דרעפט:טענקסגיווינג
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
טענקסגיווינג (ענגליש: Thanksgiving) איז אַ פעדעראַלער חגא אין די פאַראייניגטע שטאַטן וואָס ווערט געפייערט יערליך אויפ'ן פערטן דאָנערשטיג אין נאָוועמבער. פאַר פילע אַמעריקאַנער (אריינגערעכנט טייל אידן), איז דאָס אַ געלעגנהייט זיך צו זאַמלען מיט דער משפּחה, עסן אַ מאלצייט פון טערקי (אינדיק) און אַנדערע מאכלים, און פייערן אַ ספּעציפיש אַמעריקאַנע טראַדיציע. דער קאָמפּלעקסער באַציאונג צווישן אידן און דעם חגא איז אַרום די פראַגע צי טענקסגיווינג איז אַ סעקולערע, נאַציאָנאַלע פייערונג, צי אַ רעליגיעזער חגא פון אַן אַנדער גלויבן, וואָס וואָלט דעמאָלט געווען אסור.
ערליכע אידן פייערן נישט קיין חגאות פון אַן אַנדער רעליגיע, און האָבן זיך תמיד אויסגעמיטן פון אפילו נאָמינעל סעקולערע חגאות וואָס זענען טאַקע רעליגיעז, ווי קריסטמעס. טענקסגיווינג איז אָבער אַן אַנדער פאַל, ווייל עס איז אַן אויסגעצייכנטער אַמעריקאַנער חגא, וואָס איז (לכל-הפּחות היינט) נישט פאַרבונדן מיט קיין באַזונדערן רעליגיעזן גלויבן, הגם עס האָט געהאַט פּיוריטאַנער אָפּשטאַם (אַ מנהג וואָס איז ענליך צו אַ רעליגיעזער סעודה).
היסטאָרישע אָריגינען
די אָריגינען פון טענקסגיווינג זענען אַרומגערינגלט מיט לעגענדעס וועגן דער פּוריטאַנישער רעליגיע. די ערשטע דאַנקזאָגונגס פייערונג פונעם פּילגרימס איז געווען נאָך זייער איבערלעבעניש פון אַ שווערן ווינטער, און דאָס איז נישט געווען קיין יערליכע אָבזערוואַנץ ביז שפּעטער[1].
דער פּילגרימס פירער, וויליאם בראַדפאָרד, האָט געהאַט אַ קאָפּיע פונעם תּנ"ך, וועמענס ענגלישע קאָמענטאַרן פונעם פּוריטאַנער געלערנטן הענרי איינסוואָרט, זענען געווען באַזירט אויף רמב"ם איבער דעם הלכה פונעם "הגומל" ברכה[2]. עטליכע האָבן פאָרגעלייגט אַז די פּילגרימס האָבן מעגליך גענומען דעם געדאַנק פון טענקסגיווינג פונעם יום-טוב סוכות[3][4][5].
היסטאָרישע און קולטורעלע באַציאונגען
שוין פון די פריע טעג האָבן אַמעריקאַנער אידן זיך באַטייליגט אין דאַנקזאָגונגס פייערונגען.
אין קאָלאָניאַלע צייטן פלעגן גובערנאַטאָרן דעקלאַרירן ספּעציעלע טעג פון דאַנקבאַרקייט. אין די צייטן ווען די פייערונגען האָבן געהאַט אַ ספּעציפיש קריסטליכן כאַראַקטער, האָט קהילת שארית ישראל, די עלטסטע שול אין צפון-אַמעריקע (געגרינדעט 1654), זיך אָפּגעהאַלטן פון באַטייליגן[6].
פון אַ היסטאָרישער פּערספּעקטיוו, האָבן אַמעריקאַנער אידן געפייערט טענקסגיווינג זינט פרעזידענט דזשאָרדזש וואַשינגטאָן האָט דאָס פּראָקלאַמירט אַלס אַ נאַציאָנאַלע חגא אין 1789. זיי האָבן געטוישט דעם נוסח התּפלה צו אָפּלייגן תּחנון און צוגעלייגט תּהילים. גרשום מענדעס סיישאַס, דער קאַנטאָר פון דער קהילה, האָט געהאַלטן אַ דרשה וואו ער האָט גערופן אידן צו שטיצן די רעגירונג פון אַמעריקע[7][8]. ער האָט אונטערגעשטראָכן די אידישע אחריות צו שטיצן אַ רעגירונג וואָס איז באַגרינדעט אויף די פּרינציפּן פון גלייכע פרייהייט און גערעכטיקייט. די שול האַלט דעם מנהג יעדן יאר זינט דעמאלט ביזן היינטיגן טאָג[9][10][11][12].
ביי דער געלעגנהייט פון וואַשינגטאָן'ס באַזוך ביי דער טאָראָ שול אין ראָוד איילאַנד (1790), האָט משה סיישאַס איבערגעגעבן אַ ליבליכן בריוו, און וואַשינגטאָן האָט געענטפערט מיט זיין באַרימטן בריוו, וואו ער האָט ווידערבאַשטעטיגט זיין שטאַרקן גלויבן אַז אַמעריקע איז נישט קיין קריסטליכע פאָלק, נאָר אַ לאַנד וואו אַלע מענטשן קענען גלייך ביישטייערן און איר באַטיטלען ווי זייער היים[13].
מיט דער צייט האָט טענקסגיווינג פאַרלוירן רוב פון זיינע אָריגינעלע פּילגרימס וואָרצלען און איז סעקולאַריזירט געוואָרן. פאַר אידן איז דאָס געוואָרן אַ צייט פאַר פאַמיליע צונויפקום[14]. די עיקר-טעמע פון דאַנקבאַרקייט (הכרת הטוב) איז זייער קאָמפּאַטיבל מיט אידישע ווירדן.
אין דעם 19טן יאָרהונדערט, איז דער חגא גלייכצייטיג מיט אַן איינשטרענגונג פון דער שרייבערין סאַראַ דזשאָזעפאַ העיל צו גרינדן אַן איינהייטליכן נאַציאָנאַלן חגא, וואָס זאָל פאַראייניגן דאָס לאַנד. זי האָט געטענהט אַז דער "איידעלער יערליכער סעודה טאָג פון אונזער טענקסגיווינג איז ענליך, אין געוויסע הינזיכטן, צום חג השבועות, וואָס איז געווען דער יערליכער סעזאָן פון דאַנקבאַרקייט ביי די אידן". רבנים האָבן דאַן אָנגענומען דעם טאג ווי אַ טייל פון אַ "קולט פון סינטעז" (cult of synthesis), וואָס האָט פאַרשטאַרקט דעם געדאַנק אַז אידישקייט און אַמעריקאַניזם באַפעסטיגן זיך איינער דעם אַנדערן.
אידן האָבן אויך געהאָלפן פאָרמירן די מאָדערנע טראַדיציעס פון טענקסגיווינג:
- בערנאַרד גימבעל, אייניקל פון אַדאַם, האָט אין 1920 געשפּאָנסערט דעם ערשטן טענקסגיווינג פּאַראַד אין פילאַדעלפיע. אין 1924 האָט מעיסי'ס אין ניו יאָרק אָנגעהויבן זייער אייגענעם פּאַראַד, נאָכמאַכנדיג דעם גימבעלס פּאַראַד.
- די אידישע עסן שרייבערין סיסילי בראַונסטאָון האָט פּאָפּולעריזירט דעם איקאָנישן גרין בעבל קאַסעראָל אין די 1950ער יאָרן. זי האָט געהאָלפן אַנטוויקלען דעם רעצעפּט מיט קרעם פון שוועמל סופּ דורך קעמפּבעל סופּ קאָמפּאַני.
הלכה'דיגער חילוקי דעות
די צענטראַלע פראַגע איז אָפּהענגיג פון דער הלכה פון חוקות הגוים — דער פאַרבאָט פון "ובחוקותיהם לא תלכו", נישט נאָכצומאַכן די מנהגים פון די גוים. תוספות דערמאנען אַז דער דאָזיגער איסור שליסט איין צוויי סאָרטן מנהגים: עבודה זרה פאַרבונדענע, און טעראַטישע אָדער נישטיגע מנהגים[15]. די נאָרמאַטיווע הלכה פאָלגט נאָך דער מיינונג פון די ראשונים, דעם ר"ן און מהרי"ק, וואָס האַלטן אַז נאָר מנהגים מיט אַן עבודה זרה באַזע זענען פאַרבאָטן; סעקולערע מנהגים וואָס האָבן אַ גלייכקייטדיגע סיבה זענען ערלויבט.
אַ צווייטע פראַגע איז דער איסור פון "בל תוסיף", דער פאַרבאָט צו צולייגן צו די מצוות פון דער תורה, וואָס קען זיין רעלעוואַנט ווען מען גרינדעט אַ נייע יערליכע אָבזערוואַנץ.
די רבנישע אויטאָריטעטן פון 20סטן יאָרהונדערט אין אַמעריקע האָבן זיך שטאַרק געטיילט אין מיינונגען:
שיטת המחמירים
רבי יצחק הוטנער (נפ' תשמ"א), אַ גדול בישראל און ראש ישיבה אין ברוקלין, האָט געהאַלטן אַז פייערן טענקסגיווינג איז אסור. ער האָט באַטראַכט דעם חגא ווי עפּעס וואָס איז "קלאָר באַזירט אויף דעם קריסטליכן קאַלענדאַר" און דערפאַר איז עס אַ גוישער חגא. זיין צוגאַנג איז געווען צו שטעלן אַ שטאַרקן טראָפּ אויף קולטורעלער אָפּטיילונג, כּדי צו היטן זיך פון חוקות הגויים[16].
אַן ענליך מחמיר'דיגע מיינונג האָט געהאַלטן רבי אביגדור מיללער (נפ' תשס"א), אַז צו עסן טערקי ספּעציעל פאַר טענקסגיווינג איז אביזרייהו דעבודה זרה, און אַז דאָס איז אַן איסור יהרג ואל יעבור. ער האָט געטענה'ט, אַז ער פאַרלאָזט זיך אויף ענציקלאָפּעדיעס פון "כשר'ע גוים" וואָס האָבן באַשטימט אַז טענקסגיווינג איז אַ "טשורטש האלידעי" (קירכע-חגא), און אַז ער פרעגט נישט קיין גדולים וועגן דעם[17][18].
רבי מנשה קליין (נפ' תשע"א), מחבר פון שו"ת משנה הלכות, האָט אויך געהאַלטן אַז מען דאַרף זיך פֿעסט אָפּהאַלטן. ער האָט געלייקנט דעם השערה, אַז די פייערונג איז נאָר צוליב ראַציאָנאַלע סיבות (ווי געפינען טערקיי בײם הונגערן), ווײל די פּוריטאַנער פּילגרימס' טריניטאַריזם מאַכט דעם חגא שייך פאַרבונדן מיט עבודה זרה[19].
דער צוגאַנג איז טיפּיש פאַרן מער איינגעשלעסענעם (אינסולאַרן) צוגאַנג אין דער אָרטאָדאָקסיע. דער צוגאַנג לייגט דעם טראָפּ אויף קולטורעלע אָפּשיידונג, אַזוי אַז אַן אינסולירטע חרדישע קהילה זאָל קענען עקזיסטירן. מערסטנס ישיבישע און חסידישע קרייזן זעען היינט דאס היטן דעם חגא אַלס אַן אַנאַטעם (עקלדיג).
שיטת רבי משה פיינשטיין
רבי משה פיינשטיין, דער גרעסטער פּוסק אין אַמעריקע אין זיין צייט, האָט געשריבן פיר תשובות וועגן דעם ענין[20].
- סעקולערער סטאַטוס: אין זיינע שפּעטערדיגע תשובות, האָט רבי משה אונטערגעשטראָכן, אַז טענקסגיווינג איז אַ סעקולערער חגא און נישט אַ רעליגיעזער.
- היתר פאַר סעודה: ער האָט געפּסק'נט, אַז עס איז נישט פאַראַן קיין הלכה-פאַרבאָט אין מאַכן אַ פרייליכע סעודה און עסן טערקי (אינדיק), ווייל דאָס איז אַ טאָג פון דערמאנונג פאַר די בירגער פונעם לאַנד, און עס איז נישט פאַראַן קיין חובה אין זייערע רעליגיעזע ביכער צו האַלטן אַזאַ סעודה.
- קביעות פאַרבאָט: ער האָט אָבער געהאַלטן, אַז עס איז פאַרבאָטן צו מאַכן דאָס אַ יערליכע, אָבליגאַטאָרישע חובה (מיט אַ חשש פון בַּל תּוֹסִיף – דעם פאַרבאָט צוצולייגן געבאָטן צו דער תּורה), און אַז מען זאָל עס מאַכן אַ פרייוויליגע פייערונג (שמחת הרשות).
- בעלי נפש זאָלן מחמיר זיין: טראָץ דעם היתר לויט'ן דין, האָט רבי משה געזאָגט, אַז בעלי נפש (פרומע מענטשן) זאָלן מחמיר זיין און דאָס נישט פייערן[21].
שיטת הרב יוסף דוב סאָלאָווייטשיק
הרב יוסף דוב סאָלאָווייטשיק, דער פירנדער געלערנטער אין ישיבה אוניווערזיטעט, האָט געהאַלטן אַ קלאָרע מיינונג, אַז טענקסגיווינג איז אַ ריין סעקולערער חגא. ער האָט געהאַלטן, אַז עס איז מותר צו עסן טערקי און צו פייערן, און זיין גאַנג פון לעבן האָט געוויזן אַז דאָס איז אַ טייל פון זיין זיין אַ גוטער אַמעריקאַנער.
- הרב סאָלאָווייטשיק האָט אפילו אָנגעהויבן זיין גמרא-שיעור פריער ווי געווענליך אין טענקסגיווינג טאָג, כּדי ער זאָל קענען פאַרענדיגן און צוריקפאָרן קיין באָסטאָן צו האָבן אַ סעודה מיט דער משפּחה. דאָס איז אָבער נישט געווען גענוג וויכטיג, אַז מען זאָל ענדיגן די שיעור איידער ער האָט פאַרענדיגט זיין פאַרשטאַנד פון אַ תוספות[22].
רב סאָלאָווייטשיק האָט געזען דאָס פייערן ווי אַן אַקט פון פּאַטריאָטיזם און דאַנקבאַרקייט צום מַלְכוּת שֶׁל חֶסֶד וואָס אַמעריקע שטעלט מיט איר רעליגיעזער פרייהייט, און אַן אינטעגראַציע אין אַמעריקאַנער לעבן.
אַנדערע פּוסקים און מנהגים
רבי משה פיינשטיין'ס תּלמיד, הרב אפרים גרינבלאַט, האָט געהאַלטן אַז פייערן טענקסגיווינג איז אַ גוטע זאַך, און אַז דאָס איז געווען רבי משה'ס אמתדיגער כּוונה. הרב גרינבלאַט, וואָס האָט געלעבט אין אַ מער פּאַטריאָטישן טייל פונעם לאַנד (מעמפיס, טענעסי), איז געווען אַפירמאַטיוו לטובת אידן זאָלן זיין פּאַטריאָטיש.
עס איז באַקאַנט אַז די יערליכע אגודת ישראל קאָנווענץ, באַטייליקט דורך פילע גדולי הדור, איז געוויינטליך געהאַלטן געוואָרן איבער דעם טענקסגיווינג וויקענד פאַר יאָרצענדליגער, און אינדיק איז געווען אויפן מעניו[23].
רבי יוסף אליהו הענקין האָט אין זיין עזרת תּורה קאַלענדאַר אנגעצייכנט טענקסגיווינג צוזאַמען מיט אַנדערע סעקולערע חגאות[24].
טערקי (אינדיק)
דער אינדיק (Turkey) איז טראַדיציאָנעל דער הויפּט שפּייז פון דער טענקסגיווינג סעודה. דער ענין פון טערקי אַליין האָט אַ באַזונדערע הלכה-פראַגע, ווייל כאטש די טערקי האָט די כשרות-סימנים פון אַ כשר'ן פויגל, שטאמט דער פויגל פון אַמעריקע, און לויט דער רמ"א איז נויטיג אַ מסורה צו וויסן אַז אַ פויגל איז כשר, אויסער די סימנים. טראָץ דעם, ווערט טערקי געגעסן דורך דער מערהייט פון כלל ישראל, אַריינגערעכנט אין אַמעריקע און אין ארץ ישראל. די פּוסקים האָבן געגעבן פאַרשידענע טעמים צו מתּיר זיין דעם פויגל:
אַ טייל האָבן זיך פאַרלאָזט אויף אַ געמיינטער "אינדיאַנער מסורה" וואָס גייט צוריק ביז משה רבנו[25]. דער נצי"ב און אַנדערע האָבן געשריבן אַז זינט פרומע אידן עסן שוין טערקי פאַר עטליכע יאָרצענדליגער, איז דאָס שוין אַ מסורה[26].
עס זענען געווען פּראָמינענטע משפּחות, אַריינגערעכנט די משפּחה פון רבי יעקב קאַמענעצקי, וואס האָבן זיך יאָ אָפּגעהאַלטן פון עסן טערקי צוליב דער מסורה פראַגע.
טייל מערקן אָן אז דער העברעישער נאָמען פאַר טערקי איז תרנגול-הודו ("אינדישער האָן"), און דער וואָרט הודו איז פאַרבונדן מיט הודאה (דאַנק), דער עיקר-אינהאַלט פון דעם חגא. דאס איז אבער, ווי פארשטענדליך, נישט דער ריכטיגער עטימילאגיע פונעם ווארט "תרנגול-הודו". פיל שפּראַכן, אַריינגערעכנט רוסיש, פּויליש און אידיש, רופן דעם אינדיק אַן אינדיאַנער פויגל. דאָס קומט דערפון, וואָס קאָלומבוס האָט געמיינט, אַז ער האָט געלאַנדעט אין אינדיע[27].
ליטורגישע אַנערקענונג
אין געוויסע מאָדערנע אָרטאָדאָקסישע קרייזן איז אַנטוויקלט געוואָרן אַ מנהג נישט צו זאָגן תּחנון אין טענקסגיווינג-אינדערפרי[מקור פארלאנגט], וויבאַלד דאָס ווערט באַטראַכט ווי אַ טאָג פון נאַציאָנאַלער פרייד (יום שמחה), ענליך צו די נייע מדינת ישראל'דיגע חגאות ווי יום העצמאות. אין דער קלאַסישער אָרטאָדאָקסיע אָדער חסיד'ישע קרייזן, זאָגט מען יאָ תחנון, ווייל דער טאָג פעלט אין אידישער קדושה.
קולטורעלע אינטעגראַציע
די איבערלעבונג פון אידן אין די פאַראייניגטע שטאַטן איז געווען כמעט אייגנאַרטיג, ווייל אַמעריקע האָט געשאַפן אַ סעקולערע קולטור, בשעת אייראָפּע האָט נאָענט אינטעגרירט רעגירונגען מיט רעליגיע. דעריבער, פאַר אַמעריקאַנער אידן, אפילו די טראַדיציאָנעלע, האָט מען אונטערגעשמאַצט[אויסקלארונג פארלאנגט] דעם ווערט פון זיין אַן אַמעריקאַנער.
- פילאָזאָפיע: הרב סאָלאָווייטשיק האָט געזען אַ פּאָזיטיווע סעקולערע קולטור אין אַמעריקע; הרב פיינשטיין האָט געהאַלטן אַז סעקולערע קולטור איז אפּציאָנעל, אָבער נישט פאַרבאָטן; און הרב הוטנער האָט כמעט נישט געזען קיין סעקולערע קולטור.
ר' ישׂראל בעלסקי (נפטר 2016) האָט באַמערקט, אַז כאָטש ר' סאָלאָווייטשיק האָט געזען דאָס פייערן ווי אַ "צייכן פון פּאַטריאָטיזם" אין די 1950ער, איז ביז 1996 דער יום-טוב פאַרוואַנדלט געוואָרן אין "פוטבאָל און שאַפּינג", (בלעק פריידעי) אַזוי אַז עס איז געווען קעגן זיין מיינונג צו פייערן אין דעם מאָדערנעם קולטורעלן קאָנטעקסט[28][29].
• מאכלים: צווישן די אַמעריקאַנער אידן וואָס פייערן, ווערט אָפט סערווירט קוגל צום טענקסגיווינג אָוונטברויט.
אַ קעגנאיבער-פייערונג: עס זענען דאָ נאַטיווע אַמעריקאַנער גרופּעס וואָס האַלטן דעם טאָג ווי אַ "נאַציאָנאַלן טרויער-טאָג" (National Day of Mourning) צו פּראָטעסטירן קעגן קאָלאָניאַליזם און פאַרמאָרדעניש. די רעפאָרם באַוועגונג רעקאָמענדירט היינט צו פאַרשטאַרקן די שייכות צווישן אַמעריקאַנער אידן און נאַטיווע אַמעריקאַנער.
ביבליאגראפיע
רעפערענצן
- ↑ R. & A, Linton, We Gather Together: The Story of Thanksgiving, pages 72-85 (1949)
- ↑ https://www.yu.edu/sites/default/files/inline-files/Meir-Soloveichik-Gods-Providence-and-the-United-States-2-1.pdf.
- ↑ Barbara Cohen, Molly’s Pilgrim, 1983.
- ↑ Morel, Linda (20 November 2003). "Thanksgiving's Sukkot Roots". Jewish Journal. Retrieved 7 October 2025.
- ↑ Gluck, Robert (17 September 2013). "Did Sukkot Shape Thanksgiving?". Retrieved 7 October 2025.
- ↑ Yvette Alt Miller, 6 Ways Jews Shaped Thanksgiving, Aish, November 22, 2021.
- ↑ Alan Jay Gerber, Celebrating Thanksgiving is a Jewish tradition, The Jewish Star, November 12, 2024.
- ↑ https://www.scribd.com/doc/23072657/A-Religious-Discourse-Thanksgiving-Day-Sermon-November-26-1789.
- ↑ Sermons of Thanksgiving – The Word: The CJH Blog.
- ↑ Reich, Aaron (24 November 2022). "Thanksgiving: The origins, criticisms, Jewish views of the holiday - explainer". The Jerusalem Post. Retrieved 2025-10-07.
- ↑ Thanksgiving at Shearith Israel – Congregation Shearith Israel - Manhattan Orthodox Synagogue]].
- ↑ Jon Levine, Patriotic Manhattan synagogue has celebrated Thanksgiving since 1789, New York Post, November 20, 2021.
- ↑ https://founders.archives.gov/documents/Washington/05-06-02-0135.
- ↑ Thanksgiving and the Jews: Pennsylvania, 1868.
- ↑ תוס', עבודה זרה יג, א ד"ה ואי.
- ↑ רבי יצחק הוטנער, פחד יצחק - אגרות וכתבים עמוד 199.
- ↑ Rav Avigdor Miller on Thanksgiving - Shiur Enjoyment (TAPE #R-30)
- ↑ https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=2496229#p2496229.
- ↑ משנה הלכות חלק י סימן קטז.
- ↑ שו"ת אגרות משה אבן העזר ח"ב, יג; או"ח ח"ה כ, ו; ח"ד, יא, ד; און יו"ד ח"ד, יב.
- ↑ אגרות משה, אבן העזר ב, יג.
- ↑ Broyde, Michael J., "Thanksgiving and Traditional Jewish Life: Celebrating American Holidays and Jewish Law" by Michael J. Broyde, Canopy Forum, November 26, 2020.
- ↑ https://www.kashrut.com/articles/Chanuka_Thanksgiving.
- ↑ https://ohr.edu/this_week/insights_into_halacha/11438.
- ↑ שו"ת מי באר יט, כף החיים, זבחי צדק.
- ↑ שו"ת משיב דבר יו"ד כב.
- ↑ Tarnegol hodu, a bird called turkey - The Dayton Jewish Observer.
- ↑ Michael Broyde, Jewish Law and the American Thanksgiving Celebration
- ↑ https://thehalacha.com/wp-content/uploads/Vol8Issue8.pdf ז' 7.
קלארשטעלונג: די אינפארמאציע אויף המכלול איז בלויז פאר בארייכערונג און זאל נישט געזען ווערן ווי א פסק הלכה.