אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רבי מרדכי דוב טווערסקי"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
ק (←וועבלינקען: מכלוליזאציע) |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (26 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|רב פון הארנסטייפל און גרינדער פון הארנסטייפלער הויף (ה'ת"ר–ה'תרס"ג)}} | |||
{{אישיות רבנית | {{אישיות רבנית | ||
| נאמען = רבי מרדכי דוב טווערסקי | | נאמען = רבי מרדכי דוב טווערסקי | ||
| טיטל = הארנסטייפלער רבי | | טיטל = הארנסטייפלער רבי | ||
| בילד = [[טעקע:ספר "רבינו הקדוש מהארנסטייפל" (cropped).jpg|250px]] | | בילד = [[טעקע:ספר "רבינו הקדוש מהארנסטייפל" (cropped).jpg|250px]] | ||
| כינוי = רבי מאטעלע הארנסטייפלער; רבי מרדכי בערניו | |||
| געבורט ארט = [[הארנסטייפל]], [[אוקראינע]] | | געבורט ארט = [[הארנסטייפל]], [[אוקראינע]] | ||
| וואוין ארט = טשערקאס, הארנסטייפל | | וואוין ארט = טשערקאס, הארנסטייפל | ||
| שורה 9: | שורה 11: | ||
| רביס = זיין זיידע [[רבי יעקב ישראל טווערסקי]] | | רביס = זיין זיידע [[רבי יעקב ישראל טווערסקי]] | ||
| ספרים = עמק שאלה, עמק החכמה, פלא יועץ, חיבור לטהרה, תורי זהב | | ספרים = עמק שאלה, עמק החכמה, פלא יועץ, חיבור לטהרה, תורי זהב | ||
| | | טאטע = [[רבי משולם זוסיא אויערבאך]] | ||
| | | מאמע = שטערנא פייגא בת [[רבי יעקב ישראל טווערסקי]] | ||
| ווייב = רייצא בת [[רבי חיים האלבערשטאם]] | | ווייב = רייצא בת [[רבי חיים האלבערשטאם]] | ||
| תפקיד1 = {{תפקיד מנהיג | | תפקיד1 = {{תפקיד מנהיג | ||
| שורה 20: | שורה 22: | ||
}} | }} | ||
}} | }} | ||
''' | רבי '''מרדכי דוב טווערסקי''' (גערופן '''רבי מאטעלע הארנסטייפלער'''; [[כ"ט כסלו]] [[ה'ת"ר]] – [[כ"ב אלול]] [[ה'תרס"ג]]), איז געווען דער רב פון [[הארנסטייפל]], און גרינדער פון [[הארנסטייפל (חסידות)|הארנסטייפל]]ער הויף. | ||
== | == ביאגראפיע == | ||
רבי מרדכי דוב איז געבוירן אין [[הארנסטייפל]] צו [[ | רבי מרדכי דוב איז געבוירן אין [[הארנסטייפל]] צו [[רבי משולם זוסיא אויערבאך]], רב אין [[טאלמיטש]], (זון פון [[רבי יחיאל מיכל אויערבאך|רבי מיכל'ע קירימער]], זון פון [[רבי צבי מנחם פון האניפאלי|רבי הערש מענדל]] פון [[האניפאלי]], זון פון [[רבי משולם זושא פון האניפאלי]]), און צו מרת שטערנא פייגא, טאכטער פון [[רבי יעקב ישראל טווערסקי]] פון [[טשערקאס]]. רבי מרדכי דוב האט געהייסן נאך די צוויי זיידעס [[רבי מרדכי טווערסקי|רבי מרדכי פון טשערנאביל]] און [[רבי דובער פון ליובאוויטש]]. ביי די זעקס (אדער ניין) יאר איז ער פאר'[[יתום|יתומ]]'ט געווארן פון זיין מוטער; ער איז אויפגעצויגן געווארן ביי איר פאטער דער טשערקאסער, און ער האט דעריבער געטוישט זיין פאמיליע נאמען פון אויערבאך אויף טווערסקי. | ||
אין זיין יוגנט פלעגט ער אפט שלאפן אויף הארטע אדער שטעכעדיגע אויבערפלאכן, כדי נישט צו שלאפן קיין סך, און אויפשטיין פרי צו לערנען, זאגנדיג "אין בעט גלוסט זיך מיר נישט אויפצושטיין". אינגערהייט האט ער שוין געלערנט קבלה באהאלטענערהייט. אמאל האט ער זיך באניצט מיט שמות הק' צו פראווענען א מופת פאר א איד אין א צרה, און ווען זיין טשערקאסער זיידע איז געוואר געווארן האט ער אים געזאגט: "דו מוזט מיר צוזאגן אז דו וועסט עס מער נישט טוהן, למען ה' דו שפילסט זיך מיט פייער". | |||
רבי מרדכי דוב איז געווען א בארימטער תלמיד חכם און ער האט זיך געשריבן מיט פארשידענע גדולים אין זיין דור. | ביי די דרייצן יאר האט אים דער [[צאנז]]ער רב, [[רבי חיים האלבערשטאם]], גענומען אלס חתן פאר זיין טאכטער רייצא, אן אים האבן געזען. וויבאלד רבי מרדכי דוב האט, ווי אלע טשערנאבילער אייניקלעך, נישט געהאט קיין ערלויבעניש ארויסצופארן פון דער [[רוסישע אימפעריע]], איז די חתונה פארגעקומען אין [[הוסיאטין]], וואס האט זיך געפונען אויף דעם גרעניץ צווישען רוסלאנד און [[גאליציע]] (אין דער [[עסטרייך אונגארישע אימפעריע|עסטרייכער אימפעריע]]). | ||
רבי מרדכי דוב איז געווען א בארימטער תלמיד חכם און ער האט זיך געשריבן מיט פארשידענע גדולים אין זיין דור. ער פלעגט זיך פירן צו מסיים זיין גאנץ [[תלמוד בבלי|ש"ס]] אום [[שמחת תורה]] יעדעס יאר{{הערה|שפע חיים, ירח האיתנים חלק שני, עמוד רפ"ג}}. | |||
ער האט איבערגענומען זיין זיידן פון טשערקאס אלס "נשיא ואמרכל ארה"ק" פון [[כולל וואהלין]] און פלעגט שיקן גרויסע סכומים געלט צו טיילן פאר עניי ארץ ישראל{{הערה|[https://bidspirit.com/ui/lotPage/source/catalog/auction/13148/lot/18372 דאנק בריוו פון גבאי כולל וואהלין], אויף בידספיריט}}. | |||
==רבנות== | ==רבנות== | ||
אין יאר [[ה'תרכ"ג]] איז ער געשטעלט געווארן אלס רב און רבי פון הארנסטייפל אויפ'ן באפעל פון זיין זיידן, וועלכער האט זיך געצויגן פון הארנסטייפל קיין טשערקאס דריי יאר פריער. נאך וואס זיין זיידע איז נפטר געווארן, אין [[י"ג אלול]] [[ה'תרל"ו]] (1876), איז זיין חסיד'ישער הויף פארברייטערט געווארן ווען אסאך טשערקאסער חסידים זענען אריבער צו אים, און ער איז געווען פון די גרעסטע רבי'ס אין אוקראינע. ער האט געפירט די רבי'סטעווע 40 יאר, דורכאויס וועלכע ער האט זיך אסאך געשריבן מיט די אדמו"רים אין זיין דור. | אין יאר [[ה'תרכ"ג]] איז ער געשטעלט געווארן אלס רב און רבי פון הארנסטייפל אויפ'ן באפעל פון זיין זיידן, וועלכער האט זיך געצויגן פון הארנסטייפל קיין טשערקאס דריי יאר פריער. ער האט אויך געפירט צענדליגע שטעטלעך אין אומגעגנט, וועלכע זענען געווען פאררעכנט די גלילות פון הארנסטייפל. נאך וואס זיין זיידע איז נפטר געווארן, אין [[י"ג אלול]] [[ה'תרל"ו]] (1876), איז זיין חסיד'ישער הויף פארברייטערט געווארן ווען אסאך טשערקאסער חסידים זענען אריבער צו אים, און ער איז געווען פון די גרעסטע רבי'ס אין אוקראינע. ער האט געפירט די רבי'סטעווע 40 יאר, דורכאויס וועלכע ער האט זיך אסאך געשריבן מיט די אדמו"רים אין זיין דור. | ||
רבי מרדכי דוב איז נפטר געווארן אום [[כ"ב אלול]] [[ה'תרס"ג]]. זיין רביצין מרת רייצא איז נפטר געווארן [[כ"ה תמוז]] [[ה'תרע"ח]]. | רבי מרדכי דוב איז נפטר געווארן אום [[כ"ב אלול]] [[ה'תרס"ג]]. זיין רביצין מרת רייצא איז נפטר געווארן [[כ"ה תמוז]] [[ה'תרע"ח]]. | ||
==קינדער== | ==קינדער== | ||
* שטערנא פייגא ([[ג' תמוז]] [[ה'תרי"ז]] | * שטערנא פייגא ([[ג' תמוז]] [[ה'תרי"ז]] –), די ווייב פון רבי נחום זלמן שניאורסאהן, רב אין [[טשערקאס]]. | ||
* חיה מלכה ([[א' תשרי]] [[ה'תרכ"ג]] | * חיה מלכה ([[א' תשרי]] [[ה'תרכ"ג]] –), די ווייב פון רבי משה גוטערמאן, רב אין [[קיעוו]], א זון פון רבי דוד גיטערמאן פון [[סאווראן]]. | ||
* רבי אהרן | * רבי אלימלך אהרן שניאור זלמן ([[ח' אדר ב']] [[ה'תרכ"ד]] – [[י"ט חשון]] [[ה'תרפ"ד]]) פון [[קראָסנא]], ער האט געהייראט מרת רוזלא א טאכטער פון [[רבי משה הורוויץ]] פון [[ראזוואדאוו]]. | ||
* שרה מרים ([[ד' תמוז]] [[ה'תרכ"ה]] | * שרה מרים ([[ד' תמוז]] [[ה'תרכ"ה]] –), די ווייב פון איר פעטער [[רבי שלום אליעזר האלבערשטאם]] פון [[ראצפערט (חסידות)|ראצפערט]]. | ||
* רבי חיים משה צבי | * רבי חיים משה צבי ([[כ"ד שבט]] [[ה'תרכ"ו]] – [[כ' כסליו]] [[ה'תרצ"ד]]), ער האט געהייראט מרת מרגלית בת-ציון א טאכטער פון [[רבי מנחם נחום טווערסקי]] פון [[רחמיסטריווקא (חסידות)|רחמיסטריווקא]]. | ||
* רבי בן ציון יהודה לייב | * רבי בן ציון יהודה לייב ([[כ"א תשרי]] [[ה'תרכ"ח]] – [[כ"ח טבת]] [[ה'תשי"א]]), ער האט געהייראט מרת רחל א טאכטער פון [[רבי יצחק יואל ראבינאוויטש]] פון [[קאנטיקוזיבה]], ער איז נפטר געווארן אין [[שיקאגא]], [[אמעריקא]]. | ||
* יוכבד רבקה ([[י"ז סיון]] [[ה'תרכ"ט]] | * יוכבד רבקה ([[י"ז סיון]] [[ה'תרכ"ט]] – [[סוכות]] [[ה'תש"א]]), די ווייב פון [[רבי אלישע האלבערשטאם]] פון [[גארליץ (חסידות)]]. | ||
* רבי ברוך דוד | * רבי ברוך דוד ([[ח' אדר]] [[ה'תרל"ה]] – [[כ"ח כסלו]] [[ה'תרפ"ו]]), ער האט געהייראט מרת חיה שרה א טאכטער פון רבי שלמה זלמינא, פון [[ראשקוב]], ער איז נפטר געווארן אין [[וויען]]. | ||
* אסתר הענדל, די ווייב פון רבי חיים ישעיה שניאורסאהן, זון פון רבי שלום דובער שניאורסאן פון רעטשיצע. | * אסתר הענדל, די ווייב פון רבי חיים ישעיה שניאורסאהן, זון פון רבי שלום דובער שניאורסאן פון רעטשיצע. | ||
== זיינע ספרים == | == זיינע ספרים == | ||
* {{היברובוקס|2=עמק שאלה|3=1531|4=שו"ת | * {{היברובוקס|2=עמק שאלה|3=1531|4=שו"ת}} | ||
* {{היברובוקס|2=עמק החכמה|3=58047|4=ביאורים על התורה בדרך פלפול | * {{היברובוקס|2=עמק החכמה|3=58047|4=ביאורים על התורה בדרך פלפול}} | ||
* {{אוצר החכמה| | * {{אוצר החכמה|2=פלא יועץ|3=610931|4=דרושים בדרך החסידות על התורה און מועדים}} | ||
* {{היברובוקס|2=חיבר לטהרה|3=7838|4=אויף הלכות נטילת ידיים און הלכות מקוואות | * {{היברובוקס|2=חיבר לטהרה|3=7838|4=אויף הלכות נטילת ידיים און הלכות מקוואות}} | ||
* {{היברובוקס|2=תורי זהב|3=8358|4=אויף הלכות ריבית | * {{היברובוקס|2=תורי זהב|3=8358|4=אויף הלכות ריבית}} | ||
* נאך א כתב יד, '''כד הזהב''', אויף ענייני קבלה, איז פארניכטעט געווארן אין די פאגראמען פון תרע"ח-תר"פ (1918–1920) | * א ספר בכתב יד אויף שמות גיטין, פארברענט געווארן אין א שריפה אין יאר תרמ"ב | ||
* נאך א כתב יד, '''כד הזהב''', אויף ענייני קבלה, איז פארניכטעט געווארן אין די פאגראמען פון תרע"ח-תר"פ (1918–1920) | |||
== צו ליינען מער == | == צו ליינען מער == | ||
* | * {{אוצר החכמה|צבי בריננער|רבינו הקדוש מהארנסטייפל|613949|מקום הוצאה=בני ברק|שנת הוצאה=תשע"ז|מו"ל=מכון זכרון משה|סופיקס=יא}} | ||
* ''' | * {{אוצר החכמה|אהרן סורסקי|מרביצי תורה מעולם החסידות|144124|בני ברק תשמ"ז, עמ' כא–סא|page=18|כרך=ב|סופיקס=יא}} | ||
* | * [[אברהם טווערסקי]], '''The Zeide Reb Motele''', מסורה, תשס"ב | ||
* '''אופני הקודש''': רבי מרדכי דוב מהארנאסטייפאל, מכון משכנות יעקב סקווירא, תשפ"ג | |||
== | == דרויסנדיגע לינקס == | ||
* {{ | * {{אייוועלט|4865|רבי מרדכי דוב טווערסקי מהורנוסטייפל זצ"ל וצאצאיו}} | ||
==רעפערענצן== | == רעפערענצן == | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
{{גרונטסארטיר:טווערסקי, מרדכי דוב}} | {{גרונטסארטיר:טווערסקי, מרדכי דוב}} | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:טשערנאביל|מרדכי דוב]] | ||
[[קאַטעגאָריע:צאנז]] | [[קאַטעגאָריע:צאנז]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אדמורי"ם]] | [[קאַטעגאָריע:אדמורי"ם]] | ||
[[קאַטעגאָריע:טווערסקי פאמיליע]] | [[קאַטעגאָריע:טווערסקי פאמיליע|מרדכי דוב]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אוקראינער אידן]] | [[קאַטעגאָריע:אוקראינער אידן]] | ||
[[קאַטעגאָריע:מחברי ספרי קודש]] | [[קאַטעגאָריע:מחברי ספרי קודש]] | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | ||
[[HE:רבי מרדכי דב טברסקי (הורניסטייפול)]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 08:25, 8 יולי 2024
.jpg) | |||||
| געבורט |
כ"ט כסלו ה'ת"ר הארנסטייפל, אוקראינע | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| פטירה | כ"ב אלול ה'תרס"ג (אלט: 63) | ||||
| כינוי | רבי מאטעלע הארנסטייפלער; רבי מרדכי בערניו | ||||
| וואוין אָרט | טשערקאס, הארנסטייפל | ||||
| רבי'ס | זיין זיידע רבי יעקב ישראל טווערסקי | ||||
| ספרים | עמק שאלה, עמק החכמה, פלא יועץ, חיבור לטהרה, תורי זהב | ||||
| ווייב | רייצא בת רבי חיים האלבערשטאם | ||||
| טאטע | רבי משולם זוסיא אויערבאך | ||||
| מאמע | שטערנא פייגא בת רבי יעקב ישראל טווערסקי | ||||
| |||||
רבי מרדכי דוב טווערסקי (גערופן רבי מאטעלע הארנסטייפלער; כ"ט כסלו ה'ת"ר – כ"ב אלול ה'תרס"ג), איז געווען דער רב פון הארנסטייפל, און גרינדער פון הארנסטייפלער הויף.
ביאגראפיע
רבי מרדכי דוב איז געבוירן אין הארנסטייפל צו רבי משולם זוסיא אויערבאך, רב אין טאלמיטש, (זון פון רבי מיכל'ע קירימער, זון פון רבי הערש מענדל פון האניפאלי, זון פון רבי משולם זושא פון האניפאלי), און צו מרת שטערנא פייגא, טאכטער פון רבי יעקב ישראל טווערסקי פון טשערקאס. רבי מרדכי דוב האט געהייסן נאך די צוויי זיידעס רבי מרדכי פון טשערנאביל און רבי דובער פון ליובאוויטש. ביי די זעקס (אדער ניין) יאר איז ער פאר'יתומ'ט געווארן פון זיין מוטער; ער איז אויפגעצויגן געווארן ביי איר פאטער דער טשערקאסער, און ער האט דעריבער געטוישט זיין פאמיליע נאמען פון אויערבאך אויף טווערסקי.
אין זיין יוגנט פלעגט ער אפט שלאפן אויף הארטע אדער שטעכעדיגע אויבערפלאכן, כדי נישט צו שלאפן קיין סך, און אויפשטיין פרי צו לערנען, זאגנדיג "אין בעט גלוסט זיך מיר נישט אויפצושטיין". אינגערהייט האט ער שוין געלערנט קבלה באהאלטענערהייט. אמאל האט ער זיך באניצט מיט שמות הק' צו פראווענען א מופת פאר א איד אין א צרה, און ווען זיין טשערקאסער זיידע איז געוואר געווארן האט ער אים געזאגט: "דו מוזט מיר צוזאגן אז דו וועסט עס מער נישט טוהן, למען ה' דו שפילסט זיך מיט פייער".
ביי די דרייצן יאר האט אים דער צאנזער רב, רבי חיים האלבערשטאם, גענומען אלס חתן פאר זיין טאכטער רייצא, אן אים האבן געזען. וויבאלד רבי מרדכי דוב האט, ווי אלע טשערנאבילער אייניקלעך, נישט געהאט קיין ערלויבעניש ארויסצופארן פון דער רוסישע אימפעריע, איז די חתונה פארגעקומען אין הוסיאטין, וואס האט זיך געפונען אויף דעם גרעניץ צווישען רוסלאנד און גאליציע (אין דער עסטרייכער אימפעריע).
רבי מרדכי דוב איז געווען א בארימטער תלמיד חכם און ער האט זיך געשריבן מיט פארשידענע גדולים אין זיין דור. ער פלעגט זיך פירן צו מסיים זיין גאנץ ש"ס אום שמחת תורה יעדעס יאר[1].
ער האט איבערגענומען זיין זיידן פון טשערקאס אלס "נשיא ואמרכל ארה"ק" פון כולל וואהלין און פלעגט שיקן גרויסע סכומים געלט צו טיילן פאר עניי ארץ ישראל[2].
רבנות
אין יאר ה'תרכ"ג איז ער געשטעלט געווארן אלס רב און רבי פון הארנסטייפל אויפ'ן באפעל פון זיין זיידן, וועלכער האט זיך געצויגן פון הארנסטייפל קיין טשערקאס דריי יאר פריער. ער האט אויך געפירט צענדליגע שטעטלעך אין אומגעגנט, וועלכע זענען געווען פאררעכנט די גלילות פון הארנסטייפל. נאך וואס זיין זיידע איז נפטר געווארן, אין י"ג אלול ה'תרל"ו (1876), איז זיין חסיד'ישער הויף פארברייטערט געווארן ווען אסאך טשערקאסער חסידים זענען אריבער צו אים, און ער איז געווען פון די גרעסטע רבי'ס אין אוקראינע. ער האט געפירט די רבי'סטעווע 40 יאר, דורכאויס וועלכע ער האט זיך אסאך געשריבן מיט די אדמו"רים אין זיין דור.
רבי מרדכי דוב איז נפטר געווארן אום כ"ב אלול ה'תרס"ג. זיין רביצין מרת רייצא איז נפטר געווארן כ"ה תמוז ה'תרע"ח.
קינדער
- שטערנא פייגא (ג' תמוז ה'תרי"ז –), די ווייב פון רבי נחום זלמן שניאורסאהן, רב אין טשערקאס.
- חיה מלכה (א' תשרי ה'תרכ"ג –), די ווייב פון רבי משה גוטערמאן, רב אין קיעוו, א זון פון רבי דוד גיטערמאן פון סאווראן.
- רבי אלימלך אהרן שניאור זלמן (ח' אדר ב' ה'תרכ"ד – י"ט חשון ה'תרפ"ד) פון קראָסנא, ער האט געהייראט מרת רוזלא א טאכטער פון רבי משה הורוויץ פון ראזוואדאוו.
- שרה מרים (ד' תמוז ה'תרכ"ה –), די ווייב פון איר פעטער רבי שלום אליעזר האלבערשטאם פון ראצפערט.
- רבי חיים משה צבי (כ"ד שבט ה'תרכ"ו – כ' כסליו ה'תרצ"ד), ער האט געהייראט מרת מרגלית בת-ציון א טאכטער פון רבי מנחם נחום טווערסקי פון רחמיסטריווקא.
- רבי בן ציון יהודה לייב (כ"א תשרי ה'תרכ"ח – כ"ח טבת ה'תשי"א), ער האט געהייראט מרת רחל א טאכטער פון רבי יצחק יואל ראבינאוויטש פון קאנטיקוזיבה, ער איז נפטר געווארן אין שיקאגא, אמעריקא.
- יוכבד רבקה (י"ז סיון ה'תרכ"ט – סוכות ה'תש"א), די ווייב פון רבי אלישע האלבערשטאם פון גארליץ (חסידות).
- רבי ברוך דוד (ח' אדר ה'תרל"ה – כ"ח כסלו ה'תרפ"ו), ער האט געהייראט מרת חיה שרה א טאכטער פון רבי שלמה זלמינא, פון ראשקוב, ער איז נפטר געווארן אין וויען.
- אסתר הענדל, די ווייב פון רבי חיים ישעיה שניאורסאהן, זון פון רבי שלום דובער שניאורסאן פון רעטשיצע.
זיינע ספרים
- עמק שאלה, שו"ת
- עמק החכמה, ביאורים על התורה בדרך פלפול
- פלא יועץ, דרושים בדרך החסידות על התורה און מועדים
- חיבר לטהרה, אויף הלכות נטילת ידיים און הלכות מקוואות
- תורי זהב, אויף הלכות ריבית
- א ספר בכתב יד אויף שמות גיטין, פארברענט געווארן אין א שריפה אין יאר תרמ"ב
- נאך א כתב יד, כד הזהב, אויף ענייני קבלה, איז פארניכטעט געווארן אין די פאגראמען פון תרע"ח-תר"פ (1918–1920)
צו ליינען מער
- צבי בריננער, רבינו הקדוש מהארנסטייפל, בני ברק: מכון זכרון משה, תשע"ז, אויף אוצר החכמה
- אהרן סורסקי, מרביצי תורה מעולם החסידות ב, בני ברק תשמ"ז, עמ' כא–סא, אויף אוצר החכמה
- אברהם טווערסקי, The Zeide Reb Motele, מסורה, תשס"ב
- אופני הקודש: רבי מרדכי דוב מהארנאסטייפאל, מכון משכנות יעקב סקווירא, תשפ"ג
דרויסנדיגע לינקס
- "רבי מרדכי דוב טווערסקי מהורנוסטייפל זצ"ל וצאצאיו", אשכול אויף אייוועלט
רעפערענצן
- ↑ שפע חיים, ירח האיתנים חלק שני, עמוד רפ"ג
- ↑ דאנק בריוו פון גבאי כולל וואהלין, אויף בידספיריט