אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "המלאך הגואל"

די ווערטער פונעם פסוק
	"הַמַּלְאָךְ הַגֹּאֵל אֹתִי מִכָּל רָע יְבָרֵךְ אֶת הַנְּעָרִים וְיִקָּרֵא בָהֶם שְׁמִי וְשֵׁם אֲבֹתַי אַבְרָהָם וְיִצְחָק וְיִדְגּוּ לָרֹב בְּקֶרֶב הָאָרֶץ".
	בראשית מח, טז

וויזועלוויקיטעקסט

יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:21, 8 יולי 2024

המלאך הגואל איז א פסוק וואס שטייט אין צענטער פון די ברכות וואס יעקב אבינו האט אנגעוואונטשן פאר מנשה און אפרים, און ווערט אסאך באנוצט אין תפילות, מנהגים, און סגולות.

די ברכה און איר באדייט

וַיִּשְׁלַח יִשְׂרָאֵל אֶת-יְמִינוֹ וַיָּשֶׁת עַל-רֹאשׁ אֶפְרַיִם, וְהוּא הַצָּעִיר, וְאֶת-שְׂמֹאלוֹ, עַל-רֹאשׁ מְנַשֶּׁה

— בראשית מח, יד

א מאלעריי פון יאן וויקטארס

המלאך הגואל איז דער צווייטער פסוק אין די ברכה וואס יעקב האט געוואונטשן פאר מנשה און אפרים:

הָאֱלֹקִים אֲשֶׁר הִתְהַלְּכוּ אֲבֹתַי לְפָנָיו אַבְרָהָם וְיִצְחָק, הָאֱלֹקִים הָרֹעֶה אֹתִי מֵעוֹדִי עַד הַיּוֹם הַזֶּה, הַמַּלְאָךְ הַגֹּאֵל אֹתִי מִכָּל רָע יְבָרֵךְ אֶת הַנְּעָרִים; וְיִקָּרֵא בָהֶם שְׁמִי וְשֵׁם אֲבֹתַי אַבְרָהָם וְיִצְחָק, וְיִדְגּוּ לָרֹב בְּקֶרֶב הָאָרֶץ.

— בראשית מח, טו–טז

רש"י זאגט אז דער מלאך וואס יעקב דערמאנט איז דער וואס איז געווען געוואוינט געשיקט צו ווערן צו אים ביי זיינע צרות. אין מדרש ווערט געברענגט אז דאס איז א מלאך וואס איז ממונה צו היטן די אבות און די אידן אין אלע דורות^[1], און די ראשונים זאגן אז דאס איז נעמליך דער מלאך מיכאל^[2], אדער מלאך מטטרון^[3]. טייל לייגן צו אז אויך די ווערטער "האלוקים הרועה אותי מעודי עד היום הזה" באציען זיך צום מלאך^[4].

די מפרשים זענען דן וויאזוי יעקב האט געקענט דאווענען, לכאורה, צו א מלאך. דער ספורנו שרייבט אז מיט די ווערטער האט יעקב געבעטן אז טאמער מנשה און אפרים זענען נישט ראוי געבענטשט צו ווערן דירעקט פון באשעפער אליין, זאל ער כאטש הייסן דער מלאך דאס טון. רבי שלמה אשתרוק איז מסביר באריכות די מהות פון א מלאך און זיין ראלע, און ערקלערט אז יעקב האט נישט געבעטן דעם מלאך צו וואונטשן, נאר אז די השפעה וואס ער באקומט פון גאט דורך די מלאך זאל גיין צו די קינדער^[5]. אין תשובות הגאונים שטייט אז מען קען אייגנטליך יא בעטן טובות פון מלאכים, ווייל עס זענען דא זאכן וואס קענען טון אליין^[6]. לויט איין טייטש איז די כוונה אז ביידע, דער באשעפער ("האלקים הרועה אותי") און דער מלאך זאלן צוזאמען בענטשן, און עס שטייט בלשון יחיד ווייל דער מלאך בענטשט נאר מדעת קונו^[7].

ווידעראום אנדערע טייטשן אז די ווערטער "יברך את הנערים" באציט זיך צום באשעפער, דער שיקער פון דעם מלאך^[8]. אדער אז די ווערטער "המלאך הגואל" רעפערירן צום באשעפער אליין^[9] אדער צו זיין ווארט^[10].

יעקב אבינו האט געניצט דאס ווארט "וידגו" זיי צו וואונטשן אז זאל זיך מערן, און נישט אנדערע ווערטער ווי "ויפרו" אדער "וירבו", צו מרמז זיין אז ווי די פיש זאל אויף זיי נישט הערשן קיין עין הרע^[11].

קריאת התורה

די עליה אין וועלכע מען ליינט דעם פסוק ווערט אויסגערעכנט צווישן די "פרשיות הנדרים"^[12], צוליב וואס אידן שנדר'ן גרויס געלט דערפאר^[13]^[14].

אין ווארמייזע איז געווען דער מנהג אין שבת פרשת ויחי צו געבן די עליה פאר דער חשוב'סטער לוי אין בית המדרש, און דער בעל קורא האט געליינט דעם פסוק, מיט אן העכערע שטימע^[15].

אין די נאכט פון שמחת תורה פירן זיך טייל צו ליינען די פרשה פון דעם פסוק, צווישן די אנדערע פרשיות הנדרים^[12]^[14]. אינדערפרי, ביי די עליה פון כל הנערים, פירט מען זיך פארצוזאגן פאר די קינדער דעם פסוק^[16].

סגולות

דער פסוק ווערט געזאגט אין פארשידענע געלעגנהייטן, צוליב די סגולות וואס ווערן צוגעשריבן צו דעם פסוק אין די מקורות. צווישן זיי:

פארטרייבן עין הרע: דער פסוק איז אנגענומען אלס לחש קעגן עין הרע, בפרט פאר קינדער, ווייל די קינדער ווערן דערין געבענטשט און זיי ווערן צוגעגליכן צו די פיש וואס אין זיי הערשט נישט קיין שלעכט אויג. דאס ווערט אויך אנגעגעבן אלס טעם פארוואס מען זאגט דעם פסוק נאך די עליה פון כל הנערים, צו באשיצן קעגן עין הרע אויף אלע פארזאמלטע קינדער^[17].

ווען עס קומט פאר א ברית פון צווילינג אדער צוויי אנדערע קינדער אויפאמאל, איז א מנהג צו זאגן דעם פסוק צווישן איין מילה און אנדערן^[18]. אויך דא ווערט אנגעגעבן דער טעם צו באשיצן קעגן עין הרע^[19].

שמירה פאר א ניי-געבוירן קינד: אין וואכנאכט פירט מען זיך צוזאמצונעמען יונגווארג נאנט צום בעיבי, און נאכן ליינען נעבן אים די ערשטע פרשה פון קריאת שמע זאגט מען אויך דער פסוק, אלס שמירה אויפן קינד דורכאויס די נאכט^[20].
שמירה ביינאכט: אסאך פירן זיך צו זאגן דעם פסוק אינעם סדר פון קריאת שמע שעל המיטה, א מנהג וואס שטאמט פון די ראשונים^[21]. דער מטה משה, באזירט אויפן זוהר^[22], ערקלערט אז דערמיט בעט מען אז דער מלאך וועלכער באגלייט שטענדיג דעם מענטש זאל אים היטן אויך ביינאכט פון די ארומנעמנדע מזיקים^[23].

דער פסוק ווערט אויך דערמאנט אין שבט מוסר צו זאגן מיט קליינע קינדער ביי זייער קריאת שמע שעל המיטה^[24]. לויט איין טעם וואס ווערט אנגעגעבן האט עס א באזונדערע באדייט ביי די קינדער, אויסצודרוקן האפענונג אז די קינדער וועלן פארזעצן די וועגן פון די אבות^[25].

שמירה אויפן וועג: דער פסוק ווערט געזאגט, איין אדער עטליכע מאל, אין פארשידענע נוסחאות פון תפילת הדרך^[26].
ויתן לך: אין סדר פון ויתן לך וואס ווערט געזאגט יעדן מוצאי שבת, זאגט מען אויך דעם פסוק צווישן אנדערע פסוקים פון ברכה און הצלחה^[27].
זרע של קיימא: באקומען די עליה פון כל הנערים, ווען מען זאגט פאר דער פסוק פאר די קינדער, ווערט דערמאנט אלס סגולה אויף קינדער^[28].
אין צארישן רוסלאנד איז עס געווען אנגענומען אלס סגולה באפרייט צו ווערן פון מיליטער דינסט, און די גערופענע צום פריזיוו פלעגן קאנקורירן צו קויפן דעם "נדר" פון המלאך הגואל אין די נאכט פון שמחת תורה^[29].

לידער

אויף די ווערטער פונעם פסוק, זענען פארפאסט געווארן עטליכע לידער און מוזיקאלישע קאמפאזיציעס, טייל פון זיי גאר פאפולער:

קאמפאזיציע פון עיבי ראטנבערג. די מערסט באקאנטע ניגון אויף די ווערטער; וואס איז דורכאויס די יארן געווארן אויפגעשפילט דורך פילע זינגערס^[30] און פארוואנדלט געווארן אין א פאלקס-ליד.
קאמפאזיציע פון פינקי וועבער, געזינגען דורך שרולי גינסבערג אויף זיין אלבום "אז יבקע"^[31].
קאמפאזיציע פון משה גאלדמאן, אויפגעשפילט אויף "מתיקות 1" דורך "לחיים"^[32]^[31.1].
קאמפאזיציע פון ישראל באראכאוו^[33].
א קאמפאזיציע פון די תש"נ יארן, געזינגען דורך דעם ילד הפלא עמית ליסטוואנד^[34]^[31.2].
קאמפאזיציע פון יוסי גרין^[35].
קאמפאזיציע פון הערשל ראטענבערג, געזינגען דורך לוי פאלקאוויטש אויף זיין אלבום "טוב לי"^[36].
א קאמפאזיציע פארפאסט דורך שימעל'ה מלכה (קעניג) אויף שבת פרשת ויחי ה'תשפ"א^[37].

דרויסנדיגע לינקס

דער פסוק מיט ערקלערונגען פון די ראשונים, בדרך שאלה ותשובה, אויף "תורה ופירושים" זייטל

רעפערענצן

↑ שמות רבה, פרשה לב אות ט
↑ רבי מנחם בן שלמה, שכל טוב בראשית, ברלין, תר"ס, זייט 309 (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן); אבן עזרא אויף שמות כג, כ; רד"ק, הושע יב, ה.
↑ פירוש הגדה של פסח להריטב"א, ד"ה ויוציאנו ה'. זעט אויך עשרה מאמרות, מאמר אם כל חי סימן כ"ט, אז דאס איז אכתריאל.
↑ אבן עזרא, פירוש הקצר אויף שמות ג, ז.
↑ רבי שלמה אשתרוק, מדרשי התורה, ברלין, תרנ"ט, זייט 84 (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
↑ אברהם אליהו הרכבי (רעדאקטאר), זכרון לראשונים וגם לאחרונים א - תשובות הגאונים, בערלין, תרמ"ז, זייט 188 (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).
↑ העמק דבר, בראשית מח, טו
↑ רבי אברהם בן הרמב"ם, רבי שמואל בן חפני גאון, אברבנאל, חזקוני און רד"ק אויף בראשית מח, טו; מלמד התלמידים, פרשת יתרו.
↑ ספר הזוהר, חלק א, דף ר"ל, עמוד א': ”המלאך הגואל אותי דא שכינתא”; רמב"ן, בראשית מח, טו; משכיל לדוד אויף רש"י, בראשית מח, טו, ד"ה המלאך הגאל אותי.
↑ אור החיים, בראשית מח, טו
↑ ברכות כ, א; תוספות השלם ה, ירושלים, תשמ"ו, זייט כו.
↑ ^12.0 ^12.1 ביכורי יעקב, סימן תרס"ט, ס"ק י"ג.
↑ ספר נהג כצאן יוסף, פרשת ויחי; מנהגי פיורדא, פרשת ויחי.
↑ ^14.0 ^14.1 זעט: ספר שערי אפרים, שער ח, סעיף נז און אין די נו"כ אויפן פלאץ.
↑ יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, סדר הפרשיות, ויחי.
↑ רמ"א, אורח חיים, סימן תרס"ט, סעיף א'. דער לשון אין רמ"א איז אז מען ליינט דאס פאר די קינדער, אבער דער לבוש אויפן פלאץ ערקלערט אז מען זאגט עס זיי פאר פון אויסנווייניג.
↑ ליקוטי מהרי"ח ג, סדר שחרית לשמחת תורה.
↑ רבי מרדכי הלוי, דרכי נעם, געברענגט אין פתחי תשובה, יורה דעה, סימן רס"ה, סעיף קטן י'
↑ רבי חיים אלעזר שפירא, אות חיים ושלום, יורה דעה דארט, ס"ק ט"ו
↑ ברית אבות, קונטרס ליל שימורים אות י"ג
↑ רבי אלעזר רוקח, ספר הרוקח, הלכות ברכות, סימן שמ"ה; ספר הנייר, סימן כ"ז; תשב"ץ קטן, סימן ר"ס.
↑ ספר הזוהר, פרשת ויחי, דף ר"ל, עמוד א'
↑ מטה משה, סימן שצ"ד
↑ שבט מוסר פרק ל”א.
↑ רבי חנוך ערנטרוי, קמץ המנחה, פרשת ויחי, זייט סה (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע)
↑ ילקוט ראובני, פרשת ויחי
↑ סדר פון ויתן לך
↑ קונטרס ותפקדנו - תשרי, בשם רבי יצחק זילבערשטיין.
↑ רבי שלמה יוסף זעווין, המועדים בהלכה א, שמחת תורה, עמוד קעג (ירושלים תש"ע).
↑ דורך עיבי אויף יוטיוב; 'דבקות' כאר אויף יוטיוב; דורך גלעד פוטולסקי מיט 'שלהבת' ארקעסטער אויף יוטיוב.
↑ המלאך מעדלי, דורך זאנוויל ויינברגר, מלכות, מענדי הערשקאוויטש אויף יוטיוב
1. ↑ דארט 2:30
2. ↑ דארט 6:30
↑ ליסטע פון אלע ניגוני הרה"ח ר' משה גאלדמאן ז"ל אויף אייוועלט
↑ המלאך הגואל, דורך באריו כאקשור אויף יוטיוב.
↑ לינק צום ניגון.
↑ המלאך הגואל, דורך 'קינדערלעך' כאר אויף יוטיוב.
↑ המלאך, דורך לוי פאלקאוויטש אויף יוטיוב.
↑ ליד אויף המחדש וועבזייטל.

[1] שמות רבה, פרשה לב אות ט

[2] רבי מנחם בן שלמה, שכל טוב בראשית, ברלין, תר"ס, זייט 309 (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן); אבן עזרא אויף שמות כג, כ; רד"ק, הושע יב, ה.

[3] פירוש הגדה של פסח להריטב"א, ד"ה ויוציאנו ה'. זעט אויך עשרה מאמרות, מאמר אם כל חי סימן כ"ט, אז דאס איז אכתריאל.

[4] אבן עזרא, פירוש הקצר אויף שמות ג, ז.

[5] רבי שלמה אשתרוק, מדרשי התורה, ברלין, תרנ"ט, זייט 84 (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).

[6] אברהם אליהו הרכבי (רעדאקטאר), זכרון לראשונים וגם לאחרונים א - תשובות הגאונים, בערלין, תרמ"ז, זייט 188 (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).

[7] העמק דבר, בראשית מח, טו

[8] רבי אברהם בן הרמב"ם, רבי שמואל בן חפני גאון, אברבנאל, חזקוני און רד"ק אויף בראשית מח, טו; מלמד התלמידים, פרשת יתרו.

[9] ספר הזוהר, חלק א, דף ר"ל, עמוד א': ”המלאך הגואל אותי דא שכינתא”; רמב"ן, בראשית מח, טו; משכיל לדוד אויף רש"י, בראשית מח, טו, ד"ה המלאך הגאל אותי.

[10] אור החיים, בראשית מח, טו

[11] ברכות כ, א; תוספות השלם ה, ירושלים, תשמ"ו, זייט כו.

[ביכורי-12] 12.0 ^12.1 ביכורי יעקב, סימן תרס"ט, ס"ק י"ג.

[13] ספר נהג כצאן יוסף, פרשת ויחי; מנהגי פיורדא, פרשת ויחי.

[שערי-14] 14.0 ^14.1 זעט: ספר שערי אפרים, שער ח, סעיף נז און אין די נו"כ אויפן פלאץ.

[15] יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, סדר הפרשיות, ויחי.

[16] רמ"א, אורח חיים, סימן תרס"ט, סעיף א'. דער לשון אין רמ"א איז אז מען ליינט דאס פאר די קינדער, אבער דער לבוש אויפן פלאץ ערקלערט אז מען זאגט עס זיי פאר פון אויסנווייניג.

[17] ליקוטי מהרי"ח ג, סדר שחרית לשמחת תורה.

[18] רבי מרדכי הלוי, דרכי נעם, געברענגט אין פתחי תשובה, יורה דעה, סימן רס"ה, סעיף קטן י'

[19] רבי חיים אלעזר שפירא, אות חיים ושלום, יורה דעה דארט, ס"ק ט"ו

[20] ברית אבות, קונטרס ליל שימורים אות י"ג

[21] רבי אלעזר רוקח, ספר הרוקח, הלכות ברכות, סימן שמ"ה; ספר הנייר, סימן כ"ז; תשב"ץ קטן, סימן ר"ס.

[22] ספר הזוהר, פרשת ויחי, דף ר"ל, עמוד א'

[23] מטה משה, סימן שצ"ד

[24] שבט מוסר פרק ל”א.

[25] רבי חנוך ערנטרוי, קמץ המנחה, פרשת ויחי, זייט סה (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע)

[26] ילקוט ראובני, פרשת ויחי

[27] סדר פון ויתן לך

[28] קונטרס ותפקדנו - תשרי, בשם רבי יצחק זילבערשטיין.

[29] רבי שלמה יוסף זעווין, המועדים בהלכה א, שמחת תורה, עמוד קעג (ירושלים תש"ע).

[30] דורך עיבי אויף יוטיוב; 'דבקות' כאר אויף יוטיוב; דורך גלעד פוטולסקי מיט 'שלהבת' ארקעסטער אויף יוטיוב.

[וויינבערגער-31] המלאך מעדלי, דורך זאנוויל ויינברגר, מלכות, מענדי הערשקאוויטש אויף יוטיוב
↑ דארט 2:30

↑ דארט 6:30

[33] דארט 2:30

[36] דארט 6:30

[32] ליסטע פון אלע ניגוני הרה"ח ר' משה גאלדמאן ז"ל אויף אייוועלט

[34] המלאך הגואל, דורך באריו כאקשור אויף יוטיוב.

[35] לינק צום ניגון.

[37] המלאך הגואל, דורך 'קינדערלעך' כאר אויף יוטיוב.

[38] המלאך, דורך לוי פאלקאוויטש אויף יוטיוב.

[39] ליד אויף המחדש וועבזייטל.

[33] דארט 2:30

[36] דארט 6:30

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[31.1]

[33]

[34]

[31.2]

[35]

[36]

[37]

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
-{{דרעפט}}
+{{דעסקריפציע|יעקב אבינו'ס וואונטש פאר מנשה און אפרים}}
-<!-- הייבט אן רעדאגירן אונטער די שורה -->
-{{דעסקריפציע|די וואונטש פון יעקב אבינו צו מנשה און אפרים}}
 {{חלונית
 |כותרת=די ווערטער פונעם פסוק
@@ שורה 7: / שורה 5: @@
 |תוכן=
 <poem>
-"'''הַ'''מַּלְאָךְ הַגֹּאֵל אֹתִי מִכָּל רָע יְבָרֵךְ אֶת הַנְּעָרִים וְיִקָּרֵא בָהֶם שְׁמִי וְשֵׁם אֲבֹתַי אַבְרָהָם וְיִצְחָק וְיִדְגּוּ לָרֹב בְּקֶרֶב הָאָרֶץ".</poem>
+"הַמַּלְאָךְ הַגֹּאֵל אֹתִי מִכָּל רָע יְבָרֵךְ אֶת הַנְּעָרִים וְיִקָּרֵא בָהֶם שְׁמִי וְשֵׁם אֲבֹתַי אַבְרָהָם וְיִצְחָק וְיִדְגּוּ לָרֹב בְּקֶרֶב הָאָרֶץ".</poem>
 |מקור={{תנ"ך|בראשית|מח|טז}}
 |ניקוד=כן}}
+'''המלאך הגואל''' איז א [[פסוק]] וואס שטייט אין צענטער פון [[ברכת אפרים ומנשה|די ברכות]] וואס [[יעקב אבינו]] האט אנגעוואונטשן פאר [[מנשה]] און [[אפרים]], און ווערט אסאך באנוצט אין תפילות, מנהגים, און סגולות.
-'''המלאך הגואל''' איז א פסוק וואס שטייט אין צענטער פון די ברכות וואס [[יעקב אבינו]] האט אנגעוואונטשן פאר [[מנשה]] און [[אפרים]]. גאר אסאך סגולות זענען אנגעהאנגען אין די פסוק ווי די פסוק ווערט געזאגט ביי [[קריאת שמע שעל המיטה]] אדער מיט קינדער אין געוויסע אומשטענדן און נאך.
+==די ברכה און איר באדייט==
+[[קובץ:Victors_Jacob_blessing.JPG|שמאל|ממוזער|250x250 פיקסלים|{{ציטוט|תוכן=וַיִּשְׁלַח יִשְׂרָאֵל אֶת-יְמִינוֹ וַיָּשֶׁת עַל-רֹאשׁ אֶפְרַיִם, וְהוּא הַצָּעִיר, וְאֶת-שְׂמֹאלוֹ, עַל-רֹאשׁ מְנַשֶּׁה|מקור={{תנ"ך|בראשית|מח|יד}}|מרכאות=כן}}א מאלעריי פון יאן וויקטארס]]
+המלאך הגואל איז דער צווייטער פסוק אין די ברכה וואס יעקב האט געוואונטשן פאר מנשה און אפרים:
+{{ציטוט|תוכן=הָאֱלֹקִים אֲשֶׁר הִתְהַלְּכוּ אֲבֹתַי לְפָנָיו אַבְרָהָם וְיִצְחָק, הָאֱלֹקִים הָרֹעֶה אֹתִי מֵעוֹדִי עַד הַיּוֹם הַזֶּה, הַמַּלְאָךְ הַגֹּאֵל אֹתִי מִכָּל רָע יְבָרֵךְ אֶת הַנְּעָרִים; וְיִקָּרֵא בָהֶם שְׁמִי וְשֵׁם אֲבֹתַי אַבְרָהָם וְיִצְחָק, וְיִדְגּוּ לָרֹב בְּקֶרֶב הָאָרֶץ.|מקור={{תנ"ך|בראשית|מח|טו|טז}}}}
-== די ווערטער ==
+[[רש"י]] זאגט אז דער [[מלאך]] וואס יעקב דערמאנט איז דער וואס איז געווען געוואוינט געשיקט צו ווערן צו אים ביי זיינע צרות. אין [[מדרש]] ווערט געברענגט אז דאס איז א מלאך וואס איז ממונה צו היטן די [[דריי אבות|אבות]] און די אידן אין אלע דורות{{הערה|שמות רבה, פרשה לב אות ט}}, און די ראשונים זאגן אז דאס איז נעמליך דער [[מלאך מיכאל]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי מנחם בן שלמה|שכל טוב|7727|ברלין, תר"ס, זייט 309|page=367|כרך=בראשית}}; [[אבן עזרא]] אויף {{תנ"ך|שמות|כג|כ}}; {{תנ"ך|הושע|יב|ה|מפרש=רד"ק}}.}}, אדער [[מלאך מטטרון]]{{הערה|פירוש הגדה של פסח להריטב"א, ד"ה ויוציאנו ה'. זעט אויך עשרה מאמרות, מאמר אם כל חי סימן כ"ט, אז דאס איז אכתריאל.}}. טייל לייגן צו אז אויך די ווערטער "האלוקים הרועה אותי מעודי עד היום הזה" באציען זיך צום מלאך{{הערה|[[אבן עזרא]], פירוש הקצר אויף {{תנ"ך|שמות|ג|ז}}.}}.
-די פסוק איז: {{ציטוט|תוכן=הַמַּלְאָךְ הַגֹּאֵל אֹתִי מִכָּל רָע יְבָרֵךְ אֶת הַנְּעָרִים וְיִקָּרֵא בָהֶם שְׁמִי וְשֵׁם אֲבֹתַי אַבְרָהָם וְיִצְחָק וְיִדְגּוּ לָרֹב בְּקֶרֶב הָאָרֶץ.|מקור={{תנ"ך|בראשית|מח|טז}}}}
-די טייטש דערפון לויט ווי [[רש"י]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|מח|טז|מפרש=רש"י}}.}} שרייבט איז, די [[מלאך]] וואס באגלייט מיר שטענדיג, אויך אין יעדן קלעם געפאר און שווערע צייט, זאהל אויך באגלייטן די קינדער. און אויך זאהלן זיי זיך מערן ווי די פיש וואס מעהרן זין אהן וואס א שלעכטע אויג הערשט אויף זיי.
-== קריאת התורה ==
+די מפרשים זענען דן וויאזוי יעקב האט געקענט דאווענען, לכאורה, צו א מלאך. דער [[ספורנו]] שרייבט אז מיט די ווערטער האט יעקב געבעטן אז טאמער מנשה און אפרים זענען נישט ראוי געבענטשט צו ווערן דירעקט פון באשעפער אליין, זאל ער כאטש הייסן דער מלאך דאס טון. רבי שלמה אשתרוק איז מסביר באריכות די מהות פון א מלאך און זיין ראלע, און ערקלערט אז יעקב האט נישט געבעטן דעם מלאך צו וואונטשן, נאר אז די השפעה וואס ער באקומט פון גאט דורך די מלאך זאל גיין צו די קינדער{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי שלמה אשתרוק|מדרשי התורה|102409|ברלין, תרנ"ט, זייט 84|page=94}}.}}. אין תשובות הגאונים שטייט אז מען קען אייגנטליך יא בעטן טובות פון מלאכים, ווייל עס זענען דא זאכן וואס קענען טון אליין{{הערה|{{אוצר החכמה|אברהם אליהו הרכבי (רעדאקטאר)|זכרון לראשונים וגם לאחרונים|10440|בערלין, תרמ"ז, זייט 188|page=215|כרך=א - תשובות הגאונים}}.}}. לויט איין טייטש איז די כוונה אז ביידע, דער באשעפער ("האלקים הרועה אותי") און דער מלאך זאלן צוזאמען בענטשן, און עס שטייט בלשון יחיד ווייל דער מלאך בענטשט נאר מדעת קונו{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|מח|טו|מפרש=העמק דבר}}}}.
-[[שבת]] [[פרשת השבוע|פרשת]] [[ויחי]], זענען פארהאן מנהגים איבער דעם ליינען פון די פסוק. אין געוויסע מקורות ווערט די עליה צום תורה ביים ליינען [[שבת]] וואס מליינט די פסוק אריינגערעכנט אין די '''פרשיות הנדרים'''{{הערה|נאמען=ביכורי|{{היברובוקס||ביכורי יעקב, סימן תרס"ט, ס"ק י"ג|49325|page=82}}.}}, צוליב וואס אסאך אידן זענען {{מונחון|נודר|זאגן צו}} אסאך געלט פאר [[צדקה]] אויף צו האבן צו זכות און קויפן די עליה{{הערה|{{היברובוקס||ספר נהג כצאן יוסף, פרשת [[ויחי]]|14576|page=186}}; {{היברובוקס||מנהגי פיורדא, פרשת [[ויחי]]|7458|page=42}}.}}{{הערה|נאמען=שערי|זעהט פארברייטערט אין {{היברובוקס||ספר שערי אפרים, שער ח, סעיף נז|34320|page=229}} און אין די נו"כ אויפן פלאץ.}}.
-אין ספר מנהגי [[ווארמס|ווארמייזע]]{{מקור|ווי פונקטליך?}} ווערט געברענגט אז די [[מנהג]] איז אז מ'גיבט דעם עליה פאר די מערערער חשוב'ער [[לוי]] וואס פארהאן אין [[בית המדרש]].{{ש}}אזוי אויך ליינט דער [[בעל קורא]] די פסוק, מיט אן העכערן שטימע שטאפל.
+ווידעראום אנדערע טייטשן אז די ווערטער "יברך את הנערים" באציט זיך צום באשעפער, דער שיקער פון דעם מלאך{{הערה|[[רבי אברהם בן הרמב"ם]], [[רבי שמואל בן חפני גאון]], [[אברבנאל]], [[חזקוני]] און [[רד"ק]] אויף {{תנ"ך|בראשית|מח|טו}}; מלמד התלמידים, פרשת יתרו.}}. אדער אז די ווערטער "המלאך הגואל" רעפערירן צום באשעפער אליין{{הערה|{{זוהר|א|רל|א}}: {{ציטוטון|המלאך הגואל אותי דא שכינתא}}; {{תנ"ך|בראשית|מח|טו|מפרש=רמב"ן}}; משכיל לדוד אויף {{תנ"ך|בראשית|מח|טו|מפרש=רש"י|ד"ה=המלאך הגאל אותי}}.}} אדער צו זיין ווארט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|מח|טו|מפרש=אור החיים}}}}.
-אום [[שמחת תורה]] בבינאכט זענען פארהאן וואס פיהרן זיך צו ליינען צווישן אנדערע אויך די פרשה פון די פסוק{{הערה|נאמען=ביכורי}}{{הערה|נאמען=שערי}}. אזוי אויך, ביי די עליה פון [[כל הנערים]] פיהרט מען זיך פארצוזאגן פאר די קינדער{{ביאור|די לשון אין רמ"א איז אז מליינט דאס פאר די קינדער, אבער דער לבוש{{הערה|{{היברובוקס||ביכורי יעקב, סימן תרס"ט, ס"ק י"ב|49325|page=82}}.}} שרייבט שוין אז סמיינט אז מזאגט זיי פאר.}} די פסוק{{הערה|[[רמ"א]] אין {{שולחן ערוך|אורח חיים|תרס"ט|א|אן=נאמען}}.}}.
+יעקב אבינו האט געניצט דאס ווארט "וידגו" זיי צו וואונטשן אז זאל זיך מערן, און נישט אנדערע ווערטער ווי "ויפרו" אדער "וירבו", צו מרמז זיין אז ווי די [[פיש]] זאל אויף זיי נישט הערשן קיין [[עין הרע]]{{הערה|{{בבלי|ברכות|כ|א}}; {{אוצר החכמה||תוספות השלם|14289|ירושלים, תשמ"ו, זייט כו|page=31|כרך=ה}}.}}.
-== סגולות ==
+==קריאת התורה==
-אסאך סגולות זענען אנגעהאנגען אין זאגן די פסוק, פאלגנד טייל פון זיי.
+די [[עליה]] אין וועלכע מען [[קריאת התורה|ליינט]] דעם פסוק ווערט אויסגערעכנט צווישן די "פרשיות הנדרים"{{הערה|נאמען=ביכורי|{{היברובוקס||ביכורי יעקב, סימן תרס"ט, ס"ק י"ג|49325|page=82}}.}}, צוליב וואס אידן שנדר'ן גרויס געלט דערפאר{{הערה|{{היברובוקס||ספר נהג כצאן יוסף, פרשת ויחי|14576|page=186}}; {{היברובוקס||מנהגי פיורדא, פרשת ויחי|7458|page=42}}.}}{{הערה|נאמען=שערי|זעט: {{היברובוקס||ספר שערי אפרים, שער ח, סעיף נז|34320|page=229}} און אין די נו"כ אויפן פלאץ.}}.
-* '''פארטרייבן שלעכטע אויג''' - אין די פסוק ווערן די קינדער געוואונטשן און איבער הויפט צוזיין צוגעגליכן צו די [[פיש]] וואס הערשט נישט אין זיי קיין שלעכט אויג, און צוליב דעם איז אנגענומען אז צו שושקען די פסוק פאר א קינד איז אנטקעגן א שלעכט אויג. זענען דע וואס זאגן אז דאס איז אויך די סיבה פארוואס נאך די עליה פון כל הנערים זאגט מען די פסוק, אנטקעגן שלעכטע אויגן אויף אלע פארזאמלטע קינדער{{הערה|[[ליקוטי מהרי"ח]] {{היברובוקס||ח"ג, סדר שחרית לשמחת תורה|48754|page=246}}.}}. אזוי אויך פיהרט מען זיך פאר די טעם צו זאגן די פסוק ביי א [[ברית]] פון [[צווילינג]] צווישן די ברית פון דער ערשטער מיטן צוייטער{{מקור}}.
-* '''היטן ביים [[וואכנאכט]]''' - אין וואכנאכט פיהרט מען זיך צוזאם נעמען יונגוואר נאנט צום [[בעיבי]], און נאכן ליינען נעבן אים די ערשטע פרשה פון [[קריאת שמע]] זאגט מען אויך די פסוק, אז סזאהל זיין א [[שמירה]] אויפן קינד דורכאויס די נאכט אין [[כח]] פון [[תפילה|געבעט]] פון [[תינוקות של בית רבן]].
-* '''ויתן לך''' - אין סדר פון [[ויתן לך]] וואס ווערט געזאגט יעדן [[מוצאי שבת]], ווי מזאמלט זיך אהן מיט אלע גוטע געוואונטשן בעפאר די קומענדיגע [[וואך]], זאגט מען אויך די פסוק{{הערה|{{ויקיטקסט|ויתן לך|סדר פון ויתן לך}}.}}.
-* '''היטן איבער נאכט''' - אסאך זאגן די פסוק צווישן אנדערע אינעם סדר פון [[קריאת שמע]] שעל המיטה, ווי סשטאמט פון די [[ראשונים]]{{הערה|[[ספר הרוקח]] [https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=44332#p=131&fitMode=fitwidth&hlts=&ocr= הלכות ברכות סימן שמ"ה]; תשב"ץ סימן ר"ס-ווערט געברענגט אין {{היברובוקס||מטה משה, סימן שצ"ד|42401|page=104}}.}}. אנדערע{{הערה|אזוי אין {{היברובוקס||מטה משה, סימן שצ"ד|42401|page=104}}.}} צייכענען צו אז סאיז אזוי לויט די [[זוהר]]{{הערה|[https://he.wikisource.org/wiki/%D7%96%D7%95%D7%94%D7%A8_%D7%97%D7%9C%D7%A7_%D7%99#:~:text=%D7%A4%D7%AA%D7%97%20%D7%95%D7%90%D7%9E%D7%A8%2C%20%22%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%90%D7%9A,%D7%99%D7%97%D7%99%D7%93%D7%90%D7%99%20%D7%91%D7%9C%D7%90%20%D7%96%D7%95%D7%95%D7%92%D7%90%20%D7%93%D7%A9%D7%9B%D7%99%D7%A0%D7%AA%D7%90. פרשת ויחי, רל ע"א].}} מיינט מען מיט דעם צו פארטרייבן פון אלע מזיקי וואס קומען ארום דער מענטש.
-*אין [[שבט מוסר]]{{הערה|[https://he.wikisource.org/wiki/שבט_מוסר/לא שבט מוסר פרק ל”א].}} שרייבט ער אז מדארף צו זעהן צו זאגן די פסוק יעדן נאכט מיט די יונגוואר. [[רבי חנוך ערנטרוי]]{{הערה|{{אוצר החכמה|חנוך ארנטרוי|קמץ המנחה, פרשת ויחי, זייט סה|14477|page=65|סופיקס=יא}}.}} איז מסביר די טעם דערפון: {{ציטוטון|כי כאשר אנו אומרים פסוק זה עם ילדינו, הרי אמירה זו היא כעין תפילה ותקווה שגם בנינו הבאים אחרינו ימשיכו בדרכם של אברהם יצחק ויעקב, וכך ייקרא שמם של ההורים על בניהם. זו הייתה מהות בקשתו של יעקב אבינו, עליו השלום, כשביקש: {{ציטוטון|וְיִקָּרֵא בָהֶם שְׁמִי וְשֵׁם אֲבֹתַי אַבְרָהָם וְיִצְחָק}}, וזוהי השאיפה העזה שמבטאים אנו בקריאתנו ברגש פסוק זה עם ילדינו}}.
-* '''זרע של קיימא''' - באקומען די עליה פון כל הנערים אין דערביי זיין אין צייט וואס מזאגט זיי פאר די פסוק, איז מסוגל אויף קינדער{{הערה|[http://www.toratemetfreeware.com/online/f_01928.html#HtmpReportNum0026_L2 קונטרס '''ותפקדנו''' - תשרי].}}.
-== ביאורים ==
+אין [[ווארמס|ווארמייזע]] איז געווען דער [[מנהג]] אין שבת [[פרשת ויחי]] צו געבן די עליה פאר דער חשוב'סטער [[לוי]] אין בית המדרש, און דער [[בעל קורא]] האט געליינט דעם פסוק, מיט אן העכערע שטימע{{הערה|[[יוזפא שמש]], '''מנהגים דק"ק וורמיישא''', סדר הפרשיות, ויחי.}}.
-{{ביאורים}}
+אין די נאכט פון [[שמחת תורה]] פירן זיך טייל צו ליינען די פרשה פון דעם פסוק, צווישן די אנדערע פרשיות הנדרים{{הערה|נאמען=ביכורי}}{{הערה|נאמען=שערי}}. אינדערפרי, ביי די עליה פון [[כל הנערים]], פירט מען זיך פארצוזאגן פאר די קינדער דעם פסוק{{הערה|{{שולחן ערוך|אורח חיים|תרס"ט|א|מפרש=רמ"א}}. דער לשון אין רמ"א איז אז מען ליינט דאס פאר די קינדער, אבער דער לבוש אויפן פלאץ ערקלערט אז מען זאגט עס זיי פאר פון אויסנווייניג.}}.
+==סגולות==
+דער פסוק ווערט געזאגט אין פארשידענע געלעגנהייטן, צוליב די סגולות וואס ווערן צוגעשריבן צו דעם פסוק אין די מקורות. צווישן זיי:
+*'''פארטרייבן עין הרע''': דער פסוק איז אנגענומען אלס [[לחש]] קעגן עין הרע, בפרט פאר קינדער, ווייל די קינדער ווערן דערין געבענטשט און זיי ווערן צוגעגליכן צו די פיש וואס אין זיי הערשט נישט קיין שלעכט אויג. דאס ווערט אויך אנגעגעבן אלס טעם פארוואס מען זאגט דעם פסוק נאך די עליה פון כל הנערים, צו באשיצן קעגן עין הרע אויף אלע פארזאמלטע קינדער{{הערה|{{היברובוקס|2=ליקוטי מהרי"ח|3=48754|page=246|באנד=ג|4=סדר שחרית לשמחת תורה}}.}}.
+:ווען עס קומט פאר א [[ברית]] פון [[צווילינג]] אדער צוויי אנדערע קינדער אויפאמאל, איז א מנהג צו זאגן דעם פסוק צווישן איין מילה און אנדערן{{הערה|{{היברובוקס|רבי מרדכי הלוי|דרכי נעם|135|page=87}}, געברענגט אין {{שלחן ערוך|יורה דעה|רסה|מפרש=פתחי תשובה|סק=י}}}}. אויך דא ווערט אנגעגעבן דער טעם צו באשיצן קעגן עין הרע{{הערה|{{היברובוקס|רבי חיים אלעזר שפירא|אות חיים ושלום|4757|page=352|יורה דעה דארט, ס"ק ט"ו}}}}.
+*'''שמירה פאר א ניי-געבוירן קינד''': אין [[וואכנאכט]] פירט מען זיך צוזאמצונעמען יונגווארג נאנט צום [[בעיבי]], און נאכן ליינען נעבן אים די ערשטע פרשה פון [[קריאת שמע]] זאגט מען אויך דער פסוק, אלס [[שמירה]] אויפן קינד דורכאויס די נאכט{{הערה|ברית אבות, קונטרס ליל שימורים אות י"ג}}.
+*'''שמירה ביינאכט''': אסאך פירן זיך צו זאגן דעם פסוק אינעם סדר פון [[קריאת שמע שעל המיטה]], א מנהג וואס שטאמט פון די [[ראשונים]]{{הערה|{{היברובוקס|רבי אלעזר רוקח|ספר הרוקח|44332|page=131|הלכות ברכות, סימן שמ"ה}}; ספר הנייר, סימן כ"ז; [[תשב"ץ קטן]], סימן ר"ס.}}. דער מטה משה, באזירט אויפן [[זוהר]]{{הערה|{{זוהר|ויחי|רל|א}}}}, ערקלערט אז דערמיט בעט מען אז דער מלאך וועלכער באגלייט שטענדיג דעם מענטש זאל אים היטן אויך ביינאכט פון די ארומנעמנדע מזיקים{{הערה|{{היברובוקס||מטה משה, סימן שצ"ד|42401|page=104}}}}.
+:דער פסוק ווערט אויך דערמאנט אין שבט מוסר צו זאגן מיט קליינע קינדער ביי זייער קריאת שמע שעל המיטה{{הערה|[https://he.wikisource.org/wiki/שבט_מוסר/לא שבט מוסר פרק ל”א].}}. לויט איין טעם וואס ווערט אנגעגעבן האט עס א באזונדערע באדייט ביי די קינדער, אויסצודרוקן האפענונג אז די קינדער וועלן פארזעצן די וועגן פון די [[דריי אבות|אבות]]{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי חנוך ערנטרוי|קמץ המנחה, פרשת ויחי, זייט סה|14477|page=65}}}}.
+*'''שמירה אויפן וועג''': דער פסוק ווערט געזאגט, איין אדער עטליכע מאל, אין פארשידענע נוסחאות פון [[תפילת הדרך]]{{הערה|ילקוט ראובני, פרשת ויחי}}.
+*'''ויתן לך''': אין סדר פון [[ויתן לך]] וואס ווערט געזאגט יעדן [[מוצאי שבת]], זאגט מען אויך דעם פסוק צווישן אנדערע פסוקים פון ברכה און הצלחה{{הערה|{{ויקיטקסט|ויתן לך|סדר פון ויתן לך}}}}.
+*'''זרע של קיימא''': באקומען די [[עליה]] פון כל הנערים, ווען מען זאגט פאר דער פסוק פאר די קינדער, ווערט דערמאנט אלס סגולה אויף קינדער{{הערה|[http://www.toratemetfreeware.com/online/f_01928.html#HtmpReportNum0026_L2 קונטרס '''ותפקדנו''' - תשרי], בשם רבי יצחק זילבערשטיין.}}.
+*אין [[רוסישע אימפעריע|צארישן רוסלאנד]] איז עס געווען אנגענומען אלס סגולה באפרייט צו ווערן פון מיליטער דינסט, און די גערופענע צום פריזיוו פלעגן קאנקורירן צו קויפן דעם "נדר" פון המלאך הגואל אין די נאכט פון שמחת תורה{{הערה|[[רבי שלמה יוסף זעווין]], '''המועדים בהלכה''' א, שמחת תורה, עמוד קעג (ירושלים תש"ע).}}.
+==לידער==
+אויף די ווערטער פונעם פסוק, זענען פארפאסט געווארן עטליכע לידער און מוזיקאלישע קאמפאזיציעס, טייל פון זיי גאר פאפולער:
+*קאמפאזיציע פון [[עיבי ראטנבערג]]. די מערסט באקאנטע ניגון אויף די ווערטער; וואס איז דורכאויס די יארן געווארן אויפגעשפילט דורך פילע [[זינגער]]ס{{הערה|דורך {{יוטיוב|T2vDrHMXbcw|שם=עיבי}}; {{יוטיוב|y40gi20urQw|שם='דבקות' כאר}}; דורך {{יוטיוב|ZYMbwJZHDdI|שם=גלעד פוטולסקי מיט 'שלהבת' ארקעסטער}}.}} און פארוואנדלט געווארן אין א פאלקס-ליד.
+*קאמפאזיציע פון [[פינקי וועבער]], געזינגען דורך שרולי גינסבערג אויף זיין אלבום "אז יבקע"{{הערה|1={{יוטיוב|N8tpJSpUNX4|זמן=8|זאנוויל ויינברגר, מלכות, מענדי הערשקאוויטש|שם=המלאך מעדלי}}|שם=וויינבערגער}}.
+*קאמפאזיציע פון [[משה גאלדמאן (קאמפאזיטאר)|משה גאלדמאן]], אויפגעשפילט אויף "מתיקות 1" דורך "לחיים"{{הערה|[https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?t=10827 ליסטע פון אלע ניגוני הרה"ח ר' משה גאלדמאן ז"ל] אויף [[אייוועלט]]}}{{הערה|דארט=וויינבערגער|דארט [https://youtu.be/N8tpJSpUNX4?t=150 2:30]}}.
+*קאמפאזיציע פון ישראל באראכאוו{{הערה|{{יוטיוב|fKkzPntDz-c|באריו כאקשור}}.}}.
+*א קאמפאזיציע פון די תש"נ יארן, געזינגען דורך דעם ילד הפלא [[עמית ליסטוואנד]]{{הערה|[https://www.prog.co.il/attachments/03-המלאך-mp3.134878/ לינק צום ניגון].}}{{הערה|דארט=וויינבערגער|דארט [https://youtu.be/N8tpJSpUNX4?t=390 6:30]}}.
+*קאמפאזיציע פון [[יוסי גרין]]{{הערה|{{יוטיוב|fossqzaOehY|'קינדערלעך' כאר}}.}}.
+*קאמפאזיציע פון הערשל ראטענבערג, געזינגען דורך [[לוי פאלקאוויטש]] אויף זיין אלבום "טוב לי"{{הערה|{{יוטיוב|aLH3zho3QsQ|לוי פאלקאוויטש|שם=המלאך}}.}}.
+*א קאמפאזיציע פארפאסט דורך שימעל'ה מלכה (קעניג) אויף שבת [[פרשת ויחי]] [[ה'תשפ"א]]{{הערה|[https://hm-news.co.il/119361/#comments ליד] אויף [[המחדש]] וועבזייטל.}}.
+<!-- אין [[אמעריקע]] איז געווען א שפיל פאר קינדער וואס האט געטראגן די נאמען "המלאך הגואל"{{הבהרה|יש לשקול ארויסצונעמען, אדער בעסער באשרייבן}}. -->
+==דרויסנדיגע לינקס==
+*[http://www.pash.co.il/Default.aspx?TorahID=1467 דער פסוק מיט ערקלערונגען פון די ראשונים, בדרך שאלה ותשובה], אויף "תורה ופירושים" זייטל
 ==רעפערענצן==
 {{רעפערענצן}}
+{{קריאת שמע}}
-[[:קאַטעגאָריע:פרשת ויחי]]
+[[קאַטעגאָריע:פרשת ויחי]]
-[[:קאַטעגאָריע:יעקב אבינו]]
+[[קאַטעגאָריע:יעקב אבינו]]
+[[קאַטעגאָריע:וואונטשן]]
+[[קאַטעגאָריע:מנהגים]]
+[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
 [[he:המלאך הגואל]]

קריאת שמע
פרשיות קריאת שמע	שמע ישראל • שמע ישראל (פרשה) • והיה אם שמוע • פרשת ציצית
ברכות קריאת שמע	ברכות קריאת שמע • ברכת יוצר • ברכת מעריב • ברכת אהבה • ברכת הגאולה • השכיבנו
זמני קריאת שמע	תפילת שחרית • תפילת ערבית • תחילת זמן קריאת שמע • סוף זמן קריאת שמע • קריאת שמע על המיטה
פארשידנס	ברוך שם כבוד מלכותו לעולם ועד • ברוך ה' לעולם • המלאך הגואל • תפילת ותיקין • משיכיר • שעות זמניות

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "המלאך הגואל"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:21, 8 יולי 2024

אינהאַלט

די ברכה און איר באדייט

קריאת התורה

סגולות

לידער

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "המלאך הגואל"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:21, 8 יולי 2024

די ברכה און איר באדייט

קריאת התורה

סגולות

לידער

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

זוכן