בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,426
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
|||
| (2 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 14: | שורה 14: | ||
דער נאמען שרה/שרי ווערט דערמאנט 55 מאל אין די תורה, נאכגעפאלגט מיט רחל (47), לאה (34), און רבקה (30){{הערה|אברהם אבן שושן, '''קונקורדנציה חדשה'''}}. דאקעגן, איז רבקה'ס לעבנס געשיכטע דאס מערסטע דעטאלירט און די מערסטע פסוקים באציען זיך דירעקט צו איר (50), נאכגעפאלגט מיט רחל (46), לאה (28), און שרה (16){{הערה|אבינועם ספיר, '''מה מסתיר התנ"ך''', הוצאת ידיעות אחרונות, 2017, עמ' 98}}. | דער נאמען שרה/שרי ווערט דערמאנט 55 מאל אין די תורה, נאכגעפאלגט מיט רחל (47), לאה (34), און רבקה (30){{הערה|אברהם אבן שושן, '''קונקורדנציה חדשה'''}}. דאקעגן, איז רבקה'ס לעבנס געשיכטע דאס מערסטע דעטאלירט און די מערסטע פסוקים באציען זיך דירעקט צו איר (50), נאכגעפאלגט מיט רחל (46), לאה (28), און שרה (16){{הערה|אבינועם ספיר, '''מה מסתיר התנ"ך''', הוצאת ידיעות אחרונות, 2017, עמ' 98}}. | ||
איבער די דריי שפעטערע אמהות ווערט דערמאנט אין די תורה וועמענס טעכטער זיי זענען געווען, מיט רבקה זייענדיג די איינציגסטע וואס איר געבורט ווערט דערמאנט אין די תורה{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כב|כג}}}}. שרה'ס אפשטאם שטייט נישט ארויס, אבער אברהם האט זיך פארענטפערט פאר [[אבימלך מלך גרר|אבימלך]] אז זי איז זיין "שוועסטער" פון טאטע'ס זייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כ|יב | איבער די דריי שפעטערע אמהות ווערט דערמאנט אין די תורה וועמענס טעכטער זיי זענען געווען, מיט רבקה זייענדיג די איינציגסטע וואס איר געבורט ווערט דערמאנט אין די תורה{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כב|כג}}}}. שרה'ס אפשטאם שטייט נישט ארויס, אבער אברהם האט זיך פארענטפערט פאר [[אבימלך מלך גרר|אבימלך]] אז זי איז זיין "שוועסטער" פון טאטע'ס זייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כ|יב}}}}. חז"ל ערקלערן אז זי איז געווען א טאכטער פון [[הרן]] דער זון פון [[תרח]]{{הערה|{{בבלי|מגילה|יד|א}}}}; לויט דעם זענען אלע אמהות געווען פון די זעלבע משפחה, און זיי זענען אלע געברענגט געווארן פון חוץ לארץ קיין ארץ ישראל. | ||
שרה איז די איינציגסטע פון די אמהות – און די איינציגסטע פרוי אין די תורה בכלל – וואס איר עלטער ווערט קלאר דערמאנט{{הערה|זעט: דרשות ופירושי רבינו יונה, פרשת חיי שרה, אז צוליב איר גרויסע מעלה שטייט [[פרשת חיי שרה|א גאנצע פרשה]] אין די תורה איבער אירע לעבנס-יארן, פטירה און קבורה, א כבוד וואס איז נישט געטון געווארן צו קיין אנדערע פרוי. זעט אויך פירוש רבי יוסף בכור שור, דארט, אז שרה איז געווען חשוב'ער ווי די אנדערע פרויען וואס זייער פטירה ווערט דערמאנט אין די תורה ([[דבורה מינקת רבקה]], רחל, [[מרים הנביאה]]), און דעריבער שטייען נאר אירע יארן.}}. חז"ל דרוקן זיך אויס אז זי איז געווען די עיקר פון די אמהות, זייענדיג די ערשטע{{הערה|{{מדרש רבה|במדבר|יד|יא}}}}. | שרה איז די איינציגסטע פון די אמהות – און די איינציגסטע פרוי אין די תורה בכלל – וואס איר עלטער ווערט קלאר דערמאנט{{הערה|זעט: דרשות ופירושי רבינו יונה, פרשת חיי שרה, אז צוליב איר גרויסע מעלה שטייט [[פרשת חיי שרה|א גאנצע פרשה]] אין די תורה איבער אירע לעבנס-יארן, פטירה און קבורה, א כבוד וואס איז נישט געטון געווארן צו קיין אנדערע פרוי. זעט אויך פירוש רבי יוסף בכור שור, דארט, אז שרה איז געווען חשוב'ער ווי די אנדערע פרויען וואס זייער פטירה ווערט דערמאנט אין די תורה ([[דבורה מינקת רבקה]], רחל, [[מרים הנביאה]]), און דעריבער שטייען נאר אירע יארן.}}. חז"ל דרוקן זיך אויס אז זי איז געווען די עיקר פון די אמהות, זייענדיג די ערשטע{{הערה|{{מדרש רבה|במדבר|יד|יא}}}}. | ||
דריי פון די פיר אמהות – שרה, רבקה און רחל – ווערן באצייכנט אין די תורה מיט זייער שיינקייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יב|יא | דריי פון די פיר אמהות – שרה, רבקה און רחל – ווערן באצייכנט אין די תורה מיט זייער שיינקייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יב|יא}}; {{תנ"ך|בראשית|כד|טז|אן=ספר}}; {{תנ"ך|בראשית|כט|יז|אן=ספר}}.}}. אויף לאה שטייט אז אירע אויגן זענען געווען "רכות"{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כט|יז|אן=ספר}}}}, וואס ווערט פארשידענארטיג אפגעטייטשט דורך די מפרשים{{הערה|[[אונקלוס]], [[רב סעדיה גאון]], רבי יוסף קרא, רבינו מיוחס און [[רבי יעקב בן אשר|פירוש הטור]] אויף {{תנ"ך|בראשית|כט|יז|אן=ספר}} טייטשן עס אלס אויסדרוק פון שיינקייט. דער רשב"ם און דעת זקנים, דארט, לייגן צו אז אירע שיינע אויגן האבן באשיינט איר גאנצן געזיכט (ווי {{בבלי|תענית|כד|א}}). [[רבי אברהם אבן עזרא]], [[רש"י]] און [[רד"ק]], דארט, טייטשן עס מיטן פארקערטן באדייט.}}. | ||
דריי פון די פיר אמהות – שרה, רבקה און רחל – זענען געהאלפן געווארן מיט קינדער נאר נאך אסאך [[עקרה|קינדערלאזע]] יארן. אין מדרש שטייט אז אויך לאה איז געווען אן עקרה פון איר נאטור, נאר א נס איז געשען און זי איז גלייך פארהיילט געווארן{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כט|לא|מפרש=מדרש שכל טוב}}; פסיקתא דרב כהנא פסקה כ' רני עקרה.}}. עס זענען פארהאן אסאך ערקלערונגען אין [[מדרש]] און אין ספרי מחשבה אויף די ערשיינונג פון קינדערלאזיגקייט ביי די אמהות{{הערה|1=[https://ybm.org.il/Admin/uploaddata/LessonsFiles/Resource/7526.pdf למה נתעקרו האמהות?], אין וועבזייטל ישיבת ברכת משה;{{ש}}{{ | דריי פון די פיר אמהות – שרה, רבקה און רחל – זענען געהאלפן געווארן מיט קינדער נאר נאך אסאך [[עקרה|קינדערלאזע]] יארן. אין מדרש שטייט אז אויך לאה איז געווען אן עקרה פון איר נאטור, נאר א נס איז געשען און זי איז גלייך פארהיילט געווארן{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כט|לא|מפרש=מדרש שכל טוב}}; פסיקתא דרב כהנא פסקה כ' רני עקרה.}}. עס זענען פארהאן אסאך ערקלערונגען אין [[מדרש]] און אין ספרי מחשבה אויף די ערשיינונג פון קינדערלאזיגקייט ביי די אמהות{{הערה|1=[https://ybm.org.il/Admin/uploaddata/LessonsFiles/Resource/7526.pdf למה נתעקרו האמהות?], אין וועבזייטל ישיבת ברכת משה;{{ש}}{{לינק|אדרעס=https://daat.org.il/shut/למה-האמהות-היו-עקרות/|קעפל=למה האמהות היו עקרות?|זייטל=דעת - לימודי יהדות באור החסידות|דאטום=דעצעמבער 28, 2015}};{{ש}}[https://tora.us.fm/tnk1/messages/ljon_jorj_eqr_0.html#_ftn1 עקרות ולידה בתנ"ך], אויף אתר הניווט בתנ"ך}}. פון די באקאנטע איז דער טעם אין מדרש, וויבאלד השי"ת גליסט צו הערן זייערע תפילות{{הערה|1={{מדרש רבה|בראשית|מה|ד}}: ולמה נתעקרו אמהות? רבי לוי בשם רבי שילא, רבי חלבו משם רבי יוחנן: שהקב"ה מתאוה לתפילתן ולשיחתן. יוֹנָתִי בְּחַגְוֵי הַסֶּלַע ({{תנ"ך|שיר השירים|ב|יד}}), למה עיקרתי אתכם? בשביל הַרְאִינִי אֶת מַרְאַיִךְ הַשְׁמִיעִינִי אֶת קוֹלֵךְ". זעט דארט נאך טעמים; זעט אויך {{בבלי|יבמות|סד|ב}}; {{תנא דבי אליהו|רבא|יח|ז}}.}}, אדער כדי צו פארקירצן די צייט פון [[שיעבוד מצרים]]{{הערה|{{רבה|בראשית|מה|ד}}, און {{תנחומא|ויצא|ז}}}}. דאס וויכטיגקייט פון די אמהות און זייער ראלע אין דאס געבורט פון זייערע קינדער אין די תורה איז אין קאנטראסט צו די רעלאטיווע אפוועזנהייט פון די מוטער אין אנדערע אור־אלטע ליטעראטור פון מיטל-מזרח וועלכע רעדן זיך פון געבורטן, אריינגערעכנט יחוס ביימער{{הערה|Finlay, Timothy D. ''The Birth Report Genre in the Hebrew Bible'', 41-42|כיוון=שמאל}}. | ||
אלע אמהות זענען נפטר געווארן ביים לעבן פון זייערע מענער{{הערה|תוספות השלם, פרשת חיי שרה. זעט דארט אז אזוי איז ביי נשים כשרות.}}. שרה, רבקה און לאה זענען באגראבן געווארן נעבן זייערע מענער אין [[מערת המכפלה]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|מט|לא}}}}, אבער רחל איז באערדיגט געווארן אליין אין [[קבר רחל]] וואס איז אין [[בית לחם]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|לה|יט|כא}}}}. בלהה און זלפה זענען לויט טייל מקורות באערדיגט געווארן אין [[טבריה]] אין וואס ווערט גערופן [[קבר האמהות]]{{הערה|אברהם מנחם מענדל מאהר, '''מבשרת ציון''', עמוד 40, בשם יש אומרים}}. | אלע אמהות זענען נפטר געווארן ביים לעבן פון זייערע מענער{{הערה|תוספות השלם, פרשת חיי שרה. זעט דארט אז אזוי איז ביי נשים כשרות.}}. שרה, רבקה און לאה זענען באגראבן געווארן נעבן זייערע מענער אין [[מערת המכפלה]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|מט|לא}}}}, אבער רחל איז באערדיגט געווארן אליין אין [[קבר רחל]] וואס איז אין [[בית לחם]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|לה|יט|כא}}}}. בלהה און זלפה זענען לויט טייל מקורות באערדיגט געווארן אין [[טבריה]] אין וואס ווערט גערופן [[קבר האמהות]]{{הערה|אברהם מנחם מענדל מאהר, '''מבשרת ציון''', עמוד 40, בשם יש אומרים}}. | ||
| שורה 28: | שורה 28: | ||
[[חז"ל]]{{הערה|{{ילקוט שמעוני|בראשית|קל}}}} זאגן אז די אמהות זענען געווען [[נביא]]ות. [[רבי חנינא בן פזי]] לערנט דאס פון דעם וואס רחל האט געבעטן {{ציטוטון|יֹסֵף ה' לִי בֵּן אַחֵר|{{תנ"ך|בראשית|ל|כד}}}}. פון דעם וואס זי האט נישט געבעטן "נאך קינדער", ווייזט אויס אז זי האט געוואוסט אז יעקב גייט געבוירן נאר נאך איין זון, און זי האט מתפלל געווען אז דער זון זאל ארויסקומען פון איר{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|עב|ו}}}}. פארט ווערט אבער נאר שרה אויסגערעכנט צווישן די שבע נביאות{{הערה|{{בבלי|מגילה|יד|א}}. זעט שפתי חכמים אויף {{תנ"ך|בראשית|כט|לד|מפרש=רש"י}} אז דאס איז ווייל שרה איז געווען גרעסער ווי אברהם אין נבואה, אנדערש ווי די אנדערע אמהות קעגן די אבות, אדער אז שרה האט נבואה געזאגט אויך פאר אנדערע.}}. | [[חז"ל]]{{הערה|{{ילקוט שמעוני|בראשית|קל}}}} זאגן אז די אמהות זענען געווען [[נביא]]ות. [[רבי חנינא בן פזי]] לערנט דאס פון דעם וואס רחל האט געבעטן {{ציטוטון|יֹסֵף ה' לִי בֵּן אַחֵר|{{תנ"ך|בראשית|ל|כד}}}}. פון דעם וואס זי האט נישט געבעטן "נאך קינדער", ווייזט אויס אז זי האט געוואוסט אז יעקב גייט געבוירן נאר נאך איין זון, און זי האט מתפלל געווען אז דער זון זאל ארויסקומען פון איר{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|עב|ו}}}}. פארט ווערט אבער נאר שרה אויסגערעכנט צווישן די שבע נביאות{{הערה|{{בבלי|מגילה|יד|א}}. זעט שפתי חכמים אויף {{תנ"ך|בראשית|כט|לד|מפרש=רש"י}} אז דאס איז ווייל שרה איז געווען גרעסער ווי אברהם אין נבואה, אנדערש ווי די אנדערע אמהות קעגן די אבות, אדער אז שרה האט נבואה געזאגט אויך פאר אנדערע.}}. | ||
חז"ל דרש'ענען אז דער זכות פון די אמהות איז אויך אין כלל פון [[זכות אבות]]{{הערה|{{ספריא|2= | חז"ל דרש'ענען אז דער זכות פון די אמהות איז אויך אין כלל פון [[זכות אבות]]{{הערה|{{ספרא|ויקרא|כו|מב}} ({{ספריא|2=פרשת בחוקותי, פרק ח|3=Sifra%2C_Bechukotai%2C_Chapter_8.8}}); {{בבלי|ראש השנה|יא|א}}.}}, כאטש די השגחה פון השי"ת צוליב די אבות איז ווי פון פענסטערס און צוליב די אמהות ווי פון שפאלטנס{{הערה|{{מדרש רבה|במדבר|יא|ג}}}}. | ||
דער [[מדרש]] ערקלערט אז די [[ארבעה מינים]] זענען מרמז קעגן די אמהות: [[אתרוג|פרי עץ הדר]] קעגן שרה, וואס איז געווען באשיינט מיט עלטער; דער [[לולב]], וואס טראגט פרוכט און שטעכערס, קעגן רבקה וואס האט געבוירן יעקב און עשו; דער [[הדס]], באקרוינט מיט פילע בלעטער, קעגן לאה וועלכע האט געהאט פיל קינדער; און די [[ערבה]], וואס ווערט שנעל פארטרוקנט, קעגן רחל וואס איז נפטר געווארן פריער ווי איר שוועסטער{{הערה|{{מדרש רבה|ויקרא|ל|י}}}}. | דער [[מדרש]] ערקלערט אז די [[ארבעה מינים]] זענען מרמז קעגן די אמהות: [[אתרוג|פרי עץ הדר]] קעגן שרה, וואס איז געווען באשיינט מיט עלטער; דער [[לולב]], וואס טראגט פרוכט און שטעכערס, קעגן רבקה וואס האט געבוירן יעקב און עשו; דער [[הדס]], באקרוינט מיט פילע בלעטער, קעגן לאה וועלכע האט געהאט פיל קינדער; און די [[ערבה]], וואס ווערט שנעל פארטרוקנט, קעגן רחל וואס איז נפטר געווארן פריער ווי איר שוועסטער{{הערה|{{מדרש רבה|ויקרא|ל|י}}}}. | ||
| שורה 34: | שורה 34: | ||
אין די ספרי מחשבה שטייט אז אויך די [[ארבע כוסות]] זענען קעגן די אמהות{{הערה|[[רבי יהודה ליוואי]], גבורות ה', סוף פרק ס'}}: דער ערשטער כוס, אויף וואס מען מאכט א ברכה [[קידוש|אשר בחר בנו מכל עם]], איז קעגן שרה וועלכע האט [[גר|מגייר]] געווען פרויען; די צווייטע כוס, אויף וועלכע מען פארציילט די [[הגדה של פסח]] וואס הייבט אן מיט גנות און ענדיגט מיט שבח, איז קעגן רבקה וואס האט אנגעהויבן מיט עשו און געענדיגט מיט יעקב; רחל, די עקרת הבית צוליב וועמען די ברכה קומט, און וואס איר זון [[יוסף]] האט יעדן געשפייזט, איז קעגן דער דריטער כוס פון [[ברכת המזון]]; און דער פערטער כוס, פון [[הלל (דאווענען)|הלל]], איז קעגן לאה וועלכע האט געלויבט{{הערה|שני לוחות הברית, מסכת פסחים, מצה עשירה}}. | אין די ספרי מחשבה שטייט אז אויך די [[ארבע כוסות]] זענען קעגן די אמהות{{הערה|[[רבי יהודה ליוואי]], גבורות ה', סוף פרק ס'}}: דער ערשטער כוס, אויף וואס מען מאכט א ברכה [[קידוש|אשר בחר בנו מכל עם]], איז קעגן שרה וועלכע האט [[גר|מגייר]] געווען פרויען; די צווייטע כוס, אויף וועלכע מען פארציילט די [[הגדה של פסח]] וואס הייבט אן מיט גנות און ענדיגט מיט שבח, איז קעגן רבקה וואס האט אנגעהויבן מיט עשו און געענדיגט מיט יעקב; רחל, די עקרת הבית צוליב וועמען די ברכה קומט, און וואס איר זון [[יוסף]] האט יעדן געשפייזט, איז קעגן דער דריטער כוס פון [[ברכת המזון]]; און דער פערטער כוס, פון [[הלל (דאווענען)|הלל]], איז קעגן לאה וועלכע האט געלויבט{{הערה|שני לוחות הברית, מסכת פסחים, מצה עשירה}}. | ||
אין טייל מקורות ווערט דערמאנט אז דער פיר-שפיציגער [[ש]]ין אויף איין זייט פון די [[תפילין|תפילין של ראש]] איז קעגן די פיר אמהות{{הערה|מגלה עמוקות, פרשת קדושים; [[רבי מנחם עזריה|רמ"ע מפאנו]], מאמר קשיטה סימן ע"ה. געברענגט אין {{שלחן ערוך|אורח חיים|לב|מפרש=אליה רבה}} | אין טייל מקורות ווערט דערמאנט אז דער פיר-שפיציגער [[ש]]ין אויף איין זייט פון די [[תפילין|תפילין של ראש]] איז קעגן די פיר אמהות{{הערה|מגלה עמוקות, פרשת קדושים; [[רבי מנחם עזריה|רמ"ע מפאנו]], מאמר קשיטה סימן ע"ה. געברענגט אין {{שלחן ערוך|אורח חיים|לב|מפרש=אליה רבה|סק=סה}}.}}. | ||
==אין ליטורגיע== | ==אין ליטורגיע== | ||
עס איז איינגעפירט אין פיל ערטער אז א טאטע ווינטשט זיין טאכטער "ישימך אלקים כשרה, רבקה, רחל, ולאה" ווען ער בענטשט איר [[שבת|פרייטאג צונאכטס]]{{הערה|דער נוסח איז ערשט דערמאנט דורך [[רבי יאיר חיים בכרך]], מקור חיים, סימן ע"ר}}. ביי [[יזכור]] דערמאנט מען די נעמען פון די אמהות, און אין געוויסע נוסחאות פון [[מי שברך]] פאר א פרוי, ווי פאר מקשה לילד אדער א חולה, ווערן זיי אויך דערמאנט{{הערה|1={{כתיב|סדור מנהג אשכנז המזרחי לכל השנה|990000445330205171 | עס איז איינגעפירט אין פיל ערטער אז א טאטע ווינטשט זיין טאכטער "ישימך אלקים כשרה, רבקה, רחל, ולאה" ווען ער בענטשט איר [[שבת|פרייטאג צונאכטס]]{{הערה|דער נוסח איז ערשט דערמאנט דורך [[רבי יאיר חיים בכרך]], מקור חיים, סימן ע"ר}}. ביי [[יזכור]] דערמאנט מען די נעמען פון די אמהות, און אין געוויסע נוסחאות פון [[מי שברך]] פאר א פרוי, ווי פאר מקשה לילד אדער א חולה, ווערן זיי אויך דערמאנט{{הערה|1={{כתיב|סדור מנהג אשכנז המזרחי לכל השנה|990000445330205171|Fol. 009r|26731092}}, מערקט אין צווייטן מי שברך פעלט רחל, און שטייט חנה; זעט אויך אין די מאמרים [https://www.nli.org.il/he/articles/RAMBI990005827850705171/NLI געלינקט דא]}}. | ||
אין פילע [[תחינות]] ווערן דערמאנט די אמהות ווי למשל אין די "תחנה אמהות" פארפאסט דורך די געלערנטע [[שרה רבקה רחל לאה הורוויץ]] (ת"ק יארן), טאכטער פון רבי יוקל פון גלוגא, אויף אידיש און אראמיש){{הערה|{{אייוועלט|59495|מרת שרה רבקה רחל לאה בת הרב גאון יעקב סג"ל - בעמח"ס תחנה אמהות}}}}. | אין פילע [[תחינות]] ווערן דערמאנט די אמהות ווי למשל אין די "תחנה אמהות" פארפאסט דורך די געלערנטע [[שרה רבקה רחל לאה הורוויץ]] (ת"ק יארן), טאכטער פון רבי יוקל פון גלוגא, אויף אידיש און אראמיש){{הערה|{{אייוועלט|59495|מרת שרה רבקה רחל לאה בת הרב גאון יעקב סג"ל - בעמח"ס תחנה אמהות}}}}. | ||
| שורה 44: | שורה 44: | ||
==צו ליינען מער== | ==צו ליינען מער== | ||
* Woolstenhulme, Katie Jayne, [ | * Woolstenhulme, Katie Jayne, [https://etheses.dur.ac.uk/12197/1/Thesis_Final_KJW.pdf "The Role and Status of the Biblical Matriarchs in Genesis Rabbah"], Durham theses, Durham University, 2017 | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||