בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:קערעסטיר"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
ק (תנא קמא האט אריבערגעפירט בלאט דרעפט:קערעסטיר צו רוי:קערעסטיר אן לאזן א ווייטערפירונג) |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
{{coord|48|9|37|N|21|21|35|E|region:HU|display=title}} | |||
[[טעקע:Bodrogkisfalud, látkép.jpg|קליין|באדראג־קערעסטור]] | [[טעקע:Bodrogkisfalud, látkép.jpg|קליין|באדראג־קערעסטור]] | ||
'''קערעסטיר'''{{הערה|אויך ב’ קערסטיר, ב’ קריסטהיר, קרעסטיר, קרעסטור, קערעסטער, קראַסטיהר, קערסטור, קרעסטאהר. זעט בערל כהן, ספר הפרענומעראנטן, זז' 23 און 272.}} (אונגעריש: Bodrogkeresztúr, '''באָדראָג־קערעסטור'''{{הערה|אפּצוטיילן פון [https://hu.wikipedia.org/wiki/Keresztúr_(egyértelműsítő_lap) פילע אנדערע שטעט מיט דעם נאמען קערעסטור].}}) איז א | '''קערעסטיר'''{{הערה|אויך ב’ קערסטיר, ב’ קריסטהיר, קרעסטיר, קרעסטור, קערעסטער, קראַסטיהר, קערסטור, קרעסטאהר. זעט בערל כהן, ספר הפרענומעראנטן, זז' 23 און 272.}} (אונגעריש: Bodrogkeresztúr, '''באָדראָג־קערעסטור'''{{הערה|אפּצוטיילן פון [https://hu.wikipedia.org/wiki/Keresztúr_(egyértelműsítő_lap) פילע אנדערע שטעט מיט דעם נאמען קערעסטור].}}) איז איז א דארף אין דער באָרשאָד-אַבאַוי-זעמפּלען פּראווינץ, אין צפון־מזרח אונגארן. דאס שטעטל געפינט זיך אויף די ברעגן פונעם באָדראָג טייך און איז טייל פון דעם טאקאי וויין געגנט, וועלכער איז זינט 2002 א [[UNESCO]] [[וועלט ירושה ארט]]. עס זענען דא בערג ארום דעם שטעטל. קערעסטיר גרעניצט זיך מיט [[טאקאי|טאָקאַי]], וואס איז בארימט פאר זיינע וויינען. דאס שטעטל געפינט זיך 48 קילאמעטער מזרח פון דער שטאט [[מישקאלץ]]. | ||
היינט לעבן אין דעם שטעטל אונטער 850 איינוואוינער{{הערה|[https://www.ksh.hu/apps/hntr.telepules?p_lang=EN&p_id=30784 Detailed Gazetteer of Hungary], KSH code 30784}} וואס זענען נישט אידן, אויסער עטליכע אידן וואס זענען נישט פון דארט און היטן אפּ די געסט הייזער ביי די שולן. | היינט לעבן אין דעם שטעטל אונטער 850 איינוואוינער{{הערה|[https://www.ksh.hu/apps/hntr.telepules?p_lang=EN&p_id=30784 Detailed Gazetteer of Hungary], KSH code 30784}} וואס זענען נישט אידן, אויסער עטליכע אידן וואס זענען נישט פון דארט און היטן אפּ די געסט הייזער ביי די שולן. | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
די געגנט איז באזעצט זינט פּרעהיסטארישע צייטן. | די געגנט איז באזעצט זינט פּרעהיסטארישע צייטן. דער דארף און זיין פעסטונג זענען צום ערשטן דערמאנט געווארן אין 1239. אין דעם 16טן יארהונדערט, איז קערעסטיר דערמאנט געווארן אלס א מארק-שטעטל. דאס דארף איז צוויי מאל חרוב געווארן: איינמאל בעת דער אויפשטאנד פון [[פערענץ ראקאצי|פערענץ ראַקאָצי]] אין אנהייב פונעם 18טן יארהונדערט, און א צווייט מאל בעת דער [[לאיאש קאשוט|רעוואלוציע פון תר"ט]]. דאס שטעטל האט זיך אבער צוריקגעכאפט, בעיקר א דאנק דער וויין-קולטור, וועלכע איז מאדערניזירט געווארן דורך די אידישע איינוואוינער וועלכע זענען אנגעקומען אין 1726{{הערה|[https://footstepsofwonderrabbis.com/en/tourism/tokaj-and-its-region/bodrogkeresztur Footsteps of the wonder rabbis - Bodrogkeresztúr]}}. | ||
==די אידישע קהילה== | ==די אידישע קהילה== | ||
די ערשטע אידן האבן זיך באזעצט אין קערעסטיר אין | די ערשטע אידן, זיבן משפּחות וואס זענען געקומען פון פּוילן, האבן זיך באזעצט אין קערעסטיר, אין תפ"ד, לויט א צענזוס פון 1726. זיי האבן זיך באזעצט מיט דער שטיצע פון די גוט-באזיצער. זיי האבן איבערגענומען דעם וויין-האנדל פון די גריכישע סוחרים און געהאט א גרויסע ראלע אין מאדערניזירן די וויין-קולטור און פּראדוקציע. | ||
'''פּאפּולאציע:''' די אידישע באפעלקערונג אין קערעסטיר | '''פּאפּולאציע:''' די אידישע באפעלקערונג אין קערעסטיר האט זיך געמערט: 58 אין 1746, 336 אין 1880, 535 אין 1930. לויטן צענזוס פון 1941, דער לעצטער פאר דער שואה, האט דאס שטעטל געהאט א אידישע באפעלקערונג פון 455, וואס האט אויסגעמאכט 20.2% פון דער סך הכל באפעלקערונג פון 2,248. נאכן חורבן, זענען צוריקגעקומען 37 איבערלעבער, וואס איז געוואקסן צו 63 ביז 1949{{הערה|שם=יודאיקע|{{יודאיקה|Laszlo Harsanyi / Randolph Braham|Bodrogkeresztúr|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/bodrogkeresztur}}}}, און ביים שפּיץ, איז די אידישע פּאפּולאציע נאכן קריג געווען בערך 100 משפּחות{{הערה|שם=גליק|[https://kehilalinks.jewishgen.org/Bodrogkeresztur/Gluck.html Sarah Gluck]}}. | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| שורה 49: | שורה 50: | ||
===עקאנאמיש לעבן=== | ===עקאנאמיש לעבן=== | ||
די אידן זענען הויפּטזעכליך געווען סוחרים, קרעמערס, קרעטשמערס, און בעלי־עגלה. זיי האבן געהאנדלט מיט לאנדווירטשאפטליכע פּראדוקטן, אריינגערעכנט וויין. ווייל קערעסטיר געפינט זיך אין דער טאקאיער געגנט, זענען אויך געווען אידישע וויין־פּראדוצירערס. די | די אידן זענען הויפּטזעכליך געווען סוחרים, קרעמערס, קרעטשמערס, און בעלי־עגלה. זיי האבן געהאנדלט מיט לאנדווירטשאפטליכע פּראדוקטן, אריינגערעכנט וויין. ווייל קערעסטיר געפינט זיך אין דער טאקאיער געגנט, זענען אויך געווען אידישע וויין־פּראדוצירערס. די גוט-באזיצער האבן ערלויבט אידן צו קויפן וויינגערטנער צו פּראדוצירן כשר וויין{{הערה|שם=פנקס}}. די טויב פאמיליע האט באזיצט א [[שטיינברוך]] (א בארג פון וואס מען האקט שטיינער; quarry), וואס האט צוגעשטעלט שטיינער פאר הייזער און ארבעט פאר איינוואוינער. די שטיינברוך איז נאך אלץ זעבאר פונעם בית־עלמין. | ||
בעת די צייטן פונעם גרויסן רבי, ר' ישעיה שטיינער, זענען פיל אידן געווען בעלי עגלה (וואס האבן צוגעשטעלט טראנספּארטאציע פאר באזוכער). אויך האבן געוויסע געעפנט רעסטאראנען און געמאכט פרנסה פון די געסט. די מצב פון די מערהייט אידן איז געווען שווער עקאנאמיש, און עס זענען געווען משפחות וועמענס הויפט פרנסה איז געקומען פון דער שטיצע וואס זיי האבן באקומען פון צייט צו צייט פון רבי'ן, פון נדבות פון געסט{{הערה|שם=פנקס}}. | בעת די צייטן פונעם גרויסן רבי, ר' ישעיה שטיינער, זענען פיל אידן געווען בעלי עגלה (וואס האבן צוגעשטעלט טראנספּארטאציע פאר באזוכער). אויך האבן געוויסע געעפנט רעסטאראנען און געמאכט פרנסה פון די געסט. די מצב פון די מערהייט אידן איז געווען שווער עקאנאמיש, און עס זענען געווען משפחות וועמענס הויפט פרנסה איז געקומען פון דער שטיצע וואס זיי האבן באקומען פון צייט צו צייט פון רבי'ן, פון נדבות פון געסט{{הערה|שם=פנקס}}. | ||
===רעליגיעז לעבן און רבנים=== | ===רעליגיעז לעבן און רבנים=== | ||
די קהילה האט זיך ארגאניזירט סוף פונעם 18טן יארהונדערט. א חברה קדישא און א אידישן בית־עלמין זענען געגרינדעט געווארן אין 1767. עס איז אויך געווען א חברת גמילות חסדים, א חברת ש"ס, און א יוגנט גרופּע באקאנט אלס תפארת בחורים | די קהילה האט זיך ארגאניזירט סוף פונעם 18טן יארהונדערט. א חברה קדישא און א אידישן בית־עלמין זענען געגרינדעט געווארן אין 1767. עס איז אויך געווען א חברת גמילות חסדים, א חברת ש"ס, און א יוגנט גרופּע באקאנט אלס תפארת בחורים. די ערשטע שול איז געבויט געווארן אין 1767. נאך א פייער אין 1906, איז זי ערזעצט געווארן דורך א נייע שול. אין תרכ"ט האט די קהילה זיך דעפינירט אלס [[ארטאדאקסישע אידנטום|ארטאדאקסיש]]. אין 1885 האבן זיך צוגעשלאסן צו דער קהילה פון קערעסטיר די קלענערע שכנות'דיגע קהילות, אריינגערעכנט די פון באדראג־קישפאלוד (Bodrogkisfalud) און באדראג־סעגי (Bodrogszegi). פיל פון די אידן זענען געווען חסידים און האבן געהאט אַן אייגענע שול. קערעסטיר איז געווארן א צענטער פאר די ארטאדאקסישע קהילות אין דער געגנט. א אידישע עלעמענטאר שולע איז געגרינדעט געווארן אין 1784, אבער נאך עטליכע יאר איז זי ערזעצט געווארן דורך א [[חדר]] און תלמוד תורה. עס איז אויך געווען א ישיבה אין שטעטל{{הערה|שם=פנקס}}. | ||
====רבנים==== | ====רבנים==== | ||
| שורה 77: | שורה 78: | ||
===אנטיסעמיטיזם=== | ===אנטיסעמיטיזם=== | ||
סוף 18טן און אנהייב 19טן יארהונדערט האבן די אידן פונעם שטעטל געליטן פון אנטיסעמיטיזם פון די גויאישע [[פויער]]ן, וואס זענען געווען אָן רעכטן. די פּויערן האבן מקנא געווען די אידן פאר זייער הצלחה אין וויין־פּראדוקציע און פארקויף, א געביט אין וואס זיי האבן נישט מצליח געווען. זיי האבן אויך נישט גוט געזען די פארבינדונגען פון די אידן מיט די | סוף 18טן און אנהייב 19טן יארהונדערט האבן די אידן פונעם שטעטל געליטן פון אנטיסעמיטיזם פון די גויאישע [[פויער]]ן, וואס זענען געווען אָן רעכטן. די פּויערן האבן מקנא געווען די אידן פאר זייער הצלחה אין וויין־פּראדוקציע און פארקויף, א געביט אין וואס זיי האבן נישט מצליח געווען. זיי האבן אויך נישט גוט געזען די פארבינדונגען פון די אידן מיט די גוט-באזיצער. עס זענען געווען פּרואוון צו פארמיידן אידן פון קויפן וויינגערטנער, און כאטש עס זענען ארויסגעגעבן געווארן באפעלן דערין, זענען זיי נישט פאקטיש אויסגעפירט געווארן{{הערה|שם=פנקס}}. | ||
ביים ערשטן וועלט מלחמה, ווען די רוסישע ארמיי האט איינגענומען גאליציע, זענען פיל אידן אנטלאפן קיין אונגארן. עטליכע הונדערט פון די פּליטים האבן זיך באזעצט אין קערעסטיר. זייער אנקומען האט ארויסגערופן ווידערשטאנד פון די גויאישע תושבים און האט געפירט צו אנטיסעמיטישע אויסדרוקן, וועלכע זענען ביז דאן נישט געווען אזוי ברייט פארשפּרייט. עס האט זיך אנגעהויבן א הסתה קעגן די בחורים פון לאקאלן ישיבה, באשולדיגנדיג זיי אין אויסמיידן מיליטער-דינסט, ספּעציעל בעת דעם "ווייסן טעראר". פיל האבן באשולדיגט די אידן פאר דעם דורכפאל פון אונגארן אין דער מלחמה. די לאגע האט דערגרייכט א שפּיץ, ווען א דעמאביליזירטער סאלדאט אין קערעסטיר האט דערמארדעט א גאנצע אידישע משפּחה{{הערה|שם=פנקס}}. | ביים ערשטן וועלט מלחמה, ווען די רוסישע ארמיי האט איינגענומען גאליציע, זענען פיל אידן אנטלאפן קיין אונגארן. עטליכע הונדערט פון די פּליטים האבן זיך באזעצט אין קערעסטיר. זייער אנקומען האט ארויסגערופן ווידערשטאנד פון די גויאישע תושבים און האט געפירט צו אנטיסעמיטישע אויסדרוקן, וועלכע זענען ביז דאן נישט געווען אזוי ברייט פארשפּרייט. עס האט זיך אנגעהויבן א הסתה קעגן די בחורים פון לאקאלן ישיבה, באשולדיגנדיג זיי אין אויסמיידן מיליטער-דינסט, ספּעציעל בעת דעם "ווייסן טעראר". פיל האבן באשולדיגט די אידן פאר דעם דורכפאל פון אונגארן אין דער מלחמה. די לאגע האט דערגרייכט א שפּיץ, ווען א דעמאביליזירטער סאלדאט אין קערעסטיר האט דערמארדעט א גאנצע אידישע משפּחה{{הערה|שם=פנקס}}. | ||
| שורה 108: | שורה 109: | ||
*יחזקאל טויב, האָט געלעבט און איז באַגראָבן אין קערעסטיר. געקומען קיין קערעסטיר אין די 1800ער יאָרן. די טויב משפּחה האט באזיצט א שטיינברוך. | *יחזקאל טויב, האָט געלעבט און איז באַגראָבן אין קערעסטיר. געקומען קיין קערעסטיר אין די 1800ער יאָרן. די טויב משפּחה האט באזיצט א שטיינברוך. | ||
*חיים בן חיים הכהן אונגאר, איז געווען א פארוואלטער אינעם שטיינברוך אין קערעסטיר. זיין טאכטער יוטא איז אדאפּטירט געווארן דורך ר' ישעי'לע{{הערה|[https://kehilalinks.jewishgen.org/Bodrogkeresztur/Ungar.html Stuart Ungar]; [https://kehilalinks.jewishgen.org/Bodrogkeresztur/Boehm.html Irene Boehm]|כיוון=שמאל}}. | *חיים בן חיים הכהן אונגאר, איז געווען א פארוואלטער אינעם שטיינברוך אין קערעסטיר. זיין טאכטער יוטא איז אדאפּטירט געווארן דורך ר' ישעי'לע{{הערה|[https://kehilalinks.jewishgen.org/Bodrogkeresztur/Ungar.html Stuart Ungar]; [https://kehilalinks.jewishgen.org/Bodrogkeresztur/Boehm.html Irene Boehm]|כיוון=שמאל}}. | ||
* [[רבי יצחק צבי דייטש]] | |||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
| שורה 115: | שורה 117: | ||
*{{קהילה לינקס|Bodrogkeresztur}} | *{{קהילה לינקס|Bodrogkeresztur}} | ||
*[https://www.visitkerestir.com/en וויזיט קערעסטיר וועבזייטל] | *[https://www.visitkerestir.com/en וויזיט קערעסטיר וועבזייטל] | ||
* {{דף שער בספרייה הלאומית|987007564939105171|קרסטיר (הונגריה)}} | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||