בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,368
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|גאון; תנ"ך און תרגום פארשער}} | |||
{{אישיות | {{אישיות | ||
| תאריך לידה עברי = [[כ' תמוז]] [[תרל"ח]] | | תאריך לידה עברי = [[כ' תמוז]] [[תרל"ח]] | ||
| שורה 12: | שורה 13: | ||
ארום יאר תר"ס האט ער חתונה געהאט מיט פריידה דער טאכטער פון אלכסנדר סנדר דיסקין, א רייכער איד פון [[לאדזש]]. אין תרס"ז האט ער א קורץ וויילע שטודירט געזעץ אין דער אוניווערסיטעט אין [[פעטערבורג|סעינט־פּעטערבורג]]. אין יענער צייט האט ער ארויסגעגעבן דעם קונטרס "פרי חיים", חידושים און ערקלערונגען אויף פארשידענע הלכות אין [[חושן משפט]]{{הערה|1={{היברובוקס|2=קונטרס פרי חיים|3=549|page=81|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרס"ז|4=ענדע פון ספר זרע חיים}}}} וועלכע האבן איבערראשט די לומד'ישע וועלט{{הערה|שם=ראזמארין|אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט}}. דעם נאכפאלגנדן יאר האט ער זיך אריבערגעצויגן קיין [[בערלין]], וואו ער האט שטודירט מזרח'דיגע שטודיעס אינעם אוניווערסיטעט, אריינגערעכנט די [[סעמיטישע שפראכן]] פון די אלטע תנ"ך איבערזעצונגען - גריכיש, לאטיין, אראמיש-סיריש, אראביש, און נאך. דארטן האט ער זיך באגעגנט מיט דער '[[ביבל קריטיק]]', און האט אנגעהויבן זיין לעבנס מיסיע וואס האט געדויערט א יובל יארן – פארטיידיגן דאס אריגינאליטעט פון תנ"ך און זיין קדושה פון זיינע אטאקירער. אין תרע"א איז אין בערלין פארעפנטליכט געווארן זיין פארשונג אויף דייטש וועגן דער [[פשיטתא|פשיטא]] – די סירישע איבערזעצונג פון תנ"ך, א פארשונג וואס האט אים פארדינט א [[דאקטאראט]] פונעם אוניווערסיטעט פון [[ווירצבורג]]. | ארום יאר תר"ס האט ער חתונה געהאט מיט פריידה דער טאכטער פון אלכסנדר סנדר דיסקין, א רייכער איד פון [[לאדזש]]. אין תרס"ז האט ער א קורץ וויילע שטודירט געזעץ אין דער אוניווערסיטעט אין [[פעטערבורג|סעינט־פּעטערבורג]]. אין יענער צייט האט ער ארויסגעגעבן דעם קונטרס "פרי חיים", חידושים און ערקלערונגען אויף פארשידענע הלכות אין [[חושן משפט]]{{הערה|1={{היברובוקס|2=קונטרס פרי חיים|3=549|page=81|מקום הוצאה=פיעטרקוב|שנת הוצאה=תרס"ז|4=ענדע פון ספר זרע חיים}}}} וועלכע האבן איבערראשט די לומד'ישע וועלט{{הערה|שם=ראזמארין|אהרן ראזמארין'ס תנ"ך ענציקלאפעדיע, באנד 1, עמ' עה-עט}}. דעם נאכפאלגנדן יאר האט ער זיך אריבערגעצויגן קיין [[בערלין]], וואו ער האט שטודירט מזרח'דיגע שטודיעס אינעם אוניווערסיטעט, אריינגערעכנט די [[סעמיטישע שפראכן]] פון די אלטע תנ"ך איבערזעצונגען - גריכיש, לאטיין, אראמיש-סיריש, אראביש, און נאך. דארטן האט ער זיך באגעגנט מיט דער '[[ביבל קריטיק]]', און האט אנגעהויבן זיין לעבנס מיסיע וואס האט געדויערט א יובל יארן – פארטיידיגן דאס אריגינאליטעט פון תנ"ך און זיין קדושה פון זיינע אטאקירער. אין תרע"א איז אין בערלין פארעפנטליכט געווארן זיין פארשונג אויף דייטש וועגן דער [[פשיטתא|פשיטא]] – די סירישע איבערזעצונג פון תנ"ך, א פארשונג וואס האט אים פארדינט א [[דאקטאראט]] פונעם אוניווערסיטעט פון [[ווירצבורג]]. | ||
אין תר"ע, מיט דעם פטירה פון רבי מלכיאל צבי טענענענבוים, מחבר פון שו"ת 'דברי מלכיאל', איז די [[לאמזשע]] קהילה געבליבן אן א רב. צוויי יאר שפּעטער האט די קהילה באשלאסן צו ערוועלן ר’ חיים אלס רב. ר' חיים איז שוין דעמאלט געווען באקאנט אלס א למדן און שארפער דענקער, וואס איז ווערט צו פארזעצן די קייט פון רבנות אין דער שטאט לאמזשע, וואו גדולי עולם האבן געדינט. כאטש וואס ער איז געווען א שטודירטער דאקטאר, דאך, מיט די השתדלות פון [[רבי אליהו חיים מייזל]] וואס האט דארט געדינט אלס רב אין די פארגאנגענהייט, און מיט'ן הסכמה פון [[רבי אברהם מרדכי אלטער|גערער רבי'ן]] איז ער אויפגענומען געווארן אלס רב אין דעם עיר ואם בישראל{{הערה|{{עיתונות יהודית היסטורית|1=המצפה|2=MZP|4=הסכמת החסידים לרב־דקטור|5=19120329|6=9}}}}. הרב מייזל האט זיך אויסגעדריקט אויף אים "סוקר את כל הש"ס בסקירה אחת"{{הערה|[https://amhasefer.wordpress.com/wp-content/uploads/2013/07/85680-d794d79cd7a811.jpg ספר זיכרון לקהילת לומז'ה], בעריכת [[יום טוב לוינסקי]], 1952, עמ' 115}}. טראץ דעם, האט ער נאך בלויז עטליכע חדשים פארלאזט דאס רבנות{{הערה|אבישי אלבוים, [https://amhasefer.wordpress.com/2013/07/18/מדוע-עזב-הרב-חיים-הליר-את-רבנות-לומזה-ל/ מדוע עזב הרב חיים הליר את רבנות לומז'ה לאחר מספר חודשים?], עם הספר}}. אין יאר | אין תר"ע, מיט דעם פטירה פון רבי מלכיאל צבי טענענענבוים, מחבר פון שו"ת 'דברי מלכיאל', איז די [[לאמזשע]] קהילה געבליבן אן א רב. צוויי יאר שפּעטער האט די קהילה באשלאסן צו ערוועלן ר’ חיים אלס רב. ר' חיים איז שוין דעמאלט געווען באקאנט אלס א למדן און שארפער דענקער, וואס איז ווערט צו פארזעצן די קייט פון רבנות אין דער שטאט לאמזשע, וואו גדולי עולם האבן געדינט. כאטש וואס ער איז געווען א שטודירטער דאקטאר, דאך, מיט די השתדלות פון [[רבי אליהו חיים מייזל]] וואס האט דארט געדינט אלס רב אין די פארגאנגענהייט, און מיט'ן הסכמה פון [[רבי אברהם מרדכי אלטער|גערער רבי'ן]] איז ער אויפגענומען געווארן אלס רב אין דעם עיר ואם בישראל{{הערה|{{עיתונות יהודית היסטורית|1=המצפה|2=MZP|4=הסכמת החסידים לרב־דקטור|5=19120329|6=9}}}}. הרב מייזל האט זיך אויסגעדריקט אויף אים "סוקר את כל הש"ס בסקירה אחת"{{הערה|[https://amhasefer.wordpress.com/wp-content/uploads/2013/07/85680-d794d79cd7a811.jpg ספר זיכרון לקהילת לומז'ה], בעריכת [[יום טוב לוינסקי]], 1952, עמ' 115}}. טראץ דעם, האט ער נאך בלויז עטליכע חדשים פארלאזט דאס רבנות{{הערה|אבישי אלבוים, [https://amhasefer.wordpress.com/2013/07/18/מדוע-עזב-הרב-חיים-הליר-את-רבנות-לומזה-ל/ מדוע עזב הרב חיים הליר את רבנות לומז'ה לאחר מספר חודשים?], עם הספר}}. אין יאר תרע"ד איז ער ערוועלט געווארן צו דינען אלס רב אין סובאלק{{הערה|{{עיתונות יהודית היסטורית|המודיע|hmd||מהנעשה והנשמע|19140703|18}}}}, אבער דאן האט אויסגעבראכן די [[ערשטע וועלט קריג]] און ער איז געצוואונגען געווארן צו אנטלויפן פון דער געגנט. | ||
אין דער מלחמה איז געבוירן געווארן זיין איניציאטיוו צו גרינדן אַן אינסטיטוציע, וואס צילט צו אויסלערנען ערוואקסענע תלמידים אין פארשן תנ"ך ותלמוד, מיט'ן צוזאמענשטעלן לימוד התורה אויפן העכסטן שטאפּל מיט אלגעמיינע לימודים, כדי איינצושטעלן דעם נעקסטן דור די געווער, וואס איז נויטיג צו פארטיידיגן אידישקייט. עס איז אים געלונגען צו זאמלען אנשטענדיגע סומעס, אבער מיט דעם נצחון פון די [[באלשעוויקן]], האט מען די געלטער קאנפיסקירט. א קורצער צייט, אין תר"פ, האט ער געפּרואווט פארמירן דעם רבנות־סעמינאר אין ווארשע, אבער ווען ער האט געזען, אז די אינסטיטוציע וועט נישט שטיין אינעם געפאדערטן סטאנדארט, האט ער פארלאזט זיין שטעלע. אין חשון תרפ"א איז ר' חיים געפארן קיין ניו יארק{{הערה|{{Cite journal|url=https://www.google.com/books/edition/The_American_Hebrew_Jewish_Messenger/M1xAAQAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PA784&printsec=frontcover&dq=CHAIM%20HELLER|title=The American Hebrew & Jewish Messenger|date=1920|publisher=American Hebrew Publishing Company|language=en}}, November 12, 1920. p. 784}} אויף צוויי יאר, און האט געקליבן געלט צו גרינדן די ערווארטעטע אינסטיטוציע. | אין דער מלחמה איז געבוירן געווארן זיין איניציאטיוו צו גרינדן אַן אינסטיטוציע, וואס צילט צו אויסלערנען ערוואקסענע תלמידים אין פארשן תנ"ך ותלמוד, מיט'ן צוזאמענשטעלן לימוד התורה אויפן העכסטן שטאפּל מיט אלגעמיינע לימודים, כדי איינצושטעלן דעם נעקסטן דור די געווער, וואס איז נויטיג צו פארטיידיגן אידישקייט. עס איז אים געלונגען צו זאמלען אנשטענדיגע סומעס, אבער מיט דעם נצחון פון די [[באלשעוויקן]], האט מען די געלטער קאנפיסקירט. א קורצער צייט, אין תר"פ, האט ער געפּרואווט פארמירן דעם רבנות־סעמינאר אין ווארשע, אבער ווען ער האט געזען, אז די אינסטיטוציע וועט נישט שטיין אינעם געפאדערטן סטאנדארט, האט ער פארלאזט זיין שטעלע. אין חשון תרפ"א איז ר' חיים געפארן קיין ניו יארק{{הערה|{{Cite journal|url=https://www.google.com/books/edition/The_American_Hebrew_Jewish_Messenger/M1xAAQAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PA784&printsec=frontcover&dq=CHAIM%20HELLER|title=The American Hebrew & Jewish Messenger|date=1920|publisher=American Hebrew Publishing Company|language=en}}, November 12, 1920. p. 784}} אויף צוויי יאר, און האט געקליבן געלט צו גרינדן די ערווארטעטע אינסטיטוציע. | ||
העליר האט זיך דערנאך באזעצט אין [[בערלין]], וואו ער האט אין תרפ"ב געגרינדעט דעם 'בית המדרש העליון') און געפירט סעמינארן, וואס האבן אקאדעמיש געפארשט די תנ"ך און תלמוד. זיינע שיעורים האבן צוגעצויגן א צאל גראדואנטן פון מזרח-אייראפּעאישע ישיבות, ווי שמואל ביאַלאָבאָצקי, ר' י.ב. סאָלאָווייטשיק, ר' אברהם אהרן פרייס און [[רבי מנחם מענדל שניאורסאהן]], העליר'ס פריינט{{הערה|1={{Cite web |date=2022-04-28 |title=An Important Historical Discovery From 1868-9: “I Knew Him Personally…” |url=https://crownheights.info/chabad-news/772063/an-important-historical-discovery-from-1868-9-i-knew-him-personally/ |access-date=2023-06-04 |website=CrownHeights.info - Chabad News, Crown Heights News, Lubavitch News |language=en}}|כיוון=שמאל}}{{הערה|{{Cite book |last=Deutsch |first=Shaul Shimon |url=https://books.google.com/books?id=X_gRAQAAIAAJ |title=Larger Than Life: The Life and Times of the Lubavitcher Rebbe Rabbi Menachem Mendel Schneerson |date=1995 |publisher=Chasidic Historical Productions |isbn=978-0-9647243-1-0 |language=en}}|כיוון=שמאל}}. די ישיבה האט זיך נישט אויסגעארבעט, נישט געפונענדיג גענוג תלמידים וואס קומען נאך אירע סטאנדארטן<ref name=":1" />, און וויבאלד די. אין אמת'ן, איז נאך פאר דער גרינדונג פון דער אינסטיטוציע, און אזוי אויך נאך איר פארמאכונג איז שטענדיג געווען א קרייז פון פארערער און צוהערער | העליר האט זיך דערנאך באזעצט אין [[בערלין]], וואו ער האט אין תרפ"ב געגרינדעט דעם 'בית המדרש העליון') און געפירט סעמינארן, וואס האבן אקאדעמיש געפארשט די תנ"ך און תלמוד. זיינע שיעורים האבן צוגעצויגן א צאל גראדואנטן פון מזרח-אייראפּעאישע ישיבות, ווי שמואל ביאַלאָבאָצקי, ר' י.ב. סאָלאָווייטשיק, ר' אברהם אהרן פרייס און [[רבי מנחם מענדל שניאורסאהן]], העליר'ס פריינט{{הערה|1={{Cite web |date=2022-04-28 |title=An Important Historical Discovery From 1868-9: “I Knew Him Personally…” |url=https://crownheights.info/chabad-news/772063/an-important-historical-discovery-from-1868-9-i-knew-him-personally/ |access-date=2023-06-04 |website=CrownHeights.info - Chabad News, Crown Heights News, Lubavitch News |language=en}}|כיוון=שמאל}}{{הערה|{{Cite book |last=Deutsch |first=Shaul Shimon |url=https://books.google.com/books?id=X_gRAQAAIAAJ |title=Larger Than Life: The Life and Times of the Lubavitcher Rebbe Rabbi Menachem Mendel Schneerson |date=1995 |publisher=Chasidic Historical Productions |isbn=978-0-9647243-1-0 |language=en}}|כיוון=שמאל}}. די ישיבה האט זיך נישט אויסגעארבעט, נישט געפונענדיג גענוג תלמידים וואס קומען נאך אירע סטאנדארטן<ref name=":1" />, און וויבאלד די. אין אמת'ן, איז נאך פאר דער גרינדונג פון דער אינסטיטוציע, און אזוי אויך נאך איר פארמאכונג איז שטענדיג געווען א קרייז פון פארערער און צוהערער. | ||
אין | אין די קומענדיגע יארן איז ר' חיים געפארן אויף פארשידענע ערטער, אריינגערעכנט צוויי מאל באזוכן ארץ ישראל. אין תרפ"ט האט ער זיך אנגעשלאסן אין די פאקולטעט פונעם [[ישיבת רבינו יצחק אלחנן|רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאר]], ניו יארק. נאך א קורצער אויפהאלט אין [[ארץ ישראל]], האט ער זיך אומגעקערט קיין אמעריקע, וואוינענדיג ערשט אין [[שיקאגא]] און דאן ניו־יארק. | ||
אין תרצ"ז, ווען די נאציס זענן | אין תרצ"ז, ווען די נאציס זענן אויפגעשטיגן צו דער מאכט, איז ר' חיים אוועק קיין ניו־יארק, וואו ער האט פאָרגעזעצט זיין תורה-אקאדעמישע ארבעט בעת ער האט פארגעלערנט אינעם רבי יצחק אלחנן טעאלאגישן סעמינאַר. העליר איז געווען בארימט פאַר זיין פעאיגקייט צו ברענגען אור־אלטע דערציילונגען צו לעבן. ער איז געווען אַן עהרן־פּרעזידענט פון דער [[OU]] און דער קאָ־פארזיצער פון דער רבנישער קאונסיל פון אמעריקע'ס הלכה־קאמיסיע<ref name=":1"/>. אין דער רי"א ישיבה האט ער פארגעלערנט תנ"ך, תנ"ך-איבערזעצונגען און מפרשים פאר איין זמן יעדער יאר. | ||
ער איז | סאלאווייטשיק האט געהאט אזא רעספּעקט פאר העליר, אז ער פלעגט איבערברעכן עפנטליכע רעפעראַטן, ווען ער האָט געזען אז העלער איז אנגעקומען, אים צו העלפן מיט זיין מאנטל און אים באגלייטן צו זיין זיצפּלאץ.<ref name=":1" /> צום סוף פון זיין לעבן איז העלער'ס שטימע אזוי שוואך געווארן, אַז ער האָט נישט געקענט פאָרלערנען פאר גרופּעס אפילו מיט דער הילף פון אַ מיקראפאן. אנשטאט, פלעגט סאלאווייטשיק זיצן נעבן אים און איבער'חזר'ן זיינע רעפעראטן ווערטליך פארן עולם{{הערה|1={{Cite book |last=Eleff |first=Zev |url=https://books.google.com/books?id=sa06PAem-SgC |title=Mentor of Generations: Reflections on Rabbi Joseph B. Soloveitchik |date=2008 |publisher=KTAV Publishing House, Inc. |isbn=978-1-60280-011-3 |language=en}}|כיוון=שמאל}}. | ||
ר' חיים איז | ער איז געווארן באלוינט מיט דעם הרב קוק פּרייז פאר רבני'שע ליטעראטור אין 1947. אייניגע הויכע מדינת ישראל באאמטע האבן מערערע מאל אים איינגעלאַדן זיך צו באזעצן אין ארץ ישראל און אויסגעהאלטן ווערן פון דער רעגירונג בלויז צו טון זיין אייגענע ארבעט אין תנ"ך און תלמוד{{הערה|שם=ראזמארין}}. | ||
ר' חיים איז נפטר געווארן י"ד ניסן תש"כ. ער האט איבערגעלאזט זיין ווייב און דריי טעכטער, אריינגערעכנט מרים העליר און רבקה זינגער. ער איז באערדיגט געווארן אין די מאונט יהודה בית עולם אין רידזשוואוד, [[קווינס]]. ביי זיין לוי' האבן זיך באטייליגט הונדערטער רבנים, געפירט דורך ר' יאשע בער סאלאווייטשיק{{הערה|[http://www.jta.org/1960/04/13/archive/rabbi-chaim-heller-noted-talmudic-scholar-dies-in-new-york Rabbi Chaim Heller, Noted Talmudic Scholar, Dies in New York], ''[[Jewish Telegraphic Agency|JTA]]'', April 13, 1960|שם=:0|כיוון=שמאל}}. | |||
שאסייען אין רחובות און [[גבעת מרדכי]] זענען גערופן נאך אים. | שאסייען אין רחובות און [[גבעת מרדכי]] זענען גערופן נאך אים. | ||