אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "אמרפל"
ק (הגהה המשך, אויסשטעל) |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (16 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|קעניג פון שנער, פון די פיר קעניגן קעגן אברהם}} | |||
{{דעסקריפציע|קעניג פון שנער, פון די פיר קעניגן | |||
[[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|220px|ממוזער|שמאל|[[אברהם]] באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון [[אנטאניא טעמפעסטא]], יאר 1613]] | [[טעקע:Tempesta Abraham Makes the Enemies Flee Who Hold His Nephew.jpg|220px|ממוזער|שמאל|[[אברהם]] באזיגט די פיר קעניגן, אילוסטראציע פון [[אנטאניא טעמפעסטא]], יאר 1613]] | ||
'''אמרפל''' | '''אמרפל''' איז געווען א קעניג פון [[שנער|שִׁנְעָר]], און ווערט דערמאנט אין {{תנ"ך|בראשית|יד|לאנג=יא}} ווי איינער פון די קאאליציע פון פיר קעניגן, וואס זענען געקומען צו [[ים המלח|עמק השידים]] דערשטיקן די [[מלחמת המלכים|אויפשטאנד פון די פינף קעניגן]] פון [[ככר הירדן]] וואס האבן זיך פאראייניגט צו ווידערשפעניגן אין די קעניגן פון [[מעסאפאטאמיע]]. | ||
==אין די | ==אין די תורה== | ||
{{הויפט ארטיקל|מלחמת המלכים}} | |||
די פיר קעניגן, אמרפל דער קעניג פון שִׁנְעָר, אַרְיוֹךְ דער קעניג פון אֶלָּסָר, כְּדָרְלָעֹמֶר דער קעניג פון [[עילם|עֵילָם]] און תדעל דער קעניג פון גוים, זענען געקומען קיין כנען צו אונטערדרוקן די פינף קעניגן פון ככר הירדן וועלכע האבן רעוואלטירט אין כדרלעומר. אויפן וועג זענען זיי באפאלן נאך פעלקער, ווי די [[רפאים]], די [[חורים]], די [[אמורי]]ם און נאך. אין זייער מלחמה קעגן די פינף קעניגן האבן זיי באזיגט די אויפשטענדלער, בארויבט זייער פארמעגן און גענומען פון זיי מענטשן אין געפענגעניש. [[אברהם אבינו]] האט זיי נאכגעיאגט אויף זייער וועג קיין צפון צו זייערע לענדער, און אין [[דמשק]] געגנט האט ער זיי דערגרייכט, באזיגט, און צוריקגעקערט דאס רויב און די געפאנגענע. | |||
== | אמרפל איז געווען באוואוסט אלס א גרויסער קעניג אין זיין צייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=ספורנו}}}}, און לויט [[רש"י]] איז ער געווען דער חשוב'סטער צווישן די פיר קעניגן{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ה|מפרש=גור אריה}}}}. אנדערע מפרשים זאגן אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער און הויפט צווישן זיי{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|ד|מפרש=רד"ק}}}}, נאר אמרפל איז געווען דער עלטסטער{{הערה|פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א}}. טייל זאגן אז אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד איז אמרפל געווען אין שפיץ, און מיט העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען אין שפיץ{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יד|א|מפרש=העמק דבר}}}}. | ||
די נאמען אמרפל ווערט אויך דערמאנט אין [[ | |||
==נאמען און לאנד== | |||
[[טעקע:Brockhaus and Efron Jewish Encyclopedia e2 336-0.jpg|קליין|לינקס|טעקסט=אמרפל אין דזשואיש ענציקלאפעדיע|שניצונג פון חמורבי, איינער פון די השערות צום אידענטיטעט פאר אמרפל]] | |||
דער נאמען אמרפל ווערט אויך דערמאנט אין [[אוגאריט|אוגאריטישע]] טעקסטן מיט טראַנסקריפּציע '''עמרפ''', ווען דער בוכשטאב ל' פעלט{{הערה|פנחס ארצי, '''עולם התנ"ך: בראשית''', תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 103.}}. | |||
שנער איז למעשה דער אלטער נאמען פון [[בבל]], ווי עס ווייזט אויס פון [[מעשה דור הפלגה]]: {{ציטוטון|וַיְהִי בְּנָסְעָם מִקֶּדֶם וַיִּמְצְאוּ בִקְעָה בְּאֶרֶץ '''שִׁנְעָר''' וַיֵּשְׁבוּ שָׁם... עַל כֵּן קָרָא שְׁמָהּ '''בָּבֶל''' כִּי שָׁם בָּלַל ה' שְׂפַת כָּל הָאָרֶץ וּמִשָּׁם הֱפִיצָם ה' עַל פְּנֵי כָּל הָאָרֶץ|בראשית פרק י"א, פסוקים ב'; ט'}}, א זאך וואס שטימט מיט אן השערה וואס אידענטיפיצירט אמרפל מיט דער בבל'ישער [[חאמוראבי]], וואס איז אויך באקאנט ווי '''עמורפי'''. אנדערע שפעקולאציעס אידענטיפיצירן אים מיט אובל-פי-אל דער צווייטער, קעניג פון [[אשנונה]]{{הערה|Micael Roaf, '''Cambridge Atlas of Archaeology''' - king lists p.111 and pp.108-123.|כיוון=שמאל}}, אדער אמאר-סין, א קעניג אין די דריטע אור דינאסטיע{{הערה|1={{cite book|last=Rohl|first=David|title=The Lords of Avaris|date=2010|publisher=Random House|page=294}}|כיוון=שמאל}}. | |||
[[יוסף בן מתתיהו]] שרייבט אין זיין ספר "[[קדמוניות היהודים]]", אז אמרפל איז געווען אן [[אשור]]'ישער קריגס-מיניסטער וועלכער איז געשיקט געווארן מיט דריי אנדערע קריגס-מיניסטארן פאר א שטראף קאמפיין אין כנען; צוזאמען האבן זיי בארויבט [[סיריע]] און אונטערטעניגט די קעניגן פון [[סדום]] און אומגעגנט וועלכע האבן ווידערשפעניגט אין אשור{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות היהודים|א|ט}}}}. | |||
==אין חז"ל== | ==אין חז"ל== | ||
[[חז"ל]] | אין [[חז"ל]] ווערט געברענגט אז אמרפל איז נישט קיין צווייטער ווי [[נמרוד]], און די [[אמוראים]] [[רב (אמורא)|רב]] און [[שמואל (אמורא)|שמואל]] קריגן זיך איבער די צוויי נעמען{{הערה|{{בבלי|עירובין|נג|א}}}}: {{ציטוטון|1=רב ושמואל, חד אמר: נמרוד שמו, ולמה נקרא שמו אמרפל? ש'''אמר והפיל''' לאברהם אבינו בתוך כבשן האש. וחד אמר: אמרפל שמו, ולמה נקרא שמו נמרוד? ש'''המריד''' את כל העולם כולו עליו [=אויף ה'] במלכותו.}} | ||
[[ | אויך אין [[ספר הישר (אגדה)|ספר הישר]] שטייט אז אמרפל איז נמרוד{{הערה|'''ספר הישר''', ירושלים תשט"ו, עמ' 28}}, מיט די ערקלערונג אז דעם צונאמען "אמרפל" האט ער באקומען נאכן דורכפאל ביים בויען דעם [[מגדל בבל]], וואס ווערט אין דעם ספר אויך צוגעשריבן צו נמרוד. | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
* | * {{אנצ יהודית|1440-amraphel|Amraphel}} | ||
* [https://www.bhol.co.il/forums/topic.asp?cat_id=24&topic_id=1154938&forum_id=1364 מי היה אמרפל מלך שנער?] אין "[[עצור כאן חושבים]]" פאָרום | |||
* [ | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
| שורה 29: | שורה 30: | ||
[[קאַטעגאָריע:בבל]] | [[קאַטעגאָריע:בבל]] | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:גוי'אישע קעניגן אין תנ"ך]] | ||
[[קאַטעגאָריע:פרשת לך לך]] | |||
[[קאַטעגאָריע:מלחמת המלכים]] | |||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | |||
[[he:אמרפל]] | [[he:אמרפל]] | ||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:26, 8 יולי 2024
אמרפל איז געווען א קעניג פון שִׁנְעָר, און ווערט דערמאנט אין ספר בראשית, קאַפּיטל י"ד ווי איינער פון די קאאליציע פון פיר קעניגן, וואס זענען געקומען צו עמק השידים דערשטיקן די אויפשטאנד פון די פינף קעניגן פון ככר הירדן וואס האבן זיך פאראייניגט צו ווידערשפעניגן אין די קעניגן פון מעסאפאטאמיע.
אין די תורה
די פיר קעניגן, אמרפל דער קעניג פון שִׁנְעָר, אַרְיוֹךְ דער קעניג פון אֶלָּסָר, כְּדָרְלָעֹמֶר דער קעניג פון עֵילָם און תדעל דער קעניג פון גוים, זענען געקומען קיין כנען צו אונטערדרוקן די פינף קעניגן פון ככר הירדן וועלכע האבן רעוואלטירט אין כדרלעומר. אויפן וועג זענען זיי באפאלן נאך פעלקער, ווי די רפאים, די חורים, די אמורים און נאך. אין זייער מלחמה קעגן די פינף קעניגן האבן זיי באזיגט די אויפשטענדלער, בארויבט זייער פארמעגן און גענומען פון זיי מענטשן אין געפענגעניש. אברהם אבינו האט זיי נאכגעיאגט אויף זייער וועג קיין צפון צו זייערע לענדער, און אין דמשק געגנט האט ער זיי דערגרייכט, באזיגט, און צוריקגעקערט דאס רויב און די געפאנגענע.
אמרפל איז געווען באוואוסט אלס א גרויסער קעניג אין זיין צייט[1], און לויט רש"י איז ער געווען דער חשוב'סטער צווישן די פיר קעניגן[2]. אנדערע מפרשים זאגן אז כדרלעומר איז געווען דער חשוב'סטער און הויפט צווישן זיי[3], נאר אמרפל איז געווען דער עלטסטער[4]. טייל זאגן אז אין גרויסקייט און אין פירן די קעניגרייך אינעווייניג אין לאנד איז אמרפל געווען אין שפיץ, און מיט העלדישקייט אין קריג איז כדרלעומר געווען אין שפיץ[5].
נאמען און לאנד
דער נאמען אמרפל ווערט אויך דערמאנט אין אוגאריטישע טעקסטן מיט טראַנסקריפּציע עמרפ, ווען דער בוכשטאב ל' פעלט[6].
שנער איז למעשה דער אלטער נאמען פון בבל, ווי עס ווייזט אויס פון מעשה דור הפלגה: ”וַיְהִי בְּנָסְעָם מִקֶּדֶם וַיִּמְצְאוּ בִקְעָה בְּאֶרֶץ שִׁנְעָר וַיֵּשְׁבוּ שָׁם... עַל כֵּן קָרָא שְׁמָהּ בָּבֶל כִּי שָׁם בָּלַל ה' שְׂפַת כָּל הָאָרֶץ וּמִשָּׁם הֱפִיצָם ה' עַל פְּנֵי כָּל הָאָרֶץ” (בראשית פרק י"א, פסוקים ב'; ט'), א זאך וואס שטימט מיט אן השערה וואס אידענטיפיצירט אמרפל מיט דער בבל'ישער חאמוראבי, וואס איז אויך באקאנט ווי עמורפי. אנדערע שפעקולאציעס אידענטיפיצירן אים מיט אובל-פי-אל דער צווייטער, קעניג פון אשנונה[7], אדער אמאר-סין, א קעניג אין די דריטע אור דינאסטיע[8].
יוסף בן מתתיהו שרייבט אין זיין ספר "קדמוניות היהודים", אז אמרפל איז געווען אן אשור'ישער קריגס-מיניסטער וועלכער איז געשיקט געווארן מיט דריי אנדערע קריגס-מיניסטארן פאר א שטראף קאמפיין אין כנען; צוזאמען האבן זיי בארויבט סיריע און אונטערטעניגט די קעניגן פון סדום און אומגעגנט וועלכע האבן ווידערשפעניגט אין אשור[9].
אין חז"ל
אין חז"ל ווערט געברענגט אז אמרפל איז נישט קיין צווייטער ווי נמרוד, און די אמוראים רב און שמואל קריגן זיך איבער די צוויי נעמען[10]: ”רב ושמואל, חד אמר: נמרוד שמו, ולמה נקרא שמו אמרפל? שאמר והפיל לאברהם אבינו בתוך כבשן האש. וחד אמר: אמרפל שמו, ולמה נקרא שמו נמרוד? שהמריד את כל העולם כולו עליו [=אויף ה'] במלכותו.”
אויך אין ספר הישר שטייט אז אמרפל איז נמרוד[11], מיט די ערקלערונג אז דעם צונאמען "אמרפל" האט ער באקומען נאכן דורכפאל ביים בויען דעם מגדל בבל, וואס ווערט אין דעם ספר אויך צוגעשריבן צו נמרוד.
דרויסנדיגע לינקס
- "Amraphel", JewishEncyclopedia.com (ענגליש)
- מי היה אמרפל מלך שנער? אין "עצור כאן חושבים" פאָרום
רעפערענצן
- ↑ ספורנו, בראשית יד, א
- ↑ גור אריה, בראשית יד, ה
- ↑ רד"ק, בראשית יד, ד
- ↑ פענח רזא און טור על התורה, בראשית יד, א
- ↑ העמק דבר, בראשית יד, א
- ↑ פנחס ארצי, עולם התנ"ך: בראשית, תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 103.
- ↑ Micael Roaf, Cambridge Atlas of Archaeology - king lists p.111 and pp.108-123.
- ↑ Rohl, David (2010). The Lords of Avaris. Random House. p. 294.
- ↑ יוסף בן מתתיהו, קדמוניות היהודים, ספר א, פרק ט
- ↑ עירובין נג, א
- ↑ ספר הישר, ירושלים תשט"ו, עמ' 28