דרעפט:נרצה
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
נרצה ("באוויליגט") איז דער סימן פון דער לעצטער טייל פון דער סדר פון פסח. עס קומט נאך הלל און דעם פערטן כוס וויין. דער טייל באשטייט פון פילע פיוטים און תפילות, און ענדיגט זיך מיט דער האפענונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים.
באדייט פונעם ווארט
דער ווארט "נרצה" ווערט אפט איבערגעזעצט ווי "אָנגענומען" אדער "באוויליגט". דאס ווארט נרצה שטאמט פון דער ווארצל רצה, וואָס אין תנ"ך מיינט "צו זיין צופרידן מיט", "צו זיין גינסטיג צו". עס האט אויך געמיינט "צו ליב האבן" אדער "צו בארואיגן". דאס אבסטראקטע נאמען רצון האט אין תנ"ך העברעאיש באדייט "גוטוויל", "טובה". אין לשון חז"ל האט רצה מער געמיינט "צו וועלן", און רצון "ווילן". די פאָרעם נרצה איז א פּאסיווע פארעם און קען באדייטן "וועט ווערן אנגענומען" אדער "איז אנגענומען געווארן"[1]. די פארם "נרצה" ווערט גענוצט אין תנ"ך צו באשרייבן א קרבן וואס וועט "אנגענומען ווערן" (ויקרא א, ד) און די אנגענומענע זינד פון ירושלים (ישעיה מ, ב).
אין א צאל עלטערע הגדות הייבט זיך די נרצה טייל אָן מיט'ן פסוק (קהלת ט, ז) "כי כבר רצה האלהים את מעשיך", וואס טייטשט "ווארום ג-ט האט שוין באוויליגט דיינע מעשׂים"[2]. דער נרצה טייל ווערט פארשטאנען ווי אַן אויסדרוק פון האפענונג אז ג-ט האט אנגענומען אונזער סדר דינסט[3]. די לידער פון נרצה זענען א פייערליכע וואונטש פאר א ווייטערדיגער פארבינדונג מיט השי"ת[4]. אזוי ווי דאס אידישע פאלק נאך דעם יציאת מצרים האט געזונגען, אזוי ענדיגט זיך אונזער פסח סדר אויך מיט געזאנג[5].
נישט-אשכנז'ישע הגדות האבן טראדיציאנעל נישט געהאט א באזונדערן נרצה טייל נאך הלל און דעם לעצטן כוס ביז די לעצטע יארן, אבער האבן פונדעסטוועגן געזאגט "נרצה" ביים סוף פון די סימנים. ווען אשכנזים האבן אנגעהויבן צולייגן פיוטים, האבן זיי צוגעטיילט דאס ווארט צו זיי[6]. עס זענען דא וואס זאגן אז דער טערמין "נרצה" באציט זיך אויף הלל, און "הלל נרצה" מיינט "א גינסטיגער הלל"[7].
באשטאנדטיילן פון נרצה
לויט פילע מפרשים, איז דער נרצה טייל נישט נאר דער שטיקל "חסל סידור פסח כהלכתו..." נאר אויך אלע לידער וואס געפינען זיך אין סוף פון דער הגדה. רבי שניאור זלמן פון לאדי האט נישט אריינגענומען "חסל סידור פסח" אין זיין הגדה, ווייל ער האט געהאלטן אז דער סדר ענדיגט זיך קיינמאל נישט, און זיין מעסעדזש בלייבט דורכאויס דעם גאנצן יאר[8].
דער נרצה טייל באשטייט געווענליך פון די פאלגנדע טיילן:
- חסל סידור פסח כהלכתו – דער שטיקל וואס פארענדיגט דעם סדר לויט זיינע געזעצן און מנהגים.
- לשנה הבאה בירושלים – די טראדיציאנעלע וואונטשונג אויף א יאר אין דעם געבויטן ירושלים. געוויסע, בפרט אין ארץ ישראל, זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה". אסאך זאגן עס איין מאל, אבער אנדערע זאגן עס דריי מאל[9].
- פיוטים – אַ זאַמלונג פון לידער און פּאָעמען וואָס ווערן געזונגען אין סוף פון דער סדר. צווישן די באַקאַנטסטע פיוטים זענען: ויהי בחצי הלילה, ואמרתם זבח פסח, כי לו נאה, אדיר הוא, חד גדיא און אחד מי יודע (די לעצטע צוויי זענען שפּעטערע צוגאבן[10]).
דער שטיקל פיוט חסל סידור פסח כהלכתו איז במקור געווען דער סוף פון א קרובה פאר שבת הגדול, אבוא בחיל להתיצבה...אלקי הרוחות לכל בשר, געשריבן דורך רבי יוסף טוב עלם אין דעם עלפטן יארהונדערט. דער פיוט האט באהאנדלט די הלכות פון פסח, און דער סוף האט געבעטן "כאשר זכינו לסדר אותו כן נזכה לעשותו", אזוי ווי מיר האבן פארענדיגט די דיסקוסיע פון די הלכות, אזוי זאלן מיר זוכה זיין צו פאקטיש אויספירן דעם סדר ריכטיג. איצט, ווען עס איז אריינגעשטעלט געווארן אין דער הגדה אין דעם פערצנטן יארהונדערט ביים ענדע פון די סדר, האט די שורה אנגענומען א נייע באדייט פון האפענונג און תפילה אז אזוי ווי מיר האבן זוכה געווען צו אפּרעכטן דעם סדר, אזוי זאלן מיר זוכה זיין צו דעם קרבן פסח אין ירושלים אין דעם געבויטן בית המקדש.
אין דעם סידור פון אריז"ל איז דא א ספעציעלע לשם יחוד צו זאגן פאר נרצה[11], און דער פסוק ויהי נועם[9].
היסטארישע אנטוויקלונג
נרצה איז נישט געווען א טייל פון די הגדות פון די גאונים[12] אדער די פריע ראשונים[13]. עס האט ערשט אנגעהויבן צו ערשיינען אין די הגדות פון שפּעטערע אשכנז'ישע ראשונים ווי דער מהר"ם מרוטנבורג און דער תרומת הדשן[14]. שפּעטערע מנהיגי ישראל האבן מסתמא געזען א נויט פאר א פארמעלן ענדע צום סדר און אויך פאר דעם לעצטן "טעם" פון דער סדר נאכט צו זיין פון פרייליכע געזאנג[15].
עס איז א לאנגע געשיכטע וועגן דעם אָרדענונג פון די פיוטים אין נרצה, ספּעציעל די דריי פיוטים ויהי בחצי הלילה, ואמרתם זבח פסח, און כי לו נאה. דער תרומת הדשן און דער לקט יושר האבן געהאלטן אז די דאזיגע פיוטים זאלן געזאגט ווערן פאר דעם פערטן כוס, ווי א טייל פון הלל[16]. אבער דער מהרש"ל האט זיך אנטקעגנשטעלט דעם מנהג און געהאלטן אז די פיוטים זאלן געזאגט ווערן נאך דעם כוס, כדי די שליסנדיגע ברכה פון הלל זאל זיין גלייך פאר דעם טרינקען דעם כוס[17]. טראץ דעם וואס דער מהרש"ל און אנדערע פוסקים האבן גע'פסק'נט אזוי שוין אין דעם זעכצנטן און זיבעצנטן יארהונדערט, איז דער אלטער מנהג פון זאגן די פיוטים פאר דעם כוס געווען מער פארשפּרייט ביז דעם צוואנציגסטן יארהונדערט. אין דעם צוואנציגסטן יארהונדערט האט זיך דער מנהג דראסטיש געענדערט, און היינט איז כמעט אוממעגליך צו געפינען א הגדה וואס שטעלט די פיוטים פאר דעם פערטן כוס. דער היינטיגער פארהערשנדער מנהג איז צו זאגן די פיוטים נאך דעם טרינקען דעם פערטן כוס און נאך חסל סידור פסח[18]. עס איז פארהאן אַן אנדערע אלטע מנהג צו זאגן די דריי פיוטים נאך דעם כוס אבער פאר חסל[19], און אין סקווירא זאגט מען אויך די אנדערע פיוטים פאר חסל[9].
עס ווערט אויך אָנגעוויזן אַז עטליכע פון די פיוטים, ווי ויהי בחצי הלילה און ואמרתם זבח פסח, זענען אויך טיילן פון די קרובות וואס ווערן געזאגט שבת הגדול[20].
די ווערטער לשנה הבאה בירושלים (אויף אַ יאָר אין דעם געבויטן ירושלים) זענען א טראדיציאנעלע סיום פון דער פסח סדר, און אויך פון יום כיפור. עס איז אַן אויסדרוק פון דער טיפער פארבינדונג פון דעם אידישן פאָלק מיט ירושלים און א האפענונג אויף די ווידעראויפבוי פון דער שטאט און דעם בית המקדש. עס איז א תפילה אַז מיר זאלן זוכה זיין צו פייערן דעם קומענדיגן פסח אין ירושלים ווי עס איז געווען אין די צייטן פון דעם בית המקדש. אין ארץ ישראל לייגט מען געווענליך צו דעם ווארט "הבנויה" (דער געבויטער).
רעפערענצן
- ↑ Balashon - Hebrew Language Detective: nirtzah.
- ↑ Haggada, ou cérémoniel des deux premieres soirées de paque: a l'usage des ... - David-Paul Drach, Metz, 1818, p. 114; סדר ההגדה לליל שמורים: מפורש במאמר אפיקומין למורינו ורבינו הגאון הגדול הרשב"ץ, רעדלהיים תקפ"ב, דף לח; סדר ההגדה לליל שמורים: מדויק היטיב ומסודר יפה - וואלף היידנהיים, רעדלהיים תקפ"ה, דף מז; הגדה של פסח, פראנקפורט, תרנ"ח, עמ' 69; זעט רבי חיים יוסף דוד אזולאי, שמחת הרגל על הגדה של פסח , סימני הסדר, ד"ה ולדעת הרבנים.
- ↑ יהושע סטארט, הגדה של פסח מתורתו של רבי נחמן מברסלב, תשנ"ט, עמ' קכד (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
- ↑ Rabbi Naphtali Lavenda, “The Power of Moments Through Nirtzah and the Steps of the Seder” (YU To-Go series, Pesach 5779)
- ↑ דוד באַשעווקין, “Just One: The Hoffman Family Haggadah” (published by NCSY)
- ↑ April 9, 2025 at 5:56 am.
- ↑ ר' יודל ראזנבערג, הגדה דברי נגידים.
- ↑ Nirtzah - Acceptance - Chabad.org.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 רבי גבריאל צינער, נטעי גבריאל הלכות פסח חלק ב, תשס"ב, עמ' תקסח–תקעא.
- ↑ זעט ר' דניאל גאלדשמידט'ס פרק ג, און ר' שמואל אשכנזי און ר' מענדל כשר, הגדה שלמה, פרק לו (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).
- ↑ רבי אלימלך בידערמאן, הגדה באר החיים (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).
- ↑ צום ביישפיל: רב עמרם גאון, רב סעדיה גאון, רב נטרונאי גאון.
- ↑ צום ביישפיל: רש"י, מחזור ויטרי, רמב"ם.
- ↑ יוסף צבירימון, הגדה שירת מרים, ירושלים, תשע"א, עמ' 368, הגדה ממקורה (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן).
- ↑ Harry Glazer, A Thought for Your Seder, on Nirtzah, The Jewish Link, אפריל 18, 2024.
- ↑ רבי יוסף בן משה, לקט יושר, בערלין, תרס"ד, עמ' 106–107.
- ↑ שו"ת מהרש"ל סי' פח.
- ↑ Yaacov Sasson, On the History and Development of Nirtza – The Seforim Blog, April 7, 2025.
- ↑ רבי יוזפא שמש, לקוטי יוסף, דף צד, ב, מאנוסקריפט אויף נבמ"י; סידור יעב"ץ חלק ב, אלטונא, תק"ז.
- ↑ April 8, 2025 at 10:50 am.