רוי:יאד, בעלארוס
יאָד (בעלאַרוסיש: ЁДЫ Іоды, רוסיש: Иоды, פּויליש: Jody) איז א דארף אין (שארקיישטענער בעצירק, וויטעבסקסר קרייז, בעלארוס. פאר דער צוויטער וועלט-מלחמה איז יאד געווען א יידיש קליינשטעטל אין פוילן (ברעסלווער בעצירק, ווילנער קרייז). די יידן האָבן באקומען די רעכט צו באזעצן זיך דארט פון דער רוסישער רעגירונג נאר אין יאָר 1903.
יידישע לעבן אין שטעטל ביז דער צווייטער וועלט־מלחמה
דאמאלסט האָבן אָנגעהויבן יידן פון די ארומיקע דערפער און שטעטלעך זיך באזעצן דאָ און געגרינדעט באלד א קהילה. א טייל האט געקויפט ערד צו בויען הייזער ביין היגן פָריץ אָדער ביי די פויערים. און די אָרעמסטע האָבן געדונגען דירות ביי די גויים. ערב דער צוויטער וועלט־מלחמה האָבן געוואוינט אין יאָד ארום 500 יידן.
אין שטעטל איז געווען א גרויסע שול, א קהלישע באָד מיט א מקוה, צוויי חדרים פאר קינדער, געווען א רב און א שוחט. ס'האבן פונקציונירט אורגאניזאציעס פון החלוץ און בית"ר.
א טייל פון דער יידישער יוגנט האָט געפאָרן קיין ווילנע שטודירן אָדער ארבעטן.
יידן האָבן זיך באשעפטיקט אלס בעל - מלאָכות: שניידערס, שוסטערס, בלעכער, גלעזער און אנדערע. זיי האָבן באדינט די גאנצע סביבע. ביי די ארומיקע גויים זיינען כמעט ניט געווען האנטווערקער. די מער פארמעגלעכע האָבן זיך באשעפטיקט אין האנדל. אלע קראָמען אין שטעטל, חוץ פון צוויי, האָבן געהערט צו יידן. יעדר דינסטיג איז געווען א מארק-טאָג. אטלעכע מאָל אין יאָר זיינן פאָרגעקומען ירידים. יידישע סוחרים האָבן געהאנדלט מיט פלאקס און גענדז.
אין דער סביבה זיינען געווען יידישע ערד-באזיצער (דערהויפט אין א יידישע דאָרף קיסלאוושצינע) וואָס האָבן געפירט אן אגרארע ווירט-שאפט. אנדערע האָבן ארענדירט ביי די פריצים פרוכטסעדער, מילך ווירטאפטן און זכויות צו פישפאנגן.
דער חורבן
אין סעפטעמבער 1939, ביי אויסברוך פון דער צוויטער וועלט־מלחמה איז דאס שטעטל פארנומען געוואָרן דורך דער רויטער ארמיי. און איז איינגעשטעלט געוואָרן די סאוויעטישע מאכט.
אין יוני 1941, האָבן די דייטשן פארכאפט דאס שטעטל און מיט דער הילף פון די היגע גויים אָנגהויבן טעראָריזירן די יידן. די היגע פוילישע אינטעליגנץ האָט זיך געווענדעט צו די דייטשן מיט א ביטע ניט שיקן די יידן אין געטוס פון די גרעסערע שטעטלעך נאָר פארניכטן זיי אויפן אָרט.
דעם 17 דעצעמבער 1941, כ"ז אין כסלו, אין חנוכה-צייט, האָבן די גויישע שכנים געפירט די יידן צו די צוגעגרייטע גריבער, אויסגעטאָן זיי פון די בגדים און עטלעכע דייטשן מיט דער הילף פון די היגע פאָליציי און הילפס-גרופע פאָליציאנטן פון ברעסלעב, זיי געשאָסן. נאָך א היפשע צייט זיינען די גריבער געשטאנן אָפן און מען האָט געבראכט צו זיי אנטלאָפענע יידן וואָס זיינען געכאפט געוואָרן אויף די וועגן דורך וויסרוסישע און רוסישע פויערים.
אויך די יידן פון די ארומיקע דערפער זיינען דאָרמאָרדעט צוזאמען מיט די יאָדר יידן, ארום 500 יידן.
די געראטעוועטע יידן פון דער שחיטה האָבן געקעמפט אין די רייען פון די פארטיזאנער באהאלטן זיך אין די וועלדער אָדער ביי פרידלעכע גויים. נאָר א טייל פון זיי זיינען געבליבן לעבן. עטלעכע פון זיי האָבן נאָכן באפראיונג געקעמפט אין די רייען פון דער סאָווייטישער ארמיי.
יעצט איז דאס דארף יאָד ריין פון יידן.
ביבליאָגראפיע
- "אמש שואה"- ספרי יזכור, בית לוחמי הגטאות והוצאת הקיבוץ המאוחד(עברית). נעץ פארבינדונגן
- "יוד וחורבנה"- אריה מוניץ, ירושלים (עברית).
- פנקס הקהילות, פולין, חלק ח', יד ושם (העברעאיש).
- "פון קרבנות צו זיגער", שמושקעביץ' און סילבערמאן, טורנטו (ענגליש).