בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,365
רעדאגירונגען
ק (אינערליכע פארבינדונגען) |
ק (החלפת טקסט – " יידן " ב־" אידן ") |
||
| שורה 25: | שורה 25: | ||
אין דעם יארהונדערט נאכן טויט פון אסמאן דער ערשטער, האט אטאמאנישע הערשאפט אנגעהויבן זיך פארשפרייטן איבער אנאטאליע אין די באלקאן לענדער. אסמאנ'ס זון, ארהאן, האט איינגענומען די שטאט בורסע אין צפון-מערב אנאטאליע אין 1326, און האט געמאכט זי די נייע הויפטשטאט פון דער אטאמאנישער מדינה. מיט דעם ניצחון האבן די ביזאנטן פארלוירן זייער קאנטראל איבער צפון-מערב אנאטאליע. די וויכטיקע שטאט סאלאניקי איז געכאפט געווארן פון די ווענעטן אין 1387. דער אטאמאנישער ניצחון ביי קאסאווא אין 1389 האט געצייכענט דעם סוף פון סערבישע מאכט אין דעם געגנט, און האט געעפנט דעם וועג פאר אטאמאנישער פארברייטערונג אין אייראפע אריין.<ref>{{cite book|author=Robert Elsie|title=Historical Dictionary of Kosova|url=https://books.google.com/books?id=Fnbw1wsacSAC&pg=PA95|year=2004|publisher=Scarecrow Press|pages=95–96|isbn=978-0-8108-5309-6}}</ref> דער [[קאמף פון ניקאפאליס]] אין 1396, ברייט געהאלטן דער לעצטער גרויסער [[קרייצצוג]] פון דער [[מיטל אלטער]], האט נישט געקענט צוריקהאלטן דעם גאנג פאראויס פון די זיגנדיקע אטאמאנישע טערקן.<ref>{{cite book|author=David Nicolle|title=Nicopolis 1396: The Last Crusade|url=https://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC|year=1999|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-1-85532-918-8}}</ref> | אין דעם יארהונדערט נאכן טויט פון אסמאן דער ערשטער, האט אטאמאנישע הערשאפט אנגעהויבן זיך פארשפרייטן איבער אנאטאליע אין די באלקאן לענדער. אסמאנ'ס זון, ארהאן, האט איינגענומען די שטאט בורסע אין צפון-מערב אנאטאליע אין 1326, און האט געמאכט זי די נייע הויפטשטאט פון דער אטאמאנישער מדינה. מיט דעם ניצחון האבן די ביזאנטן פארלוירן זייער קאנטראל איבער צפון-מערב אנאטאליע. די וויכטיקע שטאט סאלאניקי איז געכאפט געווארן פון די ווענעטן אין 1387. דער אטאמאנישער ניצחון ביי קאסאווא אין 1389 האט געצייכענט דעם סוף פון סערבישע מאכט אין דעם געגנט, און האט געעפנט דעם וועג פאר אטאמאנישער פארברייטערונג אין אייראפע אריין.<ref>{{cite book|author=Robert Elsie|title=Historical Dictionary of Kosova|url=https://books.google.com/books?id=Fnbw1wsacSAC&pg=PA95|year=2004|publisher=Scarecrow Press|pages=95–96|isbn=978-0-8108-5309-6}}</ref> דער [[קאמף פון ניקאפאליס]] אין 1396, ברייט געהאלטן דער לעצטער גרויסער [[קרייצצוג]] פון דער [[מיטל אלטער]], האט נישט געקענט צוריקהאלטן דעם גאנג פאראויס פון די זיגנדיקע אטאמאנישע טערקן.<ref>{{cite book|author=David Nicolle|title=Nicopolis 1396: The Last Crusade|url=https://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC|year=1999|publisher=Osprey Publishing|isbn=978-1-85532-918-8}}</ref> | ||
== | == אידן אין דער אטאמאנישער אימפעריע == | ||
אין די ערטער וואס די אטאמאנישע אימפעריע האט איינגענומען, ווי [[סטאמבול]], זענען געווען פיל יידישע געמיינדעס, וואס די אטאמאנען האבן גערופן "[[ראמאניאטן]]".{{הערה|די [[ביזאנטישע אימפעריע]] האט געהייסן ביי זיי "ראם", און דערפאר האבן זיי גערופן די | אין די ערטער וואס די אטאמאנישע אימפעריע האט איינגענומען, ווי [[סטאמבול]], זענען געווען פיל יידישע געמיינדעס, וואס די אטאמאנען האבן גערופן "[[ראמאניאטן]]".{{הערה|די [[ביזאנטישע אימפעריע]] האט געהייסן ביי זיי "ראם", און דערפאר האבן זיי גערופן די אידן "ראמאניאטן".}} ווען ער האט איינגענומען קושטא, האט דער סולטאן באשלאסן צו באזעצן די שטאט פונדאסניי, און דערפאר האט ער אריבערגעפירט אין דער שטאט טויזנטער יידן, בעיקר פון צענטראל [[גריכנלאנד]] און [[מאקעדאניע]]. | ||
אחוץ פון זיי האבן א סאך פארטריבענע יידן, בעיקר פון [[פראנקרייך]], [[פארטוגאל]] און [[שפאניע]], זיך באזעצט אין דער אטאמאנישער אימפעריע אין די 14טער און 15טער יארהונדערטער. | אחוץ פון זיי האבן א סאך פארטריבענע יידן, בעיקר פון [[פראנקרייך]], [[פארטוגאל]] און [[שפאניע]], זיך באזעצט אין דער אטאמאנישער אימפעריע אין די 14טער און 15טער יארהונדערטער. | ||
נאכן פארטרייבן די | נאכן פארטרייבן די אידן פון [[גירוש ספרד|שפאניע]], פארטוגאל און פראנקרייך האט דער סולטאן [[באיזיט דער צווייטער]] געוואלט מאכן פלאץ פאר זיי אונטער זיין הערשאפט. | ||
שפעטער האבן | שפעטער האבן אידן געוואוינט אין כמעט אלע שטעט פון דער אטאמאנישער אימפעריע, און ספעציעל זענען געווען בארימט די יידישע קהילות פון די שטעט [[סטאמבול]], [[סאלאניקע]], [[אדריאנאפאל]] ([[עדירנע]]), [[סאפיע]] און [[איזמיר]]. | ||
אין דער אטאמאנישער אימפעריע זענען אויך געווען יידישע קהילות וואס זענען נישט געווען פון א ספרדישער (שפאנישער) אפשטאמונג. די | אין דער אטאמאנישער אימפעריע זענען אויך געווען יידישע קהילות וואס זענען נישט געווען פון א ספרדישער (שפאנישער) אפשטאמונג. די אידן אין [[צפון אפריקע]] האט מען גערופן '''[[מאגרעב|מאגראבישע]] יידן''' אדער '''מערבדיקע יידן''' (מאגרעב מיינט מערב, וואס צפון אפריקע ווערט גערופן אויף אראביש, אנדערש פון די מזרח לענדער). ס'איז שוין געווען א קהילה אידן וואס שטאמען פון צפון אפריקע אין ארץ ישראל, באזונדער פון דער ספרדישער קהילה. אין פארגלייך מיט די מאגראבישע יידן, האט מען גערופן די אידן אין [[עגיפטן]], [[סיריע]] און [[ארץ ישראל]] '''[[מוסתערבים]]''', ווייל זייער לעבנסשטייגער איז געווען ענלעך צו זייערע אראבישע שכנים. די אידן זענען נישט געווען פון די אידן פארטריבן פון שפאניע; זיי האבן אלעמאל געוואוינט אין די מזרח לענדער. | ||
די פרנסות פון די | די פרנסות פון די אידן אין דער אטאמאנישער אימפעריע זענען געווען זייער פארשידנארטיג. א סאך אידן האבן געארבעט אין פארזארגן שפייז און וואפן, און האבן אויך פארזארגט די זאכן צו דער אטאמאנישער מיליטער. אנדערע אידן האבן געארבעט אין פאבריקאציע פון פעלן און קליידער. די פארטריבענע אידן פון אייראפע האבן מיטגעברענגט מיט זיי נייע אנטוויקלונגען צו דער אימפעריע. | ||
א גרויסער טייל | א גרויסער טייל אידן האבן זיך באשעפטיקט מיט ארבעט וואס איז פארבונדן מיטן ים, ווי למשל [[פארט]] ארבעטער און טרעגער. די קהילה פון [[סלוניקי|סאלאניקע]] איז געווען בארימט מער ווי אלע געמיינדעס צוליב אירע ים־טעטיקייטן; אזוי דער ארטיגער פארט איז געווען געפירט דורך יידן, איז ער געווען פארמאכט שבת און יום טוב, און אויך יעדן טאג א קורצע צייט נאכמיטאג בשעת ווען מען האט געדאווענט [[מנחה]]. | ||
דער סולטאן האט געמוטיקט די | דער סולטאן האט געמוטיקט די אידן אויך עוסק זיין אין מסחר, ווייל ער האט געוואלט אנגרייפן די עקאנאמישע סופעריאריטעט פון די אייראפעאישע לענדער. | ||
די | די אידן פון סאלאניקע און סטאמבול האבן געהאנדלט א סאך מיט פארשידענע אייראפעאישע לענדער. | ||
די | די אידן זענען געווען ערלויבט צו פארן ארום דער אימפעריע גאנץ פריי, זיך צו באזעצן וואו זיי האבן געוואלט, און צו קויפן אומבאוועגלעכע גיטער. אחוץ דעם, זענען די אידן געווען אנערקענט ווי א רעליגיעזע געמיינדע און האבן געהאט א געוויסע מאס פון אויטאנאמיע אין די געביטן פון רעליגיע, יוסטיץ און געזעלשאפט. גאנץ א שיינע צאל אידן זענען געקומען צו וויכטיקע פאזיציעס אין דער אטאמאנישער אימפעריע, ווי למשל רבי יוסף המון און זיין זון רבי משה המון, וואס זענען ביידע געווען הויף דאקטוירים פון די סולטאנען . אויך דון יוסף נשיא, דער איידעם פון דאנא גראציע, איז צוגעקומען צום ראנג פון א הערצאג און האט געהערשט איבער עטלעכע אינזלען אין דעם אגאישן ים. | ||
אין די טעג פונעם סולטאן מעהמעט דער צווייטער, איז דער יידישער לבוש געווען א רויטער הויב, אן איבערציער פון באוול און שווארצע שיך. דערנאך, אין דער תקופה פונעם סולטאן מוראט דער דריטער, האט מען גע'אסר'ט די | אין די טעג פונעם סולטאן מעהמעט דער צווייטער, איז דער יידישער לבוש געווען א רויטער הויב, אן איבערציער פון באוול און שווארצע שיך. דערנאך, אין דער תקופה פונעם סולטאן מוראט דער דריטער, האט מען גע'אסר'ט די אידן צו גיין אנגעטון זיידענע קליידער, די פרויען האבן נישט געטארט טראגן טייערע צירונג. | ||
דער סולטאן [[מוראט דער פערטער]] האט געמאכט נאך הארבער פאר די | דער סולטאן [[מוראט דער פערטער]] האט געמאכט נאך הארבער פאר די אידן מער ווי אלע אנדערע אטאמאנישע סולטאנען. דער דאזיקער מצב פון די אידן האט געברענגט א געוויסע עמיגראציע צו די גרענעץ פראווינצן פון דער אימפעריע און אינדרויסן פון דער אימפעריע. אין דעם 18טן יארהונדערט און אין אנהייב 19טן יארהונדערט זענען די יידישע קהילות ווייטער אראפגעגאנגען. טאג טעגלעך האבן די אידן געליטן פון בילבולים, שטייערן, און נאך. | ||
פונעם פערטן יארצענדלינג פונעם [[19טער י"ה|19טן יארהונדערט]] זענען געשען דייטיקע ענדערונגען אין די לעבן און פאליטישן צושטאנד פון די יידן. די | פונעם פערטן יארצענדלינג פונעם [[19טער י"ה|19טן יארהונדערט]] זענען געשען דייטיקע ענדערונגען אין די לעבן און פאליטישן צושטאנד פון די יידן. די אידן האבן געבעטן א נאמינאציע וואס זאל זיין גלייך צו דער פאזיציע פון די גריכישע און ארמענישע פאטריארכן. אין 1836 האט דער סולטאן [[מאהמוט דער צווייטער]] באשטעטיגט די פאזיציע, און דער ערשטער וואס איז געווען באשטימט איזן געווען רבי [[אברהם הלוי]], מיטן טיטל [[חכם באשי]]. ער איז געווען פאראנטווארטלעך אויפן קאפשטייעט און אויך אויף באשטראפן מענטשן פון דער יידישער געמיינדע. | ||
אין דער צווייטער העלפט פונעם 19טן יארהונדערט האבן אויסגעבראכן 40 [[בלוט-בילבול]]ים אין די לענג און ברייט פון דער אימפעריע, אבער די טערקישע הערשאפט האט געשיצט די יידן, ספעציעל דורכן אינטערווענץ פון בריטישן עסקן, סיר [[משה מאנטיפיארי]] | אין דער צווייטער העלפט פונעם 19טן יארהונדערט האבן אויסגעבראכן 40 [[בלוט-בילבול]]ים אין די לענג און ברייט פון דער אימפעריע, אבער די טערקישע הערשאפט האט געשיצט די יידן, ספעציעל דורכן אינטערווענץ פון בריטישן עסקן, סיר [[משה מאנטיפיארי]] | ||
עס ווערט געשאצט אז אין די לעצטע טעג פון דער אימפעריע זענען געווען דארט 375,000 | עס ווערט געשאצט אז אין די לעצטע טעג פון דער אימפעריע זענען געווען דארט 375,000 אידן (כולל אין ארץ ישראל). | ||
== רעפערענצן == | == רעפערענצן == | ||
רעדאגירונגען