אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "כהושעת אלים"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
|||
| (17 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{ | {{דעסקריפציע|הושענות פיוט פון רבי אלעזר הקליר}} | ||
{{חלונית | {{חלונית | ||
| ניקוד = כן | | ניקוד = כן | ||
| רוחב = 18em | | רוחב = 18em | ||
| תוכן = | | תוכן ={{שורות| | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''אֵ'''לִֽים בְּלֽוּד עִמָּֽךְ. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''אֵ'''לִֽים{{ביאור|צונאמען פאר אידן, לויט {{תנ"ך|ישעיהו|סא|ג}}.}} בְּלֽוּד{{ביאור|צונאמען פאר מצרים, לויט {{תנ"ך|בראשית|י|יג}}.}} עִמָּֽךְ{{ביאור|כביכול האסטו געהאלפן אויך זיך.}}. | ||
:'''בְּ'''צֵֽאתְךָֽ לְיֵֽשַׁע עַמָּֽךְ. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''בְּ'''צֵֽאתְךָֽ לְיֵֽשַׁע עַמָּֽךְ. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''גּֽ'''וֹי | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''גּֽ'''וֹי וֵֽאלֹקִֽים. | ||
:'''דְּ'''רוּשִֽׁים לְיֵֽשַׁע | :'''דְּ'''רוּשִֽׁים לְיֵֽשַׁע אֱלֹקִֽים{{ביאור|לויט {{ציטוטון|עַמְּךָ אֲשֶׁר פָּדִיתָ לְּךָ מִמִּצְרַיִם גּוֹיִם וֵאלֹהָיו|{{תנ"ך|שמואל ב|ז|כג}}}} און דער דרש פון [[רבי עקיבא]] אויפן פסוק אין {{ירושלמי|סוכה|ד|ג}}.}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''הֲ'''מֽוֹן צְבָאֽוֹת. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''הֲ'''מֽוֹן צְבָאֽוֹת. | ||
:'''וְ'''עִמָּֽם מַלְאֲכֵֽי צְבָאֽוֹת. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''וְ'''עִמָּֽם מַלְאֲכֵֽי צְבָאֽוֹת{{ביאור|די ישועה איז נישט נאר געווען פאר צבאות ישראל (לויט {{תנ"ך|שמות|יב|מא}}), נאר אויך פאר מלאכים.}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''זַ'''כִּֽים מִבֵּֽית עֲבָדִֽים. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''זַ'''כִּֽים מִבֵּֽית עֲבָדִֽים. | ||
:'''חַ'''נּֽוּן בְּיָדָֽם מַֽעֲבִידִֽים. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''חַ'''נּֽוּן בְּיָדָֽם מַֽעֲבִידִֽים. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''טְ'''בוּעִֽים בְּצֽוּל גְּזָרִֽים. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''טְ'''בוּעִֽים בְּצֽוּל גְּזָרִֽים{{ביאור|גזרי הים. "צול" איז א צונאמען צו די טיפענישן פון ים, לויט {{תנ"ך|ישעיהו|מד|כח}}. ווען דו האסט געהאלפן די אידן וועלכע זענען אריבער ביים [[קריעת ים סוף]].}}. | ||
:'''יְ'''קָֽרְךָֽ עִמָּֽם מַֽעֲבִירִֽים. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''יְ'''קָֽרְךָֽ עִמָּֽם מַֽעֲבִירִֽים{{ביאור|האבן די אידן אריבערגעפירט דעם כבוד פון באשעפער מיט זיך.}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''כַּ'''נָּֽה מְשׁוֹרֶֽרֶת וַיּֽוֹשַׁע. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''כַּ'''נָּֽה{{ביאור|צונאמען פאר אידן, לויט {{תנ"ך|תהלים|פ|טז}}.}} מְשׁוֹרֶֽרֶת וַיּֽוֹשַׁע. | ||
:'''לְ'''גוֹחָֽהּ מְצֻיֶּֽנֶת וַיִּוָּֽשַׁע. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''לְ'''גוֹחָֽהּ מְצֻיֶּֽנֶת וַיִּוָּֽשַׁע{{ביאור|דער ווארט "וַיּוֹשַׁע", ({{תנ"ך|שמות|יד|ל}}), ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "וַיִּוָּשַׁע", און באציט זיך צו "גוחה", דער באשעפער. דאס איז לויט דער דרש פון [[רבי מאיר]] אין [[מדרש תנחומא]] [http://www.daat.ac.il/daat/tanach/tanhuma/29.htm פרשת אחרי מות, אות י"ב].}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''מַֽ'''אֲמַֽר וְהֽוֹצֵאתִֽי אֶתְכֶֽם. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''מַֽ'''אֲמַֽר וְהֽוֹצֵאתִֽי אֶתְכֶֽם{{ביאור|"והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים" ({{תנ"ך|שמות|ו|ו}}).}}. | ||
:'''נָ'''קֽוּב וְהֽוּצֵאתִֽי אִתְּכֶֽם. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''נָ'''קֽוּב וְהֽוּצֵאתִֽי אִתְּכֶֽם{{ביאור|ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "וְהוּצֵאתִי אִתְּכֶם", וואס טייטשט אז דער באשעפער איז ארויס צוזאמען מיט די אידן פון מצרים.}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''סֽ'''וֹבְבֵֽי מִזְבֵּֽחַ. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''סֽ'''וֹבְבֵֽי מִזְבֵּֽחַ. | ||
:'''עֽ'''וֹמְסֵֽי עֲרָבָֽה לְהַקִּֽיף מִזְבֵּֽחַ. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''עֽ'''וֹמְסֵֽי עֲרָבָֽה לְהַקִּֽיף מִזְבֵּֽחַ. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''פִּ'''לְאֵֽי אָרֽוֹן כְּהֻפְשַֽׁע. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''פִּ'''לְאֵֽי אָרֽוֹן כְּהֻפְשַֽׁע{{ביאור|ווען דער [[ארון הברית]] איז געפאנגען געווארן דורך די [[פלשתים]] אלס א טייל פון באזיגן אידן ביי [[מלחמת אבן העזר]].}}. | ||
:'''צִ'''עֵֽר פְּלֶֽשֶׁת בַּֽחֲרֽוֹן אַֽף וְנוֹשַֽׁע. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''צִ'''עֵֽר פְּלֶֽשֶׁת בַּֽחֲרֽוֹן אַֽף וְנוֹשַֽׁע{{ביאור|זענען זיי געצווינגען עס צוריק צו קערן נאך וואס זיי זענען געווארן געשטראפט ({{תנ"ך|שמואל א|ה}}).}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''קְ'''הִלּֽוֹת בָּבֶֽלָה שִׁלַּֽחְתָּ. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''קְ'''הִלּֽוֹת בָּבֶֽלָה שִׁלַּֽחְתָּ. | ||
:'''רַ'''חֽוּם לְמַֽעֲנָֽם שֻׁלַּֽחְתָּ. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | :'''רַ'''חֽוּם לְמַֽעֲנָֽם שֻׁלַּֽחְתָּ{{ביאור|לויטן פסוק {{ציטוטון|לְמַעַנְכֶם שִׁלַּחְתִּי בָבֶלָה|{{תנ"ך|ישעיהו|מג|יד}}}}, וואס ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "שֻׁלַּחְתִּי", אז אין [[גלות בבל]] איז די שכינה געגאנגען אין גלות צוזאמען מיט די אידן{{הערה|{{ירושלמי|תענית|א|א}}; {{בבלי|מגילה|כט|א}}.}}.}}. כֵּן הוֹשַׁע נָא: | ||
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''שְׁ'''בֽוּת שִׁבְטֵֽי יַֽעֲקֹֽב. | כְּהוֹשַֽׁעְתָּ '''שְׁ'''בֽוּת שִׁבְטֵֽי יַֽעֲקֹֽב{{ביאור|ווי דו האסט געהאלפן די גולי בבל און זיי צוריקגעקערט.}}. | ||
:'''תָּ'''שֽׁוּב וְתָשִֽׁיב שְׁבֽוּת אָֽהֳלֵֽי יַֽעֲקֹֽב. וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא: | :'''תָּ'''שֽׁוּב וְתָשִֽׁיב שְׁבֽוּת אָֽהֳלֵֽי יַֽעֲקֹֽב{{ביאור|לויט "הנני שב את שבות אהלי יעקב" ({{תנ"ך|ירמיהו|ל|יח}}). "תשוב ותשיב" איז לויט דרשת חז"ל אויף "ושב ה' את שבותך" ({{תנ"ך|דברים|ל|ג}}), אז דער לשון ווערט באנוצט אנשטאט "והשיב" צו לערנען אז ביי די גאולה קערט זיך צוריק אויך דער באשעפער זעלבסט, כביכול, און נישט נאר אז ער קערט צוריק די אידן.}}. וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא: | ||
}} | }} | ||
'''כְּהוֹשַׁעְתָּ אֵלִים''' איז א [[הושענות]] [[פיוט]] וואס ווערט געזאגט אלס א טייל פונעם מנהג [[הושענא|הושענות]] אום [[סוכות]], לויט די מנהגי [[אשכנזים|אשכנז]] און [[נוסח איטאליע|איטאליע]]. אינעם פיוט, בעטן די מתפללים פונעם באשעפער אז ער זאל זיי העלפן, פונקט ווי ער האט געהאלפן זייערע עלטערן אסאך מאל דורכאויס די אידישע היסטאריע, איבערהויפט ביי [[יציאת מצרים]]. עס איז אנגענומען אז עס איז פארפאסט געווארן דורך [[רבי אלעזר הקליר]], וואס ווי געשאצט האט ער געוואוינט אין [[ארץ ישראל]] אין די שפעטע [[ד'ש' יארן]]{{הערה|[[יונה | }} | ||
'''כְּהוֹשַׁעְתָּ אֵלִים''' איז א [[הושענות]] [[פיוט]] וואס ווערט געזאגט אלס א טייל פונעם מנהג [[הושענא|הושענות]] אום [[סוכות]], לויט די מנהגי [[אשכנזים|אשכנז]] און [[נוסח איטאליע|איטאליע]]. אינעם פיוט, בעטן די מתפללים פונעם באשעפער אז ער זאל זיי העלפן, פונקט ווי ער האט געהאלפן זייערע עלטערן אסאך מאל דורכאויס די אידישע היסטאריע, איבערהויפט ביי [[יציאת מצרים]]. עס איז אנגענומען אז עס איז פארפאסט געווארן דורך [[רבי אלעזר הקליר]], וואס ווי געשאצט האט ער געוואוינט אין [[ארץ ישראל]] אין די שפעטע [[ד'ש' יארן]]{{הערה|[[יונה פרענקל]], '''מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה לפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם''', ירושלים תשמ"א, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=21140&st=&pgnum=40 מבוא, עמ' לט].}}. | |||
==אינהאלט== | ==אינהאלט== | ||
די צענטראלע טעמע פונעם פיוט איז געשטעלט אויפן געדאנק אז ווען דאס אידיש פאלק געפינט זיך אין א צרה, איז כביכול אויך דער אויבערשטער מיט זיי צוזאמען אין די צרה, און דערפאר ווען דער באשעפער העלפט פאר די אידן העלפט ער כביכול אויך זיך. דער געדאנק ערשיינט עטליכע מאל אין מדרשי חז"ל, און איז באזירט אויף די פסוקים {{ציטוטון|עִמּוֹ אָנֹכִי בְצָרָה|{{תנ"ך|תהלים|צא|טו}}}} און {{ציטוטון|בְּכָל צָרָתָם לוֹ צָר|{{תנ"ך|ישעיהו|סג|ט}}}}, ווי אויך אויף אסאך דרשות פון פסוקים{{הערה|[[מכילתא דרבי ישמעאל]], פרשתא דפסחא, {{ויקיטקסט|מכילתא_על_שמות_יב#פסוק_מ_(כל_הפרק)(כל_הפסוק)|פרק י"ב, פסוק מ}}}}. דער געדאנק איז ספעציעל פארבינדן צום מנהג פון הושענות נאך פון פריערדיגע צייטן: אין צייט פון [[בית המקדש]], ווען מען האט ארומגענומען דעם [[מזבח]] מיט די הושענות, פלעגט מען אויסרופן (לויט [[רבי יהודה]]) "אני והו | די צענטראלע טעמע פונעם פיוט איז געשטעלט אויפן געדאנק אז ווען דאס אידיש פאלק געפינט זיך אין א צרה, איז כביכול אויך דער אויבערשטער מיט זיי צוזאמען אין די צרה, און דערפאר ווען דער באשעפער העלפט פאר די אידן העלפט ער כביכול אויך זיך. דער געדאנק ערשיינט עטליכע מאל אין מדרשי חז"ל, און איז באזירט אויף די פסוקים {{ציטוטון|עִמּוֹ אָנֹכִי בְצָרָה|{{תנ"ך|תהלים|צא|טו}}}} און {{ציטוטון|בְּכָל צָרָתָם לוֹ צָר|{{תנ"ך|ישעיהו|סג|ט}}}}, ווי אויך אויף אסאך דרשות פון פסוקים{{הערה|[[מכילתא דרבי ישמעאל]], פרשתא דפסחא, {{ויקיטקסט|מכילתא_על_שמות_יב#פסוק_מ_(כל_הפרק)(כל_הפסוק)|פרק י"ב, פסוק מ}}}}. דער געדאנק איז ספעציעל פארבינדן צום מנהג פון הושענות נאך פון פריערדיגע צייטן: אין צייט פון [[בית המקדש]], ווען מען האט ארומגענומען דעם [[מזבח]] מיט די הושענות, פלעגט מען אויסרופן (לויט [[רבי יהודה]]) "אני והו הושיעה נא"{{הערה|{{משנה|סוכה|ד|ה}}}}, וואס לויט איין ערקלערונג ווערט דאס ווארט "והו" געטייטשט ווי "והוא", מיינענדיג צו בעטן דעם באשעפער ער זאל העלפן כביכול זיך אליין צוזאמען מיט'ן כלל ישראל{{הערה|{{ירושלמי|סוכה|ד|ג}}; {{בבלי|סוכה|מה|א|מפרש=תוספות|ד"ה=אני}}.}}. דער פייטן האט דעריבער צוגעשטעלט דעם פיוט צו דעם אויסרוף, ווייטער צו פארברייטערן אויף די טעמע{{הערה|ראבי"ה, חלק שני סימן ת"ש; {{תנ"ך|בראשית|ג|יב|מפרש=ריקאנטי}}.}}. | ||
==געבוי== | ==געבוי== | ||
יעדער פאל אינעם פיוט פאנגט זיך אן מיט די ווארט "כהושעת", דערמאנענדיג די ישועה פונעם פארגאנגענהייט, און ענדיגט זיך מיט די געבעט ווערטער "כן הושע נא". אינדערמיט ערשיינען צוויי שורות וועלכע [[גראמען]], און וואס שטעלן אויך אויס אן [[אקראסטיך|אַקראָסטיך]] פון די [[אלף בית|אלף-בית]]. | |||
דער סארט געבוי פון הושענות, | דער סארט געבוי פון הושענות, לויטן מוסטער פון "כהושעת... כן הושע נא", איז געווארן זייער פאפולער, און נאך פייטנים האבן געשריבן אזעלכע הושענות; צווישן זיי [[רבי יוסף אבן אביתור]], [[רבי מנחם ברבי מכיר]], און [[רבי שמואל החסיד]]. אין א מערהייט קהילות איז געווארן דער מנהג צו אויספירן די הושענות יעדן טאג מיט אזא סארט פיוט{{הערה|{{היברובוקס|יונה פרענקל|מחזור לסוכות ושמע"צ|21140|ירושלים תשמ"א, מבוא, עמ' מ–מא|page=41}}.}}. | ||
==אין די מנהגים פון דאווענען== | ==אין די מנהגים פון דאווענען== | ||
אין [[נוסח אשכנז]] ווערט | אין [[נוסח אשכנז]] ווערט די הושענא געזאגט יעדן טאג פון סוכות נאכן ארומנעמען די בימה (ביים ארומנעמען זאגט מען א אנדער הושענא), אריינגערעכנט [[הושענא רבה]], אויסער אין [[שבת]]. אין פארגאנגענהייט זענען געווען קהילות (צווישן זיי [[ווירמייזא]]) וואס האבן זיך געפירט צו זאגן די הושענא יעדן צווייטן טאג, און די הושענא "כהושעת אב" פון [[רבי שמואל החסיד]] אין די אנדערע טעג{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יוזפא שמש|מנהגים דק"ק וורמיישא|147404|[[מכון ירושלים]] תשמ"ח, סי' קג|page=312}}|שם=שמש}}{{הערה|{{היברובוקס|אברהם אפשטיין|ר' שמואל החסיד בר' קלונימוס הזקן|29126|בארדיטשוב תרס"ד, עמ' 17–18|page=17}}|שם=אפשטיין}}. אזוי האט מען זיך געפירט אויך ביי אסאך פון [[נוסח צרפת|די קהילות פון צרפת]], ווי געברענגט אין [[סדר טרוייש]]{{הערה|{{היברובוקס||סדר טרוייש|39076|פרנקפורט דמיין תרס"ה, עמ' 34|page=35}}. אויך אין [[מחזור ויטרי]] ערשיינען די צוויי הושענות צו זאגן נאך די הושענות וואס טוישן זיך ({{היברובוקס||מחזור ויטרי|49459|מקיצי נרדמים, בערלין תרנ"א, חלק ב', סי' שצא–שצב|page=55}}).}}. | ||
אין נוסח אשכנז, איז אנגענומען צו זאגן נאך די הושענא די לעצטע שורה פון די הושענא "כהושעת אב": {{ציטוטון|כְּהוֹשַֽׁעְתָּ שֽׁוֹמְרֵֽי מִצְוֹֽת וְחוֹכֵֽי יְשׁוּעֽוֹת. | אין נוסח אשכנז, איז אנגענומען צו זאגן נאך די הושענא די לעצטע שורה פון די הושענא "כהושעת אב": {{ציטוטון|כְּהוֹשַֽׁעְתָּ שֽׁוֹמְרֵֽי מִצְוֹֽת וְחוֹכֵֽי יְשׁוּעֽוֹת. אֵֽ-ל לְמֽוֹשָׁעֽוֹת וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא:}}{{הערה|שם=אפשטיין}} אין די קהילות וואו מען האט זיך געפירט צו זאגן לסירוגין די צוויי הושענות, האט מען געזאגט די לעצטע שורה פון כהושעת אלים ("כהושעת שבות...") אין די טעג וואס מען האט געזאגט "כהושעת אב"{{הערה|שם=שמש}}. | ||
אין [[נוסח איטאליע]], ווערט | אין [[נוסח איטאליע]], ווערט די הושענא געזאגט ביים ארומנעמען די בימה (ווי א איינציגע הושענא) האלב פון די טעג, און די הושענא "אנא אזון חין" די אנדערע; ווען יעדע פון זיי ווערט געזאגט יעדן צווייטן טאג. דערצו, ווערט די הושענא געזאגט אין שבת חול המועד, און הושענא רבה נאך די הקפות{{הערה|איבער די פונקטליכע סדר פון די הושענות צווישן די טעג זענען פארהאן חילוקי מנהגים, זעט: {{אוצר החכמה|מנחם עמנואל הרטום|מחזור איטלייני כמנהג כל הקהילות|188542|ירושלים תשס"ה, כרך ב' עמ' 851 ואילך|page=863}}; הלל משה סרמוניטה און אנג'לו מרדכי פיאטלי, [https://524f1f52-e6e8-4762-a04d-3474189e42c4.filesusr.com/ugd/8cabfe_cabf4b2c25f24dedbb1e568b869c06dd.pdf מחזור לסוכות כמנהג בני רומה], ירושלים תשע"ה, עמ' קמז.}}. אויך ביי די [[ראמאניאטן]] איז איינגעפירט צו זאגן די הושענא{{הערה|[https://www.nli.org.il/he/books/NNL_ALEPH001163513/NLI סדור תפלות השנה כמנהג קהלות רומניא], ונציה רפ"ג, דף ת"י ע"א}}. | ||
<!-- ==זעט אויך== | <!-- ==זעט אויך== | ||
| שורה 50: | שורה 50: | ||
* [[ברוך ה' יום יום]] | * [[ברוך ה' יום יום]] | ||
--> | --> | ||
== | |||
==דרויסנדיגע לינקס== | |||
{{מיזמים|ויקיטקסט=כהושעת אלים}} | {{מיזמים|ויקיטקסט=כהושעת אלים}} | ||
* {{היברובוקס|דניאל גאלדשמידט און יונה פרענקל|מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה|21140|לויט מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם, ירושלים תשמ"א, עמ' 181–182| | * {{המילון ההיסטורי|1=כהושעת אלים בלוד עמך|2=600023&mm15=002001004000}}. | ||
* {{היברובוקס|דניאל גאלדשמידט און יונה פרענקל|מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה|21140|לויט מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם, ירושלים תשמ"א, עמ' 181–182|page=238|קעפל=כהושעת אלים}} | |||
* {{דעת|יעקב רוטשילד|daat/kitveyet/mahanaim/hoshanot.html|לסדר ההושענות בסוכות - "אני והו הושיעה נא!"|'''מחניים''' לו (תשי"ט)}} | * {{דעת|יעקב רוטשילד|daat/kitveyet/mahanaim/hoshanot.html|לסדר ההושענות בסוכות - "אני והו הושיעה נא!"|'''מחניים''' לו (תשי"ט)}} | ||
* {{מרחב}} | |||
== ביאורים == | == ביאורים == | ||
| שורה 61: | שורה 64: | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
[[קאַטעגאָריע:סוכות]] | {{סוכות}} | ||
[[קאַטעגאָריע: | {{פיוטים ופייטנים|פיוטים}} | ||
[[קאַטעגאָריע:פיוטים פון סוכות]] | |||
[[קאַטעגאָריע:פיוטי רבי אלעזר הקליר]] | |||
[[קאַטעגאָריע:הושענא רבא]] | |||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | |||
[[he:כהושעת אלים]] | [[he:כהושעת אלים]] | ||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:21, 8 יולי 2024
|
כְּהוֹשַֽׁעְתָּ אֵלִֽים[א] בְּלֽוּד[ב] עִמָּֽךְ[ג]. |
כְּהוֹשַׁעְתָּ אֵלִים איז א הושענות פיוט וואס ווערט געזאגט אלס א טייל פונעם מנהג הושענות אום סוכות, לויט די מנהגי אשכנז און איטאליע. אינעם פיוט, בעטן די מתפללים פונעם באשעפער אז ער זאל זיי העלפן, פונקט ווי ער האט געהאלפן זייערע עלטערן אסאך מאל דורכאויס די אידישע היסטאריע, איבערהויפט ביי יציאת מצרים. עס איז אנגענומען אז עס איז פארפאסט געווארן דורך רבי אלעזר הקליר, וואס ווי געשאצט האט ער געוואוינט אין ארץ ישראל אין די שפעטע ד'ש' יארן[2].
אינהאלט
די צענטראלע טעמע פונעם פיוט איז געשטעלט אויפן געדאנק אז ווען דאס אידיש פאלק געפינט זיך אין א צרה, איז כביכול אויך דער אויבערשטער מיט זיי צוזאמען אין די צרה, און דערפאר ווען דער באשעפער העלפט פאר די אידן העלפט ער כביכול אויך זיך. דער געדאנק ערשיינט עטליכע מאל אין מדרשי חז"ל, און איז באזירט אויף די פסוקים ”עִמּוֹ אָנֹכִי בְצָרָה” (תהלים צא, טו) און ”בְּכָל צָרָתָם לוֹ צָר” (ישעיהו סג, ט), ווי אויך אויף אסאך דרשות פון פסוקים[3]. דער געדאנק איז ספעציעל פארבינדן צום מנהג פון הושענות נאך פון פריערדיגע צייטן: אין צייט פון בית המקדש, ווען מען האט ארומגענומען דעם מזבח מיט די הושענות, פלעגט מען אויסרופן (לויט רבי יהודה) "אני והו הושיעה נא"[4], וואס לויט איין ערקלערונג ווערט דאס ווארט "והו" געטייטשט ווי "והוא", מיינענדיג צו בעטן דעם באשעפער ער זאל העלפן כביכול זיך אליין צוזאמען מיט'ן כלל ישראל[5]. דער פייטן האט דעריבער צוגעשטעלט דעם פיוט צו דעם אויסרוף, ווייטער צו פארברייטערן אויף די טעמע[6].
געבוי
יעדער פאל אינעם פיוט פאנגט זיך אן מיט די ווארט "כהושעת", דערמאנענדיג די ישועה פונעם פארגאנגענהייט, און ענדיגט זיך מיט די געבעט ווערטער "כן הושע נא". אינדערמיט ערשיינען צוויי שורות וועלכע גראמען, און וואס שטעלן אויך אויס אן אַקראָסטיך פון די אלף-בית.
דער סארט געבוי פון הושענות, לויטן מוסטער פון "כהושעת... כן הושע נא", איז געווארן זייער פאפולער, און נאך פייטנים האבן געשריבן אזעלכע הושענות; צווישן זיי רבי יוסף אבן אביתור, רבי מנחם ברבי מכיר, און רבי שמואל החסיד. אין א מערהייט קהילות איז געווארן דער מנהג צו אויספירן די הושענות יעדן טאג מיט אזא סארט פיוט[7].
אין די מנהגים פון דאווענען
אין נוסח אשכנז ווערט די הושענא געזאגט יעדן טאג פון סוכות נאכן ארומנעמען די בימה (ביים ארומנעמען זאגט מען א אנדער הושענא), אריינגערעכנט הושענא רבה, אויסער אין שבת. אין פארגאנגענהייט זענען געווען קהילות (צווישן זיי ווירמייזא) וואס האבן זיך געפירט צו זאגן די הושענא יעדן צווייטן טאג, און די הושענא "כהושעת אב" פון רבי שמואל החסיד אין די אנדערע טעג[8][9]. אזוי האט מען זיך געפירט אויך ביי אסאך פון די קהילות פון צרפת, ווי געברענגט אין סדר טרוייש[10].
אין נוסח אשכנז, איז אנגענומען צו זאגן נאך די הושענא די לעצטע שורה פון די הושענא "כהושעת אב": ”כְּהוֹשַֽׁעְתָּ שֽׁוֹמְרֵֽי מִצְוֹֽת וְחוֹכֵֽי יְשׁוּעֽוֹת. אֵֽ-ל לְמֽוֹשָׁעֽוֹת וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא:”[9] אין די קהילות וואו מען האט זיך געפירט צו זאגן לסירוגין די צוויי הושענות, האט מען געזאגט די לעצטע שורה פון כהושעת אלים ("כהושעת שבות...") אין די טעג וואס מען האט געזאגט "כהושעת אב"[8].
אין נוסח איטאליע, ווערט די הושענא געזאגט ביים ארומנעמען די בימה (ווי א איינציגע הושענא) האלב פון די טעג, און די הושענא "אנא אזון חין" די אנדערע; ווען יעדע פון זיי ווערט געזאגט יעדן צווייטן טאג. דערצו, ווערט די הושענא געזאגט אין שבת חול המועד, און הושענא רבה נאך די הקפות[11]. אויך ביי די ראמאניאטן איז איינגעפירט צו זאגן די הושענא[12].
דרויסנדיגע לינקס
| וויקימעדיע פונדאציע פּראיעקטן |
|---|
 טעקסט אויף וויקיביבליאטעק: כהושעת אלים |
- כהושעת אלים בלוד עמך, אין היסטאָרישער ווערטערבוך פּראָיעקט פון דער אקאדעמיע פאר דער העברעאישער שפראך, מיט לעקסיקאלע אנאליטיק.
- דניאל גאלדשמידט און יונה פרענקל, "כהושעת אלים", מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה, לויט מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם, ירושלים תשמ"א, עמ' 181–182
- יעקב רוטשילד, לסדר ההושענות בסוכות - "אני והו הושיעה נא!", מחניים לו (תשי"ט), אויף "דעת"
- זוך אויף כהושעת אלים אינעם מדינת ישראל נאציאנאלע ביבליאטעק
ביאורים
- ↑ צונאמען פאר אידן, לויט ישעיהו סא, ג.
- ↑ צונאמען פאר מצרים, לויט בראשית י, יג.
- ↑ כביכול האסטו געהאלפן אויך זיך.
- ↑ לויט ”עַמְּךָ אֲשֶׁר פָּדִיתָ לְּךָ מִמִּצְרַיִם גּוֹיִם וֵאלֹהָיו” (שמואל ב' ז, כג) און דער דרש פון רבי עקיבא אויפן פסוק אין תלמוד ירושלמי, מסכת סוכה, פרק ד', הלכה ג'.
- ↑ די ישועה איז נישט נאר געווען פאר צבאות ישראל (לויט שמות יב, מא), נאר אויך פאר מלאכים.
- ↑ גזרי הים. "צול" איז א צונאמען צו די טיפענישן פון ים, לויט ישעיהו מד, כח. ווען דו האסט געהאלפן די אידן וועלכע זענען אריבער ביים קריעת ים סוף.
- ↑ האבן די אידן אריבערגעפירט דעם כבוד פון באשעפער מיט זיך.
- ↑ צונאמען פאר אידן, לויט תהלים פ, טז.
- ↑ דער ווארט "וַיּוֹשַׁע", (שמות יד, ל), ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "וַיִּוָּשַׁע", און באציט זיך צו "גוחה", דער באשעפער. דאס איז לויט דער דרש פון רבי מאיר אין מדרש תנחומא פרשת אחרי מות, אות י"ב.
- ↑ "והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים" (שמות ו, ו).
- ↑ ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "וְהוּצֵאתִי אִתְּכֶם", וואס טייטשט אז דער באשעפער איז ארויס צוזאמען מיט די אידן פון מצרים.
- ↑ ווען דער ארון הברית איז געפאנגען געווארן דורך די פלשתים אלס א טייל פון באזיגן אידן ביי מלחמת אבן העזר.
- ↑ זענען זיי געצווינגען עס צוריק צו קערן נאך וואס זיי זענען געווארן געשטראפט (שמואל א' ה).
- ↑ לויטן פסוק ”לְמַעַנְכֶם שִׁלַּחְתִּי בָבֶלָה” (ישעיהו מג, יד), וואס ווערט גע'דרש'נט כאילו עס ווערט געליינט "שֻׁלַּחְתִּי", אז אין גלות בבל איז די שכינה געגאנגען אין גלות צוזאמען מיט די אידן[1].
- ↑ ווי דו האסט געהאלפן די גולי בבל און זיי צוריקגעקערט.
- ↑ לויט "הנני שב את שבות אהלי יעקב" (ירמיהו ל, יח). "תשוב ותשיב" איז לויט דרשת חז"ל אויף "ושב ה' את שבותך" (דברים ל, ג), אז דער לשון ווערט באנוצט אנשטאט "והשיב" צו לערנען אז ביי די גאולה קערט זיך צוריק אויך דער באשעפער זעלבסט, כביכול, און נישט נאר אז ער קערט צוריק די אידן.
רעפערענצן
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת תענית, פרק א', הלכה א'; מגילה כט, א.
- ↑ יונה פרענקל, מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה לפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם, ירושלים תשמ"א, מבוא, עמ' לט.
- ↑ מכילתא דרבי ישמעאל, פרשתא דפסחא, פרק י"ב, פסוק מ
- ↑ משנה, סוכה ד, ה
- ↑ תלמוד ירושלמי, מסכת סוכה, פרק ד', הלכה ג'; תוספות, סוכה מה, א, ד"ה אני.
- ↑ ראבי"ה, חלק שני סימן ת"ש; ריקאנטי, בראשית ג, יב.
- ↑ יונה פרענקל, מחזור לסוכות ושמע"צ, ירושלים תשמ"א, מבוא, עמ' מ–מא.
- ↑ 8.0 8.1 רבי יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, מכון ירושלים תשמ"ח, סי' קג (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן)
- ↑ 9.0 9.1 אברהם אפשטיין, ר' שמואל החסיד בר' קלונימוס הזקן, בארדיטשוב תרס"ד, עמ' 17–18
- ↑ סדר טרוייש, פרנקפורט דמיין תרס"ה, עמ' 34. אויך אין מחזור ויטרי ערשיינען די צוויי הושענות צו זאגן נאך די הושענות וואס טוישן זיך (מחזור ויטרי, מקיצי נרדמים, בערלין תרנ"א, חלק ב', סי' שצא–שצב).
- ↑ איבער די פונקטליכע סדר פון די הושענות צווישן די טעג זענען פארהאן חילוקי מנהגים, זעט: מנחם עמנואל הרטום, מחזור איטלייני כמנהג כל הקהילות, ירושלים תשס"ה, כרך ב' עמ' 851 ואילך (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן); הלל משה סרמוניטה און אנג'לו מרדכי פיאטלי, מחזור לסוכות כמנהג בני רומה, ירושלים תשע"ה, עמ' קמז.
- ↑ סדור תפלות השנה כמנהג קהלות רומניא, ונציה רפ"ג, דף ת"י ע"א
| סוכות | ||
|---|---|---|
| טעג | יום טוב ראשון • חול המועד סוכות • הושענא רבא • שמיני עצרת • שמחת תורה |  |
| סוכה | סכך • עסן אין סוכה • שלאפן אין סוכה • לישב בסוכה • אושפיזין • מצטער פטור מן הסוכה • תשבו כעין תדורו • מעמיד • דופן עקומה • הלכות סוכה | |
| ארבעה מינים | אתרוג, לולב, הדס און ערבה • הלכות ארבעת המינים • קיישעלע | |
| מנהגים | הושענות • הקפות • חיבוט ערבה • זכר לשמחת בית השואבה • תיקון ליל הושענא רבא | |
| מצוות בזמן בית המקדש |
מצוות ערבה במקדש • הקפת המזבח • ניסוך המים • שמחת בית השואבה • הקהל • שלמי שמחה | |
| שמיני עצרת און שמחת תורה | תפילת גשם • וזאת הברכה • שמחת תורה פאן • הקפות פון שמחת תורה • הקפות שניות | |
| תפילות און פיוטים | הושענות (כהושעת אלים) • פיוטי הגשם (אף ברי · זכור אב · שפעת רביבים) • מפי קל • סוכה ולולב לעם סגולה • משה אמת | |
| פארשידנס | שמחת יום טוב • מסכת סוכה • סהרנה | |