תדעל
תִּדְעָל מלך גוים ווערט דערמאנט אין בראשית יד אלס א קעניג אנטיילגענומען ביי דער מלחמה אין עמק השידים. די פיר קעניגן, אמרפל, אריוך, כדרלעמר, און תדעל האבן זיך פאראייניגט צו אונטערדריקן אן אויפשטאנד פון פינף קעניגן פון כיכר הירדן וואס האבן ווידערגעשפעניגט אין כדרלעמר אין די צייטן פון אברהם אבינו.
אידענטיטעט
עס איז ברייט אנגענומען אז תדעל איז א טראנסקריפציע פון דעם חיתישן נאמען "טודכאַליאַ", וואס פיר-פינף חיתישער קעניגן האבן געטראגן. דער נאמען ווערט ווארשייניליך דערמאנט אין דאקומנעטן פון אוגרית אלס "תדעל", ווי אין די תורה[1]. ספיציפיש איז געווען אנגענומען אז תדעל איז א פריער טודכאַליאַ וואס ווערט דערמאנט אין איין חיתישער דאקומענט, אין א ליסטע קעניגן פון דעם שטאט קושאר פאר כאטושילי I, דער גרינדער פון דער אור-אלטער חיתישער קעניגרייך. ער האט געלעבט אין די 18'טע יארהונדערט פצ"ר, ארום דער זעלבער תקופה פון כאמוראבי, וועלכע ווערט אידענטיפיצירט מיט אמרפל[2]. סילבין קושק האלט אבער אז עס איז נישט מסתבר אז דער טודכאַליאַ האט געפירט א מיליטערישער קאמפיין אינדרויסן פון אנאטאליע, און אוודאי נישט אין ארץ ישראל[3]. אלישע קמרון און חיים תדמור שטעלן צו אנדערע גרויסע חיתישער קעניגן מיט'ן נאמען טודכאליא, ווי טודכאליא דער צווייטער (דער ערשטער טודאכאליא פון דער חיתישער קעניגרייך) אדער דער פינפטער[4]. סטעפאן דאלעי אידענטיפיצירט תדעל אלס דער מיליטערישער פירער "טוכאליא דער שר המשקים" וועס ווערט דערמאנט אין א געוויסן חיתישן ערדערנעם טאבלעט[5][6].
לגבי זיין הערשאפט איבער "גוים", טייטש אונקלוס "מלך גויים" - "מַלְכָּא דְּעַמְמֵי", א קעניג פון פעלקער. עס זענען דא וואס ווילן עס זען אלס אן אויסדרוק פאראלעל צו דער אקאדישער טערמין "אומאַן-מאַנדאַ" וואס באצייכנט אן אומבאקאנטע פאלק אדער גרופע קעמפער. ספיציפיש איז געווען א טעאריע אז "מלך גוים" דא מיינט דער פירער פון אן אינדא-אייראפעאישע גרופע קעמפער וואס האט איינגענומען מצרים איינאיינעם מיט די היקסוס, אבער די טעאריע האט נישט קיין גרונד[3]. אנדערע ווילן זאגן אז דער פסוק באציט זיך צו די "גוים" אין בראשית י, ה: מֵאֵלֶּה נִפְרְדוּ אִיֵּי הַגּוֹיִם בְּאַרְצֹתָם אִישׁ לִלְשֹׁנוֹ לְמִשְׁפְּחֹתָם בְּגוֹיֵהֶם. דער פסוק דארט רעכענט דערמיט אריין אלע אנדערע ווייניגער-באקאנטע פעלקער וואס שטאמען פון יפת, און דא אין די כוונה אז תדעל איז געווען קעניג איבער איינס פון יענע פעלקער[7].
דער רמב"ן ברענגט פון מדרש רבה אז גוים באדייט מלכות אדום, אדער עכ"פ א רמז דערויף. דער רמב"ן זעלבסט נוצט דער טערמין "מלך גוים" צו באצייכענען דער רוימישער קייזער[8].
יוסף בן מתתיהו שרייבט אז די פיר קעניגן, אריינגערעכנט תדעל, זענען געווען אשור'ישער גענערעלער[9].
זעט אויך
ביבליאגראפיע
- סילבין קושק, חיים תדמור, "תדעל", אנציקלופדיה מקראית ח, עמודים 434-435.
- משה דוד קאסוטו, "גוים", אנציקלופדיה מקראית ב, עמוד 457.
- אלישע קמרון, עולם התנ"ך: בראשית, תל אביב, דוידזון עתי, 1993, ע"מ 104.
רעפערענצן
- ↑ שמואל ייבין, מחקרים בתולדות ישראל וארצו, ירושלים, מ.ניומן, 1959, ע"מ 58;
- ↑ Adam Simon van der Woude, Adrianus van Selms. (1968). Adhuc Loquitur. E.J. Brill. p.36.
- ↑ 3.0 3.1 קושק, תדעל.
- ↑ קושק, תדעל; קמרון, 1993.
- ↑ Dalley, Stephanie (2021). The City of Babylon: A History, c. 2000 BC – AD 116. Cambridge University Press. pp. 319–321. ISBN 9781107136274. (פון ענגלישער וויקיפעדיע)
- ↑ Barjamovic, Gojko; Hertel, Thomas; Larsen, Mogens Trolle (2012). Ups and Downs at Kanesh: Chronology, History and Society in the Old Assyrian Period. Netherlands Institute for the Near East. p. 39. ISBN 978-90-6258-331-7.
- ↑ קאסוטו, גוים.
- ↑ רמב"ן, שמות כח, ב. זע אליהו טבגר, "אימתי פסקה תכלת מישראל", והיה לכם לציצית א, ירושלים, תשס"ז, זייט כג 52888.
- ↑ יוסף בן מתתיהו, קדמוניות היהודים, בוך א, קאפּיטל ט.