כהושעת אלים

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ אֵלִֽים[א] בְּלֽוּד[ב] עִמָּֽךְ.[ג]

בְּצֵֽאתְךָֽ לְיֵֽשַׁע עַמָּֽךְ. כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ גּֽוֹי וֵֽאלֹהִֽים.

דְּרוּשִֽׁים לְיֵֽשַׁע אֱלֹהִֽים.[ד] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ הֲמֽוֹן צְבָאֽוֹת.

וְעִמָּֽם מַלְאֲכֵֽי צְבָאֽוֹת.[ה] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ זַכִּֽים מִבֵּֽית עֲבָדִֽים.

חַנּֽוּן בְּיָדָֽם מַֽעֲבִידִֽים.[ו] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ טְבוּעִֽים בְּצֽוּל גְּזָרִֽים.[ז]

יְקָֽרְךָֽ עִמָּֽם מַֽעֲבִירִֽים.[ח] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ כַּנָּֽה[ט] מְשׁוֹרֶֽרֶת וַיּֽוֹשַׁע.

לְגוֹחָֽהּ מְצֻיֶּֽנֶת וַיִּוָּֽשַׁע.[י] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ מַֽאֲמַֽר וְהֽוֹצֵאתִֽי אֶתְכֶֽם.

נָקֽוּב וְהֽוּצֵאתִֽי אִתְּכֶֽם.[י"א] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ סֽוֹבְבֵֽי מִזְבֵּֽחַ.

עֽוֹמְסֵֽי עֲרָבָֽה לְהַקִּֽיף מִזְבֵּֽחַ.[י"ב] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ פִּלְאֵֽי אָרֽוֹן כְּהֻפְשַֽׁע.

צִעֵֽר פְּלֶֽשֶׁת בַּֽחֲרֽוֹן אַֽף וְנוֹשַֽׁע.[י"ג] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ קְהִלּֽוֹת בָּבֶֽלָה שִׁלַּֽחְתָּ.

רַחֽוּם לְמַֽעֲנָֽם שֻׁלַּֽחְתָּ.[י"ד] כֵּן הוֹשַׁע נָא:

כְּהוֹשַֽׁעְתָּ שְׁבֽוּת שִׁבְטֵֽי יַֽעֲקֹֽב.

תָּשֽׁוּב וְתָשִֽׁיב שְׁבֽוּת אָֽהֳלֵֽי יַֽעֲקֹֽב.[ט"ו] וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא:

כְּהוֹשַׁעְתָּ אֵלִים איז א פיוט הושענות וואס ווערט געזאגט אלס א טייל פונעם מנהג הושענות אום סוכות, לויט די מנהגי אשכנז און איטאליע. אינעם פיוט, בעטן די מתפללים פון גאט אז ער זאל זיי העלפן, פונקט ווי ער האט געהאלפן זייערע עלטערן אסאך מאל אין די אידישע היסטאריע, איבערהויפט ביי יציאת מצרים. עס איז אנגענומען עס צו באציען צו דעם פייטן רבי אלעזר הקליר, וואס האט גאוואוינט ווי אפגעשאצט אין ארץ ישראל אנפאנג דעם 7'טן יארהונדערט.[2]

אינהאלט פונעם פיוט

די צענטראלע טעמע פונעם פיוט איז אוועקגעשטעלט אופן געדאנק אז ווען דאס אידיש פאלק געפינט זיך אין א צרה, איז כביכול אויך דער אויבערשטער מיט זיי צוזאמען אין די צרה, און דערפאר ווען גאט העלפט פאר די אידן העלפט ער כביכול אויך זיך. די געדאנק ערשיינט אפאר מאל אין מדרשי חז"ל, און איז באזירט אויף די פסוקים
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:ציטוטון

פאראמעטער [ 3, 4, 5 ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע

פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
”עִמּוֹ אָנֹכִי בְצָרָה”}} און ”בְּכָל צָרָתָם לוֹ צָר” (
פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".ישעיהו סג, ט) און אזוי אויך אויף דרשות פון אסאך פסוקים.[3] די געדאנק איז ספעציעל פארבינדן צום מנהג פון הושענות נאך פון פריערדיגע צייטן: לויט רבי יהודה אין צייט פון די הושענות אין בית המקדש (ארומנעמען די מזבח) האט מען אויסגערופן "אני והו והוא הושיעה נא".[4] דער תלמוד ירושלמי טייטשט די אויסרוף לויט די אויבנדערמאנטע געדאנק, ווי עס מיינט צו בעטן גאט אז ער זאל העלפן נישט נאר כלל ישראל נאר אויך אים אליין.[5]

געבוי

יעדע שורה אינעם פיוט פאנגט זיך אן מיט די ווארט "כהושעת", דערמאנענדיג די ישועה פונעם פארגאנגענהייט, און ענדיגט זיך מיט די ווערטער "כן הושע נא". אינדערמיט, ערשיינען צוויי שורות גראמען, וואס פארבריצירן אויך א אלפאבעט אַקראָסטיק.

דער סארט געבוי פון הושענות, וואס זענען געבויט לויט "כהושעת... כן הושע נא", איז זייער פאפלאריש, און נאך פייטנים האבן געשריבן אזעלכע הושענות, צווישן זיי רבי יוסף אבן אביתור, רבי מנחם ברבי מכיר, און רבי שמואל החסיד. אין א מערהייט קהילות איז געשאפן געווארן א מנהג צו ענדיגן יעדן טאג די הושענות מיט איין פיוט פון די סארט.[6]

אין די מנהגים פון דאווענען

אין נוסח אשכנז ווערט געזאגט די הושענא יעדן טאג פון די טעג פון סוכות נאכן ארומנעמען די בימה (ביים ארומנעמען זאגט מען א אנדער הושענא), אריינגערעכנט הושענא רבה, אויסער שבת חול המועד. אין פארגאנגענהייט זענען געווען קהילות (צווישן זיי ווירמייזא) וואס האבן זיך געפירט צו זאגן די הושענא נאר האלב פון די טעג, ווען די הושענא און די הושענא "כהושעת אב" פון רבי שמואל החסיד נוצן אלטערנאטיוו טאג נאך טאג.[7][8] אזוי האט מען זיך געפירט אויך ביי אסאך פון די קהילות פון צרפת, ווי עס שיינט אין סדר טרוייש.[9]

אין נוסח אשכנז, איז אנגענומען צו זאגן נאך די הושענא די לעצטע שורה פון די הושענא "כהושעת אב": ”כְּהוֹשַֽׁעְתָּ שֽׁוֹמְרֵֽי מִצְוֹֽת וְחוֹכֵֽי יְשׁוּעֽוֹת. אֵֽל לְמֽוֹשָׁעֽוֹת וְהוֹשִֽׁיעָה נָּֽא:”[8] אין די קהילות וואס מען האט זיך געפירט צו זאגן לסירוגין די צוויי הושענות, איז אין די טעג וואס מען האט געזאגט "כהושעת אב", האט מען צוגעלייגט ביים ענד די לעצטע שורה פון די הושענא ("כהושעת שבות...").[7]

אין נוסח איטאליע, ווערט געזאגט די הושענא ביים ארומנעמען די בימה (ווי א איינציגע הושענא) האלב פון די טעג, ווען די הושענא און די הושענא "אנא אזון חין" ניצן אלטערנאטיוו טאג איין טאג אויס. דערצו, ווערט געזאגט די הושענא שבת חול המועד, און הושענא רבה נאך די הקפות.[10] אויך אין נוסחיא איז איינגעפירט די הושענא.[11]

זעט אויך

אינדרויסנדע לינקס

ביאורים

  1. א צונאמען פאר פאלק ישראל, לויט
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".ישעיהו סא, ג.
  2. א צונאמען פאר מצרים, לויט
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".בראשית י, יג.
  3. דאס מיינט, אזוי ווי דו האסט געהאלפן אידן אין מצרים, כביכול האסטו געהאלפן אויך זיך.
  4. נישט נאר דאס פאלק, כלל ישראל, זענען צו געקומען צו גאט'ס הילף, נאר אויך גאט אליין איז געהאלפן געווארן מיט זיי. די שורה איז לויט ”עַמְּךָ אֲשֶׁר פָּדִיתָ לְּךָ מִמִּצְרַיִם גּוֹיִם וֵאלֹהָיו” (
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".שמואל ב' ז, כג) און די דרש פון רבי עקיבא אויפן פסוק אין תלמוד ירושלמי, מסכת סוכה, פרק ד', הלכה ג' און פאראלעלע.
  5. די ישועה איז נישט נאר געווען פאר צבאות ישראל (לויט
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".שמות יב, מא), נאר אויך פאר מלאכים.
  6. אין שעבוד מצרים, האבן די מצרים כביכול אויך משעבד געווען גאט, וואס וערט אנגערופן 'חנון'.
  7. גזרי הים. "צול" איז א צונאמען צו די טיפענישן פון ים ע"ש
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".ישעיהו מד, כח.
  8. כאשר ה' הושיע את עם ישראל שעבר בים סוף שנקרע, עם ישראל העביר עמו את כבוד ה' בים. במעבר כבוד ה' בין גזרי ים סוף מבוטא שוב העקרון שהישועה היא גם ישועת ה' (כמופיע במכילתא הנ"ל).
  9. כינוי לעם ישראל, ע"פ
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".תהלים פ, טז.
  10. המילה "וַיּוֹשַׁע" המופיעה בקשר לישועת ה' בקריעת ים סוף (לפני שירת הים,
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".שמות יד, ל), נדרשת כאילו נקראת "וַיִּוָּשַׁע", ואז היא מתייחסת ל"גוחה", כלומר בוראה ויוצרה, ה'. זאת על פי דרשת רבי מאיר במדרש תנחומא פרשת אחרי מות, אות י"ב.
  11. את המילים "והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים" (
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".שמות ו, ו) ניתן לקרוא כאילו נכתב "וְהוּצֵאתִי אִתְּכֶם", ואז משמען שה' יצא יחד עם ישראל ממצרים.
  12. הפייטן מתייחס למצוות ערבה במקדש ולהקפת המזבח שהתקיימה במקדש, ומבקש שה' יחשיב את ההושענות שנאמרות בבית הכנסת כזכר למקדש כאילו הן נאמרות בהקפת המזבח בבית המקדש.
  13. הפייטן מדגים את העקרון של המצאות ה' בצרה עם ישראל וישועתו ממנה באמצעות סיפור שביתו של ארון הברית בידי הפלשתים כחלק מתבוסת עם ישראל במלחמת אבן העזר. בסופו של דבר, נאלצו הפלשתים להשיב את הארון לאחר ששהייתו אצלם גרמה למגפה (שמואל א' ה).
  14. הפייטן עובר לגלות בבל, ומצטט את דרשת חז"ל על הפסוק ”לְמַעַנְכֶם שִׁלַּחְתִּי בָבֶלָה” (
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".ישעיהו מג, יד) שנדרש כאילו נכתב "שֻׁלַּחְתִּי", ומלמד שגם בגלות בבל, גלתה השכינה לבבל עם עם ישראל.[1]
  15. כשם שהושעת את גולי בבל והשבת את שבותם, כך תשיב את שבות אהלי יעקב לגאולה שלמה. הפייטן כתב "תשוב ותשיב", על פי דרשת חז"ל ל
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".דברים ל, ג שלשון "ושב ה' את שבותך" בבניין קל (ולא "השיב"), מלמדת שבגאולה גם ה' שב מן הגלות, ולא רק משיב את ישראל. דרשה זו הוא מיישם גם על הפסוק על לשון הפסוק "הנני שב את שבות אהלי יעקב" (
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:תנ"ך

    פאראמעטער [ קצר ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    לוא־פעלער: (ביים רופן מוסטער:תנ"ך) נמצא פרמטר לא בשימוש "קצר=".ירמיהו ל, יח).

רעפערענצן

  1. תלמוד ירושלמי, מסכת תענית, פרק א', הלכה א'; מגילה כט, א.
  2. יונה פרנקל, מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה לפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם, ירושלים תשמ"א, מבוא, עמ' לט.
  3. מכילתא דרבי ישמעאל, פרשתא דפסחא, פרק י"ב, פסוק מ.
  4. משנה, סוכה ד, ה.
  5. תלמוד ירושלמי, מסכת סוכה, פרק ד', הלכה ג'; תוספות, סוכה מה, א, ד"ה אני.
  6. פרנקל, מחזור לסוכות, שמיני עצרת ושמחת תורה, ירושלים תשמ"א, מבוא, עמ' מ–מא.
  7. 7.0 7.1
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:אוצר החכמה

    פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע

    ליידיגע פאראמעטער [ 5 ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    רבי יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, מכון ירושלים תשמ"ח, סי' קג.
  8. 8.0 8.1
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:היברובוקס

    פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    אברהם אפשטיין, ר' שמואל החסיד בר' קלונימוס הזקן, ברדיטשוב תרס"ד, עמ' 17–18.

  9. פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:היברובוקס

    פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    סדר טרוייש, פרנקפורט דמיין תרס"ה, עמ' 34. אויך אין מחזור ויטרי ערשיינען די צוויי הושענות צו זאגן נאך די הושענות וואס טוישן זיך(
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:היברובוקס

    פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    מחזור ויטרי, מקיצי נרדמים, ברלין תרנ"א, חלק ב', סי' שצא–שצב).
  10. וועגן די פונקטליכע צוטיילן פון די הושענות צווישן די טעג זענען דא חילוקי מנהגים.
    פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:אוצר החכמה

    פאראמעטער [ עמוד ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע

    ליידיגע פאראמעטער [ 5 ] ערשיינען נישט אין מוסטער דעפיניציע
    רבי מנחם עמנואל הרטום, מחזור איטלייני כמנהג כל הקהילות, ירושלים תשס"ה, כרך ב' עמ' 851 ואילך; הלל משה סרמוניטה ואנג'לו מרדכי פיאטלי, מחזור לסוכות כמנהג בני רומה, ירושלים תשע"ה, עמ' קמז.
  11. סדור תפלות השנה כמנהג קהלותיא, ונציה רפ"ג, דף תי ע"א.


קאטעגאריע:פיוטים לסוכות קאטעגאריע:פיוטי רבי אלעזר בירבי קליר

טיילן פון דער ארטיקל זענען מעגליך איבערגעזעצט פון העברעאישער וויקיפעדיע
cc-by-sa 3.0 ערלויבענישאריגינעלער בלאטביישטייערער