אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:רבי צבי הירש פרידמאן פון ליסקא"
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט|מנחם אב}} | {{דרעפט|מנחם אב}} | ||
'''רבי צבי הירש פרידמאן | {{אישיות רבנית | ||
| תאריך לידה עברי = [[ה' באייר]] [[ה'תקס"ח]] | |||
| תאריך פטירה עברי = [[י"ד באב]] [[ה'תרל"ד]] | |||
| השתייכות = [[תנועת החסידות]] | |||
| רביס = רבי [[רבי משה טייטלבוים (ישמח משה)|רבי משה טייטלבוים]],{{ש}} [[רבי חיים האלבערשטאם]] | |||
| תלמידיו = [[רבי ישעיה שטיינער]] | |||
| ספרים = "אך פרי תבואה", "הישר והטוב" | |||
| טאטע = ר' אהרן | |||
| מאמע = שרה | |||
| ווייב = קלרה קריינטשא | |||
| תאריך לידה = [[2 במאי]] [[1808]] | |||
| תאריך פטירה = [[28 ביולי]] [[1874]] | |||
}} | |||
'''רבי צבי הירש פרידמאן פון ליסקא''' (ה' אייר ה'תקס"ח, 2טן מאי 1808 – י"ד באב ה'תרל"ד, 28טן יולי 1874), באקאנט אויך אלס '''רבי הערשעלע ליסקער''', איז געווען איינער פון די הויפט פירער פון דער חסידישער באוועגונג אין אונגארן אין 19טן יארהונדערט. ער איז געבוירן אין סאטאָראַליאויהעל ([[איהעל|אויהעל]]) און נסתלק און באערדיגט געווארן אין ליסקא (Olaszliszka), א דאָרף אין באָרשאָד-אַבאַאוּי-זעמפּלען געגנט, אונגארן. | |||
==ביאגראפיע== | ==ביאגראפיע== | ||
רבי צבי הירש איז געבוירן געווארן אין אוהעל צו זיינע עלטערן דער צדיק נסתר{{הערה|{{אנצ דעת|155|צבי הירש מליסקה}}}} ר' אהרן פרישמאן און שרה ("די בעקערין"), די טאכטער פון רפאל. זיין פאטער ר' אהרן איז געווען באקאנט אלס א צדיק נסתר{{מקור|מאדנע פאראדאקס...}}. ר' הערשעלע האט געענדערט זיין פאמיליע נאמען פון פרישמאן צו פרידמאן כדי אויסצומיידן גיוס אין דער ארמיי. ער איז פאר'יתומ'ט געווארן פון פאטער אין א יונגן עלטער. ער איז אויפגעוואקסן אינעם הויז פון [[רבי משה טייטלבוים (ישמח משה)|רבי משה טייטלבוים]], דער בעל "ישמח משה" פון אויהעל, און איז שפּעטער געווארן זיין הויפּט תלמיד. ער האט אויך פאָרגעזעצט זיין תורה לערנען אין דער ישיבה פון [[רבי צבי הירש העלער]] (חריף) אין [[באניהאד|באָניהאַד]]. ער איז אויך געווען נאנט צו [[רבי חיים האלבערשטאם|רבי חיים האלבערשטאַם]] פון צאנז (דער "דברי חיים"), וועלכער האט שפּעטער געגעבן א הסכמה אויף זיין ספר "'''אך פרי תבואה'''". | |||
פון א יונגן עלטער ביז זיין פטירה, איז רבי צבי הירש פיל געפאָרן צו די חסידישע הויפן אין גאליציע און אוקראינע. ער האט באזוכט צדיקים ווי [[רבי ישראל פון רוזשין]], [[רבי מאיר פון פרעמישלאן]], [[רבי שלום פון בעלזא]], רבי חיים פון צאנז, און אנדערע אין שטעט ווי [[רבי צבי הירש פון רימאנאוו|רימאַנאָוו]], [[רבי נפתלי צבי הורוויץ|ראפּשיץ]], [[רבי אברהם יהושע העשיל (אפטא)|אַפּטא]], פרעמישלאן, רוזשין, סאדיגורא, [[רבי יצחק אייזיק סאפרין|קאמארנא]], [[רבי צבי הירש אייכנשטיין|זידיטשוב]] און [[רבי אליעזר הורוויץ|דזשיקוב]]. ער האט געזוכט צו ברענגען זייערע צוגאנגען און לעבנסשטייגער קיין אונגארן. | פון א יונגן עלטער ביז זיין פטירה, איז רבי צבי הירש פיל געפאָרן צו די חסידישע הויפן אין גאליציע און אוקראינע. ער האט באזוכט צדיקים ווי [[רבי ישראל פון רוזשין]], [[רבי מאיר פון פרעמישלאן]], [[רבי שלום פון בעלזא]], רבי חיים פון צאנז, און אנדערע אין שטעט ווי [[רבי צבי הירש פון רימאנאוו|רימאַנאָוו]], [[רבי נפתלי צבי הורוויץ|ראפּשיץ]], [[רבי אברהם יהושע העשיל (אפטא)|אַפּטא]], פרעמישלאן, רוזשין, סאדיגורא, [[רבי יצחק אייזיק סאפרין|קאמארנא]], [[רבי צבי הירש אייכנשטיין|זידיטשוב]] און [[רבי אליעזר הורוויץ|דזשיקוב]]. ער האט געזוכט צו ברענגען זייערע צוגאנגען און לעבנסשטייגער קיין אונגארן. | ||
| שורה 12: | שורה 25: | ||
אלס ליסקער רבי, האט רבי צבי הירש געהאט א באדייטנדן איינפלוס אדאנק זיין כאריזמאטישער פּערזענליכקייט. ער איז געווען בארימט אלס א "בעל מופת" (וואונדער רבי), און טויזנטער מענטשן פון גאנץ אונגארן און די שכנישע לענדער פלעגן שטראמען צו אים, זוכן זיין ברכה און עצה. פיל לעגענדעס זענען געווען ארום זיין לעבן. | אלס ליסקער רבי, האט רבי צבי הירש געהאט א באדייטנדן איינפלוס אדאנק זיין כאריזמאטישער פּערזענליכקייט. ער איז געווען בארימט אלס א "בעל מופת" (וואונדער רבי), און טויזנטער מענטשן פון גאנץ אונגארן און די שכנישע לענדער פלעגן שטראמען צו אים, זוכן זיין ברכה און עצה. פיל לעגענדעס זענען געווען ארום זיין לעבן. | ||
רבי צבי הירש איז געווען א געשעצטער תלמיד חכם. כאטש ער האט געהאט גוטע באציאונגען מיט רוב פון די אשכנזישע (נישט-חסידישע) [[ארטאדאקסיע|ארטאדאקסישע]] רבנים אין לאנד, איז ער אריינגעשלעפּט געווארן אין אן אויסערגעווענליך ביטערן מחלוקת מיט [[רבי ירמיה לעוו|הרב ירמיה לעוו]], דער רב פון אויהעל, וועלכער האט געפירט אן אומאופהערליכן קאַמף [[מתנגדים|קעגן חסידות]]. אין א בריוו צו א געמיינזאמען פריינד, האט רבי צבי הירש פארטיידיגט די חסידים און זייער צוגאנג צו לערנען, הגם ער האט מודה געווען אז טייל מאל זענען זייערע ריטואלן טאקע געווען חידושים. כאטש ער האט זיך אנגעשלאסן אינעם אולטראַ־ארטאדאקסישן לאַגער און אונטערגעשריבן זייער | רבי צבי הירש איז געווען א געשעצטער תלמיד חכם. כאטש ער האט געהאט גוטע באציאונגען מיט רוב פון די אשכנזישע (נישט-חסידישע) [[ארטאדאקסיע|ארטאדאקסישע]] רבנים אין לאנד, איז ער אריינגעשלעפּט געווארן אין אן אויסערגעווענליך ביטערן מחלוקת מיט [[רבי ירמיה לעוו|הרב ירמיה לעוו]], דער רב פון אויהעל, וועלכער האט געפירט אן אומאופהערליכן קאַמף [[מתנגדים|קעגן חסידות]]. אין א בריוו צו א געמיינזאמען פריינד, האט רבי צבי הירש פארטיידיגט די חסידים און זייער צוגאנג צו לערנען, הגם ער האט מודה געווען אז טייל מאל זענען זייערע ריטואלן טאקע געווען חידושים. כאטש ער האט זיך אנגעשלאסן אינעם אולטראַ־ארטאדאקסישן לאַגער און אונטערגעשריבן זייער מאניפעסט, דער באקאנטער מיהאלאוויצער פּסק דין אין תרכ"ו, איז ער נאָר געווען א ווידערוויליגער אליאירטער אין זייערע קאמפּיינס קעגן די נעאלאגן ביים צייט פונעם [[אידישער קאנגרעס|אידישן קאנגרעס]]{{הערה|Yehuda Aharon Horovitz, [https://encyclopedia.yivo.org/article/1577 Friedman, Tsevi Hirsh - YIVO Encyclopedia]|כיוון=שמאל}}. | ||
לגבי דאוונען, פלעגט רבי צבי הירש אליין דאוונען נוסח ספרד אין זיין בית המדרש. אבער, צוליב דעם דרוק פונעם ציבור וואס האט געוואלט אנהאלטן די טראדיציע פון די עלטערן, האט ער געלזאט בלייבן נוסח אשכנז אין דער הויפט שול אין ליסקא. געוויסע אנדערע אדמו"רים האבן זיך אויך אזוי געפירט. | לגבי דאוונען, פלעגט רבי צבי הירש אליין דאוונען נוסח ספרד אין זיין בית המדרש. אבער, צוליב דעם דרוק פונעם ציבור וואס האט געוואלט אנהאלטן די טראדיציע פון די עלטערן, האט ער געלזאט בלייבן נוסח אשכנז אין דער הויפט שול אין ליסקא. געוויסע אנדערע אדמו"רים האבן זיך אויך אזוי געפירט. | ||
| שורה 47: | שורה 60: | ||
*עס ווערט דערציילט א מערקווירדיגע מעשה ווען רבי הערשלע האט אַריינגעקוקט אין דער לבנה ביי א ליקוי לבנה (מון עקליפס). צוריקקומענדיג אין בית המדרש, האט ער געזאָגט תורה אויף דער גמרא "לבנה ליקה סימן רע לשונאים של ישראל" (א מון עקליפס איז א שלעכטער סימן פאַר די שונאים פון ישראל). פּלוצלונג האט ער אויסגעשריען מיט התלהבות: "בזמן שישראל עושין רצונו של הקדוש ברוך הוא אין מתיראין מכל אלו שנאמר ומאותות השמים אל תחתו" (ווען אידען טוען ג-ט ברוך הוא'ס רצון, דאַרפען זיי זיך פאַר גאָר ניט שרעקען). ער האט עטליכע מאָל איבערגעחזר'ט די ווערטער "ניט שרעקען, ניט שרעקען". | *עס ווערט דערציילט א מערקווירדיגע מעשה ווען רבי הערשלע האט אַריינגעקוקט אין דער לבנה ביי א ליקוי לבנה (מון עקליפס). צוריקקומענדיג אין בית המדרש, האט ער געזאָגט תורה אויף דער גמרא "לבנה ליקה סימן רע לשונאים של ישראל" (א מון עקליפס איז א שלעכטער סימן פאַר די שונאים פון ישראל). פּלוצלונג האט ער אויסגעשריען מיט התלהבות: "בזמן שישראל עושין רצונו של הקדוש ברוך הוא אין מתיראין מכל אלו שנאמר ומאותות השמים אל תחתו" (ווען אידען טוען ג-ט ברוך הוא'ס רצון, דאַרפען זיי זיך פאַר גאָר ניט שרעקען). ער האט עטליכע מאָל איבערגעחזר'ט די ווערטער "ניט שרעקען, ניט שרעקען". | ||
*א גרויסער עני (אָרימאַן) איז געקומען צו רבי הערשלע און זיך אויסגעוויינט איבער זיין גורל, אז נאך פיל שוועריקייטן איז אים געלונגען צו טון א שידוך פאַר זיין איינציגן טאכטער, אָבער ער קען נישט באַצאָלן דעם נדן (דאָוורי) וואָס ער האט זיך מתחייב געווען, און דער מחותן דראָעט אָפּצולזאגן דעם שידוך. רבי הערשלע האט באַקומען זייער רחמנות אויף אים און אים באַלד דערלאנגט דעם גאַנצן ריזיגן סומע וואָס איז געלעגן אויפ'ן טיש, פאַר נדן, וואונטשנדיג אז עס זאָל זיין מיט מזל און ברכה. | *א גרויסער עני (אָרימאַן) איז געקומען צו רבי הערשלע און זיך אויסגעוויינט איבער זיין גורל, אז נאך פיל שוועריקייטן איז אים געלונגען צו טון א שידוך פאַר זיין איינציגן טאכטער, אָבער ער קען נישט באַצאָלן דעם נדן (דאָוורי) וואָס ער האט זיך מתחייב געווען, און דער מחותן דראָעט אָפּצולזאגן דעם שידוך. רבי הערשלע האט באַקומען זייער רחמנות אויף אים און אים באַלד דערלאנגט דעם גאַנצן ריזיגן סומע וואָס איז געלעגן אויפ'ן טיש, פאַר נדן, וואונטשנדיג אז עס זאָל זיין מיט מזל און ברכה. | ||
==ביבליאגראפיע== | |||
*https://www.academia.edu/37564034/דרכי_הישר_והטוב_pdf | *https://www.academia.edu/37564034/דרכי_הישר_והטוב_pdf | ||
== רעפערענצן == | |||
{{רעפערענצן}} | |||
[[he:רבי צבי הירש מליסקא]] | [[he:רבי צבי הירש מליסקא]] | ||
רעוויזיע פון 14:01, 2 מאי 2025
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
| געבורט |
2 במאי 1808 ה' באייר ה'תקס"ח |
|---|---|
| פטירה |
28 ביולי 1874 י"ד באב ה'תרל"ד |
| ספרים | "אך פרי תבואה", "הישר והטוב" |
| השתייכות | תנועת החסידות |
| רבי'ס |
רבי רבי משה טייטלבוים, רבי חיים האלבערשטאם |
| תלמידים | רבי ישעיה שטיינער |
| ווייב | קלרה קריינטשא |
| טאטע | ר' אהרן |
| מאמע | שרה |
רבי צבי הירש פרידמאן פון ליסקא (ה' אייר ה'תקס"ח, 2טן מאי 1808 – י"ד באב ה'תרל"ד, 28טן יולי 1874), באקאנט אויך אלס רבי הערשעלע ליסקער, איז געווען איינער פון די הויפט פירער פון דער חסידישער באוועגונג אין אונגארן אין 19טן יארהונדערט. ער איז געבוירן אין סאטאָראַליאויהעל (אויהעל) און נסתלק און באערדיגט געווארן אין ליסקא (Olaszliszka), א דאָרף אין באָרשאָד-אַבאַאוּי-זעמפּלען געגנט, אונגארן.
ביאגראפיע
רבי צבי הירש איז געבוירן געווארן אין אוהעל צו זיינע עלטערן דער צדיק נסתר[1] ר' אהרן פרישמאן און שרה ("די בעקערין"), די טאכטער פון רפאל. זיין פאטער ר' אהרן איז געווען באקאנט אלס א צדיק נסתר[מקור פארלאנגט: מאדנע פאראדאקס...]. ר' הערשעלע האט געענדערט זיין פאמיליע נאמען פון פרישמאן צו פרידמאן כדי אויסצומיידן גיוס אין דער ארמיי. ער איז פאר'יתומ'ט געווארן פון פאטער אין א יונגן עלטער. ער איז אויפגעוואקסן אינעם הויז פון רבי משה טייטלבוים, דער בעל "ישמח משה" פון אויהעל, און איז שפּעטער געווארן זיין הויפּט תלמיד. ער האט אויך פאָרגעזעצט זיין תורה לערנען אין דער ישיבה פון רבי צבי הירש העלער (חריף) אין באָניהאַד. ער איז אויך געווען נאנט צו רבי חיים האלבערשטאַם פון צאנז (דער "דברי חיים"), וועלכער האט שפּעטער געגעבן א הסכמה אויף זיין ספר "אך פרי תבואה".
פון א יונגן עלטער ביז זיין פטירה, איז רבי צבי הירש פיל געפאָרן צו די חסידישע הויפן אין גאליציע און אוקראינע. ער האט באזוכט צדיקים ווי רבי ישראל פון רוזשין, רבי מאיר פון פרעמישלאן, רבי שלום פון בעלזא, רבי חיים פון צאנז, און אנדערע אין שטעט ווי רימאַנאָוו, ראפּשיץ, אַפּטא, פרעמישלאן, רוזשין, סאדיגורא, קאמארנא, זידיטשוב און דזשיקוב. ער האט געזוכט צו ברענגען זייערע צוגאנגען און לעבנסשטייגער קיין אונגארן.
אויף דער המלצה פון זיין רבי'ן בעל ישמח משה, איז ער אויסגעקליבן געווארן צו פירן די קהילה אין אָלאַסליסקַה (ליסקא). נאך דער פטירה פון זיין רבי'ן בעל ישמח משה (תר"א), איז ער אנגעקוקט געווארן אלס דער אויסגעצייכנטער און וויכטיגסטער פירער פון חסידות אין אונגארן.
פירערשאַפט און ווירקונג
אלס ליסקער רבי, האט רבי צבי הירש געהאט א באדייטנדן איינפלוס אדאנק זיין כאריזמאטישער פּערזענליכקייט. ער איז געווען בארימט אלס א "בעל מופת" (וואונדער רבי), און טויזנטער מענטשן פון גאנץ אונגארן און די שכנישע לענדער פלעגן שטראמען צו אים, זוכן זיין ברכה און עצה. פיל לעגענדעס זענען געווען ארום זיין לעבן.
רבי צבי הירש איז געווען א געשעצטער תלמיד חכם. כאטש ער האט געהאט גוטע באציאונגען מיט רוב פון די אשכנזישע (נישט-חסידישע) ארטאדאקסישע רבנים אין לאנד, איז ער אריינגעשלעפּט געווארן אין אן אויסערגעווענליך ביטערן מחלוקת מיט הרב ירמיה לעוו, דער רב פון אויהעל, וועלכער האט געפירט אן אומאופהערליכן קאַמף קעגן חסידות. אין א בריוו צו א געמיינזאמען פריינד, האט רבי צבי הירש פארטיידיגט די חסידים און זייער צוגאנג צו לערנען, הגם ער האט מודה געווען אז טייל מאל זענען זייערע ריטואלן טאקע געווען חידושים. כאטש ער האט זיך אנגעשלאסן אינעם אולטראַ־ארטאדאקסישן לאַגער און אונטערגעשריבן זייער מאניפעסט, דער באקאנטער מיהאלאוויצער פּסק דין אין תרכ"ו, איז ער נאָר געווען א ווידערוויליגער אליאירטער אין זייערע קאמפּיינס קעגן די נעאלאגן ביים צייט פונעם אידישן קאנגרעס[2].
לגבי דאוונען, פלעגט רבי צבי הירש אליין דאוונען נוסח ספרד אין זיין בית המדרש. אבער, צוליב דעם דרוק פונעם ציבור וואס האט געוואלט אנהאלטן די טראדיציע פון די עלטערן, האט ער געלזאט בלייבן נוסח אשכנז אין דער הויפט שול אין ליסקא. געוויסע אנדערע אדמו"רים האבן זיך אויך אזוי געפירט.
מידות און התנהגות
רבי הערשלע ליסקער האט געפירט א באשיידן און שפּארזאם לעבן. הגם די קהילה האט גענאסן פון גרויס וואוילשטאנד, האט ער נישט דערלזאט די פירער פון דער קהילה צו העכערן זיין געהאלט פון איין פאָרינט, דאס וואס ער האט באקומען ווען ער איז צום ערשטן מאל באשטימט געווארן אלס רב. דאס געלט וואס ער האט באקומען פון מענטשן וואס זענען געקומען צו אים, האט ער צעטיילט פאר די ארימע און צו שטיצן די פארשידענע פּראגראמען וואס ער האט איינגעשטעלט. ער האט אויפגעבויט פאר זיך א באשיידן הויז כדי צו קענען אקאמאדירן דעם עולם וואס איז געקומען צו אים[3]. זיינע חסידים פלעגן דערציילן אז ער האט געהאט א צעטל פון טויזנטער אָרימע פאמיליעס אין אונגארן, גאליציע, און ארץ ישראל, וועמען ער פלעגט שיקן פּרנסה וואָך נאך וואָך. פאַר זיך און פאר זיין בני בית האט ער אבער שטארק מקמץ געווען. ער האט אוועקגעגעבן אלץ וואס ער האט געהאט, און ער מיט זיין משפחה האבן געלעבט בצמצום גדול, אפט מאל פּשוט געהונגערט. עס ווערט דערציילט א שמועס מיט א גאסט (דער נאַנאַשער רב) וועגן געלט וואָס זאָל געגעבן ווערן צו אן אָרימאַן וואָס האט אים אמאל געהאלפן, אפילו מער ווי געלט פאַר קליידער פאַר די קינדער, וואָס לויט א געוויסן חשבון האט דאָס געלט באַדאַרפט "שרפה" (פאַרברענט ווערן), און דער איידעם האט געגעבן אן עצה אז מען זאָל עס געבן צו אן אָרימאַן וואָס וועט קויפן האָלץ דערמיט. דאָס האט געצייגט זיין אָפּהיטונג פון געלט וואָס קומט דורך אן איסור אדער פון א טומאה'דיגע קוואַל[4].
די מדה פון סבלנות איז ביי רבי הערשלע ליסקער געווען אויסגעארבעט ממש עד קצה האחרון; ער האט זיך קיינמאָל אויף קיינעם נישט געבייזערט און קיינער האט אים נישט געקענט דערצערענען.
מענטשן וואָס האבן אים געזען אין צייטן פון אומגליקן פלעגן פארגיסן הייסע טרערן, דערציילנדיג וועגן דער קדושה און טהרה וואס ער האט ארויסגעצייגט, און די יראת הרוממות און התלהבות ווען ער פלעגט זאגן דעם פסוק "ה' נתן וה' לקח, יהי שם השם מבורך". איין מאל אבער, ווען זיין 8-יעריג אינגל איז נפטר געווארן, האט דער צדיק ביטער געוויינט, און שפּעטער זיך פארענטפערט אז דאס וויינען איז געווען פון תשובה, ווי ביי א קרבן[5].
הויפטזעכליך האט מען געזען זיין הייליגן כח ווען ער האט געזאגט זיינע מוסר דרשות. מענטשן וואס האבן אים געהערט דרש'נען פלעגן צעגיין פון געוויין שוין פון אריינקוקן אין זיין צורה. כאָטש ער איז געווען שוואך ווי א פליג, איז ער שטייענדיג אויפן קאַנצל אומגעוואַנדלט געווארן אין א לייב. ער האט מיט זיינע דרשות פּשוט מרעיש עולמות געווען, און זיין שטימע האט אויפגעשטורעמט הערצער. ער פלעגט שטיין ווי א נביא פון ג-ט, אויפצייגנדיג די אומגליקן וואס אידן ציען אויף זיך ווען זיי גייען נישט אין דעם דרך פון די תורה[6].
ער פלעגט לערנען מיט זיינע תלמידים פון ספרים ווי "קב הישר". עטליכע וואָכן פאר זיין פּטירה, ווען ער איז געווען אינעם וואַרעמבאד ליפּינא, האט ער מיט א קליינער צאל אויסדערוועלטע תלמידים געלערנט דעם "שער היחוד" פון חובות הלבבות, פארשליסנדיג די טיר כדי קיינער זאל אים נישט שטערן[7].
חיבורים
רבי צבי הירש האט מחבר געווען עטליכע ספרים. די צוויי גרעסטע און באקאנטסטע זענען:
- אך פרי תבואה (מונקאטש, ערשטער טייל, תרל"ה; צווייטער, תרל"ו) – אויף דער תורה. עס אנטהאלט לערנונגען פון חז"ל, א סך לערנונגען פון תניא און בעל התניא, פריערדיגע חסידים, ווי אויך ווערק פון קבלת האר"י. עס באהאנדלט טעמעס ווי צמצום און די דיאלעקטיק צווישן גוטס און שלעכטס.
- הישר והטוב (2 בענדער) – דאס ספר אנטהאלט דרשות אויף שבתים און ימים טובים, ווי אויך הספדים. עס איז געדרוקט געווארן אין מונקאטש צווישן 1880 און 1889.
די קהילה אין ליסקא
איינער פון זיינע הויפט אויפטואונגען איז געווען דער בנין פון דער שול אין ליסקא. די שול איז געבויט געווארן אויף א גרויסן פארנעם, מיט פּלאץ פאר 500 מענטשן, און איז געווען איינע פון די גרעסטע אין אונגארן אין יענער צייט. די שול איז געבויט געווארן אָן א יסוד לזכר חורבן בית המקדש – אלס עדות צו דעם צייטווייליגן מצב פון גלות[3]. אין ליסקא איז אויך געווען א ישיבה. וויבאלד ליסקא איז געווען א שטאָט מיט אָרימע בעלי בתים, האבן רוב בחורים געגעסן ביי ר' הערשלע'ן אין הויז אנשטאט "טעג" ביי בעלי בתים[8].
פטירה און ירושה
רבי צבי הירש פרידמאן איז נפטר געוואָרן י"ד באב תרל"ד. זיין פטירה האט סימבאליזירט דעם סוף פון דער צייט פון וואוילשטאנד אין דער קהילה אין ליסקא[3]. ער איז באגראבן אין בית החיים אין ליסקא, אונגארן. ביזן היינטיגן טאָג, אום זיין יארצייט, קומען טויזנטער מענטשן צו זיין ציון (אוהל) דאַוונען. די אדרעס פון בית החיים איז Olaszliszka, Belsőkocsord Ut 31.
רבי צבי הירש האט נישט איבערגעלאזט קיין זון וואס זאל אים איבערנעמען אלס רבי. נאך זיין פטירה איז דער פירערשאפט געפאלן אויף זיין איידעם, רבי חיים פרידלענדער (מחבר פון "טל חיים" און "טל חיים וברכה"), וועלכער איז געווען דער רב פון ערדאָבעניע (Erdőbénye). רבי חיים איז נפטר געוואָרן ט' אייר תרס"ד. נאך אים איז זיין זוהן רבי צבי הירש פרידלענדער געווארן דער דריטער ליסקער רבי. ער איז געווען א גאון און מחבר פון ארום 30 ספרים. ביים חורבן איז ער אומגעקומען צוזאַמען מיט רוב פון זיינע חסידים, נאכדעם וואס ער האט זיך געוואלט בלייבן מיט זיינע שטאטס-מענטשן[3].
רבי הערשעלע'ס משמש בקודש, רבי ישעיה שטיינער פון קערעסטיר, איז נאך דער פטירה פון רבי הערשלע אנגעקוקט געווארן ביי פיל אלס זיין אמת'ער ממשיך דרך, און איז באקאנט געווארן אלס צדיק ופועל ישועות. רבי ישעיה'לע איז געווען זייער באליבט ביי די ליסקער חסידים און איז נאכגעגאנגען אין די טריט פון זיין רבי'ן, געבנדיג אלץ וואס ער האט געהאט פאר אָרימע לייט, און זיך געקימערט פאר יעדן איינעם, תלמידי חכמים, קראנקע און אָרימע יתומים[8].
מעשיות און לעגענדעס
- איינע פון די באַקאַנטע מעשיות איז וועגן א רייכן גוטסהאַלטער, א חסיד פון רבי הערשלע, וואָס איז געווען ביים באַנקראָטירן. רבי הערשלע האט אים געהייסן פאָרן צום סאַנזער רבי'ן, רבי חיים האַלבערשטאַם, און ניט אַוועקפאָרן ביז ער וועט באַקומען א "ציביק" (געשלאָגן ווערן) פון אים. דער חסיד האט געפאָלגט אָן קיין קשיות, און כאָטש דער סאַנזער רבי איז געוואָרן אויפגערעגט און אים אפילו געגעבן א "ציביק", איז דער גוטסהאַלטער נאָכדעם געראַטעוועט געוואָרן פון זיין שאָדן און זיין געשעפט איז געלונגען.
- א דאָרפס איד מיטן נאָמען ר' וועלוועל, וועלכער האט יאָרן לאַנג געהאַט די פאַכטונג פון מילכיגס ביים פּריץ און געהאַט דערפון זיין פּרנסה, איז פּלוצלונג געקינדיגט געוואָרן דורך דעם פּריץ. ר' וועלוועל איז געקומען צו רבי הערשלע און אים געבעטן צו מתפּלל זיין פאַר אים. רבי הערשלע האט אים אָנגעהייסן צוריקגיין צום פּריץ און אים בעטן א ברכה, און צוגעזאָגט אז די פאַכטונג וועט צוריקקומען צו אים. דער פּריץ האט טאַקע געגעבן א ברכה, אָבער די פאַכטונג איז טאַקע צוריקגעקומען צו ר' וועלוועל, בשעת דער פּעכטער וואָס האט איבערגענומען די פאַכטונג האט געליטן גרויסע שאָדנס.
- עס ווערט דערציילט א מערקווירדיגע מעשה ווען רבי הערשלע האט אַריינגעקוקט אין דער לבנה ביי א ליקוי לבנה (מון עקליפס). צוריקקומענדיג אין בית המדרש, האט ער געזאָגט תורה אויף דער גמרא "לבנה ליקה סימן רע לשונאים של ישראל" (א מון עקליפס איז א שלעכטער סימן פאַר די שונאים פון ישראל). פּלוצלונג האט ער אויסגעשריען מיט התלהבות: "בזמן שישראל עושין רצונו של הקדוש ברוך הוא אין מתיראין מכל אלו שנאמר ומאותות השמים אל תחתו" (ווען אידען טוען ג-ט ברוך הוא'ס רצון, דאַרפען זיי זיך פאַר גאָר ניט שרעקען). ער האט עטליכע מאָל איבערגעחזר'ט די ווערטער "ניט שרעקען, ניט שרעקען".
- א גרויסער עני (אָרימאַן) איז געקומען צו רבי הערשלע און זיך אויסגעוויינט איבער זיין גורל, אז נאך פיל שוועריקייטן איז אים געלונגען צו טון א שידוך פאַר זיין איינציגן טאכטער, אָבער ער קען נישט באַצאָלן דעם נדן (דאָוורי) וואָס ער האט זיך מתחייב געווען, און דער מחותן דראָעט אָפּצולזאגן דעם שידוך. רבי הערשלע האט באַקומען זייער רחמנות אויף אים און אים באַלד דערלאנגט דעם גאַנצן ריזיגן סומע וואָס איז געלעגן אויפ'ן טיש, פאַר נדן, וואונטשנדיג אז עס זאָל זיין מיט מזל און ברכה.
ביבליאגראפיע
רעפערענצן
- ↑ צבי הירש מליסקה, אין "אנציקלופדיה יהודית" אויף "דעת"
- ↑ Yehuda Aharon Horovitz, Friedman, Tsevi Hirsh - YIVO Encyclopedia.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Liska (Hasidic dynasty), Wikipedia.
- ↑ יהושע ראקער, תולדות אנשי שם, ז' 178 א"וו.
- ↑ יהושע ראקער, תולדות אנשי שם, ז' 186 א"וו.
- ↑ יהושע ראקער, תולדות אנשי שם, ז' 207 א"וו.
- ↑ יהושע ראקער, תולדות אנשי שם, ז' 207.
- ↑ 8.0 8.1 יהושע ראקער, תולדות אנשי שם, ז' 214.