אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "הרב חיים העליר"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
וויזועלוויקיטעקסט
אין תקציר עריכה
(המרת הערות שוליים, פארברייטערט)
שורה 9: שורה 9:


== ביאָגראַפיע ==
== ביאָגראַפיע ==
ר' חיים איז געבוירן געווארן אין [[ביאליסטאק|ביאַליסטאָק]] אין כ' תמוז תרל"ח{{הערה|1=10 יולי 1878 אין [[יוליאנישער קאלענדאר|יוליאנישן קאלענדאר]]. {{לינק|אדרעס=https://asif.co.il/wpfb-file/קווים-לדמותו-של-הגאון-ר-חיים-הלר/|קעפל=קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר|זייטל=ספריית אסיף|שפראך=he}}. אומריכטיגע דאטומען ווערן אנגעגעבן אין פארשידענע קוועלער}}. זיין פאטער ר' ישראל פּינסקער, איז געווען א תלמיד חכם{{הערה|1={{Cite web|title=Bialystok, Poland (Volume 1, Pages 191-198)|url=https://www.jewishgen.org/yizkor/bialystok/bia1_191.html}}|כיוון=שמאל}} וועלכער האט זיך באשעפטיגט מיט האנדל און לויט זיין מצבה האט ער געענדיגט [[גמרא|ש"ס]] 70 מאל<ref name=":4">{{לינק|אדרעס=https://asif.co.il/wpfb-file/קווים-לדמותו-של-הגאון-ר-חיים-הלר/|קעפל=קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר|זייטל=ספריית אסיף|שפראך=he}}</ref>. ער איז געווען דער אייניקל פון ר' חיים ברודא, מחבר פון 'זרע חיים' (געדרוקט דורך ר' חיים העליר){{הערה|{{היברובוקס|רבי חיים ברודא|זרע חיים|549|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרס"ז}}}}. העליר'ס עלטערער ברודער איז געווען ר' נחמן העליר, וואס איז שפעטער אויך געווארן אַן אמעריקאנער רב. נאך דעם טויט פון ר' חיים'ס מוטער, איז ער אויפגעצויגן געווארן אין [[ווארשע]] דורך זיין פעטער ר' יעקב יוסף ברודא. ער האט נישט געלערנט אין קיין ישיבה, ער האט נישט געהאט קיין רבי’ן, און שוין אלס צען יעריג בחור’ל איז ער געווען באוואוסט אלס "ווארשעווער עילוי". דער הויז פון זיין רייכן פעטער אין ווארשע האט געדינט אלס בית ועד פאר די גרעסטע תלמידי חכמים פון יענע יארן ווען זיי האבן געוויילט אין ווארשע, אריינגערעכנט [[רבי יאשע בער הלוי סאלאווייטשיק|רבי יאשע בער סאלאווייטשיק]], זיין זון [[רבי חיים סאלאווייטשיק|רבי חיים]], דער [[רבי ישראל מאיר הכהן|חפץ חיים]]{{הערה|1={{Cite book |last=Rakeffet-Rothkoff |first=Aaron |url=https://books.google.com/books?id=3y9QBzS-MhMC |title=The Rav: The World of Rabbi Joseph B. Soloveitchik |date=1999 |publisher=KTAV Publishing House, Inc. |isbn=978-0-88125-614-7 |language=en}}|שם=:1|כיוון=שמאל}}, [[רבי יצחק אלחנן ספעקטאר|רבי יצחק אלחנן ספּעקטאָר]], [[רבי נפתלי צבי יהודה בערלין]], און זיין זון רבי חיים בערלין{{הערה|רבי חיים בערלין רעפערירט אין אַ תשובה צו "דער דערמאַנונג פון אונזער יוגנט פריינדשאַפט, ווען יחדיו נמתיק סוד אין פילע ענינים אין טיפעניש פון הלכה אין הויז פון [העלער'ס] פעטער". {{אוצר החכמה|חיים ברלין|שו"ת נשמת חיים - חושן משפט|176453|סי' עב|page=128}}}}, וועלכע פלעגן רעדן מיט דעם יונגן עילוי אין לערנען{{הערה|שם=ראזמארין|אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט}}. אויסער די גרעניצן פון ווארשע, האט ר' חיים געפירט הלכה'דיגע משא ומתן מיט דער [[רבי חיים חזקיהו מדיני|'שדי חמד']]{{הערה|רח"ח מדיני, שדי חמד, טו, וורשה תרס"ז, עמ' 289 (= כללים, מערכת מ, כלל קפז); הנ"ל, שם, יז, וורשה תרס"ח, עמ' 473 (= פאת השדה, כללים, מערכת ח, כלל יג); הנ"ל, שם, יח, וורשה תרע"ב, עמ' 280 (= שיורי הפאה, מערכת ה, כלל ח).}}, דער [[רבי ברוך לאווסקי|'מנחת ברוך']], דער [[רבי מאיר דן פלאצקי|'כלי חמדה']], דער [[רבי אליהו דוד ראבינאוויץ-תאומים|אדר"ת]], [[רבי אליעזר גארדאן]] פון טעלז, רבי אליהו קלאַצקין פון לובלין, רבי יוסף ענגיל, און אנדערע.
ר' חיים איז געבוירן געווארן אין [[ביאליסטאק|ביאַליסטאָק]] אין כ' תמוז תרל"ח{{הערה|1=10 יולי 1878 אין [[יוליאנישער קאלענדאר|יוליאנישן קאלענדאר]]. {{לינק|אדרעס=https://asif.co.il/wpfb-file/קווים-לדמותו-של-הגאון-ר-חיים-הלר/|קעפל=קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר|זייטל=ספריית אסיף|שפראך=he}}. אומריכטיגע דאטומען ווערן אנגעגעבן אין פארשידענע קוועלער}}. זיין פאטער ר' ישראל פּינסקער, איז געווען א תלמיד חכם{{הערה|1={{Cite web|title=Bialystok, Poland (Volume 1, Pages 191-198)|url=https://www.jewishgen.org/yizkor/bialystok/bia1_191.html}}|כיוון=שמאל}} וועלכער האט זיך באשעפטיגט מיט האנדל און לויט זיין מצבה האט ער געענדיגט [[גמרא|ש"ס]] 70 מאל{{הערה|שם=:4|{{לינק|אדרעס=https://asif.co.il/wpfb-file/קווים-לדמותו-של-הגאון-ר-חיים-הלר/|קעפל=קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר|זייטל=ספריית אסיף|שפראך=he}}.}}. ער איז געווען דער אייניקל פון ר' חיים ברודא, מחבר פון 'זרע חיים' (געדרוקט דורך ר' חיים העליר){{הערה|{{היברובוקס|רבי חיים ברודא|זרע חיים|549|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרס"ז}}}}. העליר'ס עלטערער ברודער איז געווען ר' נחמן העליר, וואס איז שפעטער אויך געווארן אַן אמעריקאנער רב. נאך דעם טויט פון ר' חיים'ס מוטער, איז ער אויפגעצויגן געווארן אין [[ווארשע]] דורך זיין פעטער ר' יעקב יוסף ברודא. ער האט נישט געלערנט אין קיין ישיבה, ער האט נישט געהאט קיין רבי’ן, און שוין אלס צען יעריג בחור’ל איז ער געווען באוואוסט אלס "ווארשעווער עילוי". דער הויז פון זיין רייכן פעטער אין ווארשע האט געדינט אלס בית ועד פאר די גרעסטע תלמידי חכמים פון יענע יארן ווען זיי האבן געוויילט אין ווארשע, אריינגערעכנט [[רבי יאשע בער הלוי סאלאווייטשיק|רבי יאשע בער סאלאווייטשיק]], זיין זון [[רבי חיים סאלאווייטשיק|רבי חיים]], דער [[רבי ישראל מאיר הכהן|חפץ חיים]]{{הערה|1={{Cite book |last=Rakeffet-Rothkoff |first=Aaron |url=https://books.google.com/books?id=3y9QBzS-MhMC |title=The Rav: The World of Rabbi Joseph B. Soloveitchik |date=1999 |publisher=KTAV Publishing House, Inc. |isbn=978-0-88125-614-7 |language=en}}|שם=:1|כיוון=שמאל}}, [[רבי יצחק אלחנן ספעקטאר|רבי יצחק אלחנן ספּעקטאָר]], [[רבי נפתלי צבי יהודה בערלין]], און זיין זון רבי חיים בערלין{{הערה|רבי חיים בערלין רעפערירט אין אַ תשובה צו "דער דערמאַנונג פון אונזער יוגנט פריינדשאַפט, ווען יחדיו נמתיק סוד אין פילע ענינים אין טיפעניש פון הלכה אין הויז פון [העלער'ס] פעטער". {{אוצר החכמה|חיים ברלין|שו"ת נשמת חיים - חושן משפט|176453|סי' עב|page=128}}}}, וועלכע פלעגן רעדן מיט דעם יונגן עילוי אין לערנען{{הערה|שם=ראזמארין|אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט}}. אויסער די גרעניצן פון ווארשע, האט ר' חיים געפירט הלכה'דיגע משא ומתן מיט דער [[רבי חיים חזקיהו מדיני|'שדי חמד']]{{הערה|רח"ח מדיני, שדי חמד, טו, וורשה תרס"ז, עמ' 289 (= כללים, מערכת מ, כלל קפז); הנ"ל, שם, יז, וורשה תרס"ח, עמ' 473 (= פאת השדה, כללים, מערכת ח, כלל יג); הנ"ל, שם, יח, וורשה תרע"ב, עמ' 280 (= שיורי הפאה, מערכת ה, כלל ח).}}, דער [[רבי ברוך לאווסקי|'מנחת ברוך']], דער [[רבי מאיר דן פלאצקי|'כלי חמדה']], דער [[רבי אליהו דוד ראבינאוויץ-תאומים|אדר"ת]], [[רבי אליעזר גארדאן]] פון טעלז, רבי אליהו קלאַצקין פון לובלין, רבי יוסף ענגיל, און אנדערע.


ארום יאר תר"ס האט ער חתונה געהאט מיט פריידה דער טאכטער פון אלכסנדר סנדר דיסקין, א רייכער איד פון [[לאדזש]]. אין תרס"ז האט ער א קורץ וויילע שטודירט געזעץ אין דער אוניווערסיטעט אין [[פעטערבורג|סעינט־פּעטערבורג]]. אין יענער צייט האט ער ארויסגעגעבן דעם קונטרס "פרי חיים", חידושים און ערקלערונגען אויף פארשידענע הלכות אין [[חושן משפט]]{{הערה|1={{היברובוקס|2=קונטרס פרי חיים|3=549|page=81|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרס"ז|4=ענדע פון ספר זרע חיים}}}} וועלכע האבן איבערראשט די לומד'ישע וועלט{{הערה|שם=ראזמארין|אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט}}. דעם נאכפאלגנדן יאר האט ער זיך אריבערגעצויגן קיין [[בערלין]], וואו ער האט שטודירט מזרח'דיגע שטודיעס אינעם אוניווערסיטעט, אריינגערעכנט די [[סעמיטישע שפראכן]] פון די אלטע תנ"ך איבערזעצונגען - גריכיש, לאטיין, אראמיש-סיריש, אראביש, און נאך. דארטן האט ער זיך באגעגנט מיט דער '[[ביבל קריטיק]]', און האט אנגעהויבן זיין לעבנס מיסיע וואס האט געדויערט א יובל יארן – פארטיידיגן דאס אריגינאליטעט פון תנ"ך און זיין קדושה פון זיינע אטאקירער. אין תרע"א איז אין בערלין פארעפנטליכט געווארן זיין פארשונג אויף דייטש וועגן דער [[פשיטתא|פשיטא]] – די סירישע איבערזעצונג פון תנ"ך, א פארשונג וואס האט אים פארדינט א [[דאקטאראט]] פונעם אוניווערסיטעט פון [[ווירצבורג]].
ארום יאר תר"ס האט ער חתונה געהאט מיט פריידה דער טאכטער פון אלכסנדר סנדר דיסקין, א רייכער איד פון [[לאדזש]]. אין תרס"ז האט ער א קורץ וויילע שטודירט געזעץ אין דער אוניווערסיטעט אין [[פעטערבורג|סעינט־פּעטערבורג]]. אין יענער צייט האט ער ארויסגעגעבן דעם קונטרס "פרי חיים", חידושים און ערקלערונגען אויף פארשידענע הלכות אין [[חושן משפט]]{{הערה|1={{היברובוקס|2=קונטרס פרי חיים|3=549|page=81|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרס"ז|4=ענדע פון ספר זרע חיים}}}} וועלכע האבן איבערראשט די לומד'ישע וועלט{{הערה|שם=ראזמארין|אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט}}. דעם נאכפאלגנדן יאר האט ער זיך אריבערגעצויגן קיין [[בערלין]], וואו ער האט שטודירט מזרח'דיגע שטודיעס אינעם אוניווערסיטעט, אריינגערעכנט די [[סעמיטישע שפראכן]] פון די אלטע תנ"ך איבערזעצונגען - גריכיש, לאטיין, אראמיש-סיריש, אראביש, און נאך. דארטן האט ער זיך באגעגנט מיט דער '[[ביבל קריטיק]]', און האט אנגעהויבן זיין לעבנס מיסיע וואס האט געדויערט א יובל יארן – פארטיידיגן דאס אריגינאליטעט פון תנ"ך און זיין קדושה פון זיינע אטאקירער. אין תרע"א איז אין בערלין פארעפנטליכט געווארן זיין פארשונג אויף דייטש וועגן דער [[פשיטתא|פשיטא]] – די סירישע איבערזעצונג פון תנ"ך, א פארשונג וואס האט אים פארדינט א [[דאקטאראט]] פונעם אוניווערסיטעט פון [[ווירצבורג]].
שורה 17: שורה 17:
אין דער מלחמה איז געבוירן געווארן זיין איניציאטיוו צו גרינדן אַן אינסטיטוציע, וואס צילט צו אויסלערנען ערוואקסענע תלמידים אין פארשן תנ"ך ותלמוד, מיט'ן צוזאמענשטעלן לימוד התורה אויפן העכסטן שטאפּל מיט אלגעמיינע לימודים, כדי איינצושטעלן דעם נעקסטן דור די געווער, וואס איז נויטיג צו פארטיידיגן אידישקייט. עס איז אים געלונגען צו זאמלען אנשטענדיגע סומעס, אבער מיט דעם נצחון פון די [[באלשעוויקן]], האט מען די געלטער קאנפיסקירט. א קורצער צייט, אין תר"פ, האט ער געפּרואווט פארמירן דעם רבנות־סעמינאר אין ווארשע, אבער ווען ער האט געזען, אז די אינסטיטוציע וועט נישט שטיין אינעם געפאדערטן סטאנדארט, האט ער פארלאזט זיין שטעלע. אין חשון תרפ"א איז ר' חיים געפארן קיין ניו יארק{{הערה|{{Cite journal|url=https://www.google.com/books/edition/The_American_Hebrew_Jewish_Messenger/M1xAAQAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PA784&printsec=frontcover&dq=CHAIM%20HELLER|title=The American Hebrew & Jewish Messenger|date=1920|publisher=American Hebrew Publishing Company|language=en}}, November 12, 1920. p. 784}} אויף צוויי יאר, און האט געקליבן געלט צו גרינדן די ערווארטעטע אינסטיטוציע.
אין דער מלחמה איז געבוירן געווארן זיין איניציאטיוו צו גרינדן אַן אינסטיטוציע, וואס צילט צו אויסלערנען ערוואקסענע תלמידים אין פארשן תנ"ך ותלמוד, מיט'ן צוזאמענשטעלן לימוד התורה אויפן העכסטן שטאפּל מיט אלגעמיינע לימודים, כדי איינצושטעלן דעם נעקסטן דור די געווער, וואס איז נויטיג צו פארטיידיגן אידישקייט. עס איז אים געלונגען צו זאמלען אנשטענדיגע סומעס, אבער מיט דעם נצחון פון די [[באלשעוויקן]], האט מען די געלטער קאנפיסקירט. א קורצער צייט, אין תר"פ, האט ער געפּרואווט פארמירן דעם רבנות־סעמינאר אין ווארשע, אבער ווען ער האט געזען, אז די אינסטיטוציע וועט נישט שטיין אינעם געפאדערטן סטאנדארט, האט ער פארלאזט זיין שטעלע. אין חשון תרפ"א איז ר' חיים געפארן קיין ניו יארק{{הערה|{{Cite journal|url=https://www.google.com/books/edition/The_American_Hebrew_Jewish_Messenger/M1xAAQAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PA784&printsec=frontcover&dq=CHAIM%20HELLER|title=The American Hebrew & Jewish Messenger|date=1920|publisher=American Hebrew Publishing Company|language=en}}, November 12, 1920. p. 784}} אויף צוויי יאר, און האט געקליבן געלט צו גרינדן די ערווארטעטע אינסטיטוציע.


העליר האט זיך דערנאך באזעצט אין [[בערלין]], וואו ער האט אין תרפ"ב געגרינדעט דעם 'בית המדרש העליון') און געפירט סעמינארן, וואס האבן אקאדעמיש געפארשט די תנ"ך און תלמוד. זיינע שיעורים האבן צוגעצויגן א צאל גראדואנטן פון מזרח-אייראפּעאישע ישיבות, ווי שמואל ביאַלאָבאָצקי, ר' י.ב. סאָלאָווייטשיק, ר' אברהם אהרן פרייס און [[רבי מנחם מענדל שניאורסאהן]], העליר'ס פריינט{{הערה|1={{Cite web |date=2022-04-28 |title=An Important Historical Discovery From 1868-9: “I Knew Him Personally…” |url=https://crownheights.info/chabad-news/772063/an-important-historical-discovery-from-1868-9-i-knew-him-personally/ |access-date=2023-06-04 |website=CrownHeights.info - Chabad News, Crown Heights News, Lubavitch News |language=en}}|כיוון=שמאל}}{{הערה|{{Cite book |last=Deutsch |first=Shaul Shimon |url=https://books.google.com/books?id=X_gRAQAAIAAJ |title=Larger Than Life: The Life and Times of the Lubavitcher Rebbe Rabbi Menachem Mendel Schneerson |date=1995 |publisher=Chasidic Historical Productions |isbn=978-0-9647243-1-0 |language=en}}|כיוון=שמאל}}. די ישיבה האט זיך נישט אויסגעארבעט, נישט געפונענדיג גענוג תלמידים וואס קומען נאך אירע סטאנדארטן<ref name=":1" />, און וויבאלד די. אין אמת'ן, איז נאך פאר דער גרינדונג פון דער אינסטיטוציע, און אזוי אויך נאך איר פארמאכונג איז שטענדיג געווען א קרייז פון פארערער און צוהערער.
העליר האט זיך דערנאך באזעצט אין [[בערלין]], וואו ער האט אין תרפ"ב געגרינדעט דעם 'בית המדרש העליון') און געפירט סעמינארן, וואס האבן אקאדעמיש געפארשט די תנ"ך און תלמוד. זיינע שיעורים האבן צוגעצויגן א צאל גראדואנטן פון מזרח-אייראפּעאישע ישיבות, ווי שמואל ביאַלאָבאָצקי, ר' י.ב. סאָלאָווייטשיק, ר' אברהם אהרן פרייס און [[רבי מנחם מענדל שניאורסאהן]], העליר'ס פריינט{{הערה|1={{Cite web |date=2022-04-28 |title=An Important Historical Discovery From 1868-9: “I Knew Him Personally…” |url=https://crownheights.info/chabad-news/772063/an-important-historical-discovery-from-1868-9-i-knew-him-personally/ |access-date=2023-06-04 |website=CrownHeights.info - Chabad News, Crown Heights News, Lubavitch News |language=en}}|כיוון=שמאל}}{{הערה|{{Cite book |last=Deutsch |first=Shaul Shimon |url=https://books.google.com/books?id=X_gRAQAAIAAJ |title=Larger Than Life: The Life and Times of the Lubavitcher Rebbe Rabbi Menachem Mendel Schneerson |date=1995 |publisher=Chasidic Historical Productions |isbn=978-0-9647243-1-0 |language=en}}|כיוון=שמאל}}. די ישיבה האט זיך נישט אויסגעארבעט, נישט געפונענדיג גענוג תלמידים וואס קומען נאך אירע סטאנדארטן{{הערה|שם=:1}}, און וויבאלד די. אין אמת'ן, איז נאך פאר דער גרינדונג פון דער אינסטיטוציע, און אזוי אויך נאך איר פארמאכונג איז שטענדיג געווען א קרייז פון פארערער און צוהערער.


אין די קומענדיגע יארן איז ר' חיים געפארן אויף פארשידענע ערטער, אריינגערעכנט צוויי מאל באזוכן ארץ ישראל. אין תרפ"ט האט ער זיך אנגעשלאסן אין די פאקולטעט פונעם [[ישיבת רבינו יצחק אלחנן|רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאר]], ניו יארק. נאך א קורצער אויפהאלט אין [[ארץ ישראל]], האט ער זיך אומגעקערט קיין אמעריקע, וואוינענדיג ערשט אין [[שיקאגא]] און דאן ניו־יארק.
אין די קומענדיגע יארן איז ר' חיים געפארן אויף פארשידענע ערטער, אריינגערעכנט צוויי מאל באזוכן ארץ ישראל. אין תרפ"ט האט ער זיך אנגעשלאסן אין די פאקולטעט פונעם [[ישיבת רבינו יצחק אלחנן|רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאר]], ניו יארק. נאך א קורצער אויפהאלט אין [[ארץ ישראל]], האט ער זיך אומגעקערט קיין אמעריקע, וואוינענדיג ערשט אין [[שיקאגא]] און דאן ניו־יארק.
שורה 23: שורה 23:
אין תרצ"ז, ווען די נאציס זענן אויפגעשטיגן צו דער מאכט, איז ר' חיים אוועק קיין ניו־יארק, וואו ער האט פאָרגעזעצט זיין תורה-אקאדעמישע ארבעט בעת ער האט פארגעלערנט אינעם רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאַר. העליר איז געווען בארימט פאַר זיין פעאיגקייט צו ברענגען אור־אלטע דערציילונגען צו לעבן. ער איז געווען אַן עהרן־פּרעזידענט פון דער [[OU]] און דער קאָ־פארזיצער פון דער רבנישער קאונסיל פון אמעריקע'ס הלכה־קאמיסיע<ref name=":1"/>. אין דער רי"א ישיבה האט ער פארגעלערנט תנ"ך, תנ"ך-איבערזעצונגען און מפרשים פאר איין זמן יעדער יאר.
אין תרצ"ז, ווען די נאציס זענן אויפגעשטיגן צו דער מאכט, איז ר' חיים אוועק קיין ניו־יארק, וואו ער האט פאָרגעזעצט זיין תורה-אקאדעמישע ארבעט בעת ער האט פארגעלערנט אינעם רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאַר. העליר איז געווען בארימט פאַר זיין פעאיגקייט צו ברענגען אור־אלטע דערציילונגען צו לעבן. ער איז געווען אַן עהרן־פּרעזידענט פון דער [[OU]] און דער קאָ־פארזיצער פון דער רבנישער קאונסיל פון אמעריקע'ס הלכה־קאמיסיע<ref name=":1"/>. אין דער רי"א ישיבה האט ער פארגעלערנט תנ"ך, תנ"ך-איבערזעצונגען און מפרשים פאר איין זמן יעדער יאר.


סאלאווייטשיק האט געהאט אזא רעספּעקט פאר העליר, אז ער פלעגט איבערברעכן עפנטליכע רעפעראַטן, ווען ער האָט געזען אז העלער איז אנגעקומען, אים צו העלפן מיט זיין מאנטל און אים באגלייטן צו זיין זיצפּלאץ.<ref name=":1" /> צום סוף פון זיין לעבן איז העלער'ס שטימע אזוי שוואך געווארן, אַז ער האָט נישט געקענט פאָרלערנען פאר גרופּעס אפילו מיט דער הילף פון אַ מיקראפאן. אנשטאט, פלעגט סאלאווייטשיק זיצן נעבן אים און איבער'חזר'ן זיינע רעפעראטן ווערטליך פארן עולם{{הערה|1={{Cite book |last=Eleff |first=Zev |url=https://books.google.com/books?id=sa06PAem-SgC |title=Mentor of Generations: Reflections on Rabbi Joseph B. Soloveitchik |date=2008 |publisher=KTAV Publishing House, Inc. |isbn=978-1-60280-011-3 |language=en}}|כיוון=שמאל}}.
סאלאווייטשיק האט געהאט אזא רעספּעקט פאר העליר, אז ער פלעגט איבערברעכן עפנטליכע רעפעראַטן, ווען ער האָט געזען אז העלער איז אנגעקומען, אים צו העלפן מיט זיין מאנטל און אים באגלייטן צו זיין זיצפּלאץ.{{הערה|שם=:1}} צום סוף פון זיין לעבן איז העלער'ס שטימע אזוי שוואך געווארן, אַז ער האָט נישט געקענט פאָרלערנען פאר גרופּעס אפילו מיט דער הילף פון אַ מיקראפאן. אנשטאט, פלעגט סאלאווייטשיק זיצן נעבן אים און איבער'חזר'ן זיינע רעפעראטן ווערטליך פארן עולם{{הערה|1={{Cite book |last=Eleff |first=Zev |url=https://books.google.com/books?id=sa06PAem-SgC |title=Mentor of Generations: Reflections on Rabbi Joseph B. Soloveitchik |date=2008 |publisher=KTAV Publishing House, Inc. |isbn=978-1-60280-011-3 |language=en}}|כיוון=שמאל}}.


ער איז געווארן באלוינט מיט דעם הרב קוק פּרייז פאר רבני'שע ליטעראטור אין 1947. אייניגע הויכע מדינת ישראל באאמטע האבן מערערע מאל אים איינגעלאַדן זיך צו באזעצן אין ארץ ישראל און אויסגעהאלטן ווערן פון דער רעגירונג בלויז צו טון זיין אייגענע ארבעט אין תנ"ך און תלמוד{{הערה|שם=ראזמארין}}.
ער איז געווארן באלוינט מיט דעם הרב קוק פּרייז פאר רבני'שע ליטעראטור אין 1947. אייניגע הויכע מדינת ישראל באאמטע האבן מערערע מאל אים איינגעלאַדן זיך צו באזעצן אין ארץ ישראל און אויסגעהאלטן ווערן פון דער רעגירונג בלויז צו טון זיין אייגענע ארבעט אין תנ"ך און תלמוד{{הערה|שם=ראזמארין}}.
שורה 34: שורה 34:
ר' חיים האט זיך אפּגעגעבן מיט פילע פארשידענע געביטן פון תנ"ך, תלמוד און הלכה. אין זיין פארשונג האט ער געזוכט צו אויסקלארן טעקסטן מיט ריכטיגע מאנוסקריפּטן־ליינונגען. אין אלגעמיין איז זיין צוגאַנג געווען קאנסערוואטיוו, אבער ער איז נישט אוועקגעשטאנען פון מאדערנע פארשונגען פון אידישע און נישט־אידישע ווערק. ער האט געזען זיינע אויספארשונגען פון די אלטע ביבלישע ווערסיעס ווי א הייליגער מיסיע צו אויפווייזן דאס אינטעגריטעט פון דעם מסורה'דיגן טעקסט{{הערה|1={{צייגט בוך|last=Shapiro|first=Marc B.|url=https://books.google.com/books?id=7m9vEAAAQBAJ|title=Between the Yeshiva World and Modern Orthodoxy|date=17 March 2022|publisher=Liverpool University Press|isbn=978-1-80085-846-6|language=en}}|שם=:2|כיוון=שמאל}}. ער האט געשריבן פופצן ספרים, מערסטנס אויף העברעאיש{{הערה|שם=:0}}.
ר' חיים האט זיך אפּגעגעבן מיט פילע פארשידענע געביטן פון תנ"ך, תלמוד און הלכה. אין זיין פארשונג האט ער געזוכט צו אויסקלארן טעקסטן מיט ריכטיגע מאנוסקריפּטן־ליינונגען. אין אלגעמיין איז זיין צוגאַנג געווען קאנסערוואטיוו, אבער ער איז נישט אוועקגעשטאנען פון מאדערנע פארשונגען פון אידישע און נישט־אידישע ווערק. ער האט געזען זיינע אויספארשונגען פון די אלטע ביבלישע ווערסיעס ווי א הייליגער מיסיע צו אויפווייזן דאס אינטעגריטעט פון דעם מסורה'דיגן טעקסט{{הערה|1={{צייגט בוך|last=Shapiro|first=Marc B.|url=https://books.google.com/books?id=7m9vEAAAQBAJ|title=Between the Yeshiva World and Modern Orthodoxy|date=17 March 2022|publisher=Liverpool University Press|isbn=978-1-80085-846-6|language=en}}|שם=:2|כיוון=שמאל}}. ער האט געשריבן פופצן ספרים, מערסטנס אויף העברעאיש{{הערה|שם=:0}}.


זיינע ווערק נעמען אריין אַן אויסגאבע פון ספר המצוות, א צוויי-באנד אַרבעט אויף שולחן ערוך, חושן משפט מיטן טיטל 'לחקרי הלכות', 'נוסח השומרוני', און אנדערע ווערק.<ref name=":3">{{Cite web|title=Mission & History|website=Yeshiva University|url=https://www.yu.edu/riets/about/mission-history#}}</ref> פּאָסטהום ארויסגעגעבענע ווערק רעכענען אריין עטליכע בריוון און אַ פאָטאָסקאַן פון העליר'ס פערזענליכע ביבליאַ העבראיקאַ, אַריינגערעכנט זיינע קרייץ־רעפערענצן, ארויס דורך העליר'ס איידעם יוסף זינגער אין פיר בענדער אלס 'ספר מסורות התנ"ך' (1996). העליר, וואס האט אויך פאַרלוירן גאנצע מאנוסקריפּטן אין דער האלאקאוסט, האט אנגעבליך איבערגעלאזט א באדייטנדער הויפן פון אומפּובליצירטע מאטעריאל, אבער עס זענען נישט באקאנט צו זיין איבערגעבליבן קיינע מאנוסקריפטן.
זיינע ווערק נעמען אריין אַן אויסגאבע פון ספר המצוות, א צוויי-באנד ארבעט אויף שולחן ערוך, חושן משפט מיטן טיטל 'לחקרי הלכות', 'נוסח השומרוני', און אנדערע ווערק.{{הערה|שם=:3|{{Cite web|title=Mission & History|website=Yeshiva University|url=https://www.yu.edu/riets/about/mission-history#}}.}} פּאָסטהום ארויסגעגעבענע ווערק רעכענען אריין עטליכע בריוון און אַ פאָטאָסקאַן פון העליר'ס פערזענליכע ביבליאַ העבראיקאַ, אַריינגערעכנט זיינע קרייץ־רעפערענצן, ארויס דורך העליר'ס איידעם יוסף זינגער אין פיר בענדער אלס 'ספר מסורות התנ"ך' (1996). העליר, וואס האט אויך פאַרלוירן גאנצע מאנוסקריפּטן אין דער האלאקאוסט, האט אנגעבליך איבערגעלאזט א באדייטנדער הויפן פון אומפּובליצירטע מאטעריאל, אבער עס זענען נישט באקאנט צו זיין איבערגעבליבן קיינע מאנוסקריפטן.
 
==ביבליאגראפיע==
*{{אסיף|אוריאל בנר|קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר|קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר}}
*{{אקדמיה|משה דמביצר|אגרות הרב חיים העליר|25757828|חצי גבורים: פליטת סופרים|ט (תשע"ו), עמ&#39; תתקכג-תתקנב}}


==דרויסנדיגע לינקס==
==דרויסנדיגע לינקס==
*{{אוצר החכמה|קובץ|תלפיות|51473|page=10|קעפל=צרור מכתבים מארכיונו של הגאון ר' חיים העליר זצ"ל|באנד=ט [ג-ד]|שנת הוצאה=תש"ל|עמ=517-544}}
*{{אוצר החכמה|2=דברי הגות והערכה|3=186779|page=131|עמ=137-162}}, לענגערע הספד דורך ר' יאשע בער סאלאווייטשיק אויף ר' חיים.
*{{לינק|שרייבער=|קעפל=Rabbi Chaim Heller|זייטל=kevarim.com|דאטום=דעצעמבער 18, 2007|אדרעס=https://kevarim.com/rabbi-chaim-heller/}}
*{{לינק|שרייבער=|קעפל=Rabbi Chaim Heller|זייטל=kevarim.com|דאטום=דעצעמבער 18, 2007|אדרעס=https://kevarim.com/rabbi-chaim-heller/}}


רעוויזיע פון 00:24, 18 פעברואר 2025

הרב חיים העליר
הרב העליר, 1929
הרב העליר, 1929
געבורט כ' תמוז תרל"ח
פטירה י"ד בניסן תש"כ

רבי חיים העליר (תרל"ח–תש"כ) איז געווען א פּראמינענטער גאון אין תורה און פארשער פון תנ"ך איבערזעצונגען וועלכער האט קאמבינירט טראדיציאנעלן רבנישער ערודיציע מיט עקספּערטיז אין מאָדערנער טעקסטואַלער פארשונג[1]. ער האט פארמאגט א דאָקטאָראַט און איז געווען בארימט פאר זיין געוועלטיגונג אין אור-אלטע שפּראכן[2].

ביאָגראַפיע

ר' חיים איז געבוירן געווארן אין ביאַליסטאָק אין כ' תמוז תרל"ח[3]. זיין פאטער ר' ישראל פּינסקער, איז געווען א תלמיד חכם[4] וועלכער האט זיך באשעפטיגט מיט האנדל און לויט זיין מצבה האט ער געענדיגט ש"ס 70 מאל[5]. ער איז געווען דער אייניקל פון ר' חיים ברודא, מחבר פון 'זרע חיים' (געדרוקט דורך ר' חיים העליר)[6]. העליר'ס עלטערער ברודער איז געווען ר' נחמן העליר, וואס איז שפעטער אויך געווארן אַן אמעריקאנער רב. נאך דעם טויט פון ר' חיים'ס מוטער, איז ער אויפגעצויגן געווארן אין ווארשע דורך זיין פעטער ר' יעקב יוסף ברודא. ער האט נישט געלערנט אין קיין ישיבה, ער האט נישט געהאט קיין רבי’ן, און שוין אלס צען יעריג בחור’ל איז ער געווען באוואוסט אלס "ווארשעווער עילוי". דער הויז פון זיין רייכן פעטער אין ווארשע האט געדינט אלס בית ועד פאר די גרעסטע תלמידי חכמים פון יענע יארן ווען זיי האבן געוויילט אין ווארשע, אריינגערעכנט רבי יאשע בער סאלאווייטשיק, זיין זון רבי חיים, דער חפץ חיים[1], רבי יצחק אלחנן ספּעקטאָר, רבי נפתלי צבי יהודה בערלין, און זיין זון רבי חיים בערלין[7], וועלכע פלעגן רעדן מיט דעם יונגן עילוי אין לערנען[8]. אויסער די גרעניצן פון ווארשע, האט ר' חיים געפירט הלכה'דיגע משא ומתן מיט דער 'שדי חמד'[9], דער 'מנחת ברוך', דער 'כלי חמדה', דער אדר"ת, רבי אליעזר גארדאן פון טעלז, רבי אליהו קלאַצקין פון לובלין, רבי יוסף ענגיל, און אנדערע.

ארום יאר תר"ס האט ער חתונה געהאט מיט פריידה דער טאכטער פון אלכסנדר סנדר דיסקין, א רייכער איד פון לאדזש. אין תרס"ז האט ער א קורץ וויילע שטודירט געזעץ אין דער אוניווערסיטעט אין סעינט־פּעטערבורג. אין יענער צייט האט ער ארויסגעגעבן דעם קונטרס "פרי חיים", חידושים און ערקלערונגען אויף פארשידענע הלכות אין חושן משפט[10] וועלכע האבן איבערראשט די לומד'ישע וועלט[8]. דעם נאכפאלגנדן יאר האט ער זיך אריבערגעצויגן קיין בערלין, וואו ער האט שטודירט מזרח'דיגע שטודיעס אינעם אוניווערסיטעט, אריינגערעכנט די סעמיטישע שפראכן פון די אלטע תנ"ך איבערזעצונגען - גריכיש, לאטיין, אראמיש-סיריש, אראביש, און נאך. דארטן האט ער זיך באגעגנט מיט דער 'ביבל קריטיק', און האט אנגעהויבן זיין לעבנס מיסיע וואס האט געדויערט א יובל יארן – פארטיידיגן דאס אריגינאליטעט פון תנ"ך און זיין קדושה פון זיינע אטאקירער. אין תרע"א איז אין בערלין פארעפנטליכט געווארן זיין פארשונג אויף דייטש וועגן דער פשיטא – די סירישע איבערזעצונג פון תנ"ך, א פארשונג וואס האט אים פארדינט א דאקטאראט פונעם אוניווערסיטעט פון ווירצבורג.

אין תר"ע, מיט דעם פטירה פון רבי מלכיאל צבי טענענענבוים, מחבר פון שו"ת 'דברי מלכיאל', איז די לאמזשע קהילה געבליבן אן א רב. צוויי יאר שפּעטער האט די קהילה באשלאסן צו ערוועלן ר’ חיים אלס רב. ר' חיים איז שוין דעמאלט געווען באקאנט אלס א למדן און שארפער דענקער, וואס איז ווערט צו פארזעצן די קייט פון רבנות אין דער שטאט לאמזשע, וואו גדולי עולם האבן געדינט. כאטש וואס ער איז געווען א שטודירטער דאקטאר, דאך, מיט די השתדלות פון רבי אליהו חיים מייזל וואס האט דארט געדינט אלס רב אין די פארגאנגענהייט, און מיט'ן הסכמה פון גערער רבי'ן איז ער אויפגענומען געווארן אלס רב אין דעם עיר ואם בישראל[11]. הרב מייזל האט זיך אויסגעדריקט אויף אים "סוקר את כל הש"ס בסקירה אחת"[12]. טראץ דעם, האט ער נאך בלויז עטליכע חדשים פארלאזט דאס רבנות[13]. אין יאר תרע"ד איז ער ערוועלט געווארן צו דינען אלס רב אין סובאלק[14], אבער דאן האט אויסגעבראכן די ערשטע וועלט קריג און ער איז געצוואונגען געווארן צו אנטלויפן פון דער געגנט.

אין דער מלחמה איז געבוירן געווארן זיין איניציאטיוו צו גרינדן אַן אינסטיטוציע, וואס צילט צו אויסלערנען ערוואקסענע תלמידים אין פארשן תנ"ך ותלמוד, מיט'ן צוזאמענשטעלן לימוד התורה אויפן העכסטן שטאפּל מיט אלגעמיינע לימודים, כדי איינצושטעלן דעם נעקסטן דור די געווער, וואס איז נויטיג צו פארטיידיגן אידישקייט. עס איז אים געלונגען צו זאמלען אנשטענדיגע סומעס, אבער מיט דעם נצחון פון די באלשעוויקן, האט מען די געלטער קאנפיסקירט. א קורצער צייט, אין תר"פ, האט ער געפּרואווט פארמירן דעם רבנות־סעמינאר אין ווארשע, אבער ווען ער האט געזען, אז די אינסטיטוציע וועט נישט שטיין אינעם געפאדערטן סטאנדארט, האט ער פארלאזט זיין שטעלע. אין חשון תרפ"א איז ר' חיים געפארן קיין ניו יארק[15] אויף צוויי יאר, און האט געקליבן געלט צו גרינדן די ערווארטעטע אינסטיטוציע.

העליר האט זיך דערנאך באזעצט אין בערלין, וואו ער האט אין תרפ"ב געגרינדעט דעם 'בית המדרש העליון') און געפירט סעמינארן, וואס האבן אקאדעמיש געפארשט די תנ"ך און תלמוד. זיינע שיעורים האבן צוגעצויגן א צאל גראדואנטן פון מזרח-אייראפּעאישע ישיבות, ווי שמואל ביאַלאָבאָצקי, ר' י.ב. סאָלאָווייטשיק, ר' אברהם אהרן פרייס און רבי מנחם מענדל שניאורסאהן, העליר'ס פריינט[16][17]. די ישיבה האט זיך נישט אויסגעארבעט, נישט געפונענדיג גענוג תלמידים וואס קומען נאך אירע סטאנדארטן[1], און וויבאלד די. אין אמת'ן, איז נאך פאר דער גרינדונג פון דער אינסטיטוציע, און אזוי אויך נאך איר פארמאכונג איז שטענדיג געווען א קרייז פון פארערער און צוהערער.

אין די קומענדיגע יארן איז ר' חיים געפארן אויף פארשידענע ערטער, אריינגערעכנט צוויי מאל באזוכן ארץ ישראל. אין תרפ"ט האט ער זיך אנגעשלאסן אין די פאקולטעט פונעם רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאר, ניו יארק. נאך א קורצער אויפהאלט אין ארץ ישראל, האט ער זיך אומגעקערט קיין אמעריקע, וואוינענדיג ערשט אין שיקאגא און דאן ניו־יארק.

אין תרצ"ז, ווען די נאציס זענן אויפגעשטיגן צו דער מאכט, איז ר' חיים אוועק קיין ניו־יארק, וואו ער האט פאָרגעזעצט זיין תורה-אקאדעמישע ארבעט בעת ער האט פארגעלערנט אינעם רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאַר. העליר איז געווען בארימט פאַר זיין פעאיגקייט צו ברענגען אור־אלטע דערציילונגען צו לעבן. ער איז געווען אַן עהרן־פּרעזידענט פון דער OU און דער קאָ־פארזיצער פון דער רבנישער קאונסיל פון אמעריקע'ס הלכה־קאמיסיע[1]. אין דער רי"א ישיבה האט ער פארגעלערנט תנ"ך, תנ"ך-איבערזעצונגען און מפרשים פאר איין זמן יעדער יאר.

סאלאווייטשיק האט געהאט אזא רעספּעקט פאר העליר, אז ער פלעגט איבערברעכן עפנטליכע רעפעראַטן, ווען ער האָט געזען אז העלער איז אנגעקומען, אים צו העלפן מיט זיין מאנטל און אים באגלייטן צו זיין זיצפּלאץ.[1] צום סוף פון זיין לעבן איז העלער'ס שטימע אזוי שוואך געווארן, אַז ער האָט נישט געקענט פאָרלערנען פאר גרופּעס אפילו מיט דער הילף פון אַ מיקראפאן. אנשטאט, פלעגט סאלאווייטשיק זיצן נעבן אים און איבער'חזר'ן זיינע רעפעראטן ווערטליך פארן עולם[18].

ער איז געווארן באלוינט מיט דעם הרב קוק פּרייז פאר רבני'שע ליטעראטור אין 1947. אייניגע הויכע מדינת ישראל באאמטע האבן מערערע מאל אים איינגעלאַדן זיך צו באזעצן אין ארץ ישראל און אויסגעהאלטן ווערן פון דער רעגירונג בלויז צו טון זיין אייגענע ארבעט אין תנ"ך און תלמוד[8].

ר' חיים איז נפטר געווארן י"ד ניסן תש"כ. ער האט איבערגעלאזט זיין ווייב און דריי טעכטער, אריינגערעכנט מרים העליר און רבקה זינגער. ער איז באערדיגט געווארן אין די מאונט יהודה בית עולם אין רידזשוואוד, קווינס. ביי זיין לוי' האבן זיך באטייליגט הונדערטער רבנים, געפירט דורך ר' יאשע בער סאלאווייטשיק[19].

שאסייען אין רחובות און גבעת מרדכי זענען גערופן נאך אים.

ווערק

ר' חיים האט זיך אפּגעגעבן מיט פילע פארשידענע געביטן פון תנ"ך, תלמוד און הלכה. אין זיין פארשונג האט ער געזוכט צו אויסקלארן טעקסטן מיט ריכטיגע מאנוסקריפּטן־ליינונגען. אין אלגעמיין איז זיין צוגאַנג געווען קאנסערוואטיוו, אבער ער איז נישט אוועקגעשטאנען פון מאדערנע פארשונגען פון אידישע און נישט־אידישע ווערק. ער האט געזען זיינע אויספארשונגען פון די אלטע ביבלישע ווערסיעס ווי א הייליגער מיסיע צו אויפווייזן דאס אינטעגריטעט פון דעם מסורה'דיגן טעקסט[2]. ער האט געשריבן פופצן ספרים, מערסטנס אויף העברעאיש[19].

זיינע ווערק נעמען אריין אַן אויסגאבע פון ספר המצוות, א צוויי-באנד ארבעט אויף שולחן ערוך, חושן משפט מיטן טיטל 'לחקרי הלכות', 'נוסח השומרוני', און אנדערע ווערק.[20] פּאָסטהום ארויסגעגעבענע ווערק רעכענען אריין עטליכע בריוון און אַ פאָטאָסקאַן פון העליר'ס פערזענליכע ביבליאַ העבראיקאַ, אַריינגערעכנט זיינע קרייץ־רעפערענצן, ארויס דורך העליר'ס איידעם יוסף זינגער אין פיר בענדער אלס 'ספר מסורות התנ"ך' (1996). העליר, וואס האט אויך פאַרלוירן גאנצע מאנוסקריפּטן אין דער האלאקאוסט, האט אנגעבליך איבערגעלאזט א באדייטנדער הויפן פון אומפּובליצירטע מאטעריאל, אבער עס זענען נישט באקאנט צו זיין איבערגעבליבן קיינע מאנוסקריפטן.

ביבליאגראפיע

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Rakeffet-Rothkoff, Aaron (1999). The Rav: The World of Rabbi Joseph B. Soloveitchik (in ענגליש). KTAV Publishing House, Inc. ISBN 978-0-88125-614-7.
  2. ↑ 2.0 2.1 Shapiro, Marc B. (17 March 2022). Between the Yeshiva World and Modern Orthodoxy (in ענגליש). Liverpool University Press. ISBN 978-1-80085-846-6.
  3. ↑ 10 יולי 1878 אין יוליאנישן קאלענדאר. קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר, אויף ספריית אסיף (העברעאיש). אומריכטיגע דאטומען ווערן אנגעגעבן אין פארשידענע קוועלער.
  4. ↑ "Bialystok, Poland (Volume 1, Pages 191-198)".
  5. ↑ קווים לדמותו של הגאון ר' חיים הלר, אויף ספריית אסיף (העברעאיש).
  6. ↑ רבי חיים ברודא, זרע חיים, פיעטרקוב, תרס"ז.
  7. ↑ רבי חיים בערלין רעפערירט אין אַ תשובה צו "דער דערמאַנונג פון אונזער יוגנט פריינדשאַפט, ווען יחדיו נמתיק סוד אין פילע ענינים אין טיפעניש פון הלכה אין הויז פון [העלער'ס] פעטער". חיים ברלין, שו"ת נשמת חיים - חושן משפט, סי' עב (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט.
  9. ↑ רח"ח מדיני, שדי חמד, טו, וורשה תרס"ז, עמ' 289 (=כללים, מערכת מ, כלל קפז); הנ"ל, שם, יז, וורשה תרס"ח, עמ' 473 (= פאת השדה, כללים, מערכת ח, כלל יג); הנ"ל, שם, יח, וורשה תרע"ב, עמ' 280 (= שיורי הפאה, מערכת ה, כלל ח).
  10. ↑ קונטרס פרי חיים, פיעטרקוב, תרס"ז, ענדע פון ספר זרע חיים.
  11. ↑ הסכמת החסידים לרב־דקטור, המצפה, מערץ 29, 1912.
  12. ↑ ספר זיכרון לקהילת לומז'ה, בעריכת יום טוב לוינסקי, 1952, עמ' 115.
  13. ↑ אבישי אלבוים, מדוע עזב הרב חיים הליר את רבנות לומז'ה לאחר מספר חודשים?, עם הספר.
  14. ↑ מהנעשה והנשמע, המודיע, יולי 3, 1914.
  15. ↑ "The American Hebrew & Jewish Messenger" (in ענגליש). American Hebrew Publishing Company. 1920 {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help), November 12, 1920. p. 784.
  16. ↑ "An Important Historical Discovery From 1868-9: "I Knew Him Personally…"". CrownHeights.info - Chabad News, Crown Heights News, Lubavitch News (in ענגליש). 2022-04-28. Retrieved 2023-06-04.
  17. ↑ Deutsch, Shaul Shimon (1995). Larger Than Life: The Life and Times of the Lubavitcher Rebbe Rabbi Menachem Mendel Schneerson (in ענגליש). Chasidic Historical Productions. ISBN 978-0-9647243-1-0.
  18. ↑ Eleff, Zev (2008). Mentor of Generations: Reflections on Rabbi Joseph B. Soloveitchik (in ענגליש). KTAV Publishing House, Inc. ISBN 978-1-60280-011-3.
  19. ↑ 19.0 19.1 Rabbi Chaim Heller, Noted Talmudic Scholar, Dies in New York, JTA, April 13, 1960.
  20. ↑ "Mission & History". Yeshiva University.
גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=הרב_חיים_העליר&oldid=334785"