מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
"מאנאט" געבט שוין די אינפארמאציע, קלארער און קורצער
ק (החלפת טקסט – " חשוון" ב־" חשון") |
("מאנאט" געבט שוין די אינפארמאציע, קלארער און קורצער) צייכן: מאנועל צוריקשטעל |
||
| (13 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|מאנאט פונעם אידישן לוח}} | |||
א '''חודש''' (לשון רבים: '''חדשים'''; צומאל גערופן אין תנ"ך '''יֶרַח''') איז א [[מאנאט]] פון דעם [[אידישער לוח|אידישן לוח]], און אנטהאלט 29 אדער 30 [[טאג|טעג]], באזירט אויף דער צייט אפשניט פון איין [[לבנה]] [[מולד]] צום קומענדיגן. א געווענליך [[יאר]] האט צוועלף חדשים, און אן [[עיבור יאר]] האט דרייצן. | א '''חודש''' (לשון רבים: '''חדשים'''; צומאל גערופן אין תנ"ך '''יֶרַח''') איז א [[מאנאט]] פון דעם [[אידישער לוח|אידישן לוח]], און אנטהאלט 29 אדער 30 [[טאג|טעג]], באזירט אויף דער צייט אפשניט פון איין [[לבנה]] [[מולד]] צום קומענדיגן. א געווענליך [[יאר]] האט צוועלף חדשים, און אן [[עיבור יאר]] האט דרייצן. | ||
| שורה 6: | שורה 7: | ||
{{הויפט ארטיקל|קידוש החודש}} | {{הויפט ארטיקל|קידוש החודש}} | ||
[[טעקע:Lunar libration with phase Oct 2007 (continuous loop).gif|קליין|לינקס|די פאזעס פון די לבנה דורכאויס די נעכט פון חודש, לויט ווי געזען פון [[צפון האלבקיילעך]].]] | [[טעקע:Lunar libration with phase Oct 2007 (continuous loop).gif|קליין|לינקס|די פאזעס פון די לבנה דורכאויס די נעכט פון חודש, לויט ווי געזען פון [[צפון האלבקיילעך]].]] | ||
דאס [[לשון-קודש]]'דיגע ווארט "חודש" נעמט זיך פון חידוש, באנייאונג, אנדייטנדיג אויפן מולד ווען די לבנה ווערט כאילו געשאפן פונדאסניי{{הערה|רבי אברהם בר חייא הנשיא, ספר העבור, מאמר שני, שער ראשון. זעט דארט אז אין פסוק באדייט עס צומאל [[ראש חודש]], און מען קען לערנען אז דאס איז דער עיקר באדייט פונעם טערמין וואס אלע טעג פון חודש באציען זיך דערויף; אדער פארקערט, ראש חודש קען אזוי הייסן בלשון מושאל ווייל עס הייבט אן דעם חודש. זעט אויך {{תנ"ך|שמואל א|כ|ה|מפרש=רש"י}} און {{תנ"ך|שמואל א|כ|כז|מפרש=רש"י}}, אז "חודש" אין פסוק באדייט צומאל דאס באנייאונג פון לבנה זעלבסט.}}. די באלאכטענע חלק פון די לבנה, לויט ווי געזען פון דער וועלט, איז געוואנדן אין ארט פון די לבנה אין איר אומקרייז ארום דעם [[ערד-פלאנעט|ערד-קוגל]] | דאס [[לשון-קודש]]'דיגע ווארט "חודש" נעמט זיך פון חידוש, באנייאונג, אנדייטנדיג אויפן מולד ווען די לבנה ווערט כאילו געשאפן פונדאסניי{{הערה|רבי אברהם בר חייא הנשיא, ספר העבור, מאמר שני, שער ראשון. זעט דארט אז אין פסוק באדייט עס צומאל [[ראש חודש]], און מען קען לערנען אז דאס איז דער עיקר באדייט פונעם טערמין וואס אלע טעג פון חודש באציען זיך דערויף; אדער פארקערט, ראש חודש קען אזוי הייסן בלשון מושאל ווייל עס הייבט אן דעם חודש. זעט אויך {{תנ"ך|שמואל א|כ|ה|מפרש=רש"י}} און {{תנ"ך|שמואל א|כ|כז|מפרש=רש"י}}, אז "חודש" אין פסוק באדייט צומאל דאס באנייאונג פון לבנה זעלבסט.}}. די באלאכטענע חלק פון די לבנה, לויט ווי געזען פון דער וועלט, איז געוואנדן אין ארט פון די לבנה אין איר אומקרייז ארום דעם [[ערד-פלאנעט|ערד-קוגל]] רעלאטיוו צו דער [[זון]]. דאס פאלגט נאך א ציקל אין וועלכע עס הייבט אן ווערן אנטפלעקט די באלאכטענע חלק, אויך גערופן די נייע לבנה, פון וואס מען זעט כסדר מער אין די נאכפאלגנדע טעג, ביז עס שיינט דער זון אויף די גאנצע זייט פון די לבנה וואס איז געוואנדן צום ערד. מען זעט דאן כסדר ווייניגער, ביז עס ווערט אינגאנצן פארהוילן, וחוזר חלילה. | ||
אמאל פלעגט [[ראש חודש]], דער ערשטער טאג פונעם חודש, [[קידוש החודש|ווערן באשטימט]] חודש'ליך דורך [[בית דין]] אויפן באזיס פון [[עדות|עדים]] וועלכע האבן געזען די נייע לבנה, און דער חודש האט זיך גערעכנט פון אנהייב פון די נאכט אין וועלכע די לבנה איז געזען געווארן, אדער פון אנהייב פון די 31'סטע נאכט אויב איז עס נישט געזען געווארן ביז אזוי שפעט{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|א|ג}}}}. דער אנהייב פון חודש האט זיך געקענט ווענדן אין א ריי פאקטארן, אריינגערעכנט דער סטאטוס פונעם [[אטמאספער]] און וועטער, דער געאגראפישער שטאנדפונקט פונעם קוקער און זיין זע-קראפט, אבער האט זיך כסדר גענומען פונעם באנייאונג פון די לבנה אין דעם חודש. | אמאל פלעגט [[ראש חודש]], דער ערשטער טאג פונעם חודש, [[קידוש החודש|ווערן באשטימט]] חודש'ליך דורך [[בית דין]] אויפן באזיס פון [[עדות|עדים]] וועלכע האבן געזען די נייע לבנה, און דער חודש האט זיך גערעכנט פון אנהייב פון די נאכט אין וועלכע די לבנה איז געזען געווארן, אדער פון אנהייב פון די 31'סטע נאכט אויב איז עס נישט געזען געווארן ביז אזוי שפעט{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|א|ג}}}}. דער אנהייב פון חודש האט זיך געקענט ווענדן אין א ריי פאקטארן, אריינגערעכנט דער סטאטוס פונעם [[אטמאספער]] און וועטער, דער געאגראפישער שטאנדפונקט פונעם קוקער און זיין זע-קראפט, אבער האט זיך כסדר גענומען פונעם באנייאונג פון די לבנה אין דעם חודש. | ||
| שורה 47: | שורה 48: | ||
אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון דער חודש אין וועלכע [[יציאת מצרים|אידן זענען ארויס פון מצרים]] (וואס הייסט היינט ניסן): | אין אנהייב זענען די חדשים אין אידישן קאלענדאר גערופן געווארן לויט זייער צאל, אנגעהויבן פון דער חודש אין וועלכע [[יציאת מצרים|אידן זענען ארויס פון מצרים]] (וואס הייסט היינט ניסן): | ||
{{ציטוט | {{ציטוט | ||
| הַחֹ֧דֶשׁ הַזֶּ֛ה לָכֶ֖ם רֹ֣אשׁ חֳדָשִׁ֑ים | |||
|הַחֹ֧דֶשׁ הַזֶּ֛ה לָכֶ֖ם רֹ֣אשׁ חֳדָשִׁ֑ים | |||
רִאשׁ֥וֹן הוּא֙ לָכֶ֔ם לְחָדְשֵׁ֖י הַשָּׁנָֽה | רִאשׁ֥וֹן הוּא֙ לָכֶ֔ם לְחָדְשֵׁ֖י הַשָּׁנָֽה | ||
|מקור={{תנ"ך|שמות|יב|ב}}}} | | מקור = {{תנ"ך|שמות|יב|ב}} | ||
| שורות = יא | |||
| מירכאות = כן | |||
}} | |||
די [[בבל]]ים האבן גערופן זייערע מאנאטן (וועלכע האבן זיך אויך אנגעהויבן פון ניסן): | די [[בבל]]ים האבן גערופן זייערע מאנאטן (וועלכע האבן זיך אויך אנגעהויבן פון ניסן): ניסאנו, ארו, סימאנו, דומוזו, אבּו, אולולו{{הערה|1={{cite journal|author = W. Muss-Arnolt|title = The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents|journal = Journal of Biblical Literature|year = 1892|volume = 11|issue = 1|page = 76|doi = 10.2307/3259081|jstor = 3259081|hdl = 2027/mdp.39015030576584|s2cid = 165247741|hdl-access= free | ||
}}|כיוון=שמאל}}, תּישׁריתּום, אראח-שׂאמנא, כּיסלימו, טעבּיתּום, שׁאבּאטו, אדארו{{הערה|Muss-Arnolt, W., [https://www.jstor.org/stable/3268813 The Names of the Assyro-Babylonian Months and Their Regents], Journal of Biblical Literature Vol. 11, No. 2 (1892), pp. 160-176|כיוון=שמאל}} און א צוגעלייגטע מאנאט אין עיבור יאר. ענליכע נעמען זענען גענוצט געווארן אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, און אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] זענען די נעמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ{{הערה|זעט {{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}. די ווערסיעס פון די נעמען אין [[לשון הקודש]], ווי אין היינטיגע באנוץ, ווערן מערסטענס דערמאנט אין [[תרי עשר]], [[ספר זכריה]] און [[מגילת אסתר]] צוזאמען מיט זייער צאל אנגעהויבן פון ניסן, און אין [[ספר עזרא]] און נחמיה אן קיין צאל: | |||
*וַתִּלָּקַח אֶסְתֵּר אֶל הַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ, אֶל בֵּית מַלְכוּתוֹ, בַּחֹדֶשׁ הָעֲשִׂירִי, הוּא חֹדֶשׁ טֵבֵת: בִּשְׁנַת שֶׁבַע לְמַלְכוּתוֹ{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ב|טז}}}}. | *וַתִּלָּקַח אֶסְתֵּר אֶל הַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ, אֶל בֵּית מַלְכוּתוֹ, בַּחֹדֶשׁ הָעֲשִׂירִי, הוּא חֹדֶשׁ טֵבֵת: בִּשְׁנַת שֶׁבַע לְמַלְכוּתוֹ{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ב|טז}}}}. | ||
*בְּיוֹם עֶשְׂרִים וְאַרְבָּעָה לְעַשְׁתֵּי-עָשָׂר חֹדֶשׁ, הוּא חֹדֶשׁ שְׁבָט, בִּשְׁנַת שְׁתַּיִם לְדָרְיָוֶשׁ, הָיָה דְבַר-ה' אֶל-זְכַרְיָה בֶּן בֶּרֶכְיָהוּ בֶּן עִדּוֹא הַנָּבִיא לֵאמֹר{{הערה|{{תנ"ך|זכריה|א|ז}}}}. | *בְּיוֹם עֶשְׂרִים וְאַרְבָּעָה לְעַשְׁתֵּי-עָשָׂר חֹדֶשׁ, הוּא חֹדֶשׁ שְׁבָט, בִּשְׁנַת שְׁתַּיִם לְדָרְיָוֶשׁ, הָיָה דְבַר-ה' אֶל-זְכַרְיָה בֶּן בֶּרֶכְיָהוּ בֶּן עִדּוֹא הַנָּבִיא לֵאמֹר{{הערה|{{תנ"ך|זכריה|א|ז}}}}. | ||
| שורה 65: | שורה 68: | ||
די נעמען פון די חדשים ווערן דערמאנט צום ערשטן מאל אלע אינאיינעם אין [[מגילת תענית]], לויטן סדר פון ניסן ביז אדר. | די נעמען פון די חדשים ווערן דערמאנט צום ערשטן מאל אלע אינאיינעם אין [[מגילת תענית]], לויטן סדר פון ניסן ביז אדר. | ||
לויט דער [[רמב"ן]], איז א [[מצוה]] צו ציילן די חדשים פון ניסן, [[זכירת יציאת מצרים|שטענדיג צו דערמאנען]] יציאת מצרים. די חדשים פארמאגן דעריבער נישט קיין באזונדערע נעמען אין די תורה, נאר זיי ווערן שטענדיג דערמאנט לויט זייער צאל פון ניסן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יב|א|מפרש=רמב"ן}}}}. [[רבי יוסף אלבו]] ערקלערט אז די מצוה איז געווען צייטווייליג, און נאך גלות בבל האט מען געטוישט צו די בבלי'שע נעמען צו דערמאנען אז מיר זענען פון דארט אויסגעלייזט געווארן{{הערה|רבי יוסף אלבו, [[ספר העיקרים]], [[ | לויט דער [[רמב"ן]], איז א [[מצוה]] צו ציילן די חדשים פון ניסן, [[זכירת יציאת מצרים|שטענדיג צו דערמאנען]] יציאת מצרים. די חדשים פארמאגן דעריבער נישט קיין באזונדערע נעמען אין די תורה, נאר זיי ווערן שטענדיג דערמאנט לויט זייער צאל פון ניסן{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יב|א|מפרש=רמב"ן}}}}. [[רבי יוסף אלבו]] ערקלערט אז די מצוה איז געווען צייטווייליג, און נאך גלות בבל האט מען געטוישט צו די בבלי'שע נעמען צו דערמאנען אז מיר זענען פון דארט אויסגעלייזט געווארן{{הערה|רבי יוסף אלבו, [[ספר העיקרים]], [[שית:Sefer_HaIkkarim,_Maamar_3/16|מאמר שלישי פרק ט"ז]], בדעת רמב"ן}}. אנדערע קריגן אז די מצוה גייט נאך ווייטער אן, כאטש די חדשים ווערן שוין גערופן מיט נעמען, און ווען מען ציילט די חדשים דארפן זיי געציילט ווערן אנגעהויבן פון ניסן{{הערה|רבי יעקב בן חביב, פירוש 'הכותב' אויף עין יעקב אנהייב מגילה; גט פשוט, סימן קכ"ו ס"ק ל"ה.}}. | ||
געציילטע חדשים ווערן אויך דערמאנט אין תנ"ך מיט אנדערע נעמען: "ירח האיתנים" פאר [[תשרי]]{{הערה|וַיִּקָּהֲלוּ אֶל-הַמֶּלֶךְ שְׁלֹמֹה כָּל-אִישׁ יִשְׂרָאֵל, בְּיֶרַח הָאֵתָנִים בֶּחָג הוּא הַחֹדֶשׁ הַשְּׁבִיעִי ({{תנ"ך|מלכים א|ח|ב}})}}; "ירח בול" פאר [[חשון]]{{הערה|וּבַשָּׁנָה הָאַחַת עֶשְׂרֵה בְּיֶרַח בּוּל, הוּא הַחֹדֶשׁ הַשְּׁמִינִי, כָּלָה הַבַּיִת לְכָל-דְּבָרָיו וּלְכָל-מִשְׁפָּטָו; וַיִּבְנֵהוּ שֶׁבַע שָׁנִים ({{תנ"ך|מלכים א|ו|לח}})}}; "חודש זיו" פאר [[אייר]]{{הערה|וַיְהִי בִשְׁמוֹנִים שָׁנָה וְאַרְבַּע מֵאוֹת שָׁנָה לְצֵאת בְּנֵי-יִשְׂרָאֵל מֵאֶרֶץ-מִצְרַיִם, בַּשָּׁנָה הָרְבִיעִית בְּחֹדֶשׁ זִו, הוּא הַחֹדֶשׁ הַשֵּׁנִי, לִמְלֹךְ שְׁלֹמֹה עַל-יִשְׂרָאֵל: וַיִּבֶן הַבַּיִת לַה' ({{תנ"ך|מלכים א|ו|א}})}}. די נעמען טרעפט מען אויך אין [[כנען|כנענ'ישע]] אויפשריפטן{{הערה|{{צ-ספר|מחבר=יצחק אבישור|שם=כתובות פיניקיות והמקרא|מו"ל=א. רובינשטיין|שנת הוצאה=1979|עמ=142|קישור=}}}}, און אין תנ"ך ווערן זיי נאר דערמאנט אין [[ספר מלכים]]. | געציילטע חדשים ווערן אויך דערמאנט אין תנ"ך מיט אנדערע נעמען: "ירח האיתנים" פאר [[תשרי]]{{הערה|וַיִּקָּהֲלוּ אֶל-הַמֶּלֶךְ שְׁלֹמֹה כָּל-אִישׁ יִשְׂרָאֵל, בְּיֶרַח הָאֵתָנִים בֶּחָג הוּא הַחֹדֶשׁ הַשְּׁבִיעִי ({{תנ"ך|מלכים א|ח|ב}})}}; "ירח בול" פאר [[חשון]]{{הערה|וּבַשָּׁנָה הָאַחַת עֶשְׂרֵה בְּיֶרַח בּוּל, הוּא הַחֹדֶשׁ הַשְּׁמִינִי, כָּלָה הַבַּיִת לְכָל-דְּבָרָיו וּלְכָל-מִשְׁפָּטָו; וַיִּבְנֵהוּ שֶׁבַע שָׁנִים ({{תנ"ך|מלכים א|ו|לח}})}}; "חודש זיו" פאר [[אייר]]{{הערה|וַיְהִי בִשְׁמוֹנִים שָׁנָה וְאַרְבַּע מֵאוֹת שָׁנָה לְצֵאת בְּנֵי-יִשְׂרָאֵל מֵאֶרֶץ-מִצְרַיִם, בַּשָּׁנָה הָרְבִיעִית בְּחֹדֶשׁ זִו, הוּא הַחֹדֶשׁ הַשֵּׁנִי, לִמְלֹךְ שְׁלֹמֹה עַל-יִשְׂרָאֵל: וַיִּבֶן הַבַּיִת לַה' ({{תנ"ך|מלכים א|ו|א}})}}. די נעמען טרעפט מען אויך אין [[כנען|כנענ'ישע]] אויפשריפטן{{הערה|{{צ-ספר|מחבר=יצחק אבישור|שם=כתובות פיניקיות והמקרא|מו"ל=א. רובינשטיין|שנת הוצאה=1979|עמ=142|קישור=}}}}, און אין תנ"ך ווערן זיי נאר דערמאנט אין [[ספר מלכים]]. | ||
| שורה 116: | שורה 119: | ||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | [[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | ||
[[קאַטעגאָריע:די לבנה אין אידישקייט]] | [[קאַטעגאָריע:די לבנה אין אידישקייט]] | ||
{{אבן הפינה ארטיקל}} | |||
[[he:הלוח_העברי#החודש]] | [[he:הלוח_העברי#החודש]] | ||