בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,368
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע| | {{דעסקריפציע|תנ"ך און תרגום פארשער; ראש ישיבת רבי יצחק אלחנן}} | ||
{{אישיות | {{אישיות | ||
| תאריך לידה עברי = [[כ' תמוז]] [[תרל"ח]] | | תאריך לידה עברי = [[כ' תמוז]] [[תרל"ח]] | ||
| שורה 6: | שורה 6: | ||
| כיתוב = הרב העליר, 1929 | | כיתוב = הרב העליר, 1929 | ||
}} | }} | ||
'''רבי חיים העליר''' (תרל"ח–תש"כ) איז געווען א פּראמינענטער גאון אין תורה און פארשער פון תנ"ך איבערזעצונגען וועלכער האט קאמבינירט טראדיציאנעלן רבנישער ערודיציע מיט עקספּערטיז אין | '''רבי חיים העליר''' (תרל"ח–תש"כ) איז געווען א פּראמינענטער גאון אין תורה און פארשער פון תנ"ך איבערזעצונגען וועלכער האט קאמבינירט טראדיציאנעלן רבנישער ערודיציע מיט עקספּערטיז אין מאדערנער טעקסטואלער פארשונג<ref name=":1"/>. ער האט פארמאגט א דאָקטאָראַט און איז געווען בארימט פאר זיין געוועלטיגונג אין אור-אלטע שפּראכן<ref name=":2"/>. ער איז געווען א ראש ישיבה אין [[ישיבת רבינו יצחק אלחנן]]. | ||
== ביאָגראַפיע == | == ביאָגראַפיע == | ||
| שורה 23: | שורה 23: | ||
אין תרצ"ז, ווען די נאציס זענן אויפגעשטיגן צו דער מאכט, איז ר' חיים אוועק קיין ניו־יארק, וואו ער האט פאָרגעזעצט זיין תורה-אקאדעמישע ארבעט בעת ער האט פארגעלערנט אינעם רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאַר. העליר איז געווען בארימט פאַר זיין פעאיגקייט צו ברענגען אור־אלטע דערציילונגען צו לעבן. ער איז געווען אַן עהרן־פּרעזידענט פון דער [[OU]] און דער קאָ־פארזיצער פון דער רבנישער קאונסיל פון אמעריקע'ס הלכה־קאמיסיע<ref name=":1"/>. אין דער רי"א ישיבה האט ער פארגעלערנט תנ"ך, תנ"ך-איבערזעצונגען און מפרשים פאר איין זמן יעדער יאר. | אין תרצ"ז, ווען די נאציס זענן אויפגעשטיגן צו דער מאכט, איז ר' חיים אוועק קיין ניו־יארק, וואו ער האט פאָרגעזעצט זיין תורה-אקאדעמישע ארבעט בעת ער האט פארגעלערנט אינעם רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאַר. העליר איז געווען בארימט פאַר זיין פעאיגקייט צו ברענגען אור־אלטע דערציילונגען צו לעבן. ער איז געווען אַן עהרן־פּרעזידענט פון דער [[OU]] און דער קאָ־פארזיצער פון דער רבנישער קאונסיל פון אמעריקע'ס הלכה־קאמיסיע<ref name=":1"/>. אין דער רי"א ישיבה האט ער פארגעלערנט תנ"ך, תנ"ך-איבערזעצונגען און מפרשים פאר איין זמן יעדער יאר. | ||
סאלאווייטשיק האט געהאט אזא רעספּעקט פאר העליר, אז ער פלעגט איבערברעכן עפנטליכע רעפעראַטן, ווען ער האָט געזען אז העלער איז אנגעקומען, אים צו העלפן מיט זיין מאנטל און אים באגלייטן צו זיין זיצפּלאץ | סאלאווייטשיק האט געהאט אזא רעספּעקט פאר העליר, אז ער פלעגט איבערברעכן עפנטליכע רעפעראַטן, ווען ער האָט געזען אז העלער איז אנגעקומען, אים צו העלפן מיט זיין מאנטל און אים באגלייטן צו זיין זיצפּלאץ{{הערה|שם=:1}}. צום סוף פון זיין לעבן איז העלער'ס שטימע אזוי שוואך געווארן, אַז ער האָט נישט געקענט פאָרלערנען פאר גרופּעס אפילו מיט דער הילף פון אַ מיקראפאן. אנשטאט, פלעגט סאלאווייטשיק זיצן נעבן אים און איבער'חזר'ן זיינע רעפעראטן ווערטליך פארן עולם{{הערה|1={{Cite book |last=Eleff |first=Zev |url=https://books.google.com/books?id=sa06PAem-SgC |title=Mentor of Generations: Reflections on Rabbi Joseph B. Soloveitchik |date=2008 |publisher=KTAV Publishing House, Inc. |isbn=978-1-60280-011-3 |language=en}}|כיוון=שמאל}}. | ||
ער איז געווארן באלוינט מיט דעם הרב קוק פּרייז פאר רבני'שע ליטעראטור אין 1947. אייניגע הויכע מדינת ישראל באאמטע האבן מערערע מאל אים איינגעלאַדן זיך צו באזעצן אין ארץ ישראל און אויסגעהאלטן ווערן פון דער רעגירונג בלויז צו טון זיין אייגענע ארבעט אין תנ"ך און תלמוד{{הערה|שם=ראזמארין}}. | ער איז געווארן באלוינט מיט דעם הרב קוק פּרייז פאר רבני'שע ליטעראטור אין 1947. אייניגע הויכע מדינת ישראל באאמטע האבן מערערע מאל אים איינגעלאַדן זיך צו באזעצן אין ארץ ישראל און אויסגעהאלטן ווערן פון דער רעגירונג בלויז צו טון זיין אייגענע ארבעט אין תנ"ך און תלמוד{{הערה|שם=ראזמארין}}. | ||
| שורה 34: | שורה 34: | ||
ר' חיים האט זיך אפּגעגעבן מיט פילע פארשידענע געביטן פון תנ"ך, תלמוד און הלכה. אין זיין פארשונג האט ער געזוכט צו אויסקלארן טעקסטן מיט ריכטיגע מאנוסקריפּטן־ליינונגען. אין אלגעמיין איז זיין צוגאַנג געווען קאנסערוואטיוו, אבער ער איז נישט אוועקגעשטאנען פון מאדערנע פארשונגען פון אידישע און נישט־אידישע ווערק. ער האט געזען זיינע אויספארשונגען פון די אלטע ביבלישע ווערסיעס ווי א הייליגער מיסיע צו אויפווייזן דאס אינטעגריטעט פון דעם מסורה'דיגן טעקסט{{הערה|1={{צייגט בוך|last=Shapiro|first=Marc B.|url=https://books.google.com/books?id=7m9vEAAAQBAJ|title=Between the Yeshiva World and Modern Orthodoxy|date=17 March 2022|publisher=Liverpool University Press|isbn=978-1-80085-846-6|language=en}}|שם=:2|כיוון=שמאל}}. ער האט געשריבן פופצן ספרים, מערסטנס אויף העברעאיש{{הערה|שם=:0}}. | ר' חיים האט זיך אפּגעגעבן מיט פילע פארשידענע געביטן פון תנ"ך, תלמוד און הלכה. אין זיין פארשונג האט ער געזוכט צו אויסקלארן טעקסטן מיט ריכטיגע מאנוסקריפּטן־ליינונגען. אין אלגעמיין איז זיין צוגאַנג געווען קאנסערוואטיוו, אבער ער איז נישט אוועקגעשטאנען פון מאדערנע פארשונגען פון אידישע און נישט־אידישע ווערק. ער האט געזען זיינע אויספארשונגען פון די אלטע ביבלישע ווערסיעס ווי א הייליגער מיסיע צו אויפווייזן דאס אינטעגריטעט פון דעם מסורה'דיגן טעקסט{{הערה|1={{צייגט בוך|last=Shapiro|first=Marc B.|url=https://books.google.com/books?id=7m9vEAAAQBAJ|title=Between the Yeshiva World and Modern Orthodoxy|date=17 March 2022|publisher=Liverpool University Press|isbn=978-1-80085-846-6|language=en}}|שם=:2|כיוון=שמאל}}. ער האט געשריבן פופצן ספרים, מערסטנס אויף העברעאיש{{הערה|שם=:0}}. | ||
ער האט פארעפנטליכט עטליכע בענדער חידושים, צווישן זיי: די צוויי בענדער "לחקרי הלכות" (1924–1932); "פרי חיים" (שולזינגער אויסגאבע פון רמב"ם'ס יד, 1947); און "קונטרס בהלכות לווה ומלוה" (1946). אנדערע ווערק, וואס האבן א גרויסן וויסנשאפטליכן ווערט, זענען: זיין קריטיקע אויסגאבע פון רמב”ם'ס [[ספר המצוות]] (1914, 1946<sup>2</sup>), באזירט אויף צוויי פארשידענע איבערזעצונגען (מאנוסקריפטן מינכן 213, און מרגליות, קאַט, 2 (1904), | ער האט פארעפנטליכט עטליכע בענדער חידושים, צווישן זיי: די צוויי בענדער "לחקרי הלכות" (1924–1932); "פרי חיים" (שולזינגער אויסגאבע פון רמב"ם'ס יד, 1947); און "קונטרס בהלכות לווה ומלוה" (1946). אנדערע ווערק, וואס האבן א גרויסן וויסנשאפטליכן ווערט, זענען: זיין קריטיקע אויסגאבע פון רמב”ם'ס [[ספר המצוות]] (1914, 1946<sup>2</sup>), באזירט אויף צוויי פארשידענע איבערזעצונגען (מאנוסקריפטן מינכן 213, און מרגליות, קאַט, 2 (1904), נומ' 503–505), די אראבישע אריגינאל, און אנדערע{{ביאור|דער רמב"ם האט געשריבן דעם ספר אין אראביש, און ר' משה אבן תיבון האט עס איבערזעצט אויף לשון הקודש. דער ערשטער "ספר המצוות" איז געדרוקט געווארן אין קאָנסטאַנטינאָפּאָל פון א פארגרייזטן כתב יד און די שפּעטערדיגע אויפלאגעס זענען נאך מער פארגרייזט געווארן. ר' חיים האט מיט זיין חריפות און בקיאות ארויסגעגעבן א פארראכטענע אבן תיבון טעקסט פונעם "ספר המצוות", מיט הערות, פארגלייכנדיג עס מיט דעם אראבישן אריגינאל און מיט ר' שלמה בן יוסף אבן איוב'ס איבערזעצונג}}; אַן אנאטירטע אויסגאבע פון דער [[פשיטתא]]־ווערסיע פון בראשית און יציאת מצרים אין לשון קודש בוכשטאבן (1927–1929); דער שומרוני חומש (1923); "על התרגום הירושלמי לתורה", (געשריבן אין שטאט האָמעל אין די יארן פון דער ערשטער וועלט־מלחמה, און פארעפנטליכט אין ניו־יארק, תרפ"א); און אויף דער [[סעפטואגינטא|סעפּטואגינטא]], קריטיקע אַנאָטאַציעס צו מאַנדעלקערנס תּנ״ך־[[קאנקארדאנציע|קאָנקאָרדאַנציע]] "על תּרגום השבים ב־קונקורדנציה היכל הקודש" (1944), מיט אַן הקדמה אויף ענגליש. אויף דייטש האט העליר ארויסגעגעבן "אונטערזיכונגען איבער די פשיטתא" (Untersuchungen ueber die Peshitta), 1{{ר}} (1911) און "אונטערזיכונגען צו די סעפּטואגינטא" (Untersuchungen zur Septuaginta), 1 {{ר}}(1932). העליר איז געווען איינער פון די זייער ווייניג מאדערנע תלמידי חכמים, וואס האבן קאמבינירט א ברייטן און טיפן תלמוד'ישע לימוד פונעם טראדיציאנעלן טיפּ מיט א גרונטיגן קאמפּעטענץ אין די מעטאדן פון טעקסט-פארשונג. ער האט פארטיידיגט דעם טראדיציאנעלער מסורה'דיגן טעקסט קעגן די ביבל קריטיקער. | ||
פּאָסטהום ארויסגעגעבענע ווערק רעכענען אריין עטליכע בריוון און אַ פאָטאָסקאַן פון העליר'ס פערזענליכע ביבליאַ העבראיקאַ, אַריינגערעכנט זיינע קרייץ־רעפערענצן, ארויס דורך העליר'ס איידעם יוסף זינגער אין פיר בענדער אלס 'ספר מסורות התנ"ך' (1996). העליר, וואס האט אויך פאַרלוירן גאנצע מאנוסקריפּטן אין דער האלאקאוסט, האט אנגעבליך איבערגעלאזט א באדייטנדער הויפן פון אומפּובליצירטע מאטעריאל, אבער עס זענען נישט באקאנט צו זיין איבערגעבליבן קיינע מאנוסקריפטן. | |||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
| שורה 46: | שורה 46: | ||
*{{אוצר החכמה|2=דברי הגות והערכה|3=186779|page=131|עמ=137-162}}, לענגערע הספד דורך ר' יאשע בער סאלאווייטשיק אויף ר' חיים. | *{{אוצר החכמה|2=דברי הגות והערכה|3=186779|page=131|עמ=137-162}}, לענגערע הספד דורך ר' יאשע בער סאלאווייטשיק אויף ר' חיים. | ||
*{{לינק|שרייבער=|קעפל=Rabbi Chaim Heller|זייטל=kevarim.com|דאטום=דעצעמבער 18, 2007|אדרעס=https://kevarim.com/rabbi-chaim-heller/}} | *{{לינק|שרייבער=|קעפל=Rabbi Chaim Heller|זייטל=kevarim.com|דאטום=דעצעמבער 18, 2007|אדרעס=https://kevarim.com/rabbi-chaim-heller/}} | ||
* {{דף שער בספרייה הלאומית|987007262529205171|חיים הלר (1879-1960)}} | |||
== רעפערענצן == | == רעפערענצן == | ||