מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
3,951
רעדאגירונגען
ק
←באדייט אין מיליטערישער היסטארישע: אויסדרוק
ק (←באדייט אין מיליטערישער היסטארישע: אויסדרוק) |
|||
| (5 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 23: | שורה 23: | ||
==דאס שטאט קארקאר== | ==דאס שטאט קארקאר== | ||
[[טעקע:Qarquruppertell.jpg|קליין|דער אויבערשטער בערגל פון תל קרקור, דער היינטיגער ארכעאלאגישער ארט פארבונדן מיט קארקאר, ווי געזען פון דער צפון'דיגער, נידעריגער בערגל.]] | |||
דאס שטאט קארקאר, וואו די שלאכט האט זיך אפגעשפילט, ווערט אין אלגעמיין אידענטיפיצירט מיט'ן היינטיגן ארכעאלאגישן גראבונג-ארט תל קארקור, אויפ'ן אָראָנטעס טייך, צפון פון {{קישור שפה|העברעאיש|חמה (עיר)|חמת}}, אין צפון-מערב [[סיריע]]. דער נאמען קארקאר באדייט "פלאכע (טאָל-ערד) פארמאציע" (פארגלייכט {{תנ"ך|שופטים|ח|י}}: "קַרְקוֹר"; אכדיש "קאַקאַרו"; פארגלייכט אויך "קרקע"){{הערה|{{יודאיקה|Michael Avi-Yonah and Pinhas Artzi|Karkar|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/karkar}}}}. | דאס שטאט קארקאר, וואו די שלאכט האט זיך אפגעשפילט, ווערט אין אלגעמיין אידענטיפיצירט מיט'ן היינטיגן ארכעאלאגישן גראבונג-ארט תל קארקור, אויפ'ן אָראָנטעס טייך, צפון פון {{קישור שפה|העברעאיש|חמה (עיר)|חמת}}, אין צפון-מערב [[סיריע]]. דער נאמען קארקאר באדייט "פלאכע (טאָל-ערד) פארמאציע" (פארגלייכט {{תנ"ך|שופטים|ח|י}}: "קַרְקוֹר"; אכדיש "קאַקאַרו"; פארגלייכט אויך "קרקע"){{הערה|{{יודאיקה|Michael Avi-Yonah and Pinhas Artzi|Karkar|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/karkar}}}}. | ||
זינט 1993, איז דער פּלאַץ געווען אונטער אנגייענדע אויסגראבונגען אונטערגעשטיצט דורך די "אמעריקאנער שולעס פון אָריענטאַלישער פארשונג", וועלכע האבן אנטדעקט סטרוקטורן וואס באלאנגען צו דער תקופה פון דער שלאכט. צווישן 2014 און סעפּטעמבער 2017, האט דער פּלאץ געליטן באדייטנדע פארניכטונג דורך די טערקיסטאן איסלאמישע פּארטיי, אַן [[אל-קאידא]] צווייג{{הערה|{{לינק|קעפל=Qarqar|זייטל=English Wikipedia|אדרעס=https://en.wikipedia.org/wiki/Qarqar}}.}}. | זינט 1993, איז דער פּלאַץ געווען אונטער אנגייענדע אויסגראבונגען אונטערגעשטיצט דורך די "אמעריקאנער שולעס פון אָריענטאַלישער פארשונג", וועלכע האבן אנטדעקט סטרוקטורן וואס באלאנגען צו דער תקופה פון דער שלאכט. צווישן 2014 און סעפּטעמבער 2017, האט דער פּלאץ געליטן באדייטנדע פארניכטונג דורך די טערקיסטאן איסלאמישע פּארטיי, אַן [[אל-קאידא]] צווייג{{הערה|{{לינק|קעפל=Qarqar|זייטל=English Wikipedia|אדרעס=https://en.wikipedia.org/wiki/Qarqar}}.}}. | ||
==הינטערגרונט און סטראטעגישער קאנטעקסט== | ==הינטערגרונט און סטראטעגישער קאנטעקסט== | ||
אין די פריע 9טן יארהונדערט פצ"ר, איז דאס אשורישער אימפעריע, אונטער שלמנאסר דער דריטער, געווען אין א פאזע פון אגרעסיווע טעריטאריאלע אויסברייטערונג, צילנדיג צו פארפעסטיגן קאנטראל איבער האנדל רוטעס און אונטערדריקן געגנטן רייך מיט רעסורסן. שלמנאסר דער דריטער, וועלכער איז געקומען צו דער מאכט אין 859 פצ"ר, האט איניציאירט א גרויסע מיליטערישע שטופּ צו מערב, צילנדיג דעם היינטצייטיגן סיריע, לבנון און ארץ ישראל. די אויסברייטערנדיגע פּאליטיק האט געפירט צו קאנפליקט מיט די שטאַטן פון דער לעוואַנט, וועלכע האבן געזוכט זיך צו קעגנשטעלן אשורישער הערשאפט{{הערה|שם=ארכע|{{לינק|אדרעס=https://www.thearchaeologist.org/blog/the-battle-of-qarqar-in-853-bc-the-first-grand-alliance-in-history|קעפל=The Battle of Qarqar in 853 BC: The First Grand Alliance in History|זייטל=The Archaeologist|דאטום=May 18, 2024}}}}. | אין די פריע 9טן יארהונדערט פצ"ר, איז דאס אשורישער אימפעריע, אונטער שלמנאסר דער דריטער, געווען אין א פאזע פון אגרעסיווע טעריטאריאלע אויסברייטערונג, צילנדיג צו פארפעסטיגן קאנטראל איבער האנדל רוטעס און אונטערדריקן געגנטן רייך מיט רעסורסן. שלמנאסר דער דריטער, וועלכער איז געקומען צו דער מאכט אין 859 פצ"ר, האט איניציאירט א גרויסע מיליטערישע שטופּ צו מערב, צילנדיג דעם היינטצייטיגן סיריע, לבנון און ארץ ישראל. די אויסברייטערנדיגע פּאליטיק האט געפירט צו קאנפליקט מיט די שטאַטן פון דער לעוואַנט, וועלכע האבן געזוכט זיך צו קעגנשטעלן אשורישער הערשאפט. קארקאר'ס סטראטעגישע וויכטיגקייט שטאמט פון איר ארט אויפן אראנטעס טייך, דינענדיג ווי א קריטישע צענטער וואס קאנטראלירט דעם צוטריט צום מיטלענדישן ים בארטן{{הערה|שם=ארכע|{{לינק|אדרעס=https://www.thearchaeologist.org/blog/the-battle-of-qarqar-in-853-bc-the-first-grand-alliance-in-history|קעפל=The Battle of Qarqar in 853 BC: The First Grand Alliance in History|זייטל=The Archaeologist|דאטום=May 18, 2024}}}}. | ||
לויט אן אויפשריפט וואס שלמנאסר האט שפעטער אויפגעשטעלט האט ער אנגעהויבן זיין יערליכער מיליטערישער קאמפיין פארלאזנדיג נינוה דעם 14'טן טאג אין אייר. ער האט איבערגעשטיגן דעם [[חידקל]] און דעם [[פרת]] אן קיין פראבלעמען, און האט באקומען אונטערטעניגקייט און שטייערן פון פארשידענע שטעט אויפ'ן וועג, אריינגערעכנט [[ארם צובא|אלעפא]]. איינמאל ער איז פארביי אלעפא, האט ער זיך צוזאמגעשטויסן מיט'ן ערשטן ווידערשטאנד פון די זעלנער פון אירכולעני, דער קעניג פונעם לואוויאנישן לאנד חמת, וועמען ער האט באזיגט. אלס נקמה האט ער געפלינדערט די פאלאצן און שטעט פון אירכולעני'ס קעניגרייך. פארזעצנדיג זיין מארש נאכ'ן פלינדערן קארקאר, האט ער זיך אנגעטראפן מיט די אליאירטע קרעפטן נעבן דעם אָראָנטעס טייך{{הערה|{{Cite web |url=http://setup.finalweb.net/site/default.asp?sec_id=140001500 |title="Qarqar and Current Events", Lofquist, L |access-date=22 May 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110827020025/http://setup.finalweb.net/site/default.asp?sec_id=140001500 |archive-date=27 August 2011 |url-status=dead}} (פון ענגליש וויקיפּעדיע).}}. | |||
==די | ==די פארבאנד== | ||
שלמנסר דער דריטערס ארמיי האט זיך אנגעשטויסן מיט אַ פארבונדענע קראפט וואס איז באשטאנען פון מיליטערישע איינהייטן פון 11 אדער 12 לאקאלע קעניגרייכן. דער בונד ווערט באטראכט אלס דער ערשטער פון איר סארט צוליב איר וואג און דער פארשידנארטיגקייט פון די מיטווירקנדע פּאליטישע ענטיטעטן. דאס איז א ביישפּיל פון א סאפיסטיקירטער ניווא פון דיפלאמאטישע פארהאנדלונגען און מיליטערישע קאארדינאציע, מיט פארשידענע שטאטן וואס האבן זיך פאראייניגט קעגן א געמיינזאמע שונא{{הערה|שם=ארכע}}. | |||
די הויפּט קוואל וועגן דעם שלאכט און דער שטאָט קארקאר איז דער קורך מאנאליט, וואס שלמנסר האט אויפגעשטעלט. דער מאנאליט ציילט אויף די קעניגן וואס ער האט געקעמפט, די צאל סאלדאטן און רייטוועגענער וואס יעדער פון די קעניגן האט צוגעשטעלט, און באשרייבט דעם שלאכט אליין. די הויפּט פירער פון דעם פארבאנד זענען געווען הדדעזר (בן הדד) פון דמשק, גינדיבו דער אראבער און קעניג אחאב פון ישראל. לויט ווי דאקומענטירט אויף דעם קורך מאנאליט, איז די קאאליציע באשטאנען פון צוועלף מלכים, כאטש די מאנאליט אליין רעכנט אויס בלויז עלף. די קאמבינירטע קרעפטן ווערן דערמאנט אלס מער ווי 50,000 פוסגייער און 4,000 רייטוועגענער, אבער די צאל איז מסתמא איבערגעטריבן פון די אשורישע שרייבער צו פארגרעסערן זייער מיליטערישע קראפט{{הערה|שם=ארכע}}. די דעטאלן זענען באשריבן ווי פאלגנד: | |||
#קעניג הדדעזר אליין האט אנגעפירט 1200 וועגענער, 1200 רייטער, און 20,000 זעלנער; | #קעניג הדדעזר אליין האט אנגעפירט 1200 וועגענער, 1200 רייטער, און 20,000 זעלנער; | ||
#קעניג אירהולעני פון חמת האט אנגעפירט 700 וועגענער, 700 רייטער, און 10,000 זעלנער; | #קעניג אירהולעני פון חמת האט אנגעפירט 700 וועגענער, 700 רייטער, און 10,000 זעלנער; | ||
#קעניג אחאב פון ישראל האט געשיקט 2000 וועגענער און 10,000 זעלנער{{הערה|פארגלייך די ציפער וואס שטייט אין תנ"ך לגבי די צאל זעלנער אין די צייטן פון [[יהואחז]], ארום פופציג יאר נאך אחאב: {{מנוקד|כִּי לֹא הִשְׁאִיר לִיהוֹאָחָז עָם כִּי אִם חֲמִשִּׁים פָּרָשִׁים וַעֲשָׂרָה רֶכֶב '''וַעֲשֶׂרֶת אֲלָפִים רַגְלִי''' כִּי אִבְּדָם מֶלֶךְ אֲרָם וַיְשִׂמֵם כֶּעָפָר לָדֻשׁ}} ({{תנ"ך|מלכים ב|יג|ז}}).|כיוון=ימין}} | #קעניג אחאב פון ישראל האט געשיקט 2000 וועגענער און 10,000 זעלנער{{הערה|פארגלייך די ציפער וואס שטייט אין תנ"ך לגבי די צאל זעלנער אין די צייטן פון [[יהואחז]], ארום פופציג יאר נאך אחאב: {{מנוקד|כִּי לֹא הִשְׁאִיר לִיהוֹאָחָז עָם כִּי אִם חֲמִשִּׁים פָּרָשִׁים וַעֲשָׂרָה רֶכֶב '''וַעֲשֶׂרֶת אֲלָפִים רַגְלִי''' כִּי אִבְּדָם מֶלֶךְ אֲרָם וַיְשִׂמֵם כֶּעָפָר לָדֻשׁ}} ({{תנ"ך|מלכים ב|יג|ז}}).|כיוון=ימין}}; | ||
#דאס קעניגרייך פון "גו-אַ-אַ", אידענטיפיצירט אלס גְבָל, האט געשיקט 500 זעלנער; | #דאס קעניגרייך פון "גו-אַ-אַ", אידענטיפיצירט אלס גְבָל, האט געשיקט 500 זעלנער; | ||
#דאס לאנד "מו-אוס-ראַ", אידענטיפיצירט אלס מאסורא, וואס איז דער אויסגאנג פונעם דידען טייך, האט געשיקט 1000 זעלנער; | #דאס לאנד "מו-אוס-ראַ", אידענטיפיצירט אלס מאסורא, וואס איז דער אויסגאנג פונעם דידען טייך, האט געשיקט 1000 זעלנער; | ||
| שורה 50: | שורה 48: | ||
#קעניג בעשא בן רחוב פון עמון האט געשיקט 100 זעלנער. | #קעניג בעשא בן רחוב פון עמון האט געשיקט 100 זעלנער. | ||
לויט די מאנאליט איז ישראל'ס ארמיי געווען די צווייט גרעסטע אין דעם בונד (נאך דמשק) און האט געהאט די גרעסטע רייטוואגן קראפט פון אלע ארמייען פון דעם בונד. אבער לויט מאנכע פארשער איז דאס נישט מסתבר, און לויט זיי איז די צאל וועגענער אין אחאב'ס קרעפטן מסתמא געווען נענטער צו ערגעץ אין די הונדערטער (באזירט אויף ארכעאלאגישע אויסגראבונגען אין דער געגנט, און די יסודות פון שטאַלן וואס מען האט געטראפן). דער ארכעאלאג נדב נאמן גלייבט אז עס איז א טעות סופר פארגעלייגט אז ער האט געשיקט 200 אנשטאט 2000 וועגענער. נאך א מעגליכע ערקלערונג איז אז די קרעפטן וואס מען רעכנט צו אחאב שליסן איין די וואס געהערן צו זיינע פארבינדעטע, ווי למשל דאס מלכות יהודה, צור, און מואב, כאטש די קעניגרייכן ווערן נישט דערמאנט אין דעם מאנומענט{{הערה|[https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Qarqar Battle of Qarqar], ענגליש וויקיפעדיע.}}. | |||
==די שלאכט== | |||
די שלאכט לויט שלמנאסר: | די שלאכט לויט שלמנאסר: | ||
<blockquote>מיט די העכסטע קרעפטן וואס אשור מיין האר האט מיר געגעבן און מיט די מעכטיגע וואפן וואס דער געטליכער סטאנדארט וואס גייט פאר מיר האט מיר געגעבן, האב איך מיט זיי געקעמפט. איך האב זיי באזיגט פון דער שטאט קארקאר ביז דער שטאט גילזאַו. איך האב געזיגט מיט'ן שווערד 14,000 זעלנער, זייערע קעמפער. ווי אדד האב איך אויף זיי אראפגעלאזט א פארניכטנדיגע מבול. איך האב צעשפרייט זייערע קערפער און אנגעפילן דעם פלוין. איך האב אומגעברענגט מיט'ן שווערד זייערע גרויסע קרעפטן. איך האב געמאכט זייער בלוט פליסן אין די טאלן. דאס פעלד איז געווען צו קליין אויף צו לייגן זייערע קערפער; דאס ברייטע פעלד איז געווען פארנומען מיט זיי באערדיגן. איך האב פארשטאפט דעם אָראָנטעס טייך מיט זייערע קערפער ווי מיט א דאמבע. אין מיטן דער שלאכט האב איך זיי אוועקגענומען וועגענער, רייטער, און גרופעס פערד{{הערה|{{Cite web |title=Qarqar (853 BCE)|url=https://www.livius.org/articles/battle/qarqar-853-bce/ |access-date=2024-05-18 |website=Livius.org}} | <blockquote>מיט די העכסטע קרעפטן וואס אשור מיין האר האט מיר געגעבן און מיט די מעכטיגע וואפן וואס דער געטליכער סטאנדארט וואס גייט פאר מיר האט מיר געגעבן, האב איך מיט זיי געקעמפט. איך האב זיי באזיגט פון דער שטאט קארקאר ביז דער שטאט גילזאַו. איך האב געזיגט מיט'ן שווערד 14,000 זעלנער, זייערע קעמפער. ווי אדד האב איך אויף זיי אראפגעלאזט א פארניכטנדיגע מבול. איך האב צעשפרייט זייערע קערפער און אנגעפילן דעם פלוין. איך האב אומגעברענגט מיט'ן שווערד זייערע גרויסע קרעפטן. איך האב געמאכט זייער בלוט פליסן אין די טאלן. דאס פעלד איז געווען צו קליין אויף צו לייגן זייערע קערפער; דאס ברייטע פעלד איז געווען פארנומען מיט זיי באערדיגן. איך האב פארשטאפט דעם אָראָנטעס טייך מיט זייערע קערפער ווי מיט א דאמבע. אין מיטן דער שלאכט האב איך זיי אוועקגענומען וועגענער, רייטער, און גרופעס פערד{{הערה|{{Cite web |title=Qarqar (853 BCE)|url=https://www.livius.org/articles/battle/qarqar-853-bce/ |access-date=2024-05-18 |website=Livius.org}}.}}. </blockquote> | ||
עס איז אבער צום באמערקן, אז די קעניגליכע אויפשריפטן פון יענע צייט זענען באקאנט אלס אומפארלעסליך. זיי אנערקענען קיינמאל נישט קיין דורכפאלן, און צומאל דערציילן זיי איבער זיך זיגן וואס זענען טאקע געוואונען געווארן, אבער דורך זייערע עלטערן אדער פארגייער. אויב שלמנאסר האט געוואונען א קלארן זיג ביי קארקאר, האט דאס נישט גלייך געפירט צו ווייטערע אשורישע אינוואזיעס אין סיריע{{הערה|{{Cite book|last=Malamat|first=Abraham|url=https://books.google.com/books?id=2kSovzudhFUC&pg=PA121|title=A History of the Jewish People|date=1976|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-39731-6|page=121}}.}}. פון אשורישע פארצייכענונגען איז קלאר אז ער האט געפירט שלאכטן אין דער געגנט נאך עטליכע מאל אין די פאלגנדע צען יאר, קעמפנדיג קעגן הדדעזר זעקס מאל, וואס איז געווען געשטיצט דורך אירכולעני פון חמת כאטש צוויי מאל. שלמנאסר'ס קעגנער האבן זיך געהאלטן אויף זייערע טראנען נאך דער שלאכט: כאטש אחאב פון ישראל איז געשטארבן באלד דערנאך אין אן אומאפהענגיגע שלאכט, איז הדדעזר געווען קעניג פון דמשק ביז כאטש 841 פאר דער ציווילער רעכענונג. | עס איז אבער צום באמערקן, אז די קעניגליכע אויפשריפטן פון יענע צייט זענען באקאנט אלס אומפארלעסליך. זיי אנערקענען קיינמאל נישט קיין דורכפאלן, און צומאל דערציילן זיי איבער זיך זיגן וואס זענען טאקע געוואונען געווארן, אבער דורך זייערע עלטערן אדער פארגייער. אויב שלמנאסר האט געוואונען א קלארן זיג ביי קארקאר, האט דאס נישט גלייך געפירט צו ווייטערע אשורישע אינוואזיעס אין סיריע{{הערה|{{Cite book|last=Malamat|first=Abraham|url=https://books.google.com/books?id=2kSovzudhFUC&pg=PA121|title=A History of the Jewish People|date=1976|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-39731-6|page=121}}.}}. פון אשורישע פארצייכענונגען איז קלאר אז ער האט געפירט שלאכטן אין דער געגנט נאך עטליכע מאל אין די פאלגנדע צען יאר, קעמפנדיג קעגן הדדעזר זעקס מאל, וואס איז געווען געשטיצט דורך אירכולעני פון חמת כאטש צוויי מאל. שלמנאסר'ס קעגנער האבן זיך געהאלטן אויף זייערע טראנען נאך דער שלאכט: כאטש אחאב פון ישראל איז געשטארבן באלד דערנאך אין אן אומאפהענגיגע שלאכט, איז הדדעזר געווען קעניג פון דמשק ביז כאטש 841 פאר דער ציווילער רעכענונג. | ||
==באדייט אין מיליטערישער היסטארישע== | ==באדייט אין מיליטערישער היסטארישע== | ||
די שלאכט באצייכנט א באדייטנדן קאפיטל אין מיליטערישער היסטאריע. דער פארבאנד ביי קארקאר האט געשטעלט א באדייטנדן פּרעצעדענט פאר | די שלאכט באצייכנט א באדייטנדן קאפיטל אין מיליטערישער היסטאריע. דער פארבאנד ביי קארקאר האט געשטעלט א באדייטנדן פּרעצעדענט פאר א געמיינזאמע פארטיידיגונג קעגן אן אגרעסיווער אימפעריע, ארויסווייזנדיג די מעגליכקייט פאר א קאארדינירטע מולטי-שטאַט ווידערשטאנד{{הערה|שם=ארכע}}. | ||
אזי אויך איז דאס געווען איינע פון די גרעסטע רייט-וועגענער שלאכטן אין היסטאריע. וועגענער זענען דאן געווען מער עפעקטיוו ווי רייטער, ווייל די אפוועזנהייט פון שטיגן | אזי אויך איז דאס געווען איינע פון די גרעסטע רייט-וועגענער שלאכטן אין היסטאריע. וועגענער זענען דאן געווען מער עפעקטיוו ווי רייטער, ווייל די אפוועזנהייט פון זאטלען און שטיגן האט געמאכט דעם רייטער'ס זיץ ווייניגער סטאביל, ווי אויף באגרעניצט די צאל וואפנס. מלכות ישראל אונטער אחאב בפרט האט זיך שטארק פארלאזט אויף וועגענער ווי איידער אויף רייטער, און דאס מיינט אז זיי האבן געהאט עקפערטיז אין פאבריצירן, אויפהאלטן, און נוצן רייט-וועגענער. די רעזולטאטן פון קארקאר און נאכפאלגנדע שלאכטן האבן עווענטועל געטריבן די אשורים, וועלכע האבן בעיקר גענוצט רייטער, צו אנטוויקלען דעם זאטל, און דאס האט בייגעשטייערט צום נידערגאנג וועגענער און דעם אויפשטייג פון רייטער אין דער אלטערטום ביזן סוף פונעם 8'טן יארהונדערט פצ"ר{{הערה|[[#Olshanetsky|Olshanetsky]], 2020, 36–37.}}. | ||
<!-- | <!-- | ||
==אפוועזנהייט פון תנ"ך== | ==אפוועזנהייט פון תנ"ך== | ||
| שורה 80: | שורה 80: | ||
{{רעפערענצן|יישור=שמאל}} | {{רעפערענצן|יישור=שמאל}} | ||
[[קאטעגאריע:שלאכטן]] | |||
[[קאַטעגאָריע:מלכות ישראל]] | |||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | |||
[[he:קרב קרקר]] | [[he:קרב קרקר]] | ||