4,450
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוסישע רעוואלוציע"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
ק
←ביי די אידן: הגהה
אין תקציר עריכה |
ק (←ביי די אידן: הגהה) |
||
| שורה 146: | שורה 146: | ||
==ביי די אידן== | ==ביי די אידן== | ||
פאַר דער אידישער באַפעלקערונג, וועלכע איז געווען די גרעסטע אידישע געמיינדע אין דער וועלט, האָט די רעוואָלוציע געברענגט | פאַר דער אידישער באַפעלקערונג, וועלכע איז געווען די גרעסטע אידישע געמיינדע אין דער וועלט, האָט די רעוואָלוציע געברענגט קעגנזייטיגע רעזולטאַטן. פון איין זייט, האָט זי אָפּגעשאַפן אַלע אַנטיסעמיטישע געזעצן און געעפנט נייע געלעגנהייטן פאַר אידן. פון דער צווייטער זייט, האָט די ציווילע מלחמה וואָס האט נאָכגעפאָלגט געברענגט די בלוטיגסטע פּאָגראָמען איידער דער האָלאָקאָוסט. | ||
===הינטערגרונט | ===הינטערגרונט=== | ||
אין דער צאַרישער אימפּעריע האָבן די אידן געליטן פון שווערע דיסקרימינאַציע, זייענדיג אונטערגעוואָרפן ארום 650 געזעצן וואָס האָבן באַגרעניצט זייערע בירגער רעכט{{הערה|Trotsky, Leon 2008 [1932], ''History of the Russian Revolution'', Chicago: Haymarket, p. 643}}. זיי זענען געווען באַגרעניצט צו וואוינען אינעם [[תחום המושב]] (Pale of Settlement) און זענען געשטאנען אונטן פון דער סאָציאַלער היעראַרכיע. די אונטערדריקונג האָט געטריבן אידן צו זיך באַטייליגן אין רעוואָלוציאָנערע פּאָליטיק. | |||
די ערשטע וועלט מלחמה האָט פאַרגערגערט די שפּאַנונגען. די רוסישע רעגירונג האָט אַרויסגעטריבן הונדערטער טויזנטער אידן פון מערב'דיגע געגנטן, וועלכע האָבן | די ערשטע וועלט מלחמה האָט פאַרגערגערט די שפּאַנונגען. די רוסישע רעגירונג האָט אַרויסגעטריבן הונדערטער טויזנטער אידן פון מערב'דיגע געגנטן, וועלכע האָבן דע-פאַקטאָ צעבראָכן די באַגרעניצונגען פון תּחום המושב, און פיל זענען געקומען צו גרויסע רוסישע שטעט. | ||
===די פעברואַר רעוואָלוציע=== | ===די פעברואַר רעוואָלוציע=== | ||
די פעברואַר רעוואָלוציע האָט אָפּגעשאַפן די צאַרישע רעזשים און האָט | די פעברואַר רעוואָלוציע האָט אָפּגעשאַפן די צאַרישע רעזשים און האָט געעפנט אַ תקופה פון האָפענונג פאַר די אידן. | ||
כּמעט אַלע אידן אין רוסלאַנד האָבן מיט פרייד באַגריסט די ערשטע רעוואָלוציע. איינע פון די ערשטע מאָסנאַמען פון דער נײער פּראָוויזאָרישער רעגירונג איז געווען די אָפּשאַפונג פון אַלע לעגאַלע באַגרעניצונגען אויף אידישע און אַנדערע עטנישע | כּמעט אַלע אידן אין רוסלאַנד האָבן מיט פרייד באַגריסט די ערשטע רעוואָלוציע. איינע פון די ערשטע מאָסנאַמען פון דער נײער פּראָוויזאָרישער רעגירונג איז געווען די אָפּשאַפונג פון אַלע לעגאַלע באַגרעניצונגען אויף אידישע און אַנדערע עטנישע גרופּעס, אַריינגערעכנט דאס אפשאפן דעם תחום-המושב. די רעוואָלוציע האָט אויך אָפּגעשאַפן אַלע אַנדערע אַנטיסעמיטישע געזעצן, ווי די קוואָטעס פאַר אידישע קינדער אין שולעס און דיסקרימינאַציע אין מיליטער. אידן האָבן דאָס ערשטע מאָל געהאַט פולקאמע בירגערליכע רעכט. די געשעעניש איז געפייערט געוואָרן ווי אַ "נייער יציאת מצרים"{{הערה|[[רבי שלום דובער שניאורסאה | ||
ן]], [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=31691&st=&pgnum=435 אגרות קודש כרך ב', עמ' תתכט]-תתלא (סי' תסו) און תתלד-תתלח (סי' תסט).}}{{הערה|1=ש. גיזנבורג, אמאליקע פּעטערבורג: פארשונגען און זכרונות וועגן יידישן לעבן אין דער רעזידענץ-שטאט פון צארישן רוסלאנד, ניו יארק 1944. ז' 252}}{{הערה|1=ש. דובנאוו, Kniga zhizni: vospominanya i razmyshlenya: materiyaly dliya istorii moego vremeni [דאס בוך פון מיין לעבן: זיכרונות און רעיונות : מאטעריאלן צו דער געשיכטע פון מיין צייט], פּעטערבורג 1998. ז' 379}}. | |||
אידן, וועלכע זענען געווען אַרום 4% פון דער גאַנצער באַפעלקערונג אין דער רוסישער אימפּעריע, זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין דער רעוואָלוציאָנערער פּאָליטישער עליטע פון 1917, און ספּעציעל אין לינקע פּאַרטייען (אַרום 20% אין דער צענטראַלער עקזעקוטיווע קאָמיטעט פון דער צייטווייליגער רעגירונג). זיי זענען געווען הויך רעפּרעזענטירט ביי די מענשעוויקעס, די באלשעוויקעס, די סאָציאַליסט-רעוואָלוציאָנערן, און אין דער אידישער "בונד". טראָץ דעם, האָבן אידישע ליבעראַלן פארמיטן הויכע פּאָזיציעס, ווייל זיי האָבן מורא געהאַט אז די רעוואָלוציע זאָל ווערן אידענטיפיצירט מיט אידן. | אידן, וועלכע זענען געווען אַרום 4% פון דער גאַנצער באַפעלקערונג אין דער רוסישער אימפּעריע, זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין דער רעוואָלוציאָנערער פּאָליטישער עליטע פון 1917, און ספּעציעל אין לינקע פּאַרטייען (אַרום 20% אין דער צענטראַלער עקזעקוטיווע קאָמיטעט פון דער צייטווייליגער רעגירונג). זיי זענען געווען הויך רעפּרעזענטירט ביי די מענשעוויקעס, די באלשעוויקעס, די סאָציאַליסט-רעוואָלוציאָנערן, און אין דער אידישער "בונד". טראָץ דעם, האָבן אידישע ליבעראַלן פארמיטן הויכע פּאָזיציעס, ווייל זיי האָבן מורא געהאַט אז די רעוואָלוציע זאָל ווערן אידענטיפיצירט מיט אידן. | ||
===די אָקטאָבער רעוואָלוציע און דער בירגערקריג=== | ===די אָקטאָבער רעוואָלוציע און דער בירגערקריג=== | ||
די אקטאבער רעוואָלוציע דורך די באלשעוויקן איז געווען צענטראַליזירט אין פּעטראָגראַד, ווייט פונעם תחום המושב, און האָט צום ערשט געפירט צו | די אקטאבער רעוואָלוציע דורך די באלשעוויקן איז געווען צענטראַליזירט אין פּעטראָגראַד, ווייט פונעם תחום המושב, און האָט צום ערשט געפירט צו סקעפּטיציזם ביי די אידישע מאַסן. די בונד, למשל, האָט געהאַלטן אַז לענינ'ס איבערקערעניש איז "צעדרייט" (insanity){{הערה|Budnitskii, Oleg 2012, ''Russian Jews Between the Reds and the Whites 1917–1920'', Philadelphia: University of Pennsylvania Press, p. 65}}. | ||
===אידישע פּאָליטישע ריכטונגען=== | ===אידישע פּאָליטישע ריכטונגען=== | ||
בעת דער רעוואָלוציע איז די אידישע געזעלשאַפט געווען טיף צעשפּאלטן אָבער פּאָליטיש זייער אַקטיוו, מיט אַן " | בעת דער רעוואָלוציע איז די אידישע געזעלשאַפט געווען טיף צעשפּאלטן אָבער פּאָליטיש זייער אַקטיוו, מיט אַן "פרעצעדענטלאזע אויפבלי" פון טעטיגקייט{{הערה|שם=ענציקולטור|Vladimir Levin, "February Revolution" in ''Encyclopedia of Jewish History and Cultures Online''}}. זעקס הויפּט פּאָליטישע גרופּעס זענען פאָראויס געקומען צווישן תרע"ז און תרפ"א{{הערה|1=Russian Revolutions of 1917 by Zvi Gitelman}}. | ||
* ציוניזם: די גרעסטע באַוועגונג, וועלכע האָט געציילט אַרום 300,000 אנהענגער, האָט געצילט צו אַ אידישן לאַנד אין ארץ־ישׂראל. נאָך דער באַלפור דעקלאַראַציע אין נאָוועמבער תרע"ח איז דער ציוניסטישער ציל פאַררעכנט געוואָרן פאַר אַ רעאַליסטישן פּראָספּעקט. | * ציוניזם: די גרעסטע באַוועגונג, וועלכע האָט געציילט אַרום 300,000 אנהענגער, האָט געצילט צו אַ אידישן לאַנד אין ארץ־ישׂראל. נאָך דער באַלפור דעקלאַראַציע אין נאָוועמבער תרע"ח איז דער ציוניסטישער ציל פאַררעכנט געוואָרן פאַר אַ רעאַליסטישן פּראָספּעקט. | ||
* דער בונד: די אַלגעמיינע פאראייניגונג פון אידישע אַרבעטער אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד. ער האָט געהאַט 33,700 מיטגלידער ביים סוף פון 1917 און איז געווען דער גרעסטער און אַקטיווסטער סאָציאַליסטישער פּאַרטיי. דער בונד איז געווען קעגן דעם אָקטאָבער איבערקערעניש. זיי האָבן געפאָדערט אידיש צו זיין די שפּראַך פון אַ סעקולאַרער אידישער קולטור אין גלות. | * דער בונד: די אַלגעמיינע פאראייניגונג פון אידישע אַרבעטער אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד. ער האָט געהאַט 33,700 מיטגלידער ביים סוף פון 1917 און איז געווען דער גרעסטער און אַקטיווסטער סאָציאַליסטישער פּאַרטיי. דער בונד איז געווען קעגן דעם אָקטאָבער איבערקערעניש. זיי האָבן געפאָדערט אידיש צו זיין די שפּראַך פון אַ סעקולאַרער אידישער קולטור אין גלות. | ||
* אַנדערע סאָציאַליסטישע גרופּעס: די ציוניסטיש סאָציאַליסטישע און די אידישע סאָציאַליסטישע אַרבעטער פּאַרטיי (SERP) האָבן זיך פאַראייניגט אין די פאַרייניגטע. עס איז אויך געווען די פּועלי־ציון, וואָס האָבן געהאַט אַן אַרבעטער ציוניסטישע אידעאָלאָגיע. | * אַנדערע סאָציאַליסטישע גרופּעס: די ציוניסטיש סאָציאַליסטישע און די אידישע סאָציאַליסטישע אַרבעטער פּאַרטיי (SERP) האָבן זיך פאַראייניגט אין די פאַרייניגטע. עס איז אויך געווען די פּועלי־ציון, וואָס האָבן געהאַט אַן אַרבעטער ציוניסטישע אידעאָלאָגיע. | ||
* פאָלקספּאַרטיי: געגרינדעט דורך [[שמעון דובנאוו | * פאָלקספּאַרטיי: געגרינדעט דורך [[שמעון דובנאוו]], זי האָט אַדוואָקירט קולטורעלע אויטאָנאָמיע אין די לענדער וואו אידן וואוינען (גלות נאַציאָנאַליזם). | ||
* אָרטאָדאָקסישע פּאַרטייען: רעליגיעזע אידן האָבן זיך אויך אָרגאַניזירט אין פּאַרטייען, אַזוי ווי מסורת וחרות און נצח ישראל, וואָס האָבן געשטיצט סעקולאַרע, דעמאָקראַטישע קהילות{{הערה|שם=ענציקולטור}}. | * אָרטאָדאָקסישע פּאַרטייען: רעליגיעזע אידן האָבן זיך אויך אָרגאַניזירט אין פּאַרטייען, אַזוי ווי מסורת וחרות און נצח ישראל, וואָס האָבן געשטיצט סעקולאַרע, דעמאָקראַטישע קהילות{{הערה|שם=ענציקולטור}}. | ||
| שורה 176: | שורה 176: | ||
===פּאָגראָמען און דער שינוי פון אידישן שטיצע=== | ===פּאָגראָמען און דער שינוי פון אידישן שטיצע=== | ||
די הויפּט סיבה פאַר דעם אידישן ענדערונג צו שטיצן די | די הויפּט סיבה פאַר דעם אידישן ענדערונג צו שטיצן די סאָוויעטן איז געווען די היציגע אַנטיסעמיטיזם פון דער קאָנטער־רעוואָלוציע. | ||
צווישן 1918 און 1921 האָט אַ כוואַליע פון עקסטרעם ווילדע פּאָגראָמען אויסגעשפּרייט אויף אוקראינע. די צאָל פון אידישע קרבנות איז געווען צווישן 75,000 און 150,000 לויט געוויסע פאָרשער, און אַנדערע רעכענונגען ציען זיך ביז 200,000. די פּאָגראָמען, וואָס זענען געווען אַ טייל פון מיליטערישע קאַמפּאַניעס, זענען געווען ערגער פון די פריערדיגע צאַרישע פּאָגראָמען. | צווישן 1918 און 1921 האָט אַ כוואַליע פון עקסטרעם ווילדע פּאָגראָמען אויסגעשפּרייט אויף אוקראינע. די צאָל פון אידישע קרבנות איז געווען צווישן 75,000 און 150,000 לויט געוויסע פאָרשער, און אַנדערע רעכענונגען ציען זיך ביז 200,000. די פּאָגראָמען, וואָס זענען געווען אַ טייל פון מיליטערישע קאַמפּאַניעס, זענען געווען ערגער פון די פריערדיגע צאַרישע פּאָגראָמען. | ||
די אַרמייען פון קאָלטשאַק, דעניקין, און ווראַנגל (די ווייסע אַרמייען) האָבן גענוצט אַנטיסעמיטיזם ווי אַ וואָפן. פאַר אידן איז די | די אַרמייען פון קאָלטשאַק, דעניקין, און ווראַנגל (די ווייסע אַרמייען) האָבן גענוצט אַנטיסעמיטיזם ווי אַ וואָפן. פאַר אידן איז די אויסוואַל צווישן די רויטע און די ווייסע אַלץ מער געוואָרן אַן "אויסוואַל צווישן לעבן און טויט". | ||
הגם טייל אַפּטיילונגען פון דער רויטער אַרמיי האָבן אויך אָנטייל גענומען אין פּאָגראָמען, האָבן די באָלשעוויסטישע פירער שטרענג באַשטראָפט די פּאָגראָמשטשיקעס, אַפילו מיט טויט. דער | הגם טייל אַפּטיילונגען פון דער רויטער אַרמיי האָבן אויך אָנטייל גענומען אין פּאָגראָמען, האָבן די באָלשעוויסטישע פירער שטרענג באַשטראָפט די פּאָגראָמשטשיקעס, אַפילו מיט טויט. דער סאָוויעטישער רעזשים האָט אין יולי 1918 ארויסגעגעבן אַ דעקרעט, אונטערגעשריבן פון לענין, וואָס האָט פאַרדאַמט אַנטיסעמיטיזם אַלס אַ "טויטליכע סכּנה פאַר דער גאַנצער רעוואָלוציע". | ||
==צו ליינען מער== | ==צו ליינען מער== | ||