רבי מאיר ב"ר יצחק ש"ץ

רבי מאיר בן יצחק ש"ץ (אויך באקאנט אלס רבי מאיר בן יצחק נהוראי פון אָרליאַן) איז געווען א בארימטע היסטארישע פּערזענליכקייט פון מיטלאלטער. ער איז געווען א חזן, א שליח ציבור (ש"ץ), א פּייטן, און א פּרעדיגער אין ווארמס, דייטשלאנד (אשכנז). זיין געבורטסארט איז נישט באקאנט, און זיין ביאגראפיע איז פארנעפּלט. ער האט געלעבט אין עלפטן יארהונדערט און איז געווען אין איין צייט מיט רש"י. ער איז געשטארבן פאר אדער אין ד'תתנ"ו.

ביאגראפיע

וועגן דעם לעבנסגעשיכטע פון ר' מאיר איז ווייניק באַקאַנט. זיין פאָטער איז געווען ר' יצחק. ער איז געווען טעטיק אין וואָרמס, וועלכע איז געווען איינע פון די חשובע קהילות אין אשכנז. ר' מאיר איז באַטראַכט געוואָרן ווי אַן אויטאָריטעט אין ענינים פון ליטורגיע און מנהגים אין די קהילות פון פראַנקרייך און דייטשלאַנד. ער ווערט אָפט דערמאָנט און ציטירט מיט אַכטונג דורך די גרעסטע תלמידי-חכמים פון דייטשלאַנד און פראַנקרייך אין זיין צייט און אין די קומענדיקע דורות.

ר' מאיר האָט געהאַט צוויי זין, יעקב און יצחק. זיין זון יצחק איז אומגעקומען אין די גזירות פון 1096. אין דעם זכּרון־בוך ("הזכרת נשמות") פון וואָרמס ווערט דערמאָנט ר' מאיר ב"ר יצחק "בעבור שתקן שבחות למקום" (ווייל ער האָט געשאַפן לויבגעזאַנגען צו ג-ט).

שאַפונגסווערק (פּיוטים און אַנדערע ווערק)

ר' מאיר האָט זיך הויפּטזעכליך באַקענט אַלס אַ רעליגיעזער דיכטער (פּייטן). ער האָט געשאַפן פּיוטים און סליחות אין העברעיש און אַראַמיש, און מער ווי 50 פון זיי זענען פאַראַן. אַ טייל פון זיינע פּיוטים פאַר די יום-טובים זענען אָנגענומען געוואָרן אין די קהילות פון אשכנז און פּוילן און זענען געדרוקט געוואָרן אומצאָליקע מאָל אין מחזורים און סליחות.

די מערסט באַקאַנטע פון זיינע פּיוטים איז די אַראַמישע פּיעסע "אַקדמות מילִין" (אָדער "אַקדמות"). דער פּיוט ווערט געזאָגט געוויינטלעך אין אַשכּנזישע קהילות אין חג השבועות, אַלס אַן איינלייטונג צום צען געבאָט (דעקאַלאָג) בעתן לייענען די תורה. דער מנהג איז צו זאָגן עס נאָך דעם ערשטן פּסוק פון קריאת התורה (שמות י"ט, ב'), אָבער טייל למדנים האָבן איינגעפירט דעם מנהג צו זאָגן עס פאַרן לייענען די תורה. די פאַקט אַז מען זאָגט "אַקדמות" גלייך נאָכן ערשטן פּסוק האָט אַרויסגערופן פיל דיסקוסיעס און השערות. טייל האָבן געמיינט אַז דאָס קומט פון אַ מנהג אין בבל. "אַקדמות" איז איבערגעזעצט געוואָרן אויף העברעיש און אַנדערע שפּראַכן, איינשליסנדיג ענגליש. מענחם בן חלבו האָט געשריבן קאָמענטאַרן אויף ר' מאיר'ס פּיוטים.

אַנדערע באַקאַנטע פּיוטים זיינע שלאָסן איין:

• "תורה התמימה": אַ תּחנון (בקשה) מיט פיל אַראַמישע און תלמודישע ווערטער, וואו ער דריקט אויס זיין שרעק פאר אפּיקורסות (פאַרלאָזן די אמונה). דער פּיוט איז אונטערגעשריבן מיט מ"ר (מאיר) און האָט אַן אַקראָסטיכון מיט דעם נאָמען "אליעזר".
• "אַלמנות חיות": אַ סליחה פאַר יום כיפּור. דער פּיוט איז אויך אונטערגעשריבן מ"ר און האָט אַן אַקראָסטיכון מיט דעם נאָמען "אליעזר". דער פּיוט איז איבערגעזעצט געוואָרן אויף דייטש דורך צונץ.
• "אֱלָהָא עָלַם" (אייביגער ג-ט): אַן אַראַמישער פּיוט פאַרן סדר "מתורגמן" (אַן איינלייטונג צום תרגום) פון דעם זיבעטן טאָג פסה. עס ווערט געזאָגט נאָכן ערשטן פּסוק פון שירת הים.
• "אֲבוּנָן דְּבִשְׁמַיָּא וּבָרְיַן" (אונזער פאָטער אין הימל): אַן אַראַמישער פּיוט פאַרן סדר "מתורגמן" פון דעם זיבעטן טאָג פסה.
• "אִילּוּ פּוּמֵּי נִימֵי" (ווען אונזערע מיילער וואָלטן געווען פאָדעם): אַן איינלייטונגס פּיוט פאַרן סדר "מתורגמן" פון דעם זיבעטן טאָג פסה. עס ווערט געזאָגט נאָכן ערשטן פּסוק פון דער ערשטער עליה.
• "חֲנַנְיָה מִישָׁאֵל וַעֲזַרְיָה": אַ פּיוט פאַרן סדר "מתורגמן" פון שבועות. דער פּיוט איז אַרויסגעשריבן צו ווערן געזאָגט ווי אַן איינלייטונג צום תרגום פון דעם צווייטן געבאָט (עבודה זרה). עס דערציילט די מעשה פון חנניא, מישאל און עזריא, וואָס האָבן בעסער געוואָלט ווערן אַריינגעוואָרפן אין אַ פייערדיקן אויוון איידער דינען אַן עבודה זרה. דער אָריגינעלער פּיוט האָט נאָר געהאַט אַן אַקראָסטיכון ביז האַלבן אלף-בית, און ר' מאיר האָט געשריבן אַ המשך.

עס איז אויך דאָ אַ סליחה וואָס הייבט זיך אָן "מי יודע ישוב", וואָס באַציט זיך אויף אַ מאַסאַקרע פון 3,000 אידן דורך די קרייצפאַרער. כאָטש דער פּיוט איז אונטערגעשריבן מ"ר און האָט אַן אַקראָסטיכון מיט "אליעזר", גלויבט צונץ אַז ער איז קאָמפּאָנירט געוואָרן אַ יאָרהונדערט שפּעטער.

ר' מאיר ווערט אויך דערמאָנט ווי אַ מעגלעכער ביבלישער קאָמענטאַטאָר. ער ווערט ציטירט אין דעם קאָמענטאַר אויף דברי הימים א' (כ"ט, י"א), וואָס איז פעלשערהייט צוגעשריבן צו רש"י. רש"י ציטירט אים אייניקע מאָל אין זיין פּירוש. רש"י שטיצט זיך אויף ר' מאיר'ס אויסטייטשונגען און טיטולירט אים מיט "צדיק" און "חסיד".

מעגלעך אַז ר' מאיר האָט אויך צונויפגעשטעלט אַ ספר מנהגים פאַרן גאַנצן יאָר. דעם ספר מנהגים דערמאָנט דער מהר"יל עטליכע מאָל אַלס "מנהגי דר' מאיר ש"ץ".

לעגענדעס

אַרום ר' מאיר'ס נאָמען האָט די פאָלקס־פאַנטאַזיע געווֹבן אַ גאַנצן קראַנץ פון לעגענדעס. די אַגדות אַרום אים נעמען זיך פון דעם וואָס זיין ביאָגראַפיע איז פאַרנעפּלט.

איינע פון די באַקאַנטע אַגדות, מיט פאַרשידענע ווערסיעס, דערציילט וועגן אַ שליח וואָס איז געשיקט געוואָרן פון די עשרת השבטים וואָס זיצן פונעם אַנדערן זייט נהר סמבטיון (דער טייך וואָס וואַרפט שטיינער אַלע טעג אַחוץ שבת). דער שליח איז געשיקט געוואָרן צו געפינען אַ אידן וואָס זאָל קענען קעמפן קעגן אַ כומר אין אשכנז, וואָס האָט געהרגעט אידן מיט זיין כישוף. אין איין ווערסיע איז ר' מאיר אַליין אַריבער דעם סמבטיון אין שבת צוליב פּיקוח נפש (רעטן אַ לעבן). ווייל ער האָט אַרויסגערופן שבת, האָט ער ניט געקענט צוריקקערן זיך, און איז דאָרט געבליבן און דאָרט באַגראָבן געוואָרן. ער האָט איבערגעלאָזט זיין פרוי אַן אייביקע עגונה. אין אַ צווייטער ווערסיע, איז זיין מסע געווען פאַרקערט, צו העלפן די אידן פונעם אַנדערן זייט סמבטיון וואָס האָבן געליטן פון רדיפות.

די לעגענדעס דערציילן וועגן די מלחמה צווישן דעם גלח און דעם "אויסגעקליבענעם" פון די אידן. אין איינער פון די נאַרראַטיוועס, קומט ר' מאיר, וואָס ווערט באַשריבן ווי אַ "קליין הינקעדיק מענטשילע", זיך באַגעגענען מיטן גלח וואָס האָט אויסגענוצט אַ "גלגלי שדים" אָדער "קלוג-ראָד" מיט וועלכן ער האָט געקענט טאָן וואָס ער האָט געוואָלט דורך שדים. דער גלח האָט געהרגעט אַ סך אידן. ר' מאיר באַווייזט מיט נסים און מיט די הילף פון "שמות" (הייליקע נעמען) צו באַזיגן דעם גלח. אין אַ טייל ווערסיעס, געלוינגט עס ניט ר' מאירן דעם גלח בייצוקומען, און זיין זון ר' יצחק איז דער וואָס געלוינגט צו געווינען מיטן זיין חכמה און רעטן די אידן.

ר' יהודה לייב פישמאַן מימון שאַצט, אַז די דאָזיקע אַגדות זענען באַזירט אויף אַ ווירקלעכקייט. ער שילדערט אַ מעגלעכקייט פון אַ געשעעניש וואָס איז ניט גלייך צו פאַרבונדן מיטן סמבטיון. אַ כומר אין אשכנז, אַ שונא ישראל, האָט געפּרוּאווט מאַכן שלעכטס אויף די אידן פאַרן קעניג. דער כומר האָט געפאדערט אַ וויכּוח וועגן אמונה פאַרן קעניג. די אידן האָבן געבעטן אַן אורכה צו ברענגען אַ גרויסן חכם ישראל. זיי האָבן געברענגט ר' מאיר בן יצחק פון דער ווייטנס, און ער האָט מיט זיין חכמה געווינען דעם וויכּוח און געראַטעוועט די אידן. וועגן דעם נס איז צונויפגעשטעלט געוואָרן אַ ספּעציעלע מגילה, וואָס מען פלעגט לייענען אין חג השבועות.

די דאַטעס וואָס ווערן געגעבן אין די לעגענדעס פאַסן ניט מיט דער היסטאָרישער ווירקלעכקייט, ווייל ר' מאיר האָט געלעבט אין 11טן יאָרהונדערט, און די דאַטעס אין די מעשיות זענען שפּעטער. דאָס נעמט זיך מעגלעך דערפון, וואָס די מעשה איז פיל שפּעטער אויפגעשריבן געוואָרן. די מעשה איז געדרוקט אין פאַרשידענע אויסגאַבעס פון מחזורים און קובץ "עינה וראינה". די מעשה איז אויך געפונען אין מאַנוסקריפּטן.

טייל דיסקוסיעס אין די מקורים באַציען זיך צו שפּראַכליכע אַנאַליזן פון ווערטער וואָס קומען פאָר אין די נאַרראַטיוועס, למשל דאָס וואָרט "קאַפּויער" (פאַרקערט, איבערקערט). דאָס וואָרט קומט פון מיטל-הויכדייטש (מה"ד) "קען ריקע" (gegen rücke), וואָס מיינט "צוריק", אָדער "גען בערג", וואָס מיינט אויף אַ באַרג אָדער אַרויף. דאָס ווערט אויך געניצט אין אויסדרוקן ווי "האָר שטייען צו בערג" (די האָר שטעלן זיך קאַפּויער). דאָס איז אויך פאַרבונדן מיט אויסדרוקן אין אַנדערע שפּראַכן ווי אוקרייניש און ענגליש.

מקום קבורה

דער פּינקטליכער מקום קבורה פון ר' מאיר ש"ץ איז נישט באַקאַנט מיט זיכערקייט.

עס איז דאָ אַ מיינונג וואָס מייַחסן זיין קבר צו ארץ ישראל. לויט איין טראַדיציע, באַפינדט זיך זיין קבר אין גוש חלב (ג'יש), אין דער נאָענט צו צפת. אַנדערע זאָגן אַז ער איז באַגראָבן אין דער נאָענט פון טבריה, און מייַחסן אים צו ר' מאיר בעל הנס. אָבער, דאָס קבר אין גוש חלב ווערט אויך מייַחס צו זיין פאָטער, ר' יצחק פון גוש חלב.

עס זענען אויך דאָ מיינונגען, אַריינגערעכנט דעם מקובל ר' מרדכי שרעבי, אַז ר' מאיר הקבור אין גוש חלב איז ר' מאיר המוזכר אין גמרא, און דער ר' מאיר הקבור ביים אַריינגאַנג צו טבריה איז ר' מאיר בעל האקדמות, וואָס ווערט אויך גערופן "רבי מאיר בעל הנס".

אָנדערע מקורים און דיסקוסיעס צווייפלען שטאַרק אין דעם קלאַם אַז ר' מאיר בעל האקדמות איז באַגראָבן אין ארץ ישראל. מען שטעלט די פראַגע, ווי אַזוי וואָלט ער צוריקגעקערט (אויב די סמבטיון מעשה איז געווען) נאָכן אַריבערגיין דעם סמבטיון אין שבת, און אויב ער איז באַגראָבן אין ארץ ישראל, ווי קען די סמבטיון מעשה האָבן פּאַסירט?. אַיין אַדמו"ר, ר' הירשלע פון קרטשניף, פלעגט זאָגן (מעגלעך בשם זיין זיידע) אַז ר' מאיר בעל הנס, ר' מאיר בעל האקדמות, און ר' מאיר'ל פּרעמישלנער זענען אַלע איין און דער זעלבער ר' מאיר, און לויט דעם זענען אַלע מיינונגען וועגן זיין קבורה ריכטיק. אָבער דאָס איז אַן "מליצית הנחה" (אַ פּאָעטישע אָדער רעטאָרישע הנחה).

לויט דעם יידישן מקור, האָבן טייל שוין לאַנג געצווייפלט אין דער מעשה וועגן ר' מאיר בעל האקדמות און דעם סמבטיון, און באַטאָנען אַז די מעשה האָט "לא היה ולא נברא" (ניט געווען און ניט געשאַפן געוואָרן).

אויסגעוויילטע ליטעראַטור

• צונץ, ליטעראַטורגעשיכטע פון דער סינאַגאָגאַלער פּאָעזיע
• לאַנדסהוט, עמודי העבודה
• עלבאָגן, דער יידישער ג-טעסדינסט