ברוך שאמר
ברוך שאמר איז א ברכה וואס ווערט געזאגט יעדן טאג ביי שחרית, אלס א פתיחה פאר פסוקי דזמרה. די ברכה פאנגט זיך אהן מיט די ווערטער "ברוך שאמר".
די ברכה פאנגט זיך אהן מיט לויב פאר'ן אויבערשטן[1] און לאזט זיך אויס מיט א לענגערע ברכה אפצוצייכענען דעם לויב פונ'ם אויבערשטן וואס ווערט געלויבט דורך זיינע ערליכע. ביים סוף פון די פסוקי דזמרא ווערט געזאגט נאך א ברכה וועלכע ווערט אנגערופן ישתבח[2].
מקור
"ברוך שאמר" ווערט נישט דערמאנט אין תלמוד בבלי[3] און עס ווערט דערמאנט צום ערשט אין זוהר (חלק ב' דף רט"ו:), אין רב משה גאון (שנת 825 למספרם בערך)[4], רב עמרם גאון[5] און דער רי"ף. חוקרים (יום טוב ליפמאן צונץ, יצחק משה עלבאגן) זענען משער אז עס שטאמט פון דער תקופה פון רבנן סבוראי. רבי חזקיה די סילוה[6] האט אנגענומען אז עס שטאמט פון די גאונים, און דעריבער וואונדערט ער זיך וויאזוי האבן זיי געקענט מתקן זיין א נייע ברכה נאך דער חתימת התלמוד.
דער רי"ף[7], נאכדעם וואס ער ברענגט דעם גמרא[8] אז מען זאגט "פסוקי דזמרא", לייגט ער צו אז די רבנן האבן מתקן געווען צו זאגן "ברוך שאמר" פאר דעם און "ישתבח" נאכדעם. דער טור (אורח חיים סי' נ"א) ברענגט אין נאמען פון ספר היכלות אז אין "ברוך שאמר" איז דא 87 ווערטער, און דער סימן דערצו איז: "ראשו כתם פ"ז".
דער טורי זהב (סי' נ"א ס"ק א') ברענגט פונ'ם תולעת יעקב אין נאמען פון אור זרוע אז די אנשי כנסת הגדולה האבן עס מתקן געווען לויט א צעטל וואס איז אראפגעפאלן פון הימל, וואס דארט איז געשטאנען דער שבח פון "ברוך שאמר".
הלכות און מנהגים
דער רי"ף[7] שרייבט אז מ'טאר נישט אויסרעדן פון אנהויב "ברוך שאמר" ביז נאך "שמונה עשרה"[9].
דער טור (אורח חיים סי' נ"א) שרייבט אז מען דארף זאגן "ברוך שאמר" מיט א ניגון און א זיסקייט.
מען פירט זיך עס צו זאגן שטייענדיג[10] און מען זאל אנכאפן די צוויי פאדערשטע ציצית[11]. ווען מען ענדיגט "ברוך שאמר" גיבט מען א קיש די ציצית[12].
אויב מען האט געענדיגט "ברוך שאמר" בעפאר דער שליח ציבור האט געענדיגט, ענטפערט מען אמן נאך דער ברכה פונ'ם שליח ציבור[13].
לויט מנהג אשכנז זאגט מען "ברוך שאמר" בעפאר "הודו", און לויט מנהג ספרד נאך "הודו"[14].
הריני מזמן את פי
אין סידורים איז געדרוקט צו זאגן בעפאר "ברוך שאמר": הריני מזמן את פי להודות ולהלל ולשבח את בוראי, לשם יחוד קודשא בריך הוא ושכינתיה על ידי ההוא טמיר ונעלם בשם כל ישראל.
נוסח (לויט נוסח ספרד)
|
„געבענטשט איז דער וואס האט געזאגט און עס איז געווארן דער וועלט. געבענטשט איז ער.“ |
|
|
„געבענטשט איז דער וואס זאגט און טוט. געבענטשט איז דער וואס פארשפּרעכט און האלט איין. געבענטשט איז דער וואס מאכט די ווערק פון בראשית. געבענטשט איז דער וואס וואס דערבארעמט זיך אויף די ערד.“ |
|
„געבענטשט איז דער וואס דערבארעמט זיך אויף די באשעפענישן. געבענטשט איז דער וואס באצאלט א גוטע לוין פאר די וואס פארכטן אים. געבענטשט איז דער וואס לעבט אויף אייביג און עקזיסטירט אויף שטענדיג. געבענטשט איז דער וואס טוט אויסלייזן און רעטן. געבענטשט איז זיין נאמען.“ |
|
|
„געבענטשט ביזטו ה' אונזער גאט דער קעניג פון דער וועלט. דער שטארקער גאט. דער דערבארעמדיגער פאטער. וואס איז געלויבט אין מויל פון זיין פאלק. ער איז גערומט און באשיינט אין די שפראך פון זיינע ערליכע און זיינע קנעכט.“ |
|
„און מיט די געזאנגען פון דוד דיין קנעכט וועלן מיר דיך לויבן, ה' אונזער גאט, מיט רום און געזאנג, און מיר וועלן דיך גרויסן, און מיר וועלן דיך רומען, און מיר וועלן דיך באשיינען, און מיר וועלן דיך מאכן קעניגן, און מיר וועלן דערמאנען דיין נאמען, אונזער קעניג אונזער גאט, דער איינציגער, וואס גיבט לעבן פאר אלע וועלטן. דער קעניג וואס איז בארומט און באשיינט ביז אייביג זיין גרויסן נאמען. געבענטשט ביזטו ה', דער קעניג וואס איז געלויבט מיט רום.“ |
רעפערענצן
- ↑ אויפ'ן סגנון פון ברכות: "ברוך... ברוך... ברוך..., ברוך הוא וברוך שמו".
- ↑ לויט דעם אריגינעלן מנהג ביי פסוקי דזמרא, האט מען נאר געזאגט פסוקים פון לויב פון דוד המלך, און דעריבער ווערט אין דער ברכה נאר אנגעצייכנט דווקא די שירה פון דוד. לויט דעם שפעטערן מנהג האט מען אויך אריינגעלייגט אין פסוקי דזמרא דער שירה פון אז ישיר, אבער די ברכה איז געבליבן מיט איר אריגינעלן נוסח. דער רמב"ם דערמאנט דעם מנהג צו זאגן "אז ישיר", אבער הערשט נאך די ברכה פון "ישתבח", וויבאלד אז ס'איז נישט פון די שירות פון דוד. דער שבח פון נשמת האט מען אויך מתקן געווען צו זאגן שבת און יום טוב אלס א סיום צו די שירות פון דוד. ביי די ברכה פון "ישתבח" ווערט נישט דערמאנט דוד.
- ↑ אויף אנדערע ברכות (ווי צום ביישפיל די ברכות פון המקדש שמו ברבים, ברוך ה' לעולם, און אשר צג אגוז), געפינען מיר א התנגדות דערצו אין פוסקים, צוליב דעם וואס זיי ווערן נישט דערמאנט אין ש"ס. אבער די ברכה פון "ברוך שאמר" איז געווארן אנגענומען ביי אלעמען אהן א חולק, אזוי ווי די ברכה פון הנותן ליעף כח.
- ↑ ווערט דערמאנט אין ספר הערוך (ערך תפל ג') און אין הגהות מימוניות אויפ'ן משנה תורה לרמב"ם, ספר אהבה, הלכות תפילה וברכת כהנים, פרק ז', הלכה י"ב
- ↑ סדר רב עמרם גאון, פסוקי דזמרא.
- ↑ אין זיין ספר פרי חדש סימן נא סעיף א.
- ↑ 7.0 7.1 מסכת ברכות דף כ"ג. פון די דפין פונ'ם רי"ף (ווילנער דרוק) און רבינו יונה דארט (ד"ה ותקינו רבנן).
- ↑ מסכת שבת דף קי"ח:
- ↑ פונ'ם רבי'ן רבי אלימלך פון ליזשענסק ווערט געברענגט אז וויבאלד לויט מנהג אשכנז זאגט מען "הודו" נאך "ברוך שאמר", דעריבער האט ער מקפיד געווען נישט אויסרעדן פון "הודו" (טראצדעם וואס ער האט זיך געפירט ווי מנהג ספרד און ער האט נאך למעשה געהאלטן בעפאר "ברוך שאמר"). איינמאל האט דער חוזה פון לובלין געזעהן ווי זיין רבי, רבי אלימלך, איז זייער טרויעריג, און זיין רבי האט אים ערקלערט אז דאס איז צוליב דעם וואס וועגן פיקוח נפש (כדי צו מתפלל זיין פאר א מקשה לילד) האט ער געמוזט אויסרעדן נאכדעם וואס ער האט שוין אנגעהויבן "הודו" (כאטש ער האט נאך געהאלטן בעפאר "ברוך שאמר"), און צוליב דעם איז ער אזוי בצער, און הלוואי וועט מען מקבל זיין זיין תשובה (נפתלי אלימלך ווייס, ילקוט עובדות וסיפורים (ברוקלין, ה'תש"ס), זייט נ-נא, אין נאמען פון אהל אלימלך אות רצד).
- ↑ רמ"א סי' נ"א סעיף ז'.
- ↑ מגן אברהם סי' נ"א ס"ק א' אין נאמען פון "כוונות" פונ'ם אריז"ל.
- ↑ סידור "עבודת השם" אין נאמען פון אור צדיקים עמוד התפלה סי' טז ס"ג.
- ↑ טור סי' נ"א; שולחן ערוך סי' נ"א סעיף ה'.
- ↑ אין ספר בעל שם טוב על התורה (פרשת נח אות קמ"ב) ווערט געברענגט א טעם פארוואס מען פירט זיך צו זאגן "הודו" בעפאר די פסוקי דזמרא און נישט אינמיטן די פסוקי דזמרא, אבער אין די הגהות דארט (מקור מים חיים אות קל"ט) ברענגט ער אז אין סידור פון בעל שם טוב איז געשטאנען "ברוך שאמר" בעפאר "הודו" (אזוי ווי מנהג אשכנז).
- ↑ לויט נוסח אשכנז איז דער סדר: "ברוך עושה בראשית, ברוך אומר ועושה, ברוך גוזר ומקיים, ברוך מרחם על הארץ וכו'".
- ↑ טייל זאגן אז דער גר"א האט נישט גורס געווען די ווערטער "ברוך מרחם על הבריות", אבער אנדערע זאגן אז דאס איז נישט מוכרח (זעהט סידורים "אזור אליהו" און "מעדני אשר").
- ↑ טייל בעלי מדקדקים האבן געטוישט דעם ווארט פאר "האב" (מיט ה' הידיעה). דער מקור פון דעם שינוי נעמט זיך פונ'ם משכיל'ישער בעל מדקדק יצחק סאטאנאוו אין זיין סידור "ויעתר יצחק" (לויט סידור "אזור אליהו").
- ↑ דער נוסח ("בפה", מיט א סגול) ווערט אראפגעברענגט אין מגן אברהם (סי' נ"א ס"ק א') אין נאמען פון "כוונות" [פונ'ם אריז"ל], און אזוי ווערט אויך געברענגט אין משנה ברורה (סי' נ"א ס"ק א'). אנדערע זאגן אז לויט דעם דקדוק דארף מען זאגן "בפי" מיט א חיריק (סידור "מעדני אשר" אין נאמען פון גר"א [סידור כתב יד] און רבי וואלף היידנהיים).
- ↑ טייל זאגן אז די ווערטער "ובשירי דוד עבדך" גייען אויף ארויף: "ער איז גערומט און באשיינט אין די שפראך פון זיינע ערליכע און זיינע קנעכט און אין די געזאנגען פון דוד דיין קנעכט." דערנאך הייבט זיך אהן א נייע זאץ: "מיר וועלן דיך לויבן" וכו' (סידור "מעדני אשר" אין נאמען פון סידור הרב און דער גר"א), און טייל זאגן אז די ווערטער גייען אראפצו (זעהט סידור "מעדני אשר").
- ↑ טייל סידורים נוסח אשכנז זענען גורס "נגדלך" אהן א ו' (למשל, סידור "מעדני אשר"), אבער אנדערע זענען גורס מיט א ו' (זעהט סידור "אזור אליהו").
- ↑ אין טייל סידורים נוסח אשכנז איז דער סדר: "ונזכיר שמך ונמליכך מלכנו וכו'". און אזוי איז דער נוסח פונ'ם גר"א (זעהט סידור "אזור אליהו").
- ↑ דער גר"א און דער מנחת אלעזר זענען גורס "חי" מיט א צירי אונטערן ח', אבער אין די אלטע סידורים איז דער ח' געווען מיט א פתח (זעהט סידור "אזור אליהו" און דרכי חיים ושלום סי' קל"ג).
- ↑ "בתשבחות" זאגט מען מיט א חיריק אונטערן ת' (מגן אברהם סי' נ"א ס"ק א' אין נאמען פון "כוונות" [פונ'ם אריז"ל]; משנה ברורה סי' נ"א ס"ק א', און אזוי האט רבי שבתי סופר פארראכטן אין זיין סידור (צווישן די יארן ה'שע"ד–ה'שע"ח). אין די אלטע סידורים פון בעפאר רבי שבתי סופר איז געשטאנען מיט א שורק אונטערן ת' (לויט סידור "אזור אליהו").