אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:טאמאשאוו-מאזאוויעצק"
ק (החלפת טקסט – "וווי" ב־"וואוי") |
ק (החלפת טקסט – "אידישע יישובים" ב־"אידישע ישובים") |
||
| (10 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = city and urban gmina in Poland|העב=עיר בפולין|דייטש=Stadt in Polen|}} | |||
{{יישוב | {{יישוב | ||
|מדינה={{פאן פוילן}} | |מדינה={{פאן פוילן}} | ||
| שורה 19: | שורה 20: | ||
== געשיכטע == | == געשיכטע == | ||
די אַנטוויקלונג פון טאמאַשאוו-מאַזאוויעצק איז פאַרבונדן מיט דער [[אינדוסטריעלע רעוואלוציע|אינדוסטריעלער רעוואָלוציע]] פון דעם 19טן יאָרהונדערט. דער יישוב איז געגרינדעט געוואָרן דורך גראַף אַנטאני אָסטראָווסקי ({{ | די אַנטוויקלונג פון טאמאַשאוו-מאַזאוויעצק איז פאַרבונדן מיט דער [[אינדוסטריעלע רעוואלוציע|אינדוסטריעלער רעוואָלוציע]] פון דעם 19טן יאָרהונדערט. דער יישוב איז געגרינדעט געוואָרן דורך גראַף אַנטאני אָסטראָווסקי ({{ר}} 1845-1782), וואָס האָט גערופן דאָס דאָרף נאָך זיין פאטער, טאמאַש אסטראווסקי ({{ר}}1817-1735). דער קערן פון דעם יישוב איז איז שוין אויפגעשטעלט געווארן פריער אין 1788 ווען מען האט אפערירט אויווענעס צו פאבריצירן האלצקוילן אין די וועלדער לעבן דעם טייך פילץ. די באַדייטיקע אַנטוויקלונג פון דער שטאָט האט פאַסירט אין די יאָרן 1822-1823 ווען גראף אָסטראָווסקי האט אויפגעשטעלט טעקסטיל פאַבריקן. טאָמאַשאָוו-מאַזאָוויעצק האָט באקומען דעם סטאַטוס פון אַ דאָרף באשעפטיגט אין אינדוסטריע און האַנדל אין [[1824]] און באקומען דעם אפיצעלן סטאַטוס ווי אַ שטאָט אום 6טן יולי [[1830]]. | ||
די שטאָט איז געווארן איינער פון די וויכטיגסטע צענטערס פון דער טעקסטיל אינדוסטריע אין דעם [[לאדזש|לאָדזשער]] אינדוסטריע-געגנט . מיט פוילנ'ס אומאָפהענגיקייט אין [[1918]], איז די שטאַרק געוואקסן. די שטאט האט געהאט 12,000 ארבייטער אין 126 קליינע און גרויסע פאבריקן, דריי טעפעך פאבריקן וואס האבן צוגעשטעלט 70% פון פוילן'ס נאציאנאלע פראדוקציע, א גוט אנטוויקלטע טעקסטיל אינדוסטריע, ווי אויך כעמישע, האלץ און מעטאל אינדוסטריעס. | די שטאָט איז געווארן איינער פון די וויכטיגסטע צענטערס פון דער טעקסטיל אינדוסטריע אין דעם [[לאדזש|לאָדזשער]] אינדוסטריע-געגנט . מיט פוילנ'ס אומאָפהענגיקייט אין [[1918]], איז די שטאַרק געוואקסן. די שטאט האט געהאט 12,000 ארבייטער אין 126 קליינע און גרויסע פאבריקן, דריי טעפעך פאבריקן וואס האבן צוגעשטעלט 70% פון פוילן'ס נאציאנאלע פראדוקציע, א גוט אנטוויקלטע טעקסטיל אינדוסטריע, ווי אויך כעמישע, האלץ און מעטאל אינדוסטריעס. | ||
| שורה 31: | שורה 32: | ||
דער זאַלעוו סולעיאווסקי רעזערוואואַר איז אַ גרויסער וואַסער רעזערוווואַר געבויט צווישן [[1969|1969 און]] [[1973]] צו פאַרזארגן טרינקוואסער פאַר די שטעט [[לאדזש|לאָדזש]] און טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק. | דער זאַלעוו סולעיאווסקי רעזערוואואַר איז אַ גרויסער וואַסער רעזערוווואַר געבויט צווישן [[1969|1969 און]] [[1973]] צו פאַרזארגן טרינקוואסער פאַר די שטעט [[לאדזש|לאָדזש]] און טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק. | ||
== די | == די אידישע קהילה == | ||
אין טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק האָבן געוואוינט צווישן די צוויי וועלט מלחמות בערך 10,000 אידן, וואָס איז געווען ארום א דריטל פון דער באפעלקערונג. אין שטאָט זענען געווען דריי רעגירונגס־שולעס פאר אידן, ווי אויך א [[חדר]] פון [[אגודת ישראל]]. עס איז אויך געווען א יידישע גימנאַזיע וואו מ'האט געלערנט אויף העברעאיש און פויליש. אין דער שטאָט האבן אפערירט ציוניסטישע פארטייען און אויך נישט-ציוניסטישע ווי דער [[בונדיזם|בונד]], אגודת ישראל און א קאמוניסטישע פארטיי וואס א סך פון אירע מיטגלידער זענען געווען אידן. | אין טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק האָבן געוואוינט צווישן די צוויי וועלט מלחמות בערך 10,000 אידן, וואָס איז געווען ארום א דריטל פון דער באפעלקערונג. אין שטאָט זענען געווען דריי רעגירונגס־שולעס פאר אידן, ווי אויך א [[חדר]] פון [[אגודת ישראל]]. עס איז אויך געווען א יידישע גימנאַזיע וואו מ'האט געלערנט אויף העברעאיש און פויליש. אין דער שטאָט האבן אפערירט ציוניסטישע פארטייען און אויך נישט-ציוניסטישע ווי דער [[בונדיזם|בונד]], אגודת ישראל און א קאמוניסטישע פארטיי וואס א סך פון אירע מיטגלידער זענען געווען אידן. | ||
אין דער שטאָט איז געווען דער [[רשימה:חסידישע הויפן|הויף]] פון הרב [[שלמה זלמן וועלטפרייד]], פון דער פשעדבארזשער דינאסטיע. | אין דער שטאָט איז געווען דער [[רשימה:חסידישע הויפן|הויף]] פון הרב [[שלמה זלמן וועלטפרייד]], פון דער פשעדבארזשער דינאסטיע. | ||
ווען דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט קריג]] האט אויסגעבראכן האבן געוואוינט אין טאמאַשאוו מאַזאוויעצק | ווען דער [[צווייטע וועלט-מלחמה|צווייטער וועלט קריג]] האט אויסגעבראכן האבן געוואוינט אין טאמאַשאוו מאַזאוויעצק עטליכע 13,000 אידן. די שטאָט איז געווען איינגענומען דורך די [[נאצי דייטשלאנד|דייטשן]] אום [[6טן סעפטעמבער]] [[1939]] . אום [[13טן סעפטעמבער|13טן]] [[13טן סעפטעמבער|סעפּטעמבער]] יענעם יאָר האָבן די דייטשן אַרעסטירט 1,000 איינוואוינער פון דער שטאָט, צווישן זיי 300 אידן. 90 אידן האבן זיי געשיקט קיין [[בוכנוואלד|בוכנוואַלד]]. דערצו, האבן זיי געכאַפט אידן פאַר צוואַנג אַרבעט. אין סוף 1939 איז געגרינדעט געווארן אין שטאט א [[יודענראט]]. א סך אידן זענען אנטלאפן פון אנדערע שטעט קיין טאמאשאוו מאזאוויעצק, און ביז יוני [[1940]] האט פארגרעסערט די צאל אידן צו 16,500. אום [[20סטן דעצעמבער]] [[1940]] האט מען אויפגעשטעלט א געטא. אין [[1941]], האט אויסגעבראכן א [[טיפוס]] עפּידעמיע אין געטאָ צוליב די שוואַכע היגיענע באדינגונגען. סוף אפריל און אָנהייב מאי 1941, האָבן די דייטשן דערמארדעט 100-200 אידן, אריינגערעכנט רוב פון דעם יודענראט. [[31סטן אקטאבער|דעם 31סטן אקטאבער]] [[1942]] האָט מען אָנגעהויבן שיקן אידן אין [[טרעבלינקע]]. די צאָל פון דעפארטירער איז געווען בערך 15,000 און נאך עטליכע הונדערטער האט מען געהרג'עט אויפן ארט. נאָך דער " אַקציע" זענען געבליבן אין געטאָ צווישן 900 און 1300 אידן. אין מאַי [[1943]], זענען געווען צווישן 600 און 900 אידן אין געטאָ. אום [[31סטן מאי]] האט מען אריבערגעפירט רוב פון די אידן דעם בליזשינער ארבעטס לאַגער. | ||
נאָכן [[חורבן אייראפע|חורבן]] האבן 150 אידן זיך צוריקגעקערט אין דער שטאָט, אָבער רוב פון זיי זענען באלד אוועק, נאכדעם ווי | נאָכן [[חורבן אייראפע|חורבן]] האבן 150 אידן זיך צוריקגעקערט אין דער שטאָט, אָבער רוב פון זיי זענען באלד אוועק, נאכדעם ווי עטליכע זענען דערמאָרדעט געוואָרן ווען דורך פּוילישע נאַציאנאליסטן. | ||
[[קאַטעגאָריע:אידישע | [[קאַטעגאָריע:אידישע ישובים אין אייראפע]] | ||
[[קאַטעגאָריע:שטעט און שטעטלעך אין פוילן]] | [[קאַטעגאָריע:שטעט און שטעטלעך אין פוילן]] | ||
[[קאַטעגאָריע:געטאס]] | [[קאַטעגאָריע:געטאס|װ]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:טומשוב מזובייצקי]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 19:57, 10 פעברואר 2024
| ||||||||||||||||||||
}} טאמאַשאוו-מאַזאוויעצק ( פויליש : Tomaszów Mazowiecki) איז א שטאָט אין צענטראל־פוילן מיט 65,375 באוואוינער (2010). עס איז פלאצירט אין דער לאָדזשער וואיעוואדעשאַפט (זייט 1999); פריער איז עס געווען אין דער פּיעטריקאָווער וואיעוואדעשאפט (województwo piotrkowskie) צווישן די יארן 1975 - 1998. די שטאָט באדעקט א שטח פון 41,3 קוואדראט קילאמעטער.
די שטאָט ליגט אויף די ברעגן פון דריי טייכן פילץ, וואלבארקע (Wolbórka) און טשארנא ביעלינא (Czarna Bielina), לעבן דעם זאַלעוו סולעיאווסקי רעזערוואואַר.
געשיכטע
די אַנטוויקלונג פון טאמאַשאוו-מאַזאוויעצק איז פאַרבונדן מיט דער אינדוסטריעלער רעוואָלוציע פון דעם 19טן יאָרהונדערט. דער יישוב איז געגרינדעט געוואָרן דורך גראַף אַנטאני אָסטראָווסקי ( 1845-1782), וואָס האָט גערופן דאָס דאָרף נאָך זיין פאטער, טאמאַש אסטראווסקי (1817-1735). דער קערן פון דעם יישוב איז איז שוין אויפגעשטעלט געווארן פריער אין 1788 ווען מען האט אפערירט אויווענעס צו פאבריצירן האלצקוילן אין די וועלדער לעבן דעם טייך פילץ. די באַדייטיקע אַנטוויקלונג פון דער שטאָט האט פאַסירט אין די יאָרן 1822-1823 ווען גראף אָסטראָווסקי האט אויפגעשטעלט טעקסטיל פאַבריקן. טאָמאַשאָוו-מאַזאָוויעצק האָט באקומען דעם סטאַטוס פון אַ דאָרף באשעפטיגט אין אינדוסטריע און האַנדל אין 1824 און באקומען דעם אפיצעלן סטאַטוס ווי אַ שטאָט אום 6טן יולי 1830.
די שטאָט איז געווארן איינער פון די וויכטיגסטע צענטערס פון דער טעקסטיל אינדוסטריע אין דעם לאָדזשער אינדוסטריע-געגנט . מיט פוילנ'ס אומאָפהענגיקייט אין 1918, איז די שטאַרק געוואקסן. די שטאט האט געהאט 12,000 ארבייטער אין 126 קליינע און גרויסע פאבריקן, דריי טעפעך פאבריקן וואס האבן צוגעשטעלט 70% פון פוילן'ס נאציאנאלע פראדוקציע, א גוט אנטוויקלטע טעקסטיל אינדוסטריע, ווי אויך כעמישע, האלץ און מעטאל אינדוסטריעס.
ביים אויסברוך פון דעם צווייטן וועלט קריג, האבן געוואוינט בערך 45,000 איינוואוינער אין טאמאשאוו, פון זיי בערך 13,000 אידן. עס איז אויך געווען א גרויסע באפעלקערונג פון דייטשישער אפשטאם אין דער שטאט, און אין 1924 איז געגרינדעט געווארן א רעכטע דייטשע פאַרטיי אין דער שטאָט מיטן נאָמען "פאַרבאַנד פון דייטשן אין פוילן" (דייטש : "Deutscher Volksverband in Polen"), מיט ראשי תיבות DVP.
בילדונג
עס זענען פארהאן 8 עלעמענטארע שולעס, 8 גימנאזיעס, 4 מיטלשולעס און א צווייג פונעם לאדזשער אוניווערסיטעט.
זאלעוו סולעיאווסקי רעזערוואואַר
דער זאַלעוו סולעיאווסקי רעזערוואואַר איז אַ גרויסער וואַסער רעזערוווואַר געבויט צווישן 1969 און 1973 צו פאַרזארגן טרינקוואסער פאַר די שטעט לאָדזש און טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק.
די אידישע קהילה
אין טאָמאַשאָוו מאַזאָוויעצק האָבן געוואוינט צווישן די צוויי וועלט מלחמות בערך 10,000 אידן, וואָס איז געווען ארום א דריטל פון דער באפעלקערונג. אין שטאָט זענען געווען דריי רעגירונגס־שולעס פאר אידן, ווי אויך א חדר פון אגודת ישראל. עס איז אויך געווען א יידישע גימנאַזיע וואו מ'האט געלערנט אויף העברעאיש און פויליש. אין דער שטאָט האבן אפערירט ציוניסטישע פארטייען און אויך נישט-ציוניסטישע ווי דער בונד, אגודת ישראל און א קאמוניסטישע פארטיי וואס א סך פון אירע מיטגלידער זענען געווען אידן.
אין דער שטאָט איז געווען דער הויף פון הרב שלמה זלמן וועלטפרייד, פון דער פשעדבארזשער דינאסטיע.
ווען דער צווייטער וועלט קריג האט אויסגעבראכן האבן געוואוינט אין טאמאַשאוו מאַזאוויעצק עטליכע 13,000 אידן. די שטאָט איז געווען איינגענומען דורך די דייטשן אום 6טן סעפטעמבער 1939 . אום 13טן סעפּטעמבער יענעם יאָר האָבן די דייטשן אַרעסטירט 1,000 איינוואוינער פון דער שטאָט, צווישן זיי 300 אידן. 90 אידן האבן זיי געשיקט קיין בוכנוואַלד. דערצו, האבן זיי געכאַפט אידן פאַר צוואַנג אַרבעט. אין סוף 1939 איז געגרינדעט געווארן אין שטאט א יודענראט. א סך אידן זענען אנטלאפן פון אנדערע שטעט קיין טאמאשאוו מאזאוויעצק, און ביז יוני 1940 האט פארגרעסערט די צאל אידן צו 16,500. אום 20סטן דעצעמבער 1940 האט מען אויפגעשטעלט א געטא. אין 1941, האט אויסגעבראכן א טיפוס עפּידעמיע אין געטאָ צוליב די שוואַכע היגיענע באדינגונגען. סוף אפריל און אָנהייב מאי 1941, האָבן די דייטשן דערמארדעט 100-200 אידן, אריינגערעכנט רוב פון דעם יודענראט. דעם 31סטן אקטאבער 1942 האָט מען אָנגעהויבן שיקן אידן אין טרעבלינקע. די צאָל פון דעפארטירער איז געווען בערך 15,000 און נאך עטליכע הונדערטער האט מען געהרג'עט אויפן ארט. נאָך דער " אַקציע" זענען געבליבן אין געטאָ צווישן 900 און 1300 אידן. אין מאַי 1943, זענען געווען צווישן 600 און 900 אידן אין געטאָ. אום 31סטן מאי האט מען אריבערגעפירט רוב פון די אידן דעם בליזשינער ארבעטס לאַגער.
נאָכן חורבן האבן 150 אידן זיך צוריקגעקערט אין דער שטאָט, אָבער רוב פון זיי זענען באלד אוועק, נאכדעם ווי עטליכע זענען דערמאָרדעט געוואָרן ווען דורך פּוילישע נאַציאנאליסטן.
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!