המכלול

רוי:רבי אהרן ווארמס

(1754–1836)
ווערסיע פון 00:12, 30 מאי 2025 דורך תנא קמא (שמועס | ביישטייערונגען)
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס).

רבי אהרן ווארמס (אויך ווירמש אדער וירמיש) איז געווען א בארימטער רב און תלמיד חכם אין פראנקרייך. ער איז געבוירן געווארן דעם י"ח אב ה'תקי"ד, אין גייסלויטערן (Geislautern), א קליין דארף נאנט צו פעלקלינגען, אין דער זארלאנד געגנט פון דייטשלאנד. ער איז געשטארבן דעם 2טן מאי, 1836, אין מעץ.

ביאגראפיע

ר' אהרן ווארמס איז געקומען פון א משפחה פון רבנים. זיין פאטער איז געווען רבי אברהם אבערלע יוסף (אדער ר' אברהם אבערלע מאיר), וועלכער האט פארזארגט זיין פריע חינוך. שפעטער האט ער געלערנט אין עלזאסער ישיבות און דערנאך אין דער ישיבה אין מעץ, וואס איז געפירט געווארן דורך הויפט רב רבי לייב גינצבורג, מחבר פון שאגת אריה. ער האט באקומען הויכע חן ביי רבי לייב און האט געהאלטן א הלכה'דיגע רעדע אין דער מעץ שול אין דעם יונגן עלטער פון פופצן[1]. כאטש איין מקור באמערקט אז זיין באציאונג צו רבי לייב איז נישט קלאר, מיט ווייניג דערמאנונגען אין זיין הויפט ווערק מאורי אור, אידענטיפיצירן אנדערע מקורים אים קלאר אלס א תלמיד[2].

אין 1777 איז ער באשטימט געווארן צום רבנות פון קריכינגען (Créhange) אין דייטש לארעין, וואו ער האט געדינט זיבן יאר[1]. ער איז צוריקגעקומען קיין מעץ אין 1785 נאך רבי לייב'ס פטירה. ער איז ערוועלט געווארן אלס דער ראש ישיבה דארט, און שפעטער אלס דיין און פוסק. פאר אסאך יארן האט ער געהאלטן פאזיציעס אלס אסאוסיאט און דעפיוטי הויפט רב. טראץ דעם וואס ער איז גערעכנט געווארן אלס דער קהילה'ס העכסטע הלכה'דיגע אויטאריטעט, איז אים אפגעלייקנט געווארן די פאזיציע פון הויפט רב פאר רוב פון זיין לעבן ווייל ער האט נישט גערעדט פראנצויזיש[3]. ער איז ענדליך איינשטימיג אויסגעוויילט געווארן הויפט רב פון מעץ דעם 12טן יוני, 1832, א פאזיציע וואס די רעגירונג האט באשטעטיגט טראץ זיין מאנגל אין פראנצויזישער באהאוונטקייט[1].

ר' אהרן האט קאמבינירט פובליק סערוויס מיט אינטענסיווע געלערנטקייט, און האט געשפילט א פירנדיגע ראלע אין דער אידישער קהילה פון מעץ[4]. ער איז געווען א דעלעגאט צום פאריזער סנהדרין וואס איז צוזאמענגערופן געווארן דורך נאפאלעאן אין 1806–1807, וואו ער האט איבערגענומען א בארימטע ראלע אלס א פירער אין הלכה'דיגע ענינים. ער האט געהאלטן א וויכטיגע אדרעס צום סנהדרין איבער די באציאונגען צווישן אידן און נישט-אידן לויט דער הלכה. די אדרעסע, כאטש נישט איינגעשלאסן אין די סנהדרין'ס טראנזאקציעס, איז רעפראדוצירט געווארן פינף און צוואנציג יאר שפעטער אין דעם לעצטן באנד פון זיין ווערק מאורי אור. עס האט געדינט אלס דער יסוד פאר די פארזאמלונג'ס דעקלאראציעס פון התחייבות צו זיין געטרייע בירגער פון פראנקרייך. אין דער אדרעסע האט ער געטענהט אז אין מאראלישע ענינים איז נישטא קיין אונטערשייד צווישן איד און גוי, ציטירנדיג 'גזל הגוי' אלס שטרענג פארבאטן פאר אידן[5]. ער האט אויך געטענהט אז דער טערמין 'עובדי כוכבים ומזלות' באציעט זיך נישט צו נישט-אידן פון זיין צייט און אז דער תלמוד פארמערט ברודערשאפט צווישן אידן און נישט-אידן[6][7].

באאיינפלוסט פון די אידעאלן פון דער פראנצויזישער רעוואלוציע, ווערט געזאגט אז ר' אהרן האט זיך איינגעשריבן אין דער נאציאנאלער גווארדיע און האט אראפּגענומען זיין בארד צו נאכקומען מיליטערישע רעגולאציעס[1]. ער האט אנערקענט אז באקומען רעכטן שליסט איין פליכטן פאר אידן. אין א דרשה אין דער רעוואלוציאנערער תקופה, האט ער געטאדלט אידן פאר זייער פיינטשאפט צו האנטווערק און האט געמאכט זיין זון אליהו פאר אן אפעראנט אלס א ביישפיל[1]. ער האט אונטערגעשטיצט די גרינדונג פון דער ערשטער אידישער פובליק שולע אין מעץ אין 1818 און איז געווען פארמישט אין מעודד זיין וואקאציאנעלע טרענירונג[8].

ר' אהרן איז געווען א פילפאכיגער מענטש וועמענס מיינונגען זענען אנדערש באמערקט געווארן דורך זיינע צייטגענאסן. טראדיציאנעל אבזערוואנטע אידן און תורה סטודענטן האבן אים באוואונדערט אלס א מייסטער פון תורה געלערנטקייט און טראדיציע. פארקערט, פאָרשפרעכער פון השכלה וועלכע האבן געזוכט ריטואל רעפארמען האבן אים געזען אלס א מעגליכן בונדסגענאסע קעגן דעם ארטאדאקסישן עסטאבלישמענט. פראנצויזישע משכילים האבן אים באטראכט אלס האבנדיג דעם פאטענציאל צו זיין א מאדעל פאר א נייע דור פון רבנים. אבער, א נאענטע לערנונג פון זיינע כתבים ווייזט אז דאס בילד פון השכלה איז געווען אומפארענדיגט; זיין וועלט איז קלאר צענטרירט געווען אויף הלכה. עס איז נישטא קיין באווייז אז ער האט שטודירט וועלטליכע טעמעס אדער איז אינטערעסירט געווען אין זיי, און זיין מיינונג איבער פילאזאפן איז געווען נעגאטיוו[9]. די געדאנק פון רעליגיעזע רעפארם איז געווען פרעמד פאר אים[10].

טראץ זיין טראדיציאנאליזם, זאגן מאנכע אז ער האט אויסגעדרוקט מיינונגען וואס האבן געפלאסטערט דעם וועג פאר רעפארם. ער האט געגלויבט אז עס איז בעסער צו דאווענען אין דער מוטער שפראך אויב מען פארשטייט נישט קיין העברעאיש, איידער זיך צו מוטשען מיט העברעאישע תפילות אן פארשטאנד. באזירט אויף דעם, האט ער זיך נישט אנגעשלאסן אין דער אגיטאציע קעגן די רעפארמען פון דעם האמבורגער טעמפל[6]. ער האט אויך פּראטעסטירט קעגן אריינלייגן פיוטים אין תפילות, צומאל רעדנדיג לעכערליך פון זייערע מחברים. ער האט געמאכט א שטארקע שטעלונג קעגן גלויביגע מנהגים, קריטיש קוקנדיג אויף מנהגים וואס זענען נישט געהאלטן געווארן פאר פליכט בלויז באזירט אויף באנוץ[1]. פּראפעסאר שפּיגל טענה'ט אבער מיט געוואלד קעגן דעם געדאנק אז ווארמס האט געשטיצט רעפארם, טענהנדיג אז ער איז געווען א הייסער שטיצער פון באהיטן מנהג און הלכה, און אז ער איז געווארן דער טעמע פון לשון הרע נאך זיין טויט. ער טענה'ט אז זיין קעגנערשאפט צום רמ"א און פראגעס פון געוויסע מנהגים זענען געווען קאנסיסטענט מיט אנדערע רבנישע אויטאריטעטן און האבן נישט אנגעוויזן אויף שטיצע פאר רעפארם.

ר' אהרן איז געשטארבן אין 1836, געהייליגט און באליבט ביי סיי ארטאדאקסישע און סיי פראגרעסיווע אידן. ער איז נאכגעפאלגט געווארן אלס הויפט רב פון מעץ דורך זיין איידעם, רבי יהודה (לעאן) מאיר לאמבערט, וועלכער איז געווען א שארפער קעגנער פון רעפארם[1].

ווערק

ר' אהרן ווארמס' הויפט ווערק איז 'מאורי אור'. ער האט אנגעהויבן צו קאמפאנירן דאס ווערק אין 1789, אונטערנעמענדיג עס איבער פערציג יאר. עס איז א זיבן-בענדיג ווערק וואס אנטהאלט חידושים אויפן תלמוד און נאטיצן צום שולחן ערוך. דאס ווערק איז באמערקט פאר זיין קלאסישע געלערנטקייט און פולשטענדיגע צוגאנג[5].

די פובליקאציע פון מאורי אור האט זיך געשפרייט איבער א שטורמישע תקופה אין דער פראנצויזישער געשיכטע, שפיגלענדיג די צעשטערנדיגע עפעקטן פון דער רעוואלוציע און דעם תקופה פון טעראר אויף אידישן לעבן. די ערשטע דריי בענדער זענען פובליצירט געווארן אין דער רעוואלוציע און טעראר (תק"נ–תקנ"ג). די איבעריגע פיר בענדער זענען פובליצירט געווארן שפעטער, צווישן תקע"ט און תקצ"א. די שפעטערע בענדער האבן געהאט באזונדערע טיטלען: באר שבע (תקע"ט), עוד למועד (תקפ"ב), בן נון (תקפ"ז), און קן טהור (תקצ"א). מאורי אור איז געווען איינע פון די זייער ווייניגע ווערק פון זיין סארט פון עלזאס-לאריין וואס איז געלונגען צו ווערן פובליצירט; כמעט אלע ווערק פון ר' אהרן'ס צייטגענאסן אין דער געגנט זענען פארבליבן אין כתב-יד[5]. דאס ווערק איז פובליצירט געווארן אנאנימיש, מיט בלויז א סובטילן רמז צום נאמען פון דעם מחבר. עס שליסט איין קריטישע באמערקונגען און קאמענטארן וואס ווייזן א וויסנשאפטליכן גייסט און אויסערגעוויינליכע שארפקייט[1]. טייל סעקציעס אנטהאלטן א מהדורה בתרא (ענדגילטיגע רעצענזיע) מיט צוגעלייגטע קאמענטארן[6].

אין צוגאב צו תלמודישע און הלכה'דיגע חידושים, האט ער אריינגענומען אין זיינע ווערק א באדייטנדע צאל פון פאעטישע קאמפאזיציעס, פיוטים פאר ימים טובים, שבת לידער און זמירות, און סליחות פאר די ימים נוראים. ער האט אויך פובליצירט א פירוש צום מחזור און דער פסח הגדה[6].

ר' אהרן האט אנגעבליך באפוילן זיין פאמיליע צו פארניכטן זיינע אומפובליצירטע ווערק נאך זיין טויט, אבער צאלרייכע כתבי ידות זענען נאך פאראן. די שליסן איין א פירוש צו קהלת, א פירוש צו סדר אליהו רבה, הלכה'דיגע צולייגונגען צו מאורי אור גערופן 'שמונת אור', און א וויכטיגע קבלה'דיגע פירוש צום סידור וואס אנטהאלט אינסטרוקציעס באזירט אויף די כוונות פון רבי יצחק לוריא. א תנ"ך פירוש פון ר' אהרן עקזיסטירט אויך אין כתב-יד. די כתבי ידות ווערן געהאלטן ביי די Alliance israélite universelle אין פאריז[5].

מאורי אור רעפרעזענטירט דאס לעצטע באדייטנדע ביישפיל פון ערנסטע תלמודישע געלערנטקייט פובליצירט אין פראנקרייך פון יענער תקופה[11].

מיינונגען וועגן הלכה און מנהג

אן אויפפאלנדע אספעקט פון מאורי אור איז ר' אהרן'ס שטארקע געטריישאפט צום שולחן ערוך און זיינע קראפטפולע אנשטרענגונגען צו פארשטארקערן זיין צענטראלקייט[12]. ער האט נאכגעפאלגט א טראדיציע צווישן באקאנטע אשכנזישע געלערנטע, אריינגערעכנט זיין זיידע רבי גרשון אשכנזי, וועלכער האט באטראכט דעם זוהר אלס אן undisputed הלכה'דיגע מקור. ער האט אפט באצויגן צום זוהר צו פארקלערן די אריגינס פון דינים און מנהגים. אין כאטש איין פאל וועגן דעם פלאצירונג פון א בעט, האט ר' אהרן אפגעווארפן די פארשפרייטע פראקטיק אלס א טעות און האט זיך אנגעשטרענגט צו באווייזן אז דער זוהר'ס באדייט האט איבערגעשטיגן דעם פון דעם תלמוד, אפילו אויב זיין באווייז זעט אויס קינסטליך[13].

ר' אהרן האט געוויזן שטארקע לויאליטעט צו דעם לעגאט פון דעם מהרי"ל (רבי יעקב מולין פון 14טן יארהונדערט מיינץ). אין דעם טוענדיג, האט ער געטשאלענדזשד די אויטאריטעט פון רבי משה איסרליש, באזונדערס וועגן מנהג. ר' אהרן האט געטענהט אז רמ"א האט זיך צו שטארק פארלאזט אויף פוילישע מנהגים אין זיינע גליאסן אויפן שולחן ערוך, פארנאכלעסיגנדיג קלאסישע אשכנזישע מקורים. די ארויסרופן איז געזען געווארן אלס א דרייסטע פרואוו צו צוריקנעמען די מערב אידישע טראדיציע צו וועלכע עלזאס-לאריין און דייטשלאנד זענען היסטאריש געבונדן געווען. בשעת ער האט פארטיידיגט איסרליש איבער ענינים פון ריינע הלכה, האט ווארמס אין ענינים פון מנהג באשטעטיגט אז "מיר פון אשכנז פאלגן דעם מהרי"ל… וועלכער איז דער אויטענטישער [פאָרשטייער פון] אשכנז". ער האט אומאויפהערליך אונטערגעשטראכן די אונטערשיידונג פון מנהג אשכנז, באזונדערס אין ליטורגיע. ער האט אויך געמאכט קאנצערטירטע אנשטרענגונגען צו דיסקרעדיטירן מנהגים וואס ער האט געזען אלס באזירט אויף גלויביגקייט, מיספארשטאנד, לינגוויסטישע קארופציע אדער טעקסטואלע טעות[14].

ר' אהרן האט זיך אויך אנטקעגנגעשטעלט דער וואקסנדיגער פאפולעריטעט פון פראקטיציעס פארבונדן מיט חסידות. צום ביישפיל, האט ער קריטיקירט די קבלה'דיג-באזירטע פראקטיק פון די וואס קומען שפעט אין שול אבער ווילן נישט איבערשפרינגען פאראויס צו זיך אנשליסן אין עפנטליכע דינסט פאר מורא פון "מהפך זיין די צינורות", רופענדיג עס א פארלעצונג פון הלכה. ער האט געטיילט באזארגניסן מיט אנדערע רבנים פון זיין צייט, ווי רבי יחזקאל לאנדא און רבי יעקב עמדין, וועגן די פארשפרייטונג פון זוהרישע און לוריאנישע טעקסטן און פראקטיציעס צווישן די מאסן, מורא האבנדיג פאר דעם פאטענציאל פאר נעגאטיווע קאנסעקווענצן ענליך צו שבתי צבי אדער געפארן וואס קומען פון פעלערהאפטע מיסטישע טראנסמיסיע. ער האט צוגעגעבן אז זיין דור איז נישט גרייט פאר אזא פאפולעריזאציע. ער האט זיך אויך אנטקעגנגעשטעלט שאקלען בעת דאווענען[15], א געווענליכע קבלה'דיגע פראקטיק[16].

לעגאט און קאנטעקסט

ר' אהרן האט געלעבט און געארבעט אין א תקופה פון באדייטענדע טויש אין פראנקרייך. די רעוואלוציע און טעראר האבן געהאט צעשטערנדיגע עפעקטן אויף אידישע אינסטיטוציעס ווי ישיבות, כאטש טראדיציאנעלע אידישע קולטור און לערנען האבן איבערגעלעבט און שפעטער געזען אנשטרענגונגען ביי ווידערלעבונג.

ר' אהרן'ס אונטערשטרייכונג פון היסטארישע קאנטיניואיטעט אין מנהג קען האבן געצילט צו קעגנצווירקן די וואקסנדיגע אומסטאבילקייט אין אידישן לעבן אין יענער עפאכע[17].

טראץ זיין טיפן געלערנטקייט, האט ר' אהרן'ס אומפעאיגקייט צו רעדן פראנצויזיש באגרעניצט זיין קאריערע פארשריט פאר אסאך יארן. דאס באטאנט די טוישנדיגע ערווארטונגען פאר רבנים אין נאך-רעוואלוציאנערישן פראנקרייך, וואו עפנטליכע פיגורן זענען געווען נויטיג, נישט נאר קאבינעט געלערנטע. ר' אהרן ווערט געשילדערט אלס אן 'אלט-שטייגער' רב, איינגעטונקן אין לערנען, אין קאנטראסט צו דעם נייעם סארט רב וואס איז ערווארטעט צו מיניסטרירן צו זיין פאסטוך און זיך אריינלאזן אין עפנטליכע אקטיוויטעטן[18].

ר' אהרן איז געשטארבן אין 1836, צייכענענדיג, אין א געוויסן זין, דעם סוף פון אן עפאכע פון ערנסטע תלמודישע געלערנטקייט וואס ווערט פובליצירט אין פראנקרייך, ווי נאכפאלגענדע וויסנשאפטליכע ווערק זענען אפט פארבליבן אין כתב-יד.

ביבליאגראפיע

דרויסנדיגע לינקס

רעפערענצן

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Louis Ginzberg, ‏"Aaron Worms", JewishEncyclopedia.com (ענגליש).
  2. ↑ Berkovitz, Law, pp. 65–66, note 1.
  3. ↑ בן נון, דף קפו, א.
  4. ↑ Berkovitz, Law, pp. 65.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Berkovitz, Law, p. 66.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Yehoshua Horowitz, "Worms, Aaron", Encyclopaedia Judaica, 2007.
  7. ↑ זעט קן טהור, דפים י,ב–יא,ב; זעט אויך 'בן נון', דפים קו,א, קיא,א.
  8. ↑ Berkovitz, Law, pp. 66–67.
  9. ↑ 'באר שבע', דף כב,ב; 'קן טהור', דף יז,ב.
  10. ↑ Berkovitz, Law, pp. 67–68.
  11. ↑ Berkovitz, Jay R. "4. The Jewish Community: Continuity and Change", The Shaping of Jewish Identity in Nineteenth-Century France. Wayne State University Press, 2018. Project MUSE.
  12. ↑ Berkovitz, Law, p. 68.
  13. ↑ Berkovitz, Law, pp. 69–70.
  14. ↑ Berkovitz, Law, p. 72. ר' אהרן'ס טשאלענדזש צו רמ"א האט זיך איינגעשטימט מיט א ברייטערע טענדענץ צווישן צענטראל אייראפעאישע רבנישע ליטעראטור אויסצודרוקן אומצופרידנקייט פון רמ"א'ס גליאסן בשעת מען האט געהייליגט דעם מהרי"ל.
  15. ↑ 'באר שבע', דף כ,א.
  16. ↑ Berkovitz, Law, p. 71.
  17. ↑ Berkovitz, Law, p. 72.
  18. ↑ Cahen, rabbinat, p. 121.
גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=רוי:רבי_אהרן_ווארמס&oldid=336855"