המכלול

רוי:רבי מרדכי יוסף ליינער פון איזשביצע

פּוילישער רבי (תק"ס–תרי"ד)
ווערסיע פון 08:00, 28 מאי 2025 דורך תנא קמא (שמועס | ביישטייערונגען)
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס).

רבי מרדכי יוסף ליינער פון איזביצא (תק"ס - תרי"ד; 1800-1854), האט געגרינדעט די חסידישע שושלת איזביצא-ראדזין, און נאך זיין טויט איז אויך חסידות לובלין געגרינדעט געווארן נאך אים. ער האט אנגעהויבן צו פירן זיין הויף פון יאר 1839 נאכ'ן זיך אפּטיילן פון זיין רבי-חבר רבי מנחם מענדל פון קאצק, און האט אנגעהאלטן אזוי ביז זיין פטירה אין יאר תרי"ד. זיין בארימטע חסידישע ספר "מי השלוח" (די ערשטע מהדורות פון די צוויי חלקים; תר"כ, תרפ"ב) איז דער עיקר באוואוסט צוליב דער טעאלאגישער ראדיקאליטעט אין אים, וואס אפנים שלעפט אוועק דעם באגריף פון "פרייע בחירה", און אנשטאט דעם האלט זיך מיט א וועלט-אנשויאונג וואס באזירט זיך אויפן "דעטערמיניזם". לויט זיין פארשטאנד איז "הכל בידי שמים ואף יראת שמים".

ביאגראפיע

רוב פון די אינפארמאציע וואס מיר האבן איבער דער ביאגראפיע פון רבי מרדכי יוסף איז נישט נאר פנים-חסידי, נאר אפילו פנים-משפחה'דיג, און איז געשריבן געווארן דורך זיינע אייניקלעך און אוראייניקלעך. דעריבער איז פארהאן די מעגליכקייט אז א טייל פון די ביאגראפישע פרטים זענען באאיינפלוסט פון געאגראפישע באטראכטונגען. דערצו איז איבער זיין אפּלאזן זיך פון קאצק און גרינדן זיין אייגענעם הויף, איז פארהאן מער ווי איין נוסח. עס זענען אויך פארהאן אינפארמאציע מקורות פון דער מחנה פון חסידות קאצק, און אויך זי איז אוודאי נישט לגמרי ריין פון פרעמדע באטראכטונגען. צו דערצו, אין באטראכט די פאקט אז אין חסידות איזביצא-ראדזין איז פארהאן א גרויסע גייסטישע און אפילו משיחישע באוואוסטזיין, מוזן מיר זיין פארזיכטיג אין באשליסן די פאקטן און די פרטים וועגן דעם לעבן פון רבי מרדכי יוסף.

אין ליכט פון אלע דערמאנטע זאכן, וועלן מיר זיך באמיען דא צו צייכענען די ליניעס פון דעם לעבן פון רבי מרדכי יוסף. ער איז געבוירן געווארן כנראה אין טאמאשאוו (Tomaszów Lubelski) אין לובלינער וואיעוואדעשאפט פון פוילן, אין יאר תק"ס (1800), צו זיין פאטער רבי יעקב ליינער. לויט דער משפחה'דיגער מסורה זענען זיי געווען מיוחס צו רש"י, רבי יוחנן הסנדלר און ביז דוד המלך. ער איז פאר'יתומט געווארן פון זיין פאטער אין א יונגן עלטער און האט זיך איבערגעגעבן צום לערנען די תורה, נגלה און נסתר. דורך דעם איינפלוס פון זיין עלטערן חבר, רבי מנחם מענדל מארגנשטערן (שפעטער פון קאצק), וואס האט דעמאלט געוויילט אין טאמאשאוו, איז רבי מרדכי יוסף געפארן קיין פשיסחא צו לערנען ביים חסידישן אדמו"ר רבי שמחה בונים, וואס האט איבערגענומען זיין רבי, רבי יעקב יצחק ("דער איד הקדוש"), אלס רבי פון די פשיסחער חסידים, וואס האט זיך אפּגעטיילט פון דעם הויף פון רבי יעקב יצחק, דעם "חוזה" פון לובלין. די מסורה פארציילט אז ווען די צוויי האבן זיך געטראפן האט רבי שמחה בונים צו אים געזאגט, "דערווייל בין איך גרעסער פון דיר, אבער דו ביסט יונג און דו קענסט נאך וואקסן." ער האט אויך געזאגט אויף אים אז ער איז "ווי די וואסער פון שלוח וואס גייט לאנגזאם און גראבט אין די טיפענישן". דעריבער וועט זיין ספר שפעטער גערופן ווערן "מי השלוח" (דערצו איז "מי" אויך ראשי תיבות פון "מרדכי יוסף") ("זכרון לראשונים" עמ' ז'). רבי מרדכי יוסף האט געלערנט ביים רבי שמחה בונים פאר ניין יאר (ביזן פטירה פון רבי שמחה בונים), און איז געווארן איינער פון זיינע באוואוסטע תלמידים.

זיין אייניקל, רבי גרשון חנוך העניך ליינער, פארציילט נאך פרטים איבער דער צייט פון זיין דערנעענטערונג צו רבי שמחה בנים. צווישן אנדערע שרייבט ער:

"ער איז געווען איינער פון די אויסגעצייכנטע אין זיין צימער, דער צימער פון הייליגע שאף פון זיין רבי. ער האט געטון ווי רבי שמעון בר יוחאי און עס איז אים געלונגען. ער האט פארלאזט אלע וועלטליכע זאכן… און האט זיך נישט אפגעהאלטן פון בית מדרש פון זיין רבי ניין יאר נאכאנאנד… און כאטש ער איז געווען א שוואכער מאן, פארשוואכט און באוואוסט מיט א קרענק, האט ער גארנישט געקוקט אויף זיין גוף און האט געליטן צער פון קעלט און היץ, און כאטש פון זיין געבורט איז ער געווען זייער ענוג". און נישט נאר דאס, נאר רבי מרדכי יוסף האט אפילו געמאכט אסאך הכנות נאך איידער ער איז געפארן קיין פשיסחא; "און איך האב געהערט פון זיין הייליגן מויל אז נאך איידער ער איז געפארן צום ערשטן מאל צו זיין הייליגן רבי… האט ער צוגעגרייט זיין הארץ און נשמה אז ער זאל זיין ראוי און גרייט און באקוועם צו קריגן א תורת אמת, און האט געלערנט אלע ספרי הקבלה וואס זענען געווען אין בית מדרש פון זיין שטאט ביז זיי זענען אלע געווען גלאטיג אין זיין מויל. און איז געווען פול מיט תורת ה' אין מקרא, משנה און גמרא והלכה ומדרשים וזהר הקדוש, און זיין משנה איז געווען זייער סדורה". (הקדמה צו "בית יוסף" עמ' ח' עמ' ב').

נאך דער פטירה פון רבי שמחה בונים פון פשיסחא אין יאר תקפ"ז (1827), האט ער זיך צוגעשטעלט צו דער גרופע חסידים וואס האבן אויפגענומען אלס זייער רבי זיין חבר רבי מנחם מענדל פון טאמאשאוו, וואס האט געוואנדערט קיין קאצק, און האט געגרינדעט זיין הויף דארט. לויט איין נוסח וואס ווערט געברענגט אין די ספרים פון איזביצא, האבן די חסידים פון אנפאנג געוואלט אז רבי מרדכי יוסף זאל ווערן באשטימט אלס דער מחליף פון רבי שמחה בנים, נאר ער האט זיך אפגעזאגט, ווייל נאר אין יאר ת"ר וועט די צייט אנקומען אז ער זאל אנהייבן פארשפרייטן זיין נייע תורה. אין דעם קאנטעקסט איז וויכטיג צו באמערקן אז יאר ת"ר איז געהאלטן געווארן אין די אויגן פון די מקובלים (לויט ספר הזהר) אלס א יאר מיט א משיחישן פאטענציאל.

די חסידישע מסורה פארציילט אז ווען ער איז געווען אין קאצק, האבן אלע חסידים אנערקענט זיין גרויסקייט אין תורה און אין קדושה. זיין שטאנד איז נישט געווען אלס א פשוטער חסיד, נאר אלס דער אויסדערוויילטער חסיד און אלס א גייסטישער מדריך פאר די יונגע אינגעלייט וואס האבן זיך צוגעשטעלט צום הויף. צווישן די תלמידים איז געווען זיין נאענטע תלמיד און ממשיך דרכו, רבי יהודה לייב (לייבעלע) אייגער, דער אייניקל פון דעם תלמודישן מפרש און דעם באוואוסטן פוסק, רבי עקיבא אייגער, און זון פון דעם מפרש פון "שלחן ערוך" רבי שלמה אייגער (דער "גליון מהרש"א"). שפעטער וועט ער זיך אפּטיילן צוזאמען מיט רבי מרדכי יוסף פון דעם הויף פון רבי מנחם מענדל.

אויף דער זעלבער צייט איז די שפאנונג צווישן רבי מרדכי יוסף און זיין רבי געוואקסן צוליב דעם אונטערשיד אין זייערע פערזענליכקייטן, דעם סטיל פון פירערשאפט און די מחלוקות אין די געדאנקען וואס זענען געווען צווישן זיי. און דאך, אין אלעס וואס איז פארבונדן מיט דעם אפּטיילונג פון רבי מרדכי יוסף, איז רב הנסתר על הגלוי. און אזוי שרייבט אביעזר כהן ("תודעה עצמית" עמ' 90), "די סיבות צום שפאלט זענען נישט קלאר, און די מקורות איבער דעם זענען פארזיכטיג צו בלייבן פארדעקט, ווי די ווערטער פון ר' לייבעלע אייגער וועגן דעם, 'ווער עס האלט ביי זיך אז ער ווייסט און פארשטייט וואס זיין הייליגער רבי פון איזביצא האט אנגעהויבן זי"ע, איז אין גרויס טעות. און דערוועגן איז געזאגט געווארן במופלא ממך אל תדרוש. און ער האט געזאגט אויף זיך אז ער ווייסט'". ווי באוואוסט, נאך דעם אפּטיילונג פון רבי מרדכי יוסף האט זיך אנגעהויבן די תקופה פון דער איינשפּארונג פון רבי מנחם מענדל וואס האט געדויערט אסאך יארן.

די לעגענדע פארציילט אז פאר דער איינשפּארונג פון רבי מנחם מענדל איז פארגעקומען "א געשעעניש אין שבת נאכט" אין ווינטער פון יאר תקצ"ט, אין וועלכן רבי מנחם מענדל האט אין פובליק מחלל געווען דעם שבת און/אדער געזאגט ווערטער פון כפירה פאר זיינע חסידים. צו דעם געשיכטע זענען פארהאן עטליכע ווערסיעס, און לויט א טייל פון זיי האט רבי מרדכי יוסף שארף רעאגירט צום מעשה פון זיין רבי, און דערין האט זיך אנגעהויבן אדער פארשטארקט דער מרידה. אין יעדען פאל האבן שוין די היסטאריקער באוויזן אז עס איז בכלל נישט פארהאן קיין היסטארישע באזע פאר דער געשיכטע, און איר מקור איז דווקא אין די כתבים פון אנטי-חסידישע משכילים, וואס האבן פרובירט ארויפצואווארפן א דופי אויף די פירער פון חסידות. אפילו דער אייניקל פון רבי מרדכי יוסף, הרב ירוחם ליינער, האט געשריבן שטארק קעגן דער געטריישאפט פון דער געשיכטע:

"איך בין עדות באמונה לויט דער מסורה פון מיינע הייליגע עלטערן ז"ל אז דאס אלעס איז א פולשטענדיגע ליגענט, און עס זענען קיינמאל נישט געווען קיין ווערטער, נישט געווען קיין שום 'מאורע ליל שבת', לא מינה ולא מקצתיה. אוודאי האבן זיך די חכמי ישראל אונטערשיידט אין זייערע וועגן און שיטות, אבער אויך אין דעם מחלוקת האט ער נישט אריינגעווארפן חס ושלום קיין שמץ פסול, און האט אים געשאצט אלס קדוש ישראל, צדיק ונשגב. די משכילים און די כופרים פון יענעם דור, וואס זייער גאנצע ציל איז געווען צו באשמיצן די קדושי ישראל און צו רעדן אויף א צדיק עתק, האבן ארויסגעגעבן א דיבת שקר אז דאס איז געווען די סיבה צו זייער מחלוקת, אבער דאס איז א פולשטענדיגער שקר און עס איז לא היה ולא נברא". ("תפארת ירוחם", עמ' קמט–קנ).

עס קומט אויס לויט דעם עדות, אז אויך אין דער פאמיליע מסורה פון די אדמורי"ם פון דער ליינער משפחה, די גרויסע קעגנער פון קאצקער חסידות, האבן זיי אפּגעווארפן די געשיכטע אדורך אין אדורך אלס א היסטארישע פאקט אדער אלס א מעגליכער גורם צו דער רבי מרדכי יוסף'ס אפּטיילונג פון קאצק.

בליל חג שמיני עצרת פון יאר ת"ר (1839) האט אויסגעבראכן די ענדגילטיגע קריזיס וואס האט געפירט צו דער אפּטיילונג פון רבי מרדכי יוסף פון קאצק. די קאנפליקט איז געווען ארום דעם ענין פון מאכן די הקפות אין דער נאכט פון יום טוב, און צו דעם געשיכטע זענען אויך פארהאן פארשידענע ווערסיעס. אזוי ווערט די געשיכטע באשריבן לויט דער משפחה'דיגער מסורה אין ספר "דור ישרים" (צווייטע מהדורה, עמ' לג-לד):

"ווען די צייט איז געקומען צו מגלה זיין זיין גרויסע ליכט אין יאר ה"א ת"ר… איז ער אויך געפארן קיין קאצק, און זיין דרך איז געווען צו זיין אין קאצק פון ראש השנה ביז נאך חג הסוכות, און אין דעם לעצטן מאל, תיכף פון ראש השנה, האבן אסאך פון די חסידים אים אנגעהויבן צו באצירן מיט דעם נאמען 'רבי', און האבן אים געגעבן קוויטלעך מיט פדיונות… און אזוי האט ער זיך געפירט אין קאצק ביז חג שמיני עצרת, און דער רבי [רבי מנחם מענדל] האט גארנישט געזאגט. און אין דער נאכט פון שמיני עצרת האט מיין זיידע ז"ל [רבי מרדכי יוסף] געזאגט צו די חסידים וואס זענען אים געווען אונטערגעווארפן צו ברענגען צו זיין אכסניא ספרי תורות און צו דאווענען און צו מאכן הקפות אין דער אכסניא, און נישט אין בית המדרש פון דעם רבי ז"ל, און תיכף האבן זיי געטון ווי זיינע ווערטער, און האבן נישט פארשטאנען בשעת מעשה דער טעם פון דעם. נאך עטליכע שעה ווען דער רבי [פון קאצק] ז"ל האט געדאווענט אין זיין בית המדרש און געמאכט די הקפות, און מיין זיידע ז"ל האט געהאט א חזקה אין יעדע יאר אז ער זאל האבן די הקפה פון יוסף הצדיק [די זעקסטע הקפה], און ווען זיי זענען אנגעקומען צו דער דאזיגער הקפה, איז דער רבי ז"ל געלאפן פון זיין צימער… און האט צוגעכאפט דעם ספר תורה פון דער האנט פון וועמען עס האלט עס, און תיכף האט ער אויפגעהויבן זיינע אויגן און האט עס צוריקגעגעבן און האט געזאגט, אז ער האט געמיינט אז דאס איז מיין זיידע ז"ל, און דעמאלט האבן די חסידים געזען און פארשטאנען אז ברוח קדשו האט ער דאס פארשטאנען און דעריבער האט ער געמאכט א מנין אין זיין אכסניא כדי זיך צו אויסמיידן פון דעם מחלוקת… און דערנאך האט ער געזאגט צו די חסידים, אז ער האט געהאט א רמז פון הימל אז ער זאל נישט גיין צו די הקפות אין בית המדרש פון דער רבי ז"ל…."

נאכפאלגנדיג דער אינצידענט האט זיך רבי מרדכי יוסף אפגעטיילט פון קאצק צוזאמען מיט די חסידים וואס האבן אים מקבל געווען אלס רבי, און צווישן אנדערע רבי לייבעלע אייגער. רבי מרדכי יוסף איז צוריקגעקומען צו זיין הויז אין טאמאשאוו און דערנאך איז ער אריבער צום שטעטל איזביצא נעבן לובלין. דער מחלוקת קאצק-איזביצא האט ווייטער געברענט נאך אסאך יארן מיט א גרויסער שארפקייט. צווישן די חסידים פון קאצק זענען געווען אזעלכע וואס האבן געטענהט אז מיט זיין אפּטיילונג פון קאצק האט רבי מרדכי אפגעהאלטן דעם ביאת המשיח און די גאולה, וואס איז געווען ערווארטעט צו קומען אין יאר ת"ר. לויט א טייל פון די עדות, ווען עס איז ארויסגעקומען ספר "מי השלוח" אין יאר תר"כ, זענען געווען פון די קאצקער חסידים וואס האבן עס פארברענט.

אין יאר 1843 האט זיך צוגעשטעלט צו זיינע חסידים רבי צדוק הכהן ראבינאוויטש פון לובלין, וואס איז דעמאלט געהאלטן געווארן אלס איינער פון די גדולי תורה אין פולין, און וואס ווי זיין חבר רבי לייבעלע אייגער, איז געקומען פון א מיוחס'דיגע ליטווישע משפחה מתנגדים. רבי צדוק איז נישט אנגעקומען צו רבי מרדכי יוסף ווייל ער האט געזוכט פאר זיך א רבי. ער איז געווען אין א רייזע פון זוכן אונטערשריפטן פאר א "היתר מאה רבנים" כדי צו גט'ן זיין ווייב קעגן איר ווילן, און איז אויך אנגעקומען קיין איזביצא. דארט האט ער געפונען אויך דעם רבי וואס ער האט נישט געזוכט. איבער דעם גורל'דיגן צוזאמטרעף צווישן די צוויי זענען פארהאן עטליכע חסידישע לעגענדעס. רבי צדוק, וואס האט זיך באצויגן צו רבי מרדכי יוסף מיט א גרויסער הערצה, איז געווארן איינער פון זיינע בולט'דיגע תלמידים, האט ציטירט פון אים אין זיינע ספרים (מיט די אויסדרוקן "שמעתי" אדער "קבלתי"), און אין דער צוקונפט איז ער אליין געווארן אדמו"ר אין לובלין לויט דער מסורה פון איזביצער חסידים. אין שטעטל איזביצא האט רבי מרדכי יוסף ווייטער געפירט זיין הויף ביז זיין פטירה אין טאג ז' טבת תרי"ד (1854). לצערנו, מער ווי אונזער ידיעה איבער רבי לייבעלע און רבי צדוק, ווייסן מיר כמעט גארנישט איבער נאך פון זיינע חסידים אדער תלמידים (חוץ פון זיינע משפחה מיטגלידער).

צעשפּאלטונג פון הויף נאכן פטירה פון רבי מרדכי יוסף און פארזעצונג פון דינאסטיע

משפחה צווייג

נאך דער פטירה פון רבי מרדכי יוסף, האבן טייל פון זיינע חסידים באקרוינט זיין בכור, רבי יעקב (1814-?1878) אלס רבי אין זיין אָרט אין איזביצא. שפּעטער האט ער אריבערגעפירט דעם הויף צום שטעטל ראדזין, וואס געפינט זיך צפון פון לובלין. ער איז געווען א פּראדוקטיווער שרייבער און זיינע ספרים ווערן גערופן "בית יעקב", און "ספר הזמנים" (אריינגערעכנט א פּירוש אויף דער הגדה של פסח. דארט ווערט דערמאנט א מנהג צו טרינקען פינף כוסות וויין אין דער סדר נאכט, אנשטאט פיר ווי עס איז אנגענומען, און דאס ווערט געהאלטן אלס א מנהג איזביצא ביז היינט.). א טייל פון זיינע שריפטן זענען געבליבן אין כתב־יד און פארלוירן געגאנגען ביים חורבן. זיין יונגערער ברודער, רבי שמואל דוב אשר, האט געגרינדעט א הויף אין שטאָט ביסקאוויץ. זיין ספר ווערט גערופן "נאות דשא".

נאכן פטירה פון רבי יעקב האט אים איבערגענומען רבי גרשון חנוך העניך (1839–1890) אלס אדמו"ר אין ראדזין. ער איז בארימט געווארן פאר זיינע פילע ספרים אין נגלה און נסתר, און ער איז אויך געווען פארמישט אין מחלקות, דער עיקר צוליב זיין פּרואוו צו באנייען די מצוה פונם "תכלת" פאדעם אין ציצית. דערפאר איז ער אויך באקאנט געווארן אין דער וועלט אלס "בעל התכלת". איבערהויפּט צום זיינע אייגענע ספרים (אריינגערעכנט דער סעט "סוד ישרים" אין חסידות), האט ער אויך רעדאקטירט און ארויסגעגעבן דעם ספר "מי השלוח" (ערשטן טייל) פון זיין זיידן און א טייל פון די ספרים "בית יעקב" פון זיין פאטער, און פיל זעען אין אים די הויפּט פּערזאן אין פאָרמירן די ליטערארישע מסורה פון חסידות איזביצא-ראדזין. זיין ארט האָט אנגעפילט זיין זון רבי מרדכי יוסף אלעזר (1873–1929), וועלכער האט געשריבן דעם ספר "תפארת יוסף". נאכן ערשטן וועלט־קריג איז ער אריבער פון ראדזין קיין ווארשע. אים האט איבערגענומען רבי שמואל שלמה (1909–1942), וועלכער איז אומגעקומען אין חורבן. ער האט גערופן די אידן נישט צו קאאפּערירן מיט די "יודענראַט" (קאָמיטעטן פון אידן וואס די נאציס האבן געגרינדעט) און זיך צו אנטקעגנשטעלן די נאציס און האט באקומען דעם טיטל "דער רבי דער מורד". זיין שוואגער, רבי אברהם יששכר ענגלארד (נפטר 2005), האט איבערגעלעבט דעם חורבן און ווידער אויפגעשטעלט די חסידות אין ארץ ישראל. ער האט געוואוינט אין בני ברק.

אַן אנדער צווייג פון דער דינאסטיע האט אנגעהויבן רבי אברהם יהושע העשיל ליינער, דער יונגערער ברודער פון רבי גרשון חנוך העניך, אין שטאט חעלם. איינער פון זיינע זין, רבי ירוחם ליינער (1888-1964), איז אריבער קיין לאנדאן אין ענגלאנד אין 1935, און פון דארט קיין ניו־יארק אין 1950 און געגרינדעט א בית־מדרש אין חרדישן געגנט בארא פּארק אין ברוקלין. ער האט געשריבן דעם ספר "תפארת ירוחם" און געשריבן פיל הערות אויף דעם ספר "מי השלוח" וואס זענען שפּעטער פארעפנטליכט געווארן אין דער מהדורה פון "מי השלוח" וואס זיין זון און ממלא מקום רבי מרדכי יוסף האט ארויסגעגעבן. רבי מרדכי יוסף'ס בכור, רבי יעקב, האט געדינט אלס אדמו"ר אין בארא פּארק ביז זיין פטירה. נאך זיין טויט זענען זיינע תורות ארויסגעקומען אין ספר "תפארת יעקב". איצט דינט דער יונגערער זון פון רבי מרדכי יוסף, רבי משה ליינער, אלס אדמו"ר פון די ראדזינער חסידים אין געגנט בית וגן אין ירושלים. די צוויי איצטיגע צווייגן פון דער משפּחה, ליינער און ענגלארד, זענען זייער טעטיג אין ארויסגעבן נייע אויסגאבעס פון די ספרים פון דער דינאסטיע. די ענגלארד משפּחה איז אויך פאראנטווארטליך פארן פארזעצן צו שאפן תכלת פאר ראדזינער חסידים און אנדערע וואס נעמען אָן זייער שיטה אין דעם ענין. רבי משה ליינער פון ירושלים, איז זיך נישט נוהג צו טראגן דעם פתיל התכלת. און אין דעם קאנטעקסט דארף מען געדענקען אז דער הויף איז נישט פון די קינדער פון רבי גרשון העניך, "בעל התכלת", נאר פון זיין ברודער, רבי אברהם יהושע העשל.

תלמידים צווייג אין לובלין

אַן אנדער גרופּע פון די חסידים פון רבי מרדכי יוסף, אריינגערעכנט רבי צדוק הכהן מלובלין, האבן אנגענומען אויף זיך רבי יהודה לייב ("לייבעלע") אייגער (1815–1888) אלס אדמו"ר אין לובלין. זיינע חסידישע דרשות אויף דער תורה און אויף די מועדים זענען ארויסגעקומען אין די ספרים "אמרי אמת" און "תורת אמת". אין זיין תורה ציטירט ער פיל אויך פון דער תורה פון "חוזה" פון לובלין, און אין דעם איז דא א מעין חזרה צום אריגינעלן הויף פון לובלין, פאר דער "מרידה" פון איד הקדוש פון פּשיסחא. נאך זיין פטירה האָט רבי צדוק (1823–1900) מסכים געווען צו ערפילן זיין ארט. נאָך זיין פטירה (אָן קינדער) האבן זיינע חסידים אנגעהויבן ארויסצוגעבן זיינע פילע ספרים פון כתב־יד, אריינגערעכנט זיינע דרשות צו פרשת השבוע און צו די ימים טובים, "פרי צדיק". אויך דער זון פון רבי לייבעלע אייגער, רבי אברהם, האָט געדינט אלס אדמו"ר אין לובלין, און דורך זיינע קינדער עקזיסטירט היינט א קליינע חסידות אין שטאט בני ברק.

ספר מי השלוח

ווי עס איז מקובל ביי אדמו"רים פון דער מסורה פון בית פשיסחא, האט רבי מרדכי יוסף נישט געשריבן זיינע תורות אליין. אין יאר תר"כ, זעקס יאר נאך זיין פטירה, האט זיין אייניקל, ר' גרשון העניך, וועלכער איז דעמאלט געווען נאר ארום צוואנציג יאר אלט, ארויסגעגעבן דעם ספר "מי השלוח" (ערשטן טייל), לויט די תורות וואס ער האט געקליבן. רבי גרשון העניך האט אויסגעוועלט דעם נאמען פון דעם ספר לויט די ווערטער פון רבי שמחה בונים פון פשיסחא, וואס האט געזאגט וועגן אים "אז ער איז ווי די וואסער פון שלוח וואס גייען פּאמעליך און גראבן אין דער טיפע טיפענישן". (שער האמונה ויסוד החסידות, עמ' נח. דער פּאראגראף ווערט אויך ציטירט אין דער הקדמה צום צווייטן טייל פון ספר מי השלוח). "מי" איז אוודאי אויך ראשי תיבות פון "מרדכי יוסף". דער ספר איז צעטיילט צו דרשות אויף פרשיות השבוע, "לקוטים מנביאים", "לקוטים מכתובים", און "לקוטי הש"ס" (פּירושים אויף תלמוד בבלי).

אין זיין קורצער הקדמה שרייבט רבי גרשון העניך צווישן אנדערע, "איך ווייס טאקע אז אין עטליכע ערטער וועלן די זאכן זיין שווער צו די אויערן וואס האבן נישט געהערט און זענען נישט צוגעוואוינט צו אזעלכע זאכן. אבער איך האב נישט געזאמלט נאר פאר אנשי שלומנו וואס אנערקענען די טייערקייט פון זייער ווערט". דערמיט באצייכנט ער בעצם אויף די ראדיקאלע דערנייאונג אין די שיטה פון רבי מרדכי יוסף און צו א מעגליכע קעגנערשאפט צו זיין ספר. די דאזיגע זאכן זענען אויך איבערגעדרוקט געווארן אין דער אויסגאבע פון צווייטן טייל, וואס איז ארויסגעקומען יארן שפּעטער.

צום גרויסן וואונדער איז דער ספר ארויסגעקומען אָן הסכמות ווי עס איז מקובל. נאכמער, ער איז נישט ארויסגעקומען ביי א אידישער דרוקעריי אין פּוילן, נאר אין דער דרוקעריי פון "האדון אדאלבערט דעללא טאררע" דער קריסטליכער אין שטאָט ווין! די דאזיגע מאדנע זאך איז דיסקוטירט געווארן נישט ווייניג אין דער פארשונג. צווישן די חסידים זענען געווען וואס האבן גע'טענה'ט אז דער ספר איז טאקע געדרוקט געווארן אין פּוילן, מיט א מזויף שער-בלאט כדי זיך ארויסצודרייען פון דער רעגירונגס צענזור. די דאזיגע שטעלונג איז נישט אנגענומען געווארן ביי די פארשער. מער מסתבר איז אז דער ספר איז געדרוקט געווארן אין ווין צוליב דעם שוועריגקייט וואס די רעגירונג האט געמאכט אויף דרוקן אידישע ספרים בכלל אין דער דאזיגער תקופה. אין זיין פּריוואטן עקזעמפּלאר האט דער פארשער גרשם שלום געשריבן אז די אותיות שטימען טאקע מיט די פון דער דרוקעריי אין וויען. אַן אנדער מעגליכע הסבר איז אז עס איז געווען שווער צו געפינען א אידישע דרוקעריי וואס האט געוואלט דרוקן דעם ספר פון דעם רבי'ן וואס איז אונטער א מחלוקה, און אין וועלכן עס איז דא טעאלאגישע געדאנקען וואס זעען אויס רעוואלוציאנערע. דאס שטימט גוט אויך מיט דער פאקט אז דער ספר איז געדרוקט געווארן אָן הסכמות.

דער צווייטער טייל פון "מי השלוח" איז ארויסגעקומען ערשט נאך 62 (!) יאר אין לובלין, דורך אַן אנדער אייניקל פון דעם מחבר, רבי מרדכי יוסף בן רבי יעקב, א האלבער ברודער פון רבי גרשון העניך. עס איז נישט געגעבן געווארן א הסבר צו דער לאנגער אויפהאלטונג ביז דער דרוקונג פון צווייטן טייל, וואס איז אויך בעיקר באזירט אויף ווייטער זאמלן די תורות פון רבי גרשון העניך, וואס איז נפטר געווארן אין יאר תרנ"א. און אזוי שרייבט רבי מרדכי יוסף (דער אייניקל) אין דער הקדמה

"און אט נאך דעם ארויסגעבן דעם ספר זענען נאך געזאמלט געווארן פיל מאמרים אין שריפט, און עס איז אויפגעקומען אין דער מיינונג פון מיין ברודער… זיי צו דרוקן מיט א ברייטער ערקלערונג, אויך צוטשעפּען א ברייטע ערקלערונג אויף די פארשטעלטע זאכן וואס אין מי השלוח ערשטער טייל… און ער האט איבערגעגעבן די כתבים זיי צו קאפּירן און מסדר זיין, אבער איידער די מלאכת העתקה האט זיך געענדיגט האבן די אראלים געזיגט די מצוקים און עס איז גענומען געווארן פון אונז דער ארון האלהים, מיר האבן נישט זוכה געווען צו זיין ליכט וואס זאל אונז באלייכטן די פארשטעלטע זאכן, און אט האב איך זוכה געווען אז נתגלגל זכות אויף מיר ארויסצוגעבן די דברים הקדושים". (הקדמה צו דער צווייטער אויסגאבע זייט 3–4).

דער דאזיגער טייל, פּונקט ווי דער ערשטער טייל, באשטייט אויך פון דרשות צו פרשת השבוע און "לקוטים" אויף נביאים, כתובים און מסכתות הש"ס. וואס איז ספּעציעל זענען די הוספות וואס זענען געדרוקט געווארן אין סוף ספר, ווי עס איז ערקלערט אין דער הקדמה, "און אין סוף ספר האב איך באשטימט א מדור פאר זיך, זאכן וואס זענען שייך צו ערגענצן די מאמרים פון ערשטן טייל, און איך האב עס צעטיילט צו צוויי טיילן, איין טייל איז וואס מיין ברודער… האט געשריבן בכתב־ידו הקדושה אויפ'ן גליון פון מי השלוח ערשטן טייל, און ווערט באצייכנט מיטן נאמען גליון, צווייטער טייל איז וואס איך האב געפונען צווישן די לקוטים, כתבים וואס זענען נישט פאר זיך, נאר אַן ערפילונג פון זאכן און אַן ערגענצונג צו עטליכע ענינים וואס ווערן דערמאנט אין ערשטן טייל און ווערן באצייכנט מיטן נאמען תשלום, און איך האב אנגעשריבן צו וועלכן ארט אין ערשטן טייל עס איז שייך די הוספה". (הקדמה זייט 4). די צוויי טיילן צוזאמען נעמען אריין ארום פופצן זייטן. לויט די ווערטער פון דעם פארשער אביעזר כהן, "קען מען זאגן אויף א וועג פון גענעראליזאציע אז דער תוכן פון טייל ב איז מערקבאר מילד קעגן טייל א". (כהן, "תודעה עצמית", זייט 15).

"חסידי ראדזין אין ארץ ישראל" האבן ארויסגעגעבן אין ירושלים תשט"ז, א נייע אויסגאבע פון ערשטן טייל, וואס איז נישט די זעלבע ווי דער ווינער אויסגאבע, אָן א נייע הקדמה, אדער א באציאונג בכלל צום צווייטן טייל, אדער צו דער "גליון" און "תשלום" צום ערשטן טייל וואס זענען ארויסגעקומען אין צווייטן טייל, און אויך דאס זאגט "דרשני".

אין ניו־יארק אין יאר תשל"ג, האט רבי מרדכי יוסף בן רבי ירוחם ליינער געדרוקט די צוויי טיילן צוזאמען אין איין גרויסן כרך. אין זיין הקדמה דערקלערט ער דאס אייגנארטיגקייט אין דער אויסגאבע; "מיין פאטער זצ"ל האָט זיך געפּלאגט אויף פאררעכטן דרוק טעותים אויף די אנצייכנונג פון מראי המקומות. אבער צו אונזער באדויער האט ער נישט דערלעבט צו זען אין א נייעם דרוק דעם הייליגן ספר. דערפאר האב איך זיך אנגעשטרענגט ארויסצוגעבן דעם הייליגן ספר אין א פאקסימיליע אויסגאבע פון די פארמען וואס זענען געווען אין פארמעגן פון מיין פאטער זצ"ל צו ערקלערן און אויסקלארן די ווערטער פון זיין זיידן דער הייליגער מחבר זי"ע" (הקדמת המו"ל). למעשה נעמט דער ספר אריין צילומים פון ערשטן און צווייטן טייל (אריינגערעכנט די "גליון" און די "תשלום" אין סוף פון צווייטן ספר), מיט פיל הערות פון רבי ירוחם אין די גליונות פון ספר (דער גרעסטער טייל אין ערשטן טייל). די הערות האנדלען זיך בעיקר מיטן אנצייכענען מראי מקומות אין די ווערטער פון חז"ל און אין די ספרי קבלה, אויף וועלכע רבי מרדכי יוסף האט געבויט זיינע דרשות. אין סוף כרך האבן זיי אויך אריינגעשטעלט דעם "ספר הזמנים" אויף יום טוב שבועות פון רבי יעקב, בעל ה"בית יעקב".

אין יאר תשנ"ה האט "מכון להוצאת ספרי רבותינו הקדושים מאיזביצא ראדזין" וואס אין בני ברק ארויסגעגעבן א נייע און אנאטירטע אויסגאבע אין צוויי כרכים, ווען איין כרך נעמט אריין דעם ערשטן טייל, מיט דעם שילוב פון די "גליון" און די "תשלום" אין זייער ריכטיגן ארט, אנשטאט סוף פון צווייטן טייל, ווי אין די פריערדיגע אויסגאבעס. זיי ערקלערן אין דער הקדמה אז "אין דער אויסגאבע האבן מיר צוריקגעקערט עטרה ליושנה און מיר האבן געשטעלט די דאזיגע צוויי ערגענצונגען אין זייער פּאסיגן ארט". אין סוף צווייטן כרך, נאָך חלק שני, איז געדרוקט "ספר ליקוטי מי השלוח", "און אין אים וועלן זיין דערמאנט אלע מאמרים פון אונזער רבי… וואס זענען נישט געקומען אין די ספרים 'מי השלוח, אויף זייערע צוויי טיילן. און געקליבן מיט דער הילף פון ה' יתברך פון די ספרים פון רבותינו הקדושים מאיז'בצה ראדזין און זייערע תלמידים". אויך דער ספר איז צעטיילט לויט תורה, נביאים, כתובים און מסכתות הש"ס. די צוויי כרכים זענען פול מיט פילע און צומאל לאנגע פוסנאָטן, און אויך מיט מפתחות מפורטות אין סוף צווייטן באנד.

ביים סוף פון דיסקוטירן וועגן ספר "מי השלוח" איז וויכטיג צו דערמאנען, אז קעגן די קינדער פון רבי מרדכי יוסף, וואס האבן אים פיל דערמאנט אין זייערע ספרים, איז דאס בילד ביי זיינע צוויי גרויסע תלמידים וואס זענען נישט געווען פון זיין משפּחה, רבי לייבעלע אייגער און רבי צדוק הכהן, א גאנץ אנדערער. אפשר דאס איז נישט איבערראשנד ווען מען נעמט אין באטראכט אז נאכן פטירה פון רבי מרדכי יוסף האבן די צוויי נישט מקבל מרות געווען פון זיין זון רבי יעקב, זיי זענען אריבער קיין לובלין, דארט האבן זיי געגרינדעט א באזונדערן הויף. ווארשיינליך האט זיך זייער אוועקשטיין פון דער הנהגה פון דער משפּחה הויף אויך ארויסגעוויזן שפּעטער אין דער אוועקשטיין פון דעם ספר וואס איז ארויסגעקומען פון דעם הויף. און דאס אלץ כאטש זייער גרויסע שעצונג צו רבי מרדכי יוסף. רבי לייבעלע דערמאנט דעם ספר מי השלוח אין זיינע שריפטן נאר צוויי מאל, און רבי צדוק דייט נאר אן דערצו איינצלנע מאל אָן צו דערמאנען עס בפירוש. אין איין אָרט באצייכנט ער אפילו בזלזול און שרייבט, "אזוי האב איך געזען נאך דעם אין עפּעס א ספר" ("ישראל קדושים" סימן ה'). איין זאך איז קלאר, די ריבוי פון די נייע אויסגאבעס, און די ארויסגעגעבענע צילומים, באזונדער אין די לעצטע יארן, זענען א געטרייע עדות צו דער פּאפּולאראיטעט פון דעם ספר, באזונדער אין פארשידענע קרייזן פון "נעא-חסידים". פילע זעען אין ר' שלמה קארליבאך, וועלכער האט פיל ציטירט רבי מרדכי יוסף אין זיינע שיעורים, ווי אַן אנטשיידנדע גורם אין דער נייער השפּעה פון דעם ספר.

זיין פּערזענלעכער וועג און תּעאָלאָגישע השקפה

באַרימט זענען די ווערטער פון רבי חנינא )בבלי ברכות לג' זייט ב'(, "הכל בידי שמים חוץ מיראת שמים". פּונקט אַזוי די ווערטער פון חז"ל אין מסכת אבות )פּרק ג': טו'(, "הכל צפוי והרשות נתונה", וואָס לויט דעם די גרעסטע מערהייט כּמעט מוחלטת פון די הוגי הדעות היהודיים, און בראשהם הרמב"ם, האָבן זיך באַקעמפט מיט דער לכאורה סתירה צווישן זיין וויסן פון האל און זיין חופשיער בחירה פון מענטשן, און זיי האָבן געמאַכט אַ גרויסן מאַמאַנט צו האַלטן דעם מושג פון דער מענטשלעכער בחירה ווי אַיינע פון די יסודי הדת היהודית. אין דעם האָבן זיי געפּרוּאווט, צווישן אַנדערע, צו האַלטן נישט נאָר אויף דער באַדייט פון דער מענטשלעכער טעטיקייט, נאָר אויך צו געבן אַ הצדקה צו דער תּגובה אלוהית פון "שכר ועונש", אויך זי ווערט גערעכנט צו די יסודי האמונה היהודית. צוליב דעם, איז איבערראַשנד צו אַנטדעקן אַז אין עטליכע און עטליכע ערטער אין "מי השלוח" )טייל א'( זאָגט רבי מרדכי יוסף, "הכל בידי שמים ואפילו יראת שמים", אָדער "הכל בידי שמים ואף יראת שמים", און דרייט די ווערטער פון רבי חנינא אויף זייער קאָפּ, ווען ער טענהט לכאורה אַז עס איז נישט באמת ביי מענטשן די מעגלעכקייט צו קלייבן זייערע מעשים. אין דעם אָרט איז ער לכאורה פאָרשלאָגן אַ וועלט אַנשוינג "דעטערמיניסטישע", און זעט אין דעם מושג פון אַ חופשיער בחירה אַ סאָרט אילוזיע. די אילוזיע איז נייטיק צו די לעבענס פון מענטשן אין דער וועלט, אָבער צום סוף בלייבט עס אַ אילוזיע. צום ביישפּיל שרייבט ער, "און אין עומק הכל בידי שמים ובחירת האדם אינו רק כקליפת השום, ואינו רק לפי דעתו, כי הש"י הסתיר דרכו מבני אדם, כי יחפוץ בעבודת האדם, ובאם יהיה הכל גלוי לפניו, לא יצמח בו שום עבודה" )טייל א', פרשת קרח, ד"ה ויקח קרח(. צוליב דעם איז נישט איבערראַשנד די ווערטער פון זיין אייניקל, רבי גרשון חנוך, וואָס האָט געשריבן אין דער הקדמה צו טייל א' אַז "בכמה מקומות יקשו הדברים לאנשים אשר לא הורגלו בדברים כאלה". ווי מען וועט זען אין המשך, אַ טייל פון די דוגמאות וואָס רבי מרדכי יוסף האָט אָנגעווענדט זיין וועלט־אַנשוינג, זענען געווען צורעמענד באַזונדער צו די מענטשן. אָבער פון דער צווייטער זייט גיט רבי מרדכי יוסף אויך אויס אַ גרויסן חופש צו יעדן און איינעם צו באַשליסן אויף זיין וועג אין מקים זיין מצוות האל אין באַשטימטע מצבים, און פאַר אים, צו באַשליסן אפילו צו דורכגיין וואָס ווערט באַצייכנט עבירה לויט הלכה, אויב און ווען דער דאָזיקער ייד מאַכט אַ טיפן פּראָצעס פון "בירור" רצונו פון האל פון אים, אין יענעם מאָמענט אין דעם מצב. אין אַזאַ פאַל איבערטרעט זיין רצון פון האל דער "פּריוואַטער" די "כללים" פון זיין רצון, וואָס זענען אויסגעדריקט אין דער הלכה הנורמטיבית. פון איין זייט, די דאָזיקע שטעלונג, וואָס איז באַשריבן געוואָרן דורך פאַרשיידענע פאָרשער ווי "אַנטינאָמיזם", "ו

ביבליאגראפיע

18 יעקב ורשבסקי, " עצות ממי השילוח " )שני כרכים(, ירושלים תשע"ו יוסף וייס, "ספר דור ישרים לאיזביצא -ראדזין: שתי מהדורות או שני נוסחאות", בתוך )יוסף שוייג ואבינעם סטילמן עורכים(, "ליקוטים/יוסף וייס", ירושלים תשע"ט, עמ' 124-137 . יוסף וייס " , תורת הדטרמיניזם הדתי לר' יוסף מרדכי לרנר ]![ מאיזביצא , " מתוך "ספר היובל ל יצחק בער, ירושלים ה'תשכ"א, עמ' .447-453 אורה ויסקינד-אלפר, "עיון בגישה הפרשנית של חסידות איזביצא- רדזין: סיפורי יוסף", "תרביץ" פ' )חוברת ד'( תשע"ג, עמ' .595-622 אביעזר כהן, "האינדיבידואציה ושאלת הסובייקט בספר מי השלוח", מתוך )דבורה נוב וברוך כהנא עורכים(, "אל העצמי: תהליכי אינדיבידואצי ה ומעברי חיים", ירושלים ,2014 עמ' .335-384 אביעזר כהן, "על קיום ואי קיום מצוות מתוך 'יכולת": "אקסיסטנציאליזם דתי במשנתם של ר' מרדכי יוסף מאיזביצה ופראנץ רוזנצווייג", ספר רבקה עמ' 525– ,562 הוצאת הספרים אוניברסיטת בן-גוריון, 2007 יהודא לייב לוין, "מגילת פולין: האדמו"רים מיזביצה", ירושלים תשכ"ט. גרשון חנוך העניך ליינר, "הקדמה" לספר "בית יעקב " על ספר בראשית, ווארשא תר"נ. גרשון חנוך העניך ליינר, "ספר שער האמונה ויסוד החסידות" )מהדורה חדשה ומאורת של ההקדמה ל"בית יוסף"(, בני ברק, תשנ"ו. יים שמחה ליינר, "דור ישרים", מהדורה ראשונה לובלין תרס"ט. מהדורה שניה )עם הוספות ושינויים רבים(, לובלין תרפ"ה. ירוחם ליינר, "זכרון לראשוני ם", ניו- יורק תש"י. ירוחם ליינר, "תפארת ירוחם", ברוקלין תשכ"ז. רפאל מאהלר, החסידות וההשכלה בגליציה ובפולין הקונגרסאית במחצית הראשונה של המאה התשע עשרה - היסודות הסוציאלים והמדיניים, מרחביה, ,1961 עמ' 343-349 . מנחם מקובר, "החסידות כתנועה משיחית, והחידוש בנדון במשנת חסידות איז'ביצא- ראדזין", "אורשת" י' )תשפ"א(, עמ' .135-160 19

רבקה ש" ", ץ אוטונומיה של הרוח ותורת משה : עיונים בתורת הרבי מרדכי יוסף מאיזביצא", בתוך, "מולד", כרך כא, חוברת 183-184 )1963(, ע' .554-561 שלמה זלמן שרגאי וא ברהם ביק )שאולי( , " בהיכל איזביצא -לובלין: אסופה", ירושלים תשל"ז שלמה זלמן שרגאי, חסידות הבעל שם טוב בתפיסת איזביצא-רדזין , סיני מ"ז )תש"כ(, עמ' קסה-קצח . שלמה זלמן שרגאי, " במעייני חסידות איזביצא-ראדזין ": אסיף ממשנתם של בית יעקב ותפארת יוסף", ירושלים תש"מ. שלמה זלמן שרגאי , " בנתיבי חסידות איזביצא-ראדזין : פרקים במשנת בית מדרשם של מאורות איזביצא -ראדזין" )שני כרכים(, ירושלים "המשוחררת" תשל"ב.

Reuven Boshnack, "Pathways to the Heart: Opening the Teachings of the House of Izhbitz", Brooklyn 5775 [2017]. Benjamin Brown, "Theoretical Antinomianism and the Conservative Function of Utopia: Rabbi Mordekhai Yosef of Izbica as a Case Study", "Journal of Religion" 99, 3 (2019), pp. 312-340. Morris M. Faierstein, "All is in the Hands of Heaven: The Teachings of Rabbi Mordecai Joseph Leiner", Piscataway 2005. Morris M. Faierstein, "Kotzk – Izbica Dispute: Theological or Personal?", in Morris M. Faierstein, "From Safed to Kotsk: Studies in Kabbalah and Hasidism", Los Angeles 2013, pp. 202- 206. Morris M. Faierstein, "The Deterministic Theology of Rabbi Mordecai Joseph Leiner of Izbica", in "Proceedings of the Rabbinical Assembly" vol. 51 (1989), pp. 186-196. Morris M. Faierstein, "Two Radical Teachings in the Mei HaShiloah and Their Sources", in Morris M. Faierstein, "From Safed to Kotsk: Studies in Kabbalah and Hasidism", Los Angeles 2013, pp.207-210. Paul Fenton, "La Redemption Individuelle dans le Hassidisme d'Izbica", "pardes", no. 24 (1998), pp. 95-105. Marc Gafni, "Radical Kabbalah: The Enlightenment Teaching of Unique Self, Nondual Humanism and the Wisdom of Solomon – the Great Teaching of Ethics and Eros from Mordechai Lainer of Izbica" (two volumes), Tucson (without year of publication). Jerome I. Gellman, "Abraham! Abraham!: Kierkegaard and the Hasidim on the Binding of Isaac", Aldershot and Burlington, 2003' pp. 57-89. Jerome I. Gellman, "Hasidic Existentialism?". In (Elman and Gurock, eds.), "Hazon Nahum: Studies in Jewish Law, Thought, and History Presented to Dr. Norman Lamm", New York and Hoboken, 1997, pp. 393-417. Jerome I. Gellman, "The Fear, The Trembling, and the Fire: Kierkeaard and the Hasidic Masters on the Binding of Isaac", New York and London, 1994, pp. 23-71. Herzl Hefter, "In God's Hands: The Religious Phenomenology of R. Mordechai Yosef of Izbica", "Tradition: A Journal of Orthodox Jewish Thought", vol. 46, No. 1, Spring 2013, pp. 43-65. Shaul Magid, "Hasidism on the Margins: Reconciliation, Antinomianism, and Messianism in Izbica/Radzin Hasidism", Madison 2003. Don Seeman, "Martyrdom, Emotion and the Work of Ritual in Mordecai Joseph Leiner's Mei Ha-Shiloah", in AJS Review 27:2 (2003), pp. 253-279. Joseph G. Weiss, "Eine Spratjudische Utopie Religioser Freiheit", in "Eranos-Jahrbuch 1963: Vom Sinn der Utopie", Zurich 1964, pp. 235-280. Joseph Weiss, "A Late Jewish Utopia of Religious Freedom", in, (David Goldstein, ed.) Joseph Weiss, "Studies in Eastern European Jewish Mysticism and Hasidism", London, Portland 1997, pp. 209-248. Ora Wiskind-Elper, "Wisdom of the Heart: The Teachings of

Rabbi Ya'akov of Izbica-Radzyn", Philadelphia 2010.

עבודות מחקר

יהודה בן -דור, "עיון במי השלוח לר' מרדכי יוסף מאיז'ביצא ", חיבור לשם קבלת תואר דוקטור לפילוסופיה, האוניברסיטה העברית, ירושלים .2008 דוד הררי, "חירות האדם, אשליית הבחירה: דיון במשנתם של יהודה אברבנאל, דיקארט, שפינוזה והרב יוסף מרדכי לינר מאיזביצא בסוגיית הרצון", עבודת גמר לתואר מוסמך, האוניברסיטה העברית, ירושלים 1985 . אליהו יוגב, "מי השלוח: בין עולמות מקבילים – עיונים חדשים בפילוסופיה, במיסטיקה ובתפיסה הדתית של הרב מרדכי יוסף מאיזביצא", חיבור לשם קבלת תואר דוקטור לפילוסופיה, אוניברסיטת בר -אילן, רמת-גן תשע"ז. אביעזר כהן, "תודעה עצמית בספר מי השלוח ככלי לקיום הזיקה שבין האל והאדם", מחקר לשם קבלת תואר דוקטור לפילוסופיה, אוניברסיטת בן גוריון בנגב, באר שבע 2006 . יפעת לב, "כי הנה המלכים נועדו : המתח שבין חסידויות איז'ביצה וגור כפי שעולה מעיון בדרשות בנושא יהודה ויוסף ", חיבור לשם קבלת תואר מוסמך, האוניברסיטה העברית, ירושלים .2014 Herzl Hefter, "Reality and Illusion: A Study in the Religious Phenomenology of R. Mordekhai Yosef of Ishbitz", M.A. Thesis, Tel Aviv University, Tel Aviv 2018.

גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=רוי:רבי_מרדכי_יוסף_ליינער_פון_איזשביצע&oldid=336835"