רוי:מגילת אסתר

מגילת אסתר

א מגילת אסתר פון בראגינסקי זאמלונג
תקופת התרחשות	שיבת ציון
צאל קאפיטלעך	10
צאל פסוקים	167
ספרים סעריע	חמש מגילות
הספר הקודם	קהלת
הספר הבא	דניאל

מְגִילַּת אֶסְתֵּר, אפט גערופן בלויז מגילה, איז איינס פון די פינף מגילות אין כתובים. די מגילת אסתר דערציילט די געשיכטע פון ​​דער ישועה פון די אידן פון דער פּערסישער אימפעריע דורך מרדכי היהודי און אסתר המלכה. צום סוף פון די מגילה ווערט דערציילט, אז לזכר די נס איז באשטימט געווארן דעם טאג י"ד (אדער ט"ו) אדר אלס דער יום-טוב פורים אין וועלכע די מגילה ווערט געליינט אין שול. בלויז מגילת אסתר ווערט גערופן אין חז"ל "מגילה".

אינהאלט

אחשורוש שיכור ביים סעודה. מאלעריי דורך מאוריצי גאטליב

שילדערונג פון בגתן און תרש פון אנטואן קאַראָן

מגילה ליינען

דער קעניג אחשוורוש, אין דריטן יאר פון זיין קעניגרייך, האט אפגעראכטן א טרינק-סעודה וואס האט זיך געצויגן פאר 180 טעג, און איז געווען געווידמעט פאר זיינע מיניסטארן און קנעכט, און פאר די מיליטערן פון פרס און מדי. במשכ'ן סעודה האט אחשורוש געצייגט זיין רייכטום און מאכט. דערנאך האט ער אפגעראכטן נאך א זיבן-טאגיגע סעודה פאר די איינוואוינער פונעם הויפטשטאט שושן, און געלאדנט אויך די אידישע בירגער. דער סעודה, וואס איז פארגעקומען אין הויף פון קעניג'ס באָטאַנישע גארטן ווערט געשילדערט אלס גאר שיין און רייך, מיט שיינע טישן און גאלדענע כלים, און אסאך וויין. די קעניגן ושתי האט אויך געמאכט א מאלצייט פאר די פרויען. אין זיבעטן טאג, אנגעטרינקענערהייט, האט אחשוורוש געהייסן ברענגן די קעניגן ושתי צום מענער זאַל כדי צו ווייזן איר שיינקייט פאר אלע אנוועזנדע. ווען ושתי זאגט אפ די לאדענונג רעגט זיך דער קעניג אויף און ער באשליסט, אויפ'ן ראט פון זיין ראטגעבער ממוכן, איר צו אפזאגן פון די קעניגטום און ארומשיקן בריוון צו אלע לענדער און פעלקער, יעדעם אויף זייער שפראך, אז דער מאן איז בעל הבית אין זייער אייגן שטוב שטוב (קאפיטל א).

ווען אחשורוש בארואיגט זיך הייסט ער צוזאמנעמען אלע שיינע בתולות פון איבער זיין קעניגרייך צו אויסוועלן א נייע קעניגן. איינע פון די מיידלעך גענומען צום פּאלאץ איז געווען אסתר, אדער הדסה, א אידישע יתומה וואס איז אויפגעוואקסן ביי איר קוזין מרדכי אין שושן, פון די אימיגראנטן וואס נבוכדנצר, קעניג פון בבל, האט פארטריבן פון ירושלים. אסתר געפעלט שטארק ביים פארוואלטער הגי. זי ווערט אויסגעקליבן צו זיין איינע פון די פאטענציעלע נייע קעניגן, נישט פארציילנדיג קיינעם איר אפשטאם לויט די אנווייזונגען פון מרדכי, וועלכער קוקט איר שטענדיג נאך. נאכן אריבערגיין די צוגרייטונגען וואס האט גענומען צוועלף חדשים, ווערן געברענגט צו אחשורוש אלע פאטענציעלע קעניגן, און אסתר ווערט אויסגעוועלט צו זיין די נייע קעניגן. אין יענע צייט איז מרדכי א באאמטער אינעם קעניגליכן הויף. אין איינע פון די טעג ווערט ער געוואר ווי צוויי טויער-היטער, בִּגְתָן און תֶרֶשׁ, קאָנספּירירן צו ערמארדן אחשורוש. מרדכי אנטפּלעקט דעם פלאן פאר אסתר, וועלכע פארציילט עס איבער פאר אחשורוש. די צוויי סריסים ווערן אויפגעהאנגען, און עס ווערט פארשריבן אינעם קעניגליכן כראָניק אז מרדכי האט געראטעוועט דער קעניג'ס לעבן (קאפּיטל ב).

אחשורוש העכערט דעם ראנג פון זיין מיניסטער המן האגגי (אפּשטאמלינג פון אגג קעניג פון עמלק; שמואל א' טו) העכער זיינע אנדערע שרים, און אויפ'ן באפעל פון קעניג ביקט זיך יעדער אינעם הויף צו המן. מרדכי האט זיך אבער, צוליב זיין אידישקייט, נישט געקניט אדער געביקט. אין כעס אויף די חוצפה מאכט המן אפ צו פארטיליגן מרדכי און דאס גאנצע אידישע פאלק אלס נקמה. המן ווארפט גורל אויף וועלכע טאג דאס זאל ווערן אויסגעפירט, און עס קומט אויס דעם דרייצנטן פון חודש אדר. דאן איבערצייגט ער דעם קעניג אז די אידן זענען א ווידערשפּעניג פאלק וואס מען דארף פארטיליגן, און ער איז גרייט צו געבן 10,000 שטיק (טאלענטן) זילבער פאר'ן קעניג'ס שאצקאמערן. אחשורוש שטימט צו און געט איבער זיין רינג פאר המן צו אפשטעמפלען א קעניגליכן באפעל צו הרג'ען אלע אידן און זאגט אויך אפ דאס נעמען די פארגעשלאגענע געלט. אין י"ג ניסן ווערט געשריבן בריוון אין אלע שפראכן, געשטעמפלט, און געשיקט מיט לויפערס צו אלע פעלקער זיך צו גרייטן צום דרייצענטן פון חודש אדר צו הרג'ען און באראבעווען אלע אידן וואס זענען אינעם פערסישן אימפעריע (קאפיטל ג).

ווען מרדכי דערוויסט זיך פונעם גזירה, צערייסט ער זיינע קליידער, טוט אָן א זאַק און לייגט אש אויפ'ן קאפ, און גייט ארום אין די גאסן מיט א געוואלד ביזן קעניגליכן טויער. די גזירה קומט דערווייל אן צו די איבריגע אידן אין די פערסישן אימפעריע, און זיי הייבן אויך אָן פאסטן און טרויערן. די באדינערקעס דערציילן אסתר און זי שיקט קליידער צו איבערטון מרדכי, אבער מרדכי זאגט אפ. אסתר באפעלט הֲתָך, איינער פון קעניג'ס הערן, צו נאכפרעגן וואס גייט פאָר. מרדכי דערציילט אים אלעס און געט אים איבער דעם אפיציעלן דאקומענט וואס רופט צו הרג'ענען די אידן ער זאל עס ווייזן פאר אסתר, און גלייכצייטיג איר באפעלן צו גיין זיך איינבעטן ביי אחשורוש צו אפזאגן די גזירה. צום ערשט וויל אסתר נישט, ווייל פאר'ן גיין צום קעניג אָן אַן איינלאדונג, ווייסט יעדער, באקומט מען טויט שטראף, אבער נאך אסאך בעטן און סטראַשן שטימט אסתר צו, און בעט צו איינזאמלען אלע שושן'ע אידן צו פאסטן פאר דריי טעג און נעכט, צוזאמען מיט איר און אירע מוידן (קאפיטל ד).

אויפן דריטן טאג קומט אסתר צו אחשורוש, און לעבט עס איבער. זי בעט דעם קעניג צו קומען פאר א סעודה מיט המן יענע נאכט. ביים הוליאַנקע אנטזאגט זיך אסתר צו אנטפּלעקן אירע אמת'ע וואונטשן, נאר בעט פון אחשורוש צו קומען פאר נאך א סעודה מיט המן דעם פאלגנדן נאכט. המן קערט זיך אהיים שטאלץ אז ער איז אזוי באערט געווארן, אבער זיין באגעגעניש מיט מרדכי, וואס רירט זיך ניטאמאל פאר אים, ווערט ער דערצערנט. מיט די עצה פון זיין ווייב זרש און זיינע ליבהאבער, גרייט ער צו א בוים פון פופציג איילן הויך צו אויפהענגען מרדכי (קאפּיטל ה).

המן פירט מרדכי ארום די שטאט

די עשרת בני המן זענען געשריבן אין פאָרעם פון אריח על גבי אריח ולבנה על גבי לבנה

יענע נאכט קען אחשורוש נישט איינשלאפן און ער הייסט צו פאָרליינען פאר אים אינעם קעניגליכן מעמוארן בוך, און דערביי אנדעקט ער אז מרדכי איז קיימאל נישט געהעריג באצאלט געווארן פאר'ן ראטעווען דעם קעניג פונעם אטענטאַט פון בגתן און תרש. אחשורוש פרעגט המן'ס עצה איבער וויאזוי צו מכבד זיין איינער וואס דער קעניג וויל באערן. המן, מיינענדיג אז דער רעדע איז איבער אים, שלאגט פאר א הכנסת-ספר-תורה סטייל פּראצעסיע אנגעטון מיט די קעניגליכע קליידער, אויף א קעניגליכן פערד ארום די גאסן פון שטאט, געפירט דורך א מיניסטאר פון קעניג, וועלכער רופט אויס: "אזוי טוט מען פארן מענטש וואס דער קעניג וויל אים אפּגעבן כבוד". אחשורוש באפעלט המן אז ער זאל גיך דאס אליין אויספירן מיט מרדכי. נאכן ענדיגן ארומפירן מרדכי, איילט זיך המן אהיים פארטרויערט, און דערציילט זיינע ליבהאבער אלעס וואס האט אים געטראפן. זיי ענטפערן אים: "אויב איז ער א איד דער מרדכי וועסטו פאַלן פאר אים" (קאפּיטל ו).

ביים צווייטן סעודה בעט אסתר אחשורוש צו ראטעווען איר און איר פאלק וואס מ'האט פארקויפט צו אומברענגען און פארטיליגן, און באשולדיגט דעם "אִישׁ צַר וְאוֹיֵב, דער שלעכטער הָמָן". אחשורוש שטייט אויף גערעגט און גייט ארויס צום גארטן, המן פרובירט צו איבערבעטן אסתר און פאלט צו איר בעט פונקט אין די צייט וואס אחשורוש קערט זיך צוריק, זאגט אחשורוש, "זאָגאַר ביי מיר אין הויז ווילסטו די קעניגן פארכאפּן?" חרבונה, איינער פון קעניג'ס ראטגעבער, געט א זאג, "דער בוים וואס המן האט צוגעגרייט אויפצוהענגען מרדכי וואס האט געראטעוועט דעם קעניג איז אין המן'ס הויף". דער קעניג באפעלט צו אויפהענגען המן דערויף (קאפּיטל ז).

אחשוורורש געט פאר אסתר המן'ס הויז, און זיין רינגל געט ער פאר מרדכי. אסתר שטעלט מרדכי איבער המן'ס הויז און בעט זיך איין ביי אחשורוש צו צוריקציען די גזירות וואס זענען ארויס אויף איר פאלק. אחשורוש ענטפערט אז נאך וואס די קעניגליכן באפעל איז געשריבן און גע'חתמ'עט אינעם נאמען פונעם קעניג קען מען נישט צוריק ציען פונעם גזירה, נאר אנשטאט זאל מען שרייבן א נייער באפעל. אויף מרדכי'ס גוטהייסונג ווערן געשריבן נייע בריוון צו די אֲחַשְׁדַּרְפְּנים , גובערנאטארן, און אנדערע וויכטיגע באאמטע פון דער מלוכה וואס ערלויבט די אידן זיך צו פארטיידיגן, און גאר הרג'ענען און באראבעווען סיי ווער עס וויל זיי אטאקירן. די בריוון ווערן געשריבן כ"ג סיון און שנעל ארויסגעשיקט מיט רייטערס איבעראל. די אידן איבעראל פרייען זיך שטארק צום נייעם אנזאג און פילע גוים פאראידישן זיך ("מתיהדים" – שטעלן זיך פאר ווי אידן) אויס מורא פון די אידן (קאפּיטל ח).

אינעם באשטימטן טאג, י"ג אדר, נעמען זיך די אידן צוזאם אין אלע פּראווינצן פונעם קעניג אחשורוש צו שלאגן די וואס ווילן זיי שלעכטס טון, הרג'ענדיג 75,000 פיינט, און קיינער שטעלט זיך דערקעגן. אלע שרים און קעניג'ס אדללייט דערהייבן די אידן צוליב די פארכט וואס איז זיי באפאלן פון די אידן און פון מרדכי, וועמענ'ס פּרעסטיזש איז געוואקסן. אין שושן האט מען געהרג'עט פינף הונדערט מענטשן און די צען קינדער פון המן. אויף אסתר'ס געבעט ווערט פאר די אין שושן אויך געגעבן דעם פאלגנדן טאג, י"ד אדר, צו נקמה נעמען אין זייערע שונאים און נאך דריי הונדערט מענטשן ווערן דארט גע'הרג'עט, בעת וואס אין אנדערע שטעט רוט מען און מען פייערט שוין דעם זיג. טראץ וואס אינעם קעניגליכן באפעל איז ערלויבט געווארן פאר די אידן צו נעמען די רויב פון זייערע פיינט, האבן זיי דאך אין ערגעץ נישט צוגערירט דערצו.

די אידן וואס וואוינען אין די אפענע שטעט אן קיין מויערן, פייערן דעם פורים אינעם טאג וואס זיי האבן גערוט פון זייערע פיינט, י"ד אדר, און די וואס וואוינען אין שושן, וואס דארט האבן די הריגות אנגעהאלטן נאך א טאג, פייערן עס אין ט"ו אדר. די פייערונגען רעכנט אריין פרייד און א סעודה, משלוח מנות פאר א חבר און מתנות פאר ארעמעלייט.

מרדכי שרייבט אפ די אלע געשעענישן און שיקט עס צו אלע אידן אין קעניג אחשורוש'ס מדינות און באפעלט צו מאכן די טעג י"ד און ט"ו אדר אויך יעדעס יאר ימי משתה ושמחה. די אידן האבן אנגענומען וואס מרדכי האט זיי געשריבן, און מ'האט גערופן דאס יום טוב "פורים" נאכ'ן פּוּר, דער גורל וואס המן האט געווארפן זיי צו פארלענדן. אויך אסתר האט באשטעטיגט די אגרת הפורים מיט צווייטע בריוון צוזאמען מיט מרדכי. זיין נאמען ווערן געדענקט צום גוטן צווישן די אידן אלס משנה למלך, און די געשיכטע פון זיין מאכט ווערט באשריבן אין די היסטאריע בוכער פון די מלכי פרס ומדי (קאפּיטל ט–י).

צייט פון דער געשיכטע

די מעשה פון דער מגילה איז געשען אין די 12טע ביז 14טע יארן פון מלכות אחשורוש, און אינעם לעצטן יאר, ג'ת"ו (368 בצ"ר)^{[אויסקלארונג פארלאנגט]}, האט אסתר געשריבן דעם צווייטן פורים בריוו. דער ערשטער בריוו האט מרדכי געשריבן אין די 13טע יאר פון די מלכות אחשורוש. אין "סדר עולם" שטייט אז די עשרת בני המן זענען אויפגעהאנגען געווארן פאר'ן "שרייבן אַן אנקלאג אויף די איינוואוינער פון יהודה און ירושלים", צו מבטל זיין די עולים פון גלות אין די טעג פון כורש וואס האבן אנגעהויבן בויען דעם בית המקדש.

פאַרפּאַסער

דער קאפיטל איז אומפארענדיגט. ביטע ביישטייערט צו המכלול און פארענדיגט דאס. עס ווערט מעגליך אויסגעשמועסט אינעם שמועס בלאט.

"און אסתר'ס באפעל האט באפעסטיגט די דאזיגע אנזאגן וועגן פּורים; און עס איז פארשריבן געווארן אין דעם ספר" (אסתר ט, לב), דייט אָן לויט'ן אבן עזרא (בפי' שם) אז דער ספר איז געווען באקאנט יענע צייט, אבער עס איז פארלוירן געווארן פונקט ווי מיר האבן נישט היינט דעם מדרש עדו, ספרי שלמה, ספרי דברי הימים למלכי ישראל, ספר מלחמות ה' און ספר הישר.

חז"ל זאגן (בבא בתרא טו, א), אז די מגילה איז געשריבן געווארן דורך די אנשי כנסת הגדולה, וואס האבן באשטימט וועלכע ספרים וואס זענען אריין אין די תנ"ך און אין וועלכע סדר. עס איז דא וואס האלטן לויט וואס איז געשריבן אין דער מגילה, אז עס איז געווען געשריבן דורך אסתר אדער מרדכי, אדער ביידע.

די מגילה צווישן די תנ"ך ספרים

כאטש די מגילת אסתר איז אריינגערעכנט אין תנ"ך, זעען מיר אין חז"ל (מגילה ז, א) אז די חכמים האבן אין אנהייב דעבאטירט צו דאס אריינשטעלן צווישן די כתבי קודש.

רב שמואל בר יהודה האט געזאגט: אסתר האט געשיקט צו די חכמים אז מען זאל עס קובע זיין פאר אלע דורות.
האבן די חכמים געענטפערט מיט דעם וועסטו אויפוואכן די קנאה ביי די פעלקער.
האט זי געשיקט איך שטיי שוין געשריבן אין דברי הימים מדי ופרס.
האט אסתר געשיקט אז מען זאל עס שרייבן פאר אלע דורות.
האבן זיי געשיקט 'הלא כתבתי לך שלישים' (משלי כב, כ) - דריי און נישט פיר (אין אנדערע ווערטער חומש, נביאים און כתובים), ביז זיי האבן געטראפן די פסוק 'כתב זאת זכרון בספר' (שמות יז, יד), כתב זאת - שרייב וואס עס שטייט דא און אין משנה תורה. זכרון - וואס עס שטייט אין נביאים. בספר - וואס עס שטייט אין מגילה.

ווייטער אין גמרא ווערט געברענגט שמואל'ס מיינונג אז "מגילת אסתר איז נישט געזאגט געווארן ברוח הקודש" (דאס מיינט אז עס איז געזאגט געווארן צו ליינען און נישט צו שרייבן^{[אויסקלארונג פארלאנגט]}), קעגן די מיינונג פון די תנאים רבי אליעזר, רבי עקיבא און רבי מאיר אז די מגילה איז יא געשריבן געווארן ברוח הקודש. אין תלמוד ירושלמי שטייט: "רבי יוחנן האט געזאגט 'נביאים און כתובים וועלן בטל ווערן אין צונקופט און די פינף ספרי תורה וועלן נישט בטל ווערן אין צונקופט', רבי שמעון בן לקיש האט געזאגט 'אויך מגילת אסתר און הלכות וועלן נישט בטל ווערן אין צונקופט'". דער רמב"ם שרייבט אזוי ווי ריש לקיש: "אלע נביאים און כתובים וועלן בטל ווערן אין די צייטן פון משיח אויסער מגילת אסתר, עס ווערט גערעכענט אזוי ווי די חמשה ספרי תורה און ווי די הלכות פון תורה שבעל פה וואס ווערט קיינמאל נישט בטל". אבער אין די נושאי כלים פון רמב"ם איז מבואר אז די כוונה פונעם רמב"ם איז נישט אז עס וועט אינגאנצן בטל ווערן אזוי ווי דער ראב"ד האט פארשטאנען, נאר אז מען וועט נישט ליינען נביאים און כתובים בציבור נאר מגילת אסתר.

איבערזעצונגען

אסתר איז איבערגעזעצט געווארן אין גריכיש דורך ליסימאַכוס זון פון תלמי פון ירושלים. זיין איבערזעצונג איז געברענגט געווארן צו מצרים אין די "פערטע יאָר פון די מלכות פון תלמי און קלעאָפּאַטראַ", לויט די קאָלאָפאָן ביים סוף פון די גריכישע ווערסיע. פון די דריי תלמיס פארבונדן מיט א קלעאפּאטרא אינעם פערטן יאר פון זייער ממשלה, איז די ווארשיינליכסטע אין דעם פאל תלמי דער צוועלפטער און זיין שוועסטער און פרוי קלעאָפּאַטראַ די פינפטע. דאקומענטן וועגן תלמי דער צוועלפטער און קלעאפּאטרא די פינפטע זענען די איינציגסטע וואס אילוסטרירן אין דער זעלבער קעניגליכער סטיל ווי די קאלאפאן. די איבערזעצונג איז לויט דעם געברענגט געווארן קיין מצרים אין יאר 78/77 בצ"ר.

ליסימאַכוס האלט זיך גאנץ גענוי צום אריגינאל, כאטש ער האט דאך זיך געפילט פריי צו צושרייבן און פארענדערן דעם טעקסט צוליב קלארקייט אדער ווי ער האט זיך אליין פאָרגעשטעלט. למשל, ער מאכט די מארד פון די אידישע פיינט אינעם זעלבן טאג פון דעם יום טוב און נישט אין די טאג פריער, אזוי אז פורים זאל ווערן געפייערט אויף די יארטאג פון די נצחון, ווי די העללענישע און אידישע ימים טובים.

דער גריכישער איבערזעצונג, גערופן 'תרגום השבעים', לייגט צו אסאך זאכן צום מגילה. די צאל פסוקים דערין איז מער ווי די צאל אינעם אריגינעלן מיט נאנט צו א דריטל. אין די הוספות איז פארהאן אן ערציילונג אויף א חלום פון מרדכי און זיין ערשיידונג, א פולער טעקסט פון המן'ס און מרדכי'ס בריוון, און אויך א א תפילה וואס אסתר האט געדאוונט פאר זי איז אריין צום קעניג. דער סירישער תרגום, גערופן 'פשיטתא' איז א ווערטערליכער איבערזעצונג.

פארהאן צוויי אראמישע תרגומים צו די מגילה, איינס גערופן 'תרגום ראשון' אדער 'תרגום' אליין, און איינס גערופן 'תרגום שני'. ביידע גייען אויפ'ן וועג פונעם מדרש, און פארברייטן אויף די פסוקים מיט פיל דברי אגדה, ווי אז אחשורוש'ס קעניגליכער שטול איז דער כסא שלמה וואס איז גענומען געווארן פון ירושלים בשעת דעם חורבן הבית; אז אחשורוש האט געטרינקען פון די כלי המקדש; אז אחשורוש האט אין ענדע גע'הרג'עט די זיבן חכמים יודעי העתים וואס האבן אים געראָטן צו הרג'ענען ושתי. אויך אין די אראמישע תרגומים ווערט געברענגט א נוסח פון אסתר'ס תפילה. אויך ברענגען די אראמישע תרגומים א דעטאַלירטע יחוס קייט פאר מרדכי ביז בנימין בן יעקב אבינו, און פאר המן – ביז עמלק בן אליפז בן עשו הרשע.

דרוינסדע לינקס

• אידישע איבערזעצונג פון מגילת אסתר אין מאנוסקריפט Canonici Or. 12, ווענעציע ה'שי"ד, אין אקספארד, באדלעיאן ביבליאטעק
• מגילת אסתר אין ליטווישער אידיש (טעקסט), איבערזעצט דורך הירשע דוד קאץ
• https://asif.co.il/wpfb-file/מגילת-אסתר-איגרת-ספר-מגילה/