רוי:רבי מרדכי יוסף ליינער פון איזשביצע

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס).

רבי מרדכי יוסף ליינער פון איזביצא (תק"ס - תרי"ד; 1800-1854), האט געגרינדעט די חסידישע שושלת איזביצא-ראדזין, און נאך זיין טויט איז אויך חסידות לובלין געגרינדעט געווארן נאך אים. ער האט אנגעהויבן צו פירן זיין הויף פון יאר 1839 נאכ'ן זיך אפּטיילן פון זיין רבי-חבר רבי מנחם מענדל פון קאצק, און האט אנגעהאלטן אזוי ביז זיין פטירה אין יאר תרי"ד. זיין בארימטע חסידישע ספר "מי השלוח" (די ערשטע מהדורות פון די צוויי חלקים; תר"כ, תרפ"ב) איז דער עיקר באוואוסט צוליב דער טעאלאגישער ראדיקאליטעט אין אים, וואס אפנים שלעפט אוועק דעם באגריף פון "פרייע בחירה", און אנשטאט דעם האלט זיך מיט א וועלט-אנשויאונג וואס באזירט זיך אויפן "דעטערמיניזם". לויט זיין פארשטאנד איז "הכל בידי שמים ואף יראת שמים".

ביאגראפיע

רוב פון די אינפארמאציע וואס מיר האבן איבער דער ביאגראפיע פון רבי מרדכי יוסף איז נישט נאר פנים-חסידי, נאר אפילו פנים-משפחה'דיג, און איז געשריבן געווארן דורך זיינע אייניקלעך און אוראייניקלעך. דעריבער איז פארהאן די מעגליכקייט אז א טייל פון די ביאגראפישע פרטים זענען באאיינפלוסט פון געאגראפישע באטראכטונגען. דערצו איז איבער זיין אפּלאזן זיך פון קאצק און גרינדן זיין אייגענעם הויף, איז פארהאן מער ווי איין נוסח. עס זענען אויך פארהאן אינפארמאציע מקורות פון דער מחנה פון חסידות קאצק, און אויך זי איז אוודאי נישט לגמרי ריין פון פרעמדע באטראכטונגען. צו דערצו, אין באטראכט די פאקט אז אין חסידות איזביצא-ראדזין איז פארהאן א גרויסע גייסטישע און אפילו משיחישע באוואוסטזיין, מוזן מיר זיין פארזיכטיג אין באשליסן די פאקטן און די פרטים וועגן דעם לעבן פון רבי מרדכי יוסף.

אין ליכט פון אלע דערמאנטע זאכן, וועלן מיר זיך באמיען דא צו צייכענען די ליניעס פון דעם לעבן פון רבי מרדכי יוסף. ער איז געבוירן געווארן כנראה אין טאמאשאוו (Tomaszów Lubelski) אין לובלינער וואיעוואדעשאפט פון פוילן, אין יאר תק"ס (1800), צו זיין פאטער רבי יעקב ליינער. לויט דער משפחה'דיגער מסורה זענען זיי געווען מיוחס צו רש"י, רבי יוחנן הסנדלר און ביז דוד המלך. ער איז פאר'יתומט געווארן פון זיין פאטער אין א יונגן עלטער און האט זיך איבערגעגעבן צום לערנען די תורה, נגלה און נסתר. דורך דעם איינפלוס פון זיין עלטערן חבר, רבי מנחם מענדל מארגנשטערן (שפעטער פון קאצק), וואס האט דעמאלט געוויילט אין טאמאשאוו, איז רבי מרדכי יוסף געפארן קיין פשיסחא צו לערנען ביים חסידישן אדמו"ר רבי שמחה בונים, וואס האט איבערגענומען זיין רבי, רבי יעקב יצחק ("דער איד הקדוש"), אלס רבי פון די פשיסחער חסידים, וואס האט זיך אפּגעטיילט פון דעם הויף פון רבי יעקב יצחק, דעם "חוזה" פון לובלין. די מסורה פארציילט אז ווען די צוויי האבן זיך געטראפן האט רבי שמחה בונים צו אים געזאגט, "דערווייל בין איך גרעסער פון דיר, אבער דו ביסט יונג און דו קענסט נאך וואקסן." ער האט אויך געזאגט אויף אים אז ער איז "ווי די וואסער פון שלוח וואס גייט לאנגזאם און גראבט אין די טיפענישן". דעריבער וועט זיין ספר שפעטער גערופן ווערן "מי השלוח" (דערצו איז "מי" אויך ראשי תיבות פון "מרדכי יוסף") ("זכרון לראשונים" עמ' ז'). רבי מרדכי יוסף האט געלערנט ביים רבי שמחה בונים פאר ניין יאר (ביזן פטירה פון רבי שמחה בונים), און איז געווארן איינער פון זיינע באוואוסטע תלמידים.

זיין אייניקל, רבי גרשון חנוך העניך ליינער, פארציילט נאך פרטים איבער דער צייט פון זיין דערנעענטערונג צו רבי שמחה בנים. צווישן אנדערע שרייבט ער:

"ער איז געווען איינער פון די אויסגעצייכנטע אין זיין צימער, דער צימער פון הייליגע שאף פון זיין רבי. ער האט געטון ווי רבי שמעון בר יוחאי און עס איז אים געלונגען. ער האט פארלאזט אלע וועלטליכע זאכן… און האט זיך נישט אפגעהאלטן פון בית מדרש פון זיין רבי ניין יאר נאכאנאנד… און כאטש ער איז געווען א שוואכער מאן, פארשוואכט און באוואוסט מיט א קרענק, האט ער גארנישט געקוקט אויף זיין גוף און האט געליטן צער פון קעלט און היץ, און כאטש פון זיין געבורט איז ער געווען זייער ענוג". און נישט נאר דאס, נאר רבי מרדכי יוסף האט אפילו געמאכט אסאך הכנות נאך איידער ער איז געפארן קיין פשיסחא; "און איך האב געהערט פון זיין הייליגן מויל אז נאך איידער ער איז געפארן צום ערשטן מאל צו זיין הייליגן רבי… האט ער צוגעגרייט זיין הארץ און נשמה אז ער זאל זיין ראוי און גרייט און באקוועם צו קריגן א תורת אמת, און האט געלערנט אלע ספרי הקבלה וואס זענען געווען אין בית מדרש פון זיין שטאט ביז זיי זענען אלע געווען גלאטיג אין זיין מויל. און איז געווען פול מיט תורת ה' אין מקרא, משנה און גמרא והלכה ומדרשים וזהר הקדוש, און זיין משנה איז געווען זייער סדורה". (הקדמה צו "בית יוסף" עמ' ח' עמ' ב').

נאך דער פטירה פון רבי שמחה בונים פון פשיסחא אין יאר תקפ"ז (1827), האט ער זיך צוגעשטעלט צו דער גרופע חסידים וואס האבן אויפגענומען אלס זייער רבי זיין חבר רבי מנחם מענדל פון טאמאשאוו, וואס האט געוואנדערט קיין קאצק, און האט געגרינדעט זיין הויף דארט. לויט איין נוסח וואס ווערט געברענגט אין די ספרים פון איזביצא, האבן די חסידים פון אנפאנג געוואלט אז רבי מרדכי יוסף זאל ווערן באשטימט אלס דער מחליף פון רבי שמחה בנים, נאר ער האט זיך אפגעזאגט, ווייל נאר אין יאר ת"ר וועט די צייט אנקומען אז ער זאל אנהייבן פארשפרייטן זיין נייע תורה. אין דעם קאנטעקסט איז וויכטיג צו באמערקן אז יאר ת"ר איז געהאלטן געווארן אין די אויגן פון די מקובלים (לויט ספר הזהר) אלס א יאר מיט א משיחישן פאטענציאל.

די חסידישע מסורה פארציילט אז ווען ער איז געווען אין קאצק, האבן אלע חסידים אנערקענט זיין גרויסקייט אין תורה און אין קדושה. זיין שטאנד איז נישט געווען אלס א פשוטער חסיד, נאר אלס דער אויסדערוויילטער חסיד און אלס א גייסטישער מדריך פאר די יונגע אינגעלייט וואס האבן זיך צוגעשטעלט צום הויף. צווישן די תלמידים איז געווען זיין נאענטע תלמיד און ממשיך דרכו, רבי יהודה לייב (לייבעלע) אייגער, דער אייניקל פון דעם תלמודישן מפרש און דעם באוואוסטן פוסק, רבי עקיבא אייגער, און זון פון דעם מפרש פון "שלחן ערוך" רבי שלמה אייגער (דער "גליון מהרש"א"). שפעטער וועט ער זיך אפּטיילן צוזאמען מיט רבי מרדכי יוסף פון דעם הויף פון רבי מנחם מענדל.

אויף דער זעלבער צייט איז די שפאנונג צווישן רבי מרדכי יוסף און זיין רבי געוואקסן צוליב דעם אונטערשיד אין זייערע פערזענליכקייטן, דעם סטיל פון פירערשאפט און די מחלוקות אין די געדאנקען וואס זענען געווען צווישן זיי. און דאך, אין אלעס וואס איז פארבונדן מיט דעם אפּטיילונג פון רבי מרדכי יוסף, איז רב הנסתר על הגלוי. און אזוי שרייבט אביעזר כהן ("תודעה עצמית" עמ' 90), "די סיבות צום שפאלט זענען נישט קלאר, און די מקורות איבער דעם זענען פארזיכטיג צו בלייבן פארדעקט, ווי די ווערטער פון ר' לייבעלע אייגער וועגן דעם, 'ווער עס האלט ביי זיך אז ער ווייסט און פארשטייט וואס זיין הייליגער רבי פון איזביצא האט אנגעהויבן זי"ע, איז אין גרויס טעות. און דערוועגן איז געזאגט געווארן במופלא ממך אל תדרוש. און ער האט געזאגט אויף זיך אז ער ווייסט'". ווי באוואוסט, נאך דעם אפּטיילונג פון רבי מרדכי יוסף האט זיך אנגעהויבן די תקופה פון דער איינשפּארונג פון רבי מנחם מענדל וואס האט געדויערט אסאך יארן.

די לעגענדע פארציילט אז פאר דער איינשפּארונג פון רבי מנחם מענדל איז פארגעקומען "א געשעעניש אין שבת נאכט" אין ווינטער פון יאר תקצ"ט, אין וועלכן רבי מנחם מענדל האט אין פובליק מחלל געווען דעם שבת און/אדער געזאגט ווערטער פון כפירה פאר זיינע חסידים. צו דעם געשיכטע זענען פארהאן עטליכע ווערסיעס, און לויט א טייל פון זיי האט רבי מרדכי יוסף שארף רעאגירט צום מעשה פון זיין רבי, און דערין האט זיך אנגעהויבן אדער פארשטארקט דער מרידה. אין יעדען פאל האבן שוין די היסטאריקער באוויזן אז עס איז בכלל נישט פארהאן קיין היסטארישע באזע פאר דער געשיכטע, און איר מקור איז דווקא אין די כתבים פון אנטי-חסידישע משכילים, וואס האבן פרובירט ארויפצואווארפן א דופי אויף די פירער פון חסידות. אפילו דער אייניקל פון רבי מרדכי יוסף, הרב ירוחם ליינער, האט געשריבן שטארק קעגן דער געטריישאפט פון דער געשיכטע:

"איך בין עדות באמונה לויט דער מסורה פון מיינע הייליגע עלטערן ז"ל אז דאס אלעס איז א פולשטענדיגע ליגענט, און עס זענען קיינמאל נישט געווען קיין ווערטער, נישט געווען קיין שום 'מאורע ליל שבת', לא מינה ולא מקצתיה. אוודאי האבן זיך די חכמי ישראל אונטערשיידט אין זייערע וועגן און שיטות, אבער אויך אין דעם מחלוקת האט ער נישט אריינגעווארפן חס ושלום קיין שמץ פסול, און האט אים געשאצט אלס קדוש ישראל, צדיק ונשגב. די משכילים און די כופרים פון יענעם דור, וואס זייער גאנצע ציל איז געווען צו באשמיצן די קדושי ישראל און צו רעדן אויף א צדיק עתק, האבן ארויסגעגעבן א דיבת שקר אז דאס איז געווען די סיבה צו זייער מחלוקת, אבער דאס איז א פולשטענדיגער שקר און עס איז לא היה ולא נברא". ("תפארת ירוחם", עמ' קמט–קנ).

עס קומט אויס לויט דעם עדות, אז אויך אין דער פאמיליע מסורה פון די אדמורי"ם פון דער ליינער משפחה, די גרויסע קעגנער פון קאצקער חסידות, האבן זיי אפּגעווארפן די געשיכטע אדורך אין אדורך אלס א היסטארישע פאקט אדער אלס א מעגליכער גורם צו דער רבי מרדכי יוסף'ס אפּטיילונג פון קאצק.

בליל חג שמיני עצרת פון יאר ת"ר (1839) האט אויסגעבראכן די ענדגילטיגע קריזיס וואס האט געפירט צו דער אפּטיילונג פון רבי מרדכי יוסף פון קאצק. די קאנפליקט איז געווען ארום דעם ענין פון מאכן די הקפות אין דער נאכט פון יום טוב, און צו דעם געשיכטע זענען אויך פארהאן פארשידענע ווערסיעס. אזוי ווערט די געשיכטע באשריבן לויט דער משפחה'דיגער מסורה אין ספר "דור ישרים" (צווייטע מהדורה, עמ' לג-לד):

"ווען די צייט איז געקומען צו מגלה זיין זיין גרויסע ליכט אין יאר ה"א ת"ר… איז ער אויך געפארן קיין קאצק, און זיין דרך איז געווען צו זיין אין קאצק פון ראש השנה ביז נאך חג הסוכות, און אין דעם לעצטן מאל, תיכף פון ראש השנה, האבן אסאך פון די חסידים אים אנגעהויבן צו באצירן מיט דעם נאמען 'רבי', און האבן אים געגעבן קוויטלעך מיט פדיונות… און אזוי האט ער זיך געפירט אין קאצק ביז חג שמיני עצרת, און דער רבי [רבי מנחם מענדל] האט גארנישט געזאגט. און אין דער נאכט פון שמיני עצרת האט מיין זיידע ז"ל [רבי מרדכי יוסף] געזאגט צו די חסידים וואס זענען אים געווען אונטערגעווארפן צו ברענגען צו זיין אכסניא ספרי תורות און צו דאווענען און צו מאכן הקפות אין דער אכסניא, און נישט אין בית המדרש פון דעם רבי ז"ל, און תיכף האבן זיי געטון ווי זיינע ווערטער, און האבן נישט פארשטאנען בשעת מעשה דער טעם פון דעם. נאך עטליכע שעה ווען דער רבי [פון קאצק] ז"ל האט געדאווענט אין זיין בית המדרש און געמאכט די הקפות, און מיין זיידע ז"ל האט געהאט א חזקה אין יעדע יאר אז ער זאל האבן די הקפה פון יוסף הצדיק [די זעקסטע הקפה], און ווען זיי זענען אנגעקומען צו דער דאזיגער הקפה, איז דער רבי ז"ל געלאפן פון זיין צימער… און האט צוגעכאפט דעם ספר תורה פון דער האנט פון וועמען עס האלט עס, און תיכף האט ער אויפגעהויבן זיינע אויגן און האט עס צוריקגעגעבן און האט געזאגט, אז ער האט געמיינט אז דאס איז מיין זיידע ז"ל, און דעמאלט האבן די חסידים געזען און פארשטאנען אז ברוח קדשו האט ער דאס פארשטאנען און דעריבער האט ער געמאכט א מנין אין זיין אכסניא כדי זיך צו אויסמיידן פון דעם מחלוקת… און דערנאך האט ער געזאגט צו די חסידים, אז ער האט געהאט א רמז פון הימל אז ער זאל נישט גיין צו די הקפות אין בית המדרש פון דער רבי ז"ל…."

נאכפאלגנדיג דער אינצידענט האט זיך רבי מרדכי יוסף אפגעטיילט פון קאצק צוזאמען מיט די חסידים וואס האבן אים מקבל געווען אלס רבי, און צווישן אנדערע רבי לייבעלע אייגער. רבי מרדכי יוסף איז צוריקגעקומען צו זיין הויז אין טאמאשאוו און דערנאך איז ער אריבער צום שטעטל איזביצא נעבן לובלין. דער מחלוקת קאצק-איזביצא האט ווייטער געברענט נאך אסאך יארן מיט א גרויסער שארפקייט. צווישן די חסידים פון קאצק זענען געווען אזעלכע וואס האבן געטענהט אז מיט זיין אפּטיילונג פון קאצק האט רבי מרדכי אפגעהאלטן דעם ביאת המשיח און די גאולה, וואס איז געווען ערווארטעט צו קומען אין יאר ת"ר. לויט א טייל פון די עדות, ווען עס איז ארויסגעקומען ספר "מי השלוח" אין יאר תר"כ, זענען געווען פון די קאצקער חסידים וואס האבן עס פארברענט.

אין יאר 1843 האט זיך צוגעשטעלט צו זיינע חסידים רבי צדוק הכהן ראבינאוויטש פון לובלין, וואס איז דעמאלט געהאלטן געווארן אלס איינער פון די גדולי תורה אין פולין, און וואס ווי זיין חבר רבי לייבעלע אייגער, איז געקומען פון א מיוחס'דיגע ליטווישע משפחה מתנגדים. רבי צדוק איז נישט אנגעקומען צו רבי מרדכי יוסף ווייל ער האט געזוכט פאר זיך א רבי. ער איז געווען אין א רייזע פון זוכן אונטערשריפטן פאר א "היתר מאה רבנים" כדי צו גט'ן זיין ווייב קעגן איר ווילן, און איז אויך אנגעקומען קיין איזביצא. דארט האט ער געפונען אויך דעם רבי וואס ער האט נישט געזוכט. איבער דעם גורל'דיגן צוזאמטרעף צווישן די צוויי זענען פארהאן עטליכע חסידישע לעגענדעס. רבי צדוק, וואס האט זיך באצויגן צו רבי מרדכי יוסף מיט א גרויסער הערצה, איז געווארן איינער פון זיינע בולט'דיגע תלמידים, האט ציטירט פון אים אין זיינע ספרים (מיט די אויסדרוקן "שמעתי" אדער "קבלתי"), און אין דער צוקונפט איז ער אליין געווארן אדמו"ר אין לובלין לויט דער מסורה פון איזביצער חסידים. אין שטעטל איזביצא האט רבי מרדכי יוסף ווייטער געפירט זיין הויף ביז זיין פטירה אין טאג ז' טבת תרי"ד (1854). לצערנו, מער ווי אונזער ידיעה איבער רבי לייבעלע און רבי צדוק, ווייסן מיר כמעט גארנישט איבער נאך פון זיינע חסידים אדער תלמידים (חוץ פון זיינע משפחה מיטגלידער).

צעשפּאלטונג פון הויף נאכן פטירה פון רבי מרדכי יוסף און פארזעצונג פון דינאסטיע

משפחה צווייג

נאך דער פטירה פון רבי מרדכי יוסף, האבן טייל פון זיינע חסידים באקרוינט זיין בכור, רבי יעקב (1814-?1878) אלס רבי אין זיין אָרט אין איזביצא. שפּעטער האט ער אריבערגעפירט דעם הויף צום שטעטל ראדזין, וואס געפינט זיך צפון פון לובלין. ער איז געווען א פּראדוקטיווער שרייבער און זיינע ספרים ווערן גערופן "בית יעקב", און "ספר הזמנים" (אריינגערעכנט א פּירוש אויף דער הגדה של פסח. דארט ווערט דערמאנט א מנהג צו טרינקען פינף כוסות וויין אין דער סדר נאכט, אנשטאט פיר ווי עס איז אנגענומען, און דאס ווערט געהאלטן אלס א מנהג איזביצא ביז היינט.). א טייל פון זיינע שריפטן זענען געבליבן אין כתב־יד און פארלוירן געגאנגען ביים חורבן. זיין יונגערער ברודער, רבי שמואל דוב אשר, האט געגרינדעט א הויף אין שטאָט ביסקאוויץ. זיין ספר ווערט גערופן "נאות דשא".

נאכן פטירה פון רבי יעקב האט אים איבערגענומען רבי גרשון חנוך העניך (1839–1890) אלס אדמו"ר אין ראדזין. ער איז בארימט געווארן פאר זיינע פילע ספרים אין נגלה און נסתר, און ער איז אויך געווען פארמישט אין מחלקות, דער עיקר צוליב זיין פּרואוו צו באנייען די מצוה פונם "תכלת" פאדעם אין ציצית. דערפאר איז ער אויך באקאנט געווארן אין דער וועלט אלס "בעל התכלת". איבערהויפּט צום זיינע אייגענע ספרים (אריינגערעכנט דער סעט "סוד ישרים" אין חסידות), האט ער אויך רעדאקטירט און ארויסגעגעבן דעם ספר "מי השלוח" (ערשטן טייל) פון זיין זיידן און א טייל פון די ספרים "בית יעקב" פון זיין פאטער, און פיל זעען אין אים די הויפּט פּערזאן אין פאָרמירן די ליטערארישע מסורה פון חסידות איזביצא-ראדזין. זיין ארט האָט אנגעפילט זיין זון רבי מרדכי יוסף אלעזר (1873–1929), וועלכער האט געשריבן דעם ספר "תפארת יוסף". נאכן ערשטן וועלט־קריג איז ער אריבער פון ראדזין קיין ווארשע. אים האט איבערגענומען רבי שמואל שלמה (1909–1942), וועלכער איז אומגעקומען אין חורבן. ער האט גערופן די אידן נישט צו קאאפּערירן מיט די "יודענראַט" (קאָמיטעטן פון אידן וואס די נאציס האבן געגרינדעט) און זיך צו אנטקעגנשטעלן די נאציס און האט באקומען דעם טיטל "דער רבי דער מורד". זיין שוואגער, רבי אברהם יששכר ענגלארד (נפטר 2005), האט איבערגעלעבט דעם חורבן און ווידער אויפגעשטעלט די חסידות אין ארץ ישראל. ער האט געוואוינט אין בני ברק.

אַן אנדער צווייג פון דער דינאסטיע האט אנגעהויבן רבי אברהם יהושע העשיל ליינער, דער יונגערער ברודער פון רבי גרשון חנוך העניך, אין שטאט חעלם. איינער פון זיינע זין, רבי ירוחם ליינער (1888-1964), איז אריבער קיין לאנדאן אין ענגלאנד אין 1935, און פון דארט קיין ניו־יארק אין 1950 און געגרינדעט א בית־מדרש אין חרדישן געגנט בארא פּארק אין ברוקלין. ער האט געשריבן דעם ספר "תפארת ירוחם" און געשריבן פיל הערות אויף דעם ספר "מי השלוח" וואס זענען שפּעטער פארעפנטליכט געווארן אין דער מהדורה פון "מי השלוח" וואס זיין זון און ממלא מקום רבי מרדכי יוסף האט ארויסגעגעבן. רבי מרדכי יוסף'ס בכור, רבי יעקב, האט געדינט אלס אדמו"ר אין בארא פּארק ביז זיין פטירה. נאך זיין טויט זענען זיינע תורות ארויסגעקומען אין ספר "תפארת יעקב". איצט דינט דער יונגערער זון פון רבי מרדכי יוסף, רבי משה ליינער, אלס אדמו"ר פון די ראדזינער חסידים אין געגנט בית וגן אין ירושלים. די צוויי איצטיגע צווייגן פון דער משפּחה, ליינער און ענגלארד, זענען זייער טעטיג אין ארויסגעבן נייע אויסגאבעס פון די ספרים פון דער דינאסטיע. די ענגלארד משפּחה איז אויך פאראנטווארטליך פארן פארזעצן צו שאפן תכלת פאר ראדזינער חסידים און אנדערע וואס נעמען אָן זייער שיטה אין דעם ענין. רבי משה ליינער פון ירושלים, איז זיך נישט נוהג צו טראגן דעם פתיל התכלת. און אין דעם קאנטעקסט דארף מען געדענקען אז דער הויף איז נישט פון די קינדער פון רבי גרשון העניך, "בעל התכלת", נאר פון זיין ברודער, רבי אברהם יהושע העשל.

תלמידים צווייג אין לובלין

אַן אנדער גרופּע פון די חסידים פון רבי מרדכי יוסף, אריינגערעכנט רבי צדוק הכהן מלובלין, האבן אנגענומען אויף זיך רבי יהודה לייב ("לייבעלע") אייגער (1815–1888) אלס אדמו"ר אין לובלין. זיינע חסידישע דרשות אויף דער תורה און אויף די מועדים זענען ארויסגעקומען אין די ספרים "אמרי אמת" און "תורת אמת". אין זיין תורה ציטירט ער פיל אויך פון דער תורה פון "חוזה" פון לובלין, און אין דעם איז דא א מעין חזרה צום אריגינעלן הויף פון לובלין, פאר דער "מרידה" פון איד הקדוש פון פּשיסחא. נאך זיין פטירה האָט רבי צדוק (1823–1900) מסכים געווען צו ערפילן זיין ארט. נאָך זיין פטירה (אָן קינדער) האבן זיינע חסידים אנגעהויבן ארויסצוגעבן זיינע פילע ספרים פון כתב־יד, אריינגערעכנט זיינע דרשות צו פרשת השבוע און צו די ימים טובים, "פרי צדיק". אויך דער זון פון רבי לייבעלע אייגער, רבי אברהם, האָט געדינט אלס אדמו"ר אין לובלין, און דורך זיינע קינדער עקזיסטירט היינט א קליינע חסידות אין שטאט בני ברק.

ספר מי השלוח

ווי עס איז מקובל ביי אדמו"רים פון דער מסורה פון בית פשיסחא, האט רבי מרדכי יוסף נישט געשריבן זיינע תורות אליין. אין יאר תר"כ, זעקס יאר נאך זיין פטירה, האט זיין אייניקל, ר' גרשון העניך, וועלכער איז דעמאלט געווען נאר ארום צוואנציג יאר אלט, ארויסגעגעבן דעם ספר "מי השלוח" (ערשטן טייל), לויט די תורות וואס ער האט געקליבן. רבי גרשון העניך האט אויסגעוועלט דעם נאמען פון דעם ספר לויט די ווערטער פון רבי שמחה בונים פון פשיסחא, וואס האט געזאגט וועגן אים "אז ער איז ווי די וואסער פון שלוח וואס גייען פּאמעליך און גראבן אין דער טיפע טיפענישן". (שער האמונה ויסוד החסידות, עמ' נח. דער פּאראגראף ווערט אויך ציטירט אין דער הקדמה צום צווייטן טייל פון ספר מי השלוח). "מי" איז אוודאי אויך ראשי תיבות פון "מרדכי יוסף". דער ספר איז צעטיילט צו דרשות אויף פרשיות השבוע, "לקוטים מנביאים", "לקוטים מכתובים", און "לקוטי הש"ס" (פּירושים אויף תלמוד בבלי).

אין זיין קורצער הקדמה שרייבט רבי גרשון העניך צווישן אנדערע, "איך ווייס טאקע אז אין עטליכע ערטער וועלן די זאכן זיין שווער צו די אויערן וואס האבן נישט געהערט און זענען נישט צוגעוואוינט צו אזעלכע זאכן. אבער איך האב נישט געזאמלט נאר פאר אנשי שלומנו וואס אנערקענען די טייערקייט פון זייער ווערט". דערמיט באצייכנט ער בעצם אויף די ראדיקאלע דערנייאונג אין די שיטה פון רבי מרדכי יוסף און צו א מעגליכע קעגנערשאפט צו זיין ספר. די דאזיגע זאכן זענען אויך איבערגעדרוקט געווארן אין דער אויסגאבע פון צווייטן טייל, וואס איז ארויסגעקומען יארן שפּעטער.

צום גרויסן וואונדער איז דער ספר ארויסגעקומען אָן הסכמות ווי עס איז מקובל. נאכמער, ער איז נישט ארויסגעקומען ביי א אידישער דרוקעריי אין פּוילן, נאר אין דער דרוקעריי פון "האדון אדאלבערט דעללא טאררע" דער קריסטליכער אין שטאָט ווין! די דאזיגע מאדנע זאך איז דיסקוטירט געווארן נישט ווייניג אין דער פארשונג. צווישן די חסידים זענען געווען וואס האבן גע'טענה'ט אז דער ספר איז טאקע געדרוקט געווארן אין פּוילן, מיט א מזויף שער-בלאט כדי זיך ארויסצודרייען פון דער רעגירונגס צענזור. די דאזיגע שטעלונג איז נישט אנגענומען געווארן ביי די פארשער. מער מסתבר איז אז דער ספר איז געדרוקט געווארן אין ווין צוליב דעם שוועריגקייט וואס די רעגירונג האט געמאכט אויף דרוקן אידישע ספרים בכלל אין דער דאזיגער תקופה. אין זיין פּריוואטן עקזעמפּלאר האט דער פארשער גרשם שלום געשריבן אז די אותיות שטימען טאקע מיט די פון דער דרוקעריי אין וויען. אַן אנדער מעגליכע הסבר איז אז עס איז געווען שווער צו געפינען א אידישע דרוקעריי וואס האט געוואלט דרוקן דעם ספר פון דעם רבי'ן וואס איז אונטער א מחלוקה, און אין וועלכן עס איז דא טעאלאגישע געדאנקען וואס זעען אויס רעוואלוציאנערע. דאס שטימט גוט אויך מיט דער פאקט אז דער ספר איז געדרוקט געווארן אָן הסכמות.

דער צווייטער טייל פון "מי השלוח" איז ארויסגעקומען ערשט נאך 62 (!) יאר אין לובלין, דורך אַן אנדער אייניקל פון דעם מחבר, רבי מרדכי יוסף בן רבי יעקב, א האלבער ברודער פון רבי גרשון העניך. עס איז נישט געגעבן געווארן א הסבר צו דער לאנגער אויפהאלטונג ביז דער דרוקונג פון צווייטן טייל, וואס איז אויך בעיקר באזירט אויף ווייטער זאמלן די תורות פון רבי גרשון העניך, וואס איז נפטר געווארן אין יאר תרנ"א. און אזוי שרייבט רבי מרדכי יוסף (דער אייניקל) אין דער הקדמה

"און אט נאך דעם ארויסגעבן דעם ספר זענען נאך געזאמלט געווארן פיל מאמרים אין שריפט, און עס איז אויפגעקומען אין דער מיינונג פון מיין ברודער… זיי צו דרוקן מיט א ברייטער ערקלערונג, אויך צוטשעפּען א ברייטע ערקלערונג אויף די פארשטעלטע זאכן וואס אין מי השלוח ערשטער טייל… און ער האט איבערגעגעבן די כתבים זיי צו קאפּירן און מסדר זיין, אבער איידער די מלאכת העתקה האט זיך געענדיגט האבן די אראלים געזיגט די מצוקים און עס איז גענומען געווארן פון אונז דער ארון האלהים, מיר האבן נישט זוכה געווען צו זיין ליכט וואס זאל אונז באלייכטן די פארשטעלטע זאכן, און אט האב איך זוכה געווען אז נתגלגל זכות אויף מיר ארויסצוגעבן די דברים הקדושים". (הקדמה צו דער צווייטער אויסגאבע זייט 3–4).

דער דאזיגער טייל, פּונקט ווי דער ערשטער טייל, באשטייט אויך פון דרשות צו פרשת השבוע און "לקוטים" אויף נביאים, כתובים און מסכתות הש"ס. וואס איז ספּעציעל זענען די הוספות וואס זענען געדרוקט געווארן אין סוף ספר, ווי עס איז ערקלערט אין דער הקדמה, "און אין סוף ספר האב איך באשטימט א מדור פאר זיך, זאכן וואס זענען שייך צו ערגענצן די מאמרים פון ערשטן טייל, און איך האב עס צעטיילט צו צוויי טיילן, איין טייל איז וואס מיין ברודער… האט געשריבן בכתב־ידו הקדושה אויפ'ן גליון פון מי השלוח ערשטן טייל, און ווערט באצייכנט מיטן נאמען גליון, צווייטער טייל איז וואס איך האב געפונען צווישן די לקוטים, כתבים וואס זענען נישט פאר זיך, נאר אַן ערפילונג פון זאכן און אַן ערגענצונג צו עטליכע ענינים וואס ווערן דערמאנט אין ערשטן טייל און ווערן באצייכנט מיטן נאמען תשלום, און איך האב אנגעשריבן צו וועלכן ארט אין ערשטן טייל עס איז שייך די הוספה". (הקדמה זייט 4). די צוויי טיילן צוזאמען נעמען אריין ארום פופצן זייטן. לויט די ווערטער פון דעם פארשער אביעזר כהן, "קען מען זאגן אויף א וועג פון גענעראליזאציע אז דער תוכן פון טייל ב איז מערקבאר מילד קעגן טייל א". (כהן, "תודעה עצמית", זייט 15).

"חסידי ראדזין אין ארץ ישראל" האבן ארויסגעגעבן אין ירושלים תשט"ז, א נייע אויסגאבע פון ערשטן טייל, וואס איז נישט די זעלבע ווי דער ווינער אויסגאבע, אָן א נייע הקדמה, אדער א באציאונג בכלל צום צווייטן טייל, אדער צו דער "גליון" און "תשלום" צום ערשטן טייל וואס זענען ארויסגעקומען אין צווייטן טייל, און אויך דאס זאגט "דרשני".

אין ניו־יארק אין יאר תשל"ג, האט רבי מרדכי יוסף בן רבי ירוחם ליינער געדרוקט די צוויי טיילן צוזאמען אין איין גרויסן כרך. אין זיין הקדמה דערקלערט ער דאס אייגנארטיגקייט אין דער אויסגאבע; "מיין פאטער זצ"ל האָט זיך געפּלאגט אויף פאררעכטן דרוק טעותים אויף די אנצייכנונג פון מראי המקומות. אבער צו אונזער באדויער האט ער נישט דערלעבט צו זען אין א נייעם דרוק דעם הייליגן ספר. דערפאר האב איך זיך אנגעשטרענגט ארויסצוגעבן דעם הייליגן ספר אין א פאקסימיליע אויסגאבע פון די פארמען וואס זענען געווען אין פארמעגן פון מיין פאטער זצ"ל צו ערקלערן און אויסקלארן די ווערטער פון זיין זיידן דער הייליגער מחבר זי"ע" (הקדמת המו"ל). למעשה נעמט דער ספר אריין צילומים פון ערשטן און צווייטן טייל (אריינגערעכנט די "גליון" און די "תשלום" אין סוף פון צווייטן ספר), מיט פיל הערות פון רבי ירוחם אין די גליונות פון ספר (דער גרעסטער טייל אין ערשטן טייל). די הערות האנדלען זיך בעיקר מיטן אנצייכענען מראי מקומות אין די ווערטער פון חז"ל און אין די ספרי קבלה, אויף וועלכע רבי מרדכי יוסף האט געבויט זיינע דרשות. אין סוף כרך האבן זיי אויך אריינגעשטעלט דעם "ספר הזמנים" אויף יום טוב שבועות פון רבי יעקב, בעל ה"בית יעקב".

אין יאר תשנ"ה האט "מכון להוצאת ספרי רבותינו הקדושים מאיזביצא ראדזין" וואס אין בני ברק ארויסגעגעבן א נייע און אנאטירטע אויסגאבע אין צוויי כרכים, ווען איין כרך נעמט אריין דעם ערשטן טייל, מיט דעם שילוב פון די "גליון" און די "תשלום" אין זייער ריכטיגן ארט, אנשטאט סוף פון צווייטן טייל, ווי אין די פריערדיגע אויסגאבעס. זיי ערקלערן אין דער הקדמה אז "אין דער אויסגאבע האבן מיר צוריקגעקערט עטרה ליושנה און מיר האבן געשטעלט די דאזיגע צוויי ערגענצונגען אין זייער פּאסיגן ארט". אין סוף צווייטן כרך, נאָך חלק שני, איז געדרוקט "ספר ליקוטי מי השלוח", "און אין אים וועלן זיין דערמאנט אלע מאמרים פון אונזער רבי… וואס זענען נישט געקומען אין די ספרים 'מי השלוח, אויף זייערע צוויי טיילן. און געקליבן מיט דער הילף פון ה' יתברך פון די ספרים פון רבותינו הקדושים מאיז'בצה ראדזין און זייערע תלמידים". אויך דער ספר איז צעטיילט לויט תורה, נביאים, כתובים און מסכתות הש"ס. די צוויי כרכים זענען פול מיט פילע און צומאל לאנגע פוסנאָטן, און אויך מיט מפתחות מפורטות אין סוף צווייטן באנד.

ביים סוף פון דיסקוטירן וועגן ספר "מי השלוח" איז וויכטיג צו דערמאנען, אז קעגן די קינדער פון רבי מרדכי יוסף, וואס האבן אים פיל דערמאנט אין זייערע ספרים, איז דאס בילד ביי זיינע צוויי גרויסע תלמידים וואס זענען נישט געווען פון זיין משפּחה, רבי לייבעלע אייגער און רבי צדוק הכהן, א גאנץ אנדערער. אפשר דאס איז נישט איבערראשנד ווען מען נעמט אין באטראכט אז נאכן פטירה פון רבי מרדכי יוסף האבן די צוויי נישט מקבל מרות געווען פון זיין זון רבי יעקב, זיי זענען אריבער קיין לובלין, דארט האבן זיי געגרינדעט א באזונדערן הויף. ווארשיינליך האט זיך זייער אוועקשטיין פון דער הנהגה פון דער משפּחה הויף אויך ארויסגעוויזן שפּעטער אין דער אוועקשטיין פון דעם ספר וואס איז ארויסגעקומען פון דעם הויף. און דאס אלץ כאטש זייער גרויסע שעצונג צו רבי מרדכי יוסף. רבי לייבעלע דערמאנט דעם ספר מי השלוח אין זיינע שריפטן נאר צוויי מאל, און רבי צדוק דייט נאר אן דערצו איינצלנע מאל אָן צו דערמאנען עס בפירוש. אין איין אָרט באצייכנט ער אפילו בזלזול און שרייבט, "אזוי האב איך געזען נאך דעם אין עפּעס א ספר" ("ישראל קדושים" סימן ה'). איין זאך איז קלאר, די ריבוי פון די נייע אויסגאבעס, און די ארויסגעגעבענע צילומים, באזונדער אין די לעצטע יארן, זענען א געטרייע עדות צו דער פּאפּולאראיטעט פון דעם ספר, באזונדער אין פארשידענע קרייזן פון "נעא-חסידים". פילע זעען אין ר' שלמה קארליבאך, וועלכער האט פיל ציטירט רבי מרדכי יוסף אין זיינע שיעורים, ווי אַן אנטשיידנדע גורם אין דער נייער השפּעה פון דעם ספר.

דרך הפרשנות און טעאלאגישער השקפה

באקאנט זענען די ווערטער פון רבי חנינא (ברכות לג, ב), "הכל בידי שמים חוץ מיראת שמים". ווי אויך די ווערטער פון חז"ל אין מסכת אבות (פרק ג: טו), "הכל צפוי והרשות נתונה", וואס לויט דעם האבן א גרויסער מערהייט פון אידישע דענקער, און בראשם דער רמב"ם, זיך געמוטשעט מיטן סתירה לכאורה צווישן די ידיעה פון ג-ט און דעם פרייען בחירה פון מענטש, און האבן געמאכט א גרויסן אנשטרענגונג צו היטן דעם באגריף פון מענטשליכער בחירה אלס איינע פון די יסודות פון די אידישע רעליגיע. דורך דעם האבן זיי פרובירט, צווישן אנדערע, צו היטן נישט נאר די באדייט פון די מענטשליכע טעטיגקייט, נאר אויך צו געבן א הצדקה פאר די געטליכע רעאקציע פון "שכר ועונש", וואס ווערט אויך גערעכנט צווישן די יסודות פון אידישן גלויבן.

אין דעם ליכט איז זייער איבערראשנד צו טרעפן אז אין מערערע ערטער אין "מי השלוח" (חלק א') זאגט רבי מרדכי יוסף, "הכל בידי שמים ואפילו יראת שמים", אדער "הכל בידי שמים ואף יראת שמים", און דרייט איבער די ווערטער פון רבי חנינא אויף זייער קאפ, ווען ער טענה'ט לכאורה אז עס איז נישט באמת אין די הענט פון מענטש די מעגליכקייט אויסצוקלייבן זיינע מעשים. אנשטאט דעם לייגט ער לכאורה פאר א "דעטערמיניסטישע" וועלט־אנשויאונג, און זעט אין דעם באגריף פון פרייע בחירה א סארט אילוזיע. די אילוזיע איז נויטיג פאר די לעבנס פון מענטש אין די וועלט, אבער צום סוף בלייבט עס אן אילוזיע. צום ביישפיל שרייבט ער, "ובעומק הכל בידי שמים ובחירת האדם אינו רק כקליפת השום, ואינו רק לפי דעתו, כי הש"י הסתיר דרכו מבני אדם, כי יחפוץ בעבודת האדם, ובאם יהיה הכל גלוי לפניו, לא יצמח בו שום עבודה" (חלק א', פרשת קרח, ד"ה ויקח קרח). אויף דעם ליכט זענען נישט איבערראשנד די ווערטער פון זיין אייניקל, רבי גרשון העניך, וואס האט געשריבן אין די הקדמה צו חלק א', אז "בכמה מקומות יקשו הדברים לאנשים אשר לא הורגלו בדברים כאלה". ווי מיר וועלן זען ווייטער, א טייל פון די ביישפילן אין וועלכע רבי מרדכי יוסף האט אנגעווענדעט זיין וועלט־אנשויאונג, זענען געווען גרילצנד ספעציעל פאר דיע מענטשן.

אבער פון דער צווייטער זייט גיט רבי מרדכי יוסף אויבנאויף אויך א סך פרייהייט פאר יעדן איינעם צו באשליסן זיין וועג אין מקיים זיין די מצוות ה' אין געוויסע מצבים, און אויבנאויף, צו באשליסן אפילו צו עובר זיין וואס איז דעפינירט אלס אן עבירה לויט די הלכה, אויב און ווען דער איד פירט אויס א שארפן פראצעדור פון "בירור" פונעם רצון ה' פון אים, אין יענעם מאמענט אין יענעם מצב. אין אזא פאל גייט דער "פרטית"דיגער רצון ה' העכער פון די "כללים" פון זיין רצון, וואס ווערן אויסגעדריקט אין די נארמאטיווע הלכה. פון איין זייט, די שטעלונג, וואס איז באשריבן געווארן דורך פארשער אלס "אנטינאָמיזם", "וואלונטאריסטישקייט", "אינדיווידואליטעט", "עקזיסטענציאליטעט", "יחסיות", "אנארכיסטישקייט", אדער "רעליגיעזע אטאנאמיע", קען טאקע פירן צו נישט פאלגן די הלכה'דיגע נארמען. אבער פון דער צווייטער זייט קען עס אויך גורם זיין פונקט פאר א סארט פארשארפערונג פון באנעמונג ("הייפּער־נאָמיזם"), וויבאלד רבי מרדכי יוסף פאדערט פון מענטש צו אויספירן אזא סארט "בירור" אויך פאר ער טוט אן אקט וואס איז דעפינירט אין הלכה אלס "רשות", דאס הייסט א מעשה, אזוי ווי עסן, וואס איז נישט קיין מצוה און נישט קיין איסור. אויך אין אזא פאל איז דער איד פארפליכטעט צו קלארשטעלן אויב מיט דעם מעשה, אין דעם מאמענט און אין דעם געגעבענעם מצב, איז ער טאקע מקיים דעם פרטישן רצון ה' צו אים, אדער אפשר איז די מעשה, כאטש עס איז מותר לויט די הלכה, אנטקעגן רצון ה', און אויב אזוי, דארף ער עס נאכלאזן. ווייל צום סוף איז דא א גרויסע וויכטיגקייט צו יעדע איינציגסטע מעשה, און עס איז נישט דא קיין מעשים וואס זענען אין די קאטעגאריע פון "סתם", אן א וויכטיגקייט. אדער ברענגט די מעשה נענטער דעם מענטש צו ה', אדער דערווייטערט עס אים. די מהות פון בירור לויט "מי השלוח" איז צו אויסקלארן, נאכן ניטראליזירן דעם עגא, צי די מעשה וואס שטייט אויפן טיש איז גוט פאר ה', גוט פאר כלל ישראל און גוט אויך פאר זיך אליין. און אזוי שרייבט ער, "אז אין אלעס דארף דער מענטש זיך קלארשטעלן לויט דריי נקודות לאורייתא [פונקטן פון דער תורה], דאס הייסט ער זאל קלארשטעלן אז עס זאל נישט זיין אין דעם געטוענעם זאך קיין שום שמץ אקעגן הש"י, און אקעגן כלל ישראל, און אויך פאר דעם מענטשן וואס טוט" (חלק א', פרשת תצא, ד"ה כי יקרא). אביעזר כהן שילדערט עס אלס "רעפלעקסיע תוך כדי המתרחש בהווה" (כהן, "תודעה עצמית", עמ' 126). אין די ווערטער פון יפעת לב:

"דער בירור פראצעס איז דער וואס פירט דעם מענטשן צו דערקענען זיך אליין און דורך דעם מאכט ער מעגליך די אפשוואכונג פונעם 'עגא' און אין דער זעלבער צייט אנטפלעקט ער דעם איך וואס איז אידענטיש מיט רצון ה' פון דעם מענטש. די ציל פון דעם בירור פראצעס איז אריבערצופירן דעם מענטשן פון א נארמאלן און טעגליכן באוואוסטזיין מצב וואו דער מענטש לעבט ווי א 'איך' וואס וועלט אויס און האט שליטה אויף זיינע לעבן צו אן אנדער באוואוסטזיין מצב וואו עס ווערט אנטפלעקט רצון ה' אלס א פעסטע און איינציגע גרונד אין דעם באוועגונג פון דער מציאות". ("כי הנה המלכים", עמ' 83–84).

אין אנדערע ווערטער, דורך טוישן די באוואוסטזיין פון דעם קלארשטעלונג פראצעס, געלונגט דעם מענטשן צו נייטראליזירן זיינע רצונות און צו דערגרייכן א פארשטאנד פון דעם אמת'ן ווילן פון ג-ט צו אים, און צו האנדלען לויט דעם.

לויט דעם אנאליז, קומט אונז אויס נאך א פראבלעם אין דעם פארשטאנד פון רבי מרדכי יוסף'ס השקפה. ווייל אויב איז ריכטיג דער זאך, אז אלעס איז בידי שמים, און אפילו יראת שמים, וואס איז די באדייט פון דער מענטשליכער "אויטאנאמיע" צו "קלארשטעלן" זיינע מעשים און צו באשליסן צו טון א מצוה אדער אן עבירה, ווען אלעס איז סייווי פאראויסגעשריבן? אפשר מוזן מיר זאגן אז כאטש "אלעס איז אין די הענט פון הימל", בלייבט דאך איבער א געוויסע פלאץ פאר דער מענטש'ס בחירה חופשית. און אפשר שטעקט זיך ארויס אז באמת איז די בחירה חופשית למעשה אן אילוזיע אין דעם ניווא פון די געטליכע באוואוסטזיין, אבער אין דעם פאראלעלן ניווא פון דער מענטשליכער תודעה, מוזן מענטשן האנדלען ווי זיי וועלן אויס זייערע מעשים, און אין אזא מצב, מוזן זיי טאקע האנדלען לויט דעם קלארשטעלונג פון ג-ט'ס אמת'ן ווילן אין יענעם מאמענט. נאך א וועג צו ערקלערן די דאזיגע שטעלונג איז צו זאגן אז אין דעם מאמענט פון דער באשליסונג באשליסט דער מענטש טאקע וואס צו טאן און נאר בדיעבד ווערט זיין בחירה למפרע צו ג-ט'ס ווילן.

צום סוף איז אונז זייער שווער צו באשטימען גענוי די באלאנס צווישן די צוויי ריכטונגען אין רבי מרדכי יוסף'ס תורה. און דערוועגן האט יוסף ווייס געשריבן:

"ואין פלא בחוסר בהירות זה בנקודה כה מכרעת, שהרי עיקר ענינו של ר' יוסף מרדכי [!] לא תורת הדיטרמיניזם היתה, אלא אותה תורה מדהימה של ספר 'מי השלוח', אשר להיעדר כינוי הולם יותר 'אנארכיזם דתי' נקרא לה, ואשר לניתוחה יש להקדיש מחקר מיוחד" ("תורת הדטרמיניזם הדתי לר' יוסף מרדכי לרנר", עמ' 453).

זיין "אינדיווידואליסטישע" שטעלונג קומט אויך צום אויסדרוק אין דעם, וואס רבי מרדכי יוסף שרייבט, אז עס זענען דא זאכן וואס זענען פארבאטן פאר איין מענטש, אבער ערלויבט פאר אן אנדערן:

"ווייל השי"ת האט באפוילן צו מוסר'ן יעדן איינעם זיין חבר און אים אוועקצוהאלטן פון אלעס שלעכטס ווי ווייט מען קען, דאס איז נאר אויף אזא פלאץ וואו מען ווייסט אז מען וועט אים קענען אריבערפירן פון דעם אויף א גוטן אופן, אדער דורך תפילה אז עס זאל אויפגעוועקט ווערן רחמנות אויף אים אז ער זאל צוריקגעקערט ווערן צום גוטן, אבער אויב ער וועט נישט קענען אים אריבערפירן, דארף ער לערנען זכות אויף אים און נישט מקטרג זיין אויף אים, ווייל קיין מענטש קען נישט דן זיין זיין חבר אויף א חוב, ווייל אפשר איז זיין יצר גרעסער פון זיין יצר, אדער אפשר איז די זאך ערלויבט פאר אים, ווייל עס זענען דא אסאך זאכן וואס פאר איין מענטש זענען זיי פארבאטן און פאר איין מענטש [אנדערער?] זענען זיי ערלויבט" (חלק א' פרשת בהר, ד"ה ולא תונו).

דווקא דאס איז נישט קיין חידוש, וויבאלד לויט די בירור פון יעדן איינעם באזונדער קען ער אנקומען צו א מסקנה, אז א מעשה וואס ווערט געווענליך אנגערופן "אסור", איז ערלויבט פאר אים לויט זיין פריוואטן ווילן פון ג-ט. דעריבער איז רבי מרדכי יוסף קעגן די משפטיות פון איין מענטש אויף זיין חבר, און אין אלגעמיין איז ער קעגן דעם קיום פון מצוות תוכחה צווישן מענטשן, אדער ער פארווייכערט עס זייער שטארק. אין דעם צוזאמענהאנג איז ראטזאם צו דערמאנען אויך זיין שארפע קעגנערשאפט צו מידת הכעס, א מידה וואס ער זעט אין איר א גרויסע נעגאטיוויטעט, און נעמט כמעט אינגאנצן ארויס פון זיין רעליגיעזן לעקסיקאן. איין ביישפיל דערפאר זענען זיינע ווערטער (חלק א' פרשת שלח, ד"ה בהסדרה), "וואָרצל פון ענין גוי איז כעס און די מידה האט נישט קיין שום חלק אין ישראל". עס זענען געווען פון די פארשער (זעהט די ווערטער פון פוירשטין בשם אברהם יהושע העשל, Hands the in is All זייט 85), וואס האבן דאס געזען אלס א רעאקציע צו זיין כעסנדיגע באנעמונג פון זיין אמאלדיגן רבי-חבר, רבי מנחם מענדל פון קאצק. עס איז ראטזאם צו באמערקן אויך, אז רבי מרדכי יוסף באניצט זיך נישט מיט די חז"ל'ישע אויסדרוק "עבירה לשמה" אדער "עבירה לשם שמים", אבער ער שרייבט יא אמאל, "עת לעשות לה'" (המשך פון פסוק, "הפרו תורתך"). און דאס איז איינע פון די סטיל אונטערשידן צווישן אים און צווישן זיין תלמיד רבי צדוק הכהן, וואס פארמערט צו באניצן זיך מיט דעם אויסדרוק אין זיינע ספרים, אבער איך שרייב "אז אלעס איז אין די הענט פון הימל, און אפילו יראת שמים", כאטש זייערע שיטות אין דעם ענין פון ידיעה ובחירה זעען אויס גאנץ ענליך.

רבי מרדכי יוסף האט אסאך באשעפטיגט זיך מיט מקרא'אישע געשטאלטן, און בפרט מיט געשטאלטן וואס זענען פראבלעמאטיש, אזעלכע וואס אויף דער אויבערפלאך ווערן גערעכנט אלס פולקאמע זינדיגער און רשעים, און אויך אזעלכע וואס זענען אויף דער אויבערפלאך פאזיטיווע און הייליגע געשטאלטן, נאר וואס לכאורה פאלן זיי דורך אין פארבאטענע אדער פראבלעמאטישע באנעמונג. א טייל פון זיין אלגעמיינער צוגאנג איז, אז א מענטש וואס איז גרייט צו ריזיקירן אין זיינע גייסטיגע לעבן, קען ארויסקומען פארשטארקט און פארדינען אסאך מער פון א מענטש וואס איז אן אכטונג געבער, וואס איז אכטונג צו געבן זיך צו באנעמען לויט רעליגיעזע נארמען, וואס איז נישט גרייט צו נעמען "רעליגיעזע ריזיקעס". און אויך דאס איז פארבונדן צו דעם באגריף פון בירור וואס איז דערמאנט געווארן פריער, וואס איז פארבונדן צוזאמען אין א גרויסן מאס מיטן באגריף פון ספק און די גרייטקייט אריינצוגיין אין ספקות אין עבודת ה'. איין ביישפיל צו דעם צוגאנג איז, "און באמת אין יעדע פלאץ וואס א מענטש לייגט אריין זיך אין ספקות אין עבודת השי"ת און אין זאכן וואס דארפן א בירור, אויב וועט זיך עס אויסקלארן צום גוטן איז ער גרעסער ווי דער וואס האט אוועקגעשטופט זיך פון ספיקות" (חלק א', פרשת תולדות ד"ה ויאהב). אין אן אלגעמיינעם אופן קען מען זאגן אז פאר רבי מרדכי יוסף איז די מצב פון ספק א וויכטיגע געלעגנהייט פאר אן עובד ה' זיך צו פארשריטן צו א באדייטפולע און וויכטיגע עבודה, אויב ער איז באמת ראוי דערצו. און אין די ווערטער פון אביעזר כהן:

"די שטעלונג פון רבי מרדכי יוסף אין באציאונג צו ספק …די גייסטיגע מצב איז הויך און שפיגלט זיך אפ לויט אים אויך אין די גרייטקייט פון מענטש אריינצוגיין אין מצבי ספק. די חחים אין די וועלט דארפן זיך אדורכקומען מיט מצבים פון אומזיכערקייט….אין די אויסקלארונג פון די פראגע וועגן אופיו פון ג-ט'ס ווילן….די מצב פון ספק איז נישט קיין מצב פון פנימישע אומזיכערקייט, נאר א מצב וואו עס איז נישט מעגליך זיך אנצוקלעבן אין אן אביעקטיוון אדער אין א נארמע וואס איז מקובל….אריינגיין אין ספקות וועט געשען נאר נאכדעם וואס דער מענטש האט אויסגעקלארט פאר זיך וואס ער דארף צו טאן" ("תודעה הצמית", זייט 206).

אלעס וואס איז געזאגט געווארן ברענגט רבי מרדכי יוסף צו א ווייטגייענדע פירוש צו די חטאים פון די פאלק אדער פון איינצלנע וואס ווערן דערמאנט אין די תורה. צום ביישפיל, די תוכחה פון משה רבנו צום פאלק, "ממרים הייתם עם ה'" (דברים ט:כד), ווערט אין די מי השלוח צו "היינו שאף שהייתם ממרים, מכל מקום הייתם עם ה', שהייתם מדובקים ברצון השי"ת"! (חלק ב' פרשת עקב, ד"ה ממרים).

איין ביישפיל פון זיין פירוש דרך פון רבי מרדכי יוסף עפענט אויף אין באציאונג צו די העלדן פון מקרא און זייערע זינד, איז זיין אונטערשייד צווישן די געשטאלטן פון יהודה און פון יוסף. עס איז מקובל אין די חסידישע ספרים צו אידענטיפיצירן יהודה, דער פאטער פון די מלוכה קייט אין ישראל, אלס ספירת מלכות און אלס א סארט "בעל תשובה". זיין תשובה קומט צום אויסדרוק אין זיין רעאקציע, "צדקה ממני" (בראשית לח:כו), צו די ווערטער פון זיין שנור תמר, נאכדעם וואס ער האט איר געהאלטן פאר א זונה, האט מיט איר געהאט באציאונגען און זי איז אריין אין שוואנגערשאפט, און איז פאראורטיילט געווארן צו טויט שטראף לויט זיין באשלוס. יוסף, פארקערט, ווערט אידענטיפיצירט מיט ספירת יסוד, און אלס א צדיק לויט דעם פסוק "צדיק יסוד עולם" (משלי י:כה), ווייל ער האט נישט נאכגעגעבן צו די פיתוי פון די ווייב פון פוטיפר און האט זיך געהיטן פון חטא. אין אנדערע חסידישע ספרים קען מען אידענטיפיצירן א בעפארצוג צו די זיכערע דרך פון יוסף קעגן די נפילות פון יהודה. צום ביישפיל אין ספר "שפת אמת" פון רבי יהודה אריה לייב אלטער פון גער, ווערט יוסף אידענטיפיצירט מיט יום השבת ווען יהודה איז פארבינדן מיט די טעג פון חול. פארקערט, רבי מרדכי יוסף טרעפט דווקא אין יהודה די גייסטישע אויסגעקליבענע וועג:

"באמת די צוויי שבטים [אפרים וואס רעפרעזענטירט יוסף, און יהודה] זענען כסדר קעגן איינער דעם אנדערן, ווייל די ענין פון די לעבן וואס הקב"ה האט געגעבן אין שבט אפרים איז צו קוקן כסדר אין יעדן זאך פון מעשה אויף די דין און די הלכה אנע זיך אוועקצורירן פון דעם… און די וואָרצל פון די לעבן פון יהודא איז צו קוקן כסדר צו השי"ת אין יעדן זאך פון מעשה אפילו ער זעט ווי די דין גייט צו, מיט דעם אלעם קוקט ער צו השי"ת אז ער זאל אים ווייזן די טיפעניש פון די אמת אין דעם זאך, ווייל עס קען זיין אפילו די דין איז אמת…אבער עס איז נישט צו די אמת…און דאס איז די וואָרצל פון די לעבן פון יהודא צו קוקן צו ה' אין יעדן זאך און נישט זיך באנעמען לויט מצות אנשים מלומדה, אפילו ער האט נעכטן געטון אזא מעשה, מיט דעם אלעם וויל ער זיך היינט נישט פארלאזן אויף זיך, נאר אז השי"ת זאל אים באלייכטן פון ניי רצונו יתברך, און די ענין וועט געצווינגען ווערן אמאל צו טאן א מעשה קעגן די הלכה ווייל עת לעשות לה' וכו'". (חלק א', פרשת וישב ד"ה וזה שנאמר).

אין זיינע לעצטע ווערטער צייכנט רבי מרדכי יוסף אן צו די באקאנטע ווערטער פון חז"ל (בבלי מנחות צט עמ' א-ב), "אמר ריש לקיש, פעמים שביטולה של תורה זהו יסודה, דכתיב, (שמות לד:א) אשר שברת. אמר לו הקב"ה למשה, יישר כחך ששברת". ביים סוף פון די שטיקל מאכט רבי מרדכי יוסף קלאר אז לסוף הכל, זיין "געפארפולע" דרך פון יהודה איז די אויסדערוויילטע וועג און שרייבט, "ולעתיד…לאפרים לא יהיה טענה על יהודא במה שיוציא חוץ להלכה…כי יראה לו הש"י לאפרים את כוונת יהודא שהוא מכוון לשם שמים ולא להנאת עצמו". און עס איז ראטזאם צו דערמאנען אז אין דעם זעלבן צוזאמענהאנג באמיהט רבי מרדכי יוסף אויך צו געבן א בארעכטיגונג צו די חטאים פון ער און עונן, די זין פון יהודה, זייער שטארבן דורך ה' באשטייט א טייל פון די געשעעניש וואס ברענגט אים אין סוף צו האבן פארבאטענע באציאונגען מיט תמר זיין שנור, וואס איז פריער געווען חתונה געהאט צו זיי.

די דראמאטישע און בארימסטע ביישפיל, און דאס וואס האט געברענגט די מערסטע קריטיק אויף ספר "מי השלוח", איז די באציאונג פון רבי מרדכי יוסף צו די געשעעניש פון די טויט פון זמרי בן סלוא, נשיא שבט שמעון, און כזבי בת צור, דורך פנחס בן אלעזר בן אהרן הכהן, ביי די ענדע פון פרשת בלק. אין זיין פירוש, בראש פרשת פנחס (חלק א', ד"ה וירא פנחס. און זעהט אויך חלק א', פרשת מטות, ד"ה ויקצוף משה), רבי מרדכי יוסף דרייט איבער די געווענליכע פארשטאנד אויף אירע פנימער, קריטיקירט פנחס, דער העלד פון די מעשה, און אויך רעכטפארטיגט גאנץ די זמרי וואס ווערט גערעכנט לויט די פשוטע פון די מקרא אלס א רשע! צווישן אנדערע שרייבט ער,

"ולא יעלה חס ושלום על הדעת לומר שזמרי היה נואף חס ושלום, כי מן הנואף לא יעשה הקב"ה פרשה בתורה. אך יש סוד בדבר זה, דהנה יש עשר נקודות בזנות…ובכל המדרגות שניטל מן האדם כח בחירתו ואי אפשר לו להימלט מעבירה, עד המדרגה העשירית, היינו מי שמרחיק עצמו מן היצר הרע ושומר עצמו מן העבירה בכל כוחו עד שאין ביכולתו לשמור את עצמו יותר מזה, ואז כשנתגבר יצרו עליו ועושה מעשה אז הוא בוודאי רצון ה'."

ביז דא טענה'ט רבי מרדכי יוסף אז זמרי איז נישט געווען קיין חוטא און ער וועט צוריקקומען צו אים און צום מאטיוו צו זיין טאן אין פארזעצונג. בינתיים ערקלערט ער אונז אז אין די געביט פון פארבאטענע באציאונגען, עקזיסטירן צען מדריגות פון גירוי און יצר הרע, און אז אין די צענטע מדריגה ווערט באטליכט די פרייע בחירה פון מענטש, און זיין געשלעכט מעשה איז שוין נישט די רעזולטאט פון א פרייע בחירה, נאר פון די ווילן פון ג-ט, וואס צווינגט אים צו די מעשה.

איידער רבי מרדכי יוסף דיסקוטירט זמרי און כזבי קערט ער צוריק צו אן אנדערע ביישפיל וואס מיר קענען שוין:

"וכענין יהודא ותמר, ואיהי בת זוגו ממש, וזה הענין היה גם כאן, כי זמרי היה באמת שומר עצמו מכל התאוות הרעות, ועתה עלתה בדעתו שהיא בת זוגו מאחר שאין בכוחו לסלק את עצמו מזה המעשה".

דא, אן אויפדעקן די מקור, גלייכט רבי מרדכי יוסף צווישן די באציאונגען פון יהודה ותמר, צו די פון זמרי וכזבי. אויך אין די פאל פון זמרי, וואס ער שילדערט אלס צדיק, די נישט קענען קאנטראלירן זיין יצר באשטייט א צייכן אז די מעשה וואס ווערט דעפינירט אלס א איסור לויט די הלכה איז באמת די ווילן פון ג-ט, ווייל "זי איז זיין בת זוגו". דא איז נישט דער פלאץ אנצייגן אויף באדייטפולע אונטערשיידן צווישן די צוויי מעשיות, עס איז גענוג צו געדענקען אז פון א בליק פון די טראדיציאנעלע פירוש, איז דא אסאך מער אמפאטיע אין די ריכטונג פון יהודה, וואס צוזאמען מיט תמר ברענגט אין סוף צום געבורט פון משיח, און צווישן דעם פון זמרי וכזבי, וואס ווערט גערעכנט אלס גרויסע חילול ה', און האט געברענגט א שטראף פון א מגפה אויפן פאלק. פנחס דורך זייער טייטן, האלט צוריק די מגפה וואס האט געווירקט דעמאלטס אינעם פאלק און געווינט א ספעציעלע ברכה פון ה'. פנחס, זיכער, האט געזען די מצב אנדערש, און אזוי ערקלערט רבי מרדכי יוסף, "ופנחס אמר להיפך שעדיין יש בכוחו לסלק את עצמו מזה" אין סוף הכל, האט זמרי געהאט רעכט און פנחס האט געטועהט,

"וזה שכתוב ושם איש הישראל המוכה, היינו שהקב"ה הראה לפנחס אחר מעשה שעשה עם מי היה המלחמה שלו, שאל יחשוב כי נואף גמור היה חס ושלום, ופנחס, מחמת שהיה בא מזרע יוסף שנתברר בסיגופים ונסיונות בענין זה [ביי פוטיפר'ס ווייב] ולכך הרע בעיניו מאד על מעשה זמרי…על כן דן אותו קנאין פוגעין בו ונעלם ממנו עומק יסוד הדבר שהיה בזמרי כי היא היתה בת זוגו מששת ימי בראשית, כמו שמבואר בכתבי האר"י ז"ל…ונמצא שפנחס היה במעשה זה כנער [ווי א טועה, וואס פארשטייט נישט די מצב געהעריג] ואף על פי כן ה' יתברך אוהבו והסכים עמו, כי לפי שכלו עשה דבר גדול בקנאתו ומסר את נפשו".

לקראת סוף פון די פסקה שרייבט רבי מרדכי יוסף אז זיין פירוש איז באזירט אויף די כתבי האר"י, און לויט וואס איז דארט געשריבן האט זמרי באמת געהאט רעכט, און דאס איז פנחס וואס האט נישט פארשטאנען און האט געטייטעט די צוויי לויט זיין טועה'דיגע פארשטאנד. נאר וויבאלד פנחס האט געגלייבט אז ער טוט דאס ריכטיגע און דעריבער האט ער אויך אריינגעלייגט זיך אין א סכנה, האט ה' "מסכים געווען" צו אים און האט אים געגעבן א ברכה. גייט אויס, לויט זיין פירוש, אז דער עכטער העלד פון די מעשה איז זמרי, ווען פנחס איז א סארט רוצח בשוגג! אויף דעם דרשה האט געשריבן רבי ירוחם ליינער א לאנגע הערה אין די גליון פון ספר, און אויך אין די אויסגאבע פון בני ברק איז דא א לאנגע הערה. צוזאמענצונעמען זייערע ווערטער לויט די מקורות אין די כתבי האר"י, איז מעגליך צו ערקלערן אז זמרי וכזבי זענען געווען גלגולים פון דינה בת יעקב ושכם אין ספר בראשית, אבער די אונס פון דינה דורך שכם איז געווען אין די גדר פון "פגה", דאס הייסט א מעשה וואס איז געווען פאר זיין צייט, און דעריבער פסול. דערנאך ווען די צוויי זענען ווידער באוויזן אלס זמרי וכזבי, די גרויסע און אומקאנטראלירע תאווה פון זמרי איז געווען א רעזולטאט פון דעם אז די צוויי האבן באמת געדארפט צו זיין א פאר. וויבאלד זיי זענען געטייטעט געווארן דורך פנחס, זענען די צוויי ווידער מגולגל געווארן צו די צייט פון די משנה, זמרי אלס רבי עקיבא, און כזבי אלס די ווייב פון טורנוסרופוס די רוימישע. זי האט אין סוף זיך מגייר געווען און האט חתונה געהאט מיט רבי עקיבא, און מיט דעם איז פולשטענדיג געווארן די מיסטישע - גייסטישע פראצעדור.

קריטיק אויף די געוואגטע פירוש איז נישט אפגעשטאנען צו קומען. עס זענען געווען חסידישע שרייבער וואס האבן פראבירט רעכטפארטיג צו מאכן די ווערטער פון מי השלוח, אבער אפילו פון די מחנה פון חסידי איזביצא-ראדזין - לובלין האבן נישט אלע דאס מקבל געווען. רבי צדוק הכהן, אין זיין ספר "צדקת הצדיק" (אות מג) האט געשריבן,

"פעמים יש אדם עומד בנסיון גדול כל כך אד שאי אפשר לו שלא יחטא…יצר גדול כזה אי אפשר באדם לכופו והוא אונס גמור ואין בזה עונש…אבל האדם עצמו אין יכול להעיד על עצמו בזה כי אולי היה לו כח לכוף היצר (וכמו ששמעתי בזה מענין זמרי שטעה בזה)".

די שטיקל איז אינטערעסאנט, ווייל פון איין זייט קערט רבי צדוק צוריק צו די באזע טענה פון זיין רבי, אז לויט איר, זענען דא מצבים וואס א מענטש האט א תאוה אזוי שטארק אז עס איז נישט מעגליך דאס צו איינהאלטן און ער עובר עבירה. אין די מצב רעדט מען פון "אונס גמור" וואס איז נישט דא קיין עונש ווייל זיין פרייע בחירה איז טאקע אוועקגענומען געווארן פון אים. אבער אין אונזער פאל שרייבט רבי צדוק אז ער האט געהערט (פון רבי מרדכי יוסף), אז זמרי האט געטועהט אין דעם, ווייל נאך אלץ איז געווען ביי אים א פרייע בחירה און ער האט געקענט באשליסן נישט צו האלטן באציאונגען מיט כזבי. גייט אויס אז רבי צדוק דרייט איבער אינגאנצן די פירוש פון רבי מרדכי יוסף אויף איר קאפ, און טענה'ט אז רבי מרדכי יוסף האט באמת געלערנט אין א פארקערטע פארעם פון וואס איז געשריבן אין "מי השלוח"! אפשר איז די נקודה פארבונדן צו די הסתייגותו פון רבי צדוק קעגן די ספר, און ווי מיר האבן דערמאנט אויבן.

גרשם שלום, אין זיין פערזענליכן עותק פון די ספר האט רעגיסטרירט א הפנייה אין די גליון צום ספר "תפארת אדם: ביוגרפיים" פון א חסיד קאצק, ר' פנחס זליג גליקסמן פון לאדז'. צווישן אנדערע שרייבט ער (זייט יג-יד),

"בשנת תר"כ הוציא לאור בן בנו זה, הרב הגאון ר' גרשון חנוך ספר ממנו נקוב בשם 'מי השלוח'…מלא חידושים ערבים…גם דברים זרים, כפי עדות המוציאו לאור בהקדמתו וזה לשונו: 'והאומנם ידעתי כי בכמה מקומות יקשו הדברים לאוזנים אשר לא שמעו ולא הורגלו בדברים כאלה, אל לא אספתי בלתי למען אנשי שלומנו המכירים ערך יקרותם'… ". אויף די ווערטער פון רבי גרשון העניך זעצט גליקסמן פאר, "אולם ספר היוצא לאור, אינה בלתי למפלגה קטנה בישראל, רק נתון הוא לכל העולם כולו, יד הכל ממשמשת בו, ואוי לו למחבר עם דבריו זרים בעיני קוראיו שאינם אנשי שלומו…ביותר מר היה לחך הקוראים דבריו על דבר פנחס וזמרי, כי הכל יודעים, כי פנחס היה צדיק גמור וזמרי רשע גמור, עד שנעשה למשל, עושה מעשה זמרי ומבקש שכר כפנחס….אולי טוב עשה ר' גרשון העניך, אם השמיט מרגלית כזו מן הספר ונשארה תורה שבעל פה בקרב החסידים אנשי שלומו, אבל הוא היה איש עשוי בלי חת ולא היה חושש למה שיאמרו הבריאות".

צוזאמענצונעמען די נושא וועלן מיר אנטיילן צוויי צוגאנגען צווישן די חוקרים צו דעפינירן די אנטינאמיזם וואס אפנים געפונט זיך צו מערסט אין ספר "מי השלוח". שאול מגיד האט אויסגעוועלט צובאציען צו רבי מרדכי יוסף "א ווייכע אנטינאמיזם" (soft antinomianism). לויט זיין מיינונג איז די נושא פארבונדן אויף א קלארן אופן צום משיחישן חזון פון רבי מרדכי יוסף. לויט אים:

"The messianic archetype lives in the protomesianic era and, as such, is tortured by an inner drive that may sometimes result in extrahalakhic behavior while still living within the confines of halakha. That is not transgression of the law but sanctified transgression in the law". (Magid, "Hasidism on the Margin", p. 225).)
("דער משיחישער ארכיטיפ לעבט אין דער פראטא-משיחישער תקופה און דעריבער ליידט פון אן אינערליכער דראנג וואס קען אמאל גורם זיין צו באנעמונג וואס איז קעגן די הלכה, בשעת ער לעבט נאך אלץ אין די גרעניצן פון הלכה. דאס איז נישט א פארלעצונג פון די געזעץ, נאר א געוואונטשענע פארלעצונג אין די געזעץ").

נישט לאנג צוריק האט בנימין בראון געהאלטן אן אנדער מיינונג פון מגיד און האט געטענה'ט אז אפילו "א ווייכע אנטינאמיזם", באשטייט א דעפיניציע ראדיקאלי מידי צום תורה פון רבי מרדכי יוסף, און ער בעפארצוגט די אויסדרוק "טעארעטישע אנטינאמיזם". צום סוף פון זיין שיטה שרייבט ער;

In the present reality, where one is unsure of God's will, you must always be suspicious of yourself…and accordingly follow the safe path…It is now clear why there is no evidence of transgressions by the rabbis of Izbica or their followers. The Izbicer's antinomianism remained theoretical and utopian, aimed at goals other than practical guidance of Hasidic life. In practice, the Izbicer remained a true conservative and never legitimized deviation from the Halakhah; he most certainly did not require it. This was left as an object of yearning for an alternative historical reality; part of the general yearning for a distant future" (Brown, "Theoretical Antinomianism", p. 340).
("אין די יעצטיגע מציאות, ווען עס איז נישט מעגליך קלאר צו זיין אין די ווילן פון ג-ט, דארפסטו כסדר זיך אליין פארדעכטיגן…און דעריבער נאכגיין דעם זיכערן וועג…עס איז שוין פארשטענדליך פארוואס עס איז נישט דא קיין באווייזן פון עבירות דורך די אדמו"רי איזביצא אדער זייערע חסידים. די איזשביצער'ס אנטינאמיזם איז געבליבן טעאריעטיש און אוטאפיש, פארבונדן צו צילן און נישט צו א מעשה'דיגע הדרכה צום חסידישע לעבן. למעשה איז די איזביצער געבליבן אן אמת'ער קאנסערוואטיוו און האט קיינמאל נישט לעגיטימירט צו אפווייכן פון הלכה; ער האט עס זיכער נישט פארלאנגט. דאס איז געבליבן אין די גדר פון בענקשאפט צו א אלטערנאטיווע היסטארישע מציאות; א טייל פון דער אלגעמיינער בענקשאפט פאר א ווייטע צוקונפט").

ביבליאגראפיע

  • רחל אליאור, "תמורות במחשבה הדתית בחסידות פולין - בין 'יראה' ו'אהבה' ל'עומק' ו"'גוון'", תרביץ סב, ג, (תשנ"ג) , עמ' 381–432.
  • יצחק אלפסי, "אנציקלופדיה לחסידות: אישים", ירושלים תשס"ה, כרך ג', עמ' רלח–רמב.
  • אסף שניאור, יציאה מהכללים – עיון במשנתו של ר' מרדכי יוסף ליינער, בעל "מי השילוח", פתוחי חותם ד, תשס"ט, אויף אסיף
  • פנחס זליג גליקסמן, "תפארת אדם: תיאורים ביוגרפיים", לודג' תרפ"ג.
  • יעקב ורשבסקי, "עצות ממי השילוח" (שני כרכים), ירושלים תשע"ו.
  • יוסף וייס, "ספר דור ישרים לאיזביצא-ראדזין: שתי מהדורות או שני נוסחאות", בתוך (יוסף שוייג ואבינעם סטילמן עורכים), "ליקוטים/יוסף וייס", ירושלים תשע"ט, עמ' 124–137.
  • יוסף וייס, "תורת הדטרמניזם הדתי לר' יוסף מרדכי לרנר מאיזביצא", מתוך "ספר יובל ליצחק בער", ירושלים, תשכ"א, עמ' 447–453.
  • אורה ויסקינד-אלפר, "בגישה הפרשנית של חסידות איזביצא- רדזין: סיפורי יוסף", תרביץ פ' (חוברת ד') תשע"ג, עמ' 595–622.
  • אביעזר כהן, "האינדיבידואציה ושאלת הסובייקט בספר מי השלוח", מתוך (דבורה נוב וברוך כהנא עורכים), "אל העצמי: תהליכי אינדיבידואציה ומעברי חיים", ירושלים, 2014 עמ' 335-384.
  • אביעזר כהן, "על קיום ואי קיום מצוות מתוך 'יכולת': אקסיסטנציאליזם דתי במשנתם של ר' מרדכי יוסף מאיזביצה ופרנץ רוזנצווייג", ספר רבקה עמ' 525– ,562 הוצאת הספרים אוניברסיטת בן-גוריון, 2007
  • יהודא לייב לוין, "מגילת פולין: האדמו"רים מיזביצה", ירושלים תשכ"ט.
  • גרשון חנוך העניך ליינר, "הקדמה" לספר "בית יעקב " על ספר בראשית, ווארשע תר"נ.
  • גרשון חנוך העניך ליינר, "ספר שער האמונה ויסוד החסידות" (מהדורה חדשה ומאורת של ההקדמה ל"בית יוסף"), בני ברק, תשנ"ו.
  • חיים שמחה ליינר, "סוד ישרים", מהדורה ראשונה לובלין תרס"ט. מהדורה שניה (עם הוספות ושינויים רבים), לובלין תרפ"ה.
  • ירוחם ליינר, "זכרון לראשונים", ניו- יורק תש"י.
  • ירוחם ליינר, "תפארת ירוחם", ברוקלין תשכ"ז.
  • רפאל מאהלר, החסידות וההשכלה בגליציה ובפולין הקונגרסאית במחצית הראשונה של המאה התשע עשרה - היסודות הסוציאלים והמדיניים, מרחביה, ,1961 עמ' 343-349 .
  • מנחם מקובר, "החסידות כתנועה משיחית, והחידוש בנדון במשנת חסידות איז'ביצא- ראדזין", "אורשת" י' (תשפ"א), עמ' 135–160.
  • ישראל אורי מייטליס, "למקומה של הגות איזביצה־ראדזין בחיבורי התכלת של האדמו"ר מראדזין", תרביץ פח (תמוז-אלול תשפ"ב), עמ' 687–725.
  • רבקה ש"ץ, אוטונומיה של הרוח ותורת משה : עיונים בתורת הרבי מרדכי יוסף מאיזביצא", בתוך, "מולד", כרך כא, חוברת 183-184 (1963), ע' .554-561
  • שלמה זלמן שרגאי ואברהם ביק (שאולי) , " בהיכל איזביצא -לובלין: אסופה", ירושלים תשל"ז
  • שלמה זלמן שרגאי, חסידות הבעל שם טוב בתפיסת איזביצא-רדזין, סיני מ"ז (תש"כ), עמ' קסה-קצח.
  • שלמה זלמן שרגאי, "במעייני חסידות איזביצא-ראדזין: אסיף ממשנתם של בית יעקב ותפארת יוסף", ירושלים תש"מ.
  • שלמה זלמן שרגאי, "בנתיבי חסידות איזביצא-ראדזין: פרקים במשנת בית מדרשם של מאורות איזביצא -ראדזין" (שני כרכים), ירושלים "המשוחררת" תשל"ב.

עבודות מחקר

גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=רוי:רבי_מרדכי_יוסף_ליינער_פון_איזשביצע&oldid=337685"