עס{{הערה|חברוני, הפיוט והתפילה.}}.
איין מקור פארשטייט דעם סטראף אויך אלס א תפילה פון דעם פייטן צום אייבערשטן, אז אין זיין צייט זאל די אידישע גלויבן, וועלכע איז איידל ווי טוי, איבערקומען די קולות פון אלע קעגנער וועלכע זוכן צו פארניכטן עס{{הערה|חברוני, הפיוט והתפילה.}}.