חזק חזק ונתחזק
חֲזַק חֲזַק וְנִתְחַזֵּק (אדער וְנִתְחַזַּק) איז אן אויסרוף וואס די אשכנזים פירן זיך אויסצורופן ווען מען ענדיגט ליינען די לעצטע פרשה פון יעדע ספר פון די חמשה חומשי תורה. אן ענליכע מנהג איז אנגענומען אויך אין א טייל ספרד'ישע קהילות.
אין א שבת וואס די פרשת השבוע איז די לעצטע סדרה פונעם חוּמש, (צום ביישפיל פרשת ויחי אין ספר בראשית), איז איינגעפירט אז פארן ליינען דעם לעצטן פסוק פון די פרשה, שטעלט זיך דער קהל אויף, און נאך וואס דער בעל קורא ענדיגט ליינען דעם פסוק זאגט דער גאנצער קהל די ווערטער "חזק חזק ונתחזק!". דערנאך זאגט דער בעל קורא איבער "חזק חזק ונתחזק". דאס איז א וואונטש פארן עולה לתורה און פארן ציבור אז זיי זאלן זיך שטארקן און פארזעצן צו לערנען. דער שבת אין וועלכע מען רופט אויס חזק, ווערט אנגערופן "שבת חזק".
מקור פונעם מנהג
אין ספר יהושע שטייט געשריבן: לֹא יָמוּשׁ סֵפֶר הַתּוֹרָה הַזֶּה מִפִּיךָ... הֲלוֹא צִוִּיתִיךָ חֲזַק וֶאֱמָץ. די ראשונים ברענגען א מדרש אז הקב"ה האט געטראפן יהושע מיט א ספר תורה אין האנט און דערפאר אים געוואונטשן חזק ואמץ[1], און זיי באזירן דערויף דעם מנהג וואס טייל קהילות פירן זיך "צו זאגן יעדעס מאל פאר דער וואס ענדיגט ליינען אין די תורה - חזק ואמץ"[2]. אזוי ווערט דער מנהג אראפגעברענגט אין בית יוסף[3] און רמ"א[4], און אזוי איז איינגעפירט ביז היינט ביי די איטאליענער אידן. דער כנסת הגדולה שרייבט[5], אז דער מנהג ביי זיי איז צו זאגן פאר יעדער קורא נאכן ליינען 'חזק וברוך!', און דער קורא ענטפערט 'חזקו ואמצו', און אזוי איז טאקע איינגעפירט ביי די ספרדים[6].
דער ארחות חיים שרייבט אז די ספרדים האבן זיך געפירט צו זאגן חזק נאר ביים ענדיגן די גאנצע תורה, ווידער דער אבודרהם ברענגט אז דער מנהג אין ספרד איז געווען עס צו זאגן ביים ענדיגן יעדן ספר[7]. שפעטער איז געווארן איינגעפירט צו זאגן "חזק חזק חזק", און דאן האט זיך אוועקגעשטעלט דער נוסח "חזק חזק ונתחזק", לויטן פסוק[8] ”חֲזַק וְנִתְחַזַּק בְּעַד עַמֵּנוּ וּבְעַד עָרֵי אֱלֹקֵינוּ”[9]. לויט מנהג פראנקפורט, זאגט מען "חֲזַק וְנִתְחַזַּק"[10]. אין פארשידענע קהילות פון יוצאי ספרד און פארטוגאל פירט מען זיך צו זאגן, "חזק ונתחזק חזקו ויאמץ לבבכם כל המיחלים לה'"[11].
טעם פונעם מנהג
עטליכע טעמים ווערן דערמאנט אין די ספרים פאר דעם וואונטש:
דער פרי חדש ברענגט א טעם, וויבאלד די תורה איז "מתשת כחו של אדם[12] און עס איז פון די "ארבעה צריכין חיזוק"[13], דערפאר וואונטשט מען "חזק"[14]. דער באר משה לייגט צו דערויף נאך א טעם, לויט ווי די גמרא זאגט איבער די תורה "זכה נעשית לו סם חיים, לא זכה נעשית לו סם מיתה"[15], דערפאר בענטשט מען 'חזק חזק' אז ער זאל זוכה זיין צום אור התורה און עס זאל זיין פאר אים א סם החיים[16]. דער מהר"ם מינץ שרייבט אז פונקט ווי מען זאגט "הדרן עלך" ביי א סיום מסכתא, זאגט מען "חזק", אז מען זאל נישט פארגעסן דאס לערנען; אדער איז עס ווי א יישר כח פאר'ן מסיים, פונקט ווי מען זאגט יישר כח פאר'ן חזן[17].
דער לבוש שרייבט וועגן ענדיגן די תורה אום שמחת תורה[18]: "און דעמאלט ליינט דער חתן תורה דעם פסוק ביז לעיני, און קהל ענדיגט צו לעיני כל ישראל צוזאמען מיטן חתן, און זיי ענטפערן מיט א הויך קול, חזק". דער אליה רבה שרייבט דערויף[19]: "און דער חזן זאגט עס איבער און דער קהל ענטפערט, א רמז צו משה רבינו, וואס דריי מאל חזק איז גימטריא משה". דער זעלבער טעם אויפ'ן זאגן דריי מאל חזק, שרייבן אויך דער ערוך השולחן און מאור ושמש[9].
דער עולה אליינס דארף נישט זאגן "חזק", ווייל דאס איז געווענדעט צו אים, און טייל פוסקים אסר'ן אים עס צו זאגן, וויבאלד דאס איז א הפסק צווישן דעם ליינען און די ברכת התורה[20][16]. דער ליובאוויטשער רבי האט אפגעווארפן די צוויי טענות, אז עס איז נישט קיין הפסק וויבאלד דאס באלאנגט צום ענדיגן ליינען און דאס איז א טייל דערפון, און דער ענין פון די ברכה איז גלייך צו די ענין פון 'חזק חזק ונתחזק'; און צו די טענה אז דאס איז א וואונטש פונעם קהל צום עולה, ענטפערט ער אז לויט אונזער נוסח זאגט מען 'ונתחזק', וואס מיינט אז די ברכה איז אויך געווענדעט צום קהל, בלשון רבים[21]. אויך רבי יעקב ישראל קאניעווסקי האט עס געזאגט איידער ער האט געמאכט די ברכה[22].
ניקוד
דער פארשפרייטער מנהג איז צו זאגן "ונתחזֵּק", מיט א צירי[23]. טראצדעם, זענען פארהאן מדקדקים[24] וואס האבן אויפגעמערקט אז מען דארף זאגן מיט א פתח, "וְנִתְחַזַּק", ווי די נקודות פון "חֲזַק וְנִתְחַזַּק" אין ספר שמואל[25].
שבת חזק
דער שבת אין וועלכע מען ענדיגט ליינען א חומש ווערט אנגערופן "שבת חזק"[26]. טייל פירן זיך באזונדער צו באצירן דעם ספר תורה אין אזא שבת[27]. ביי חסידים האט מען געזאגט אז דער שבת חזק איז מסוגל זיך צו שטארקן און ברענגען ישועות[28]; עס איז אין אלגעמיין געווען באטראכט אלס א מזל'דיגער שבת, און מען פלעגט בעפארצוגן צו באשטימען א חתונה אדער חנוכת הבית ארום די צייט[26].
די עליה אין וועלכע מען ענדיגט א ספר און מען שרייט אויס "חזק" ווערט פאררעכנט א חשוב'ע עליה[29]. אין ווירמייזא האט מען שטענדיג אויפגערופן דעם רב ביי די קריאה[30]. לויט איין מקור זענען עולה קראנקע אדער שוואכע, כדי דער ציבור זאל זיי ווינטשן[31]. אין געוויסע מקומות פלעגן די פרויען ווארפן ניס און זיסווארג ווען דער קהל האט אויסגעשריגן "חזק", ווי ביים אויפרופן א חתן[26]. ביי געוויסע קהילות שטעלן די גבאים צו א "קידושא רבא" אין אזא שבת[32].
זעט אויך
צו ליינען מער
- יעקב ש' שפיגל, "אמירת חזק ויישר כוח", אין: בר-אילן כ"ו-כ"ז, תשנ"ה, עמ' 347–370
- יוסף ויכלדר, "חזק חזק ונתחזק", "המבשר תורני", כ"ז בתמוז תשע"א
- חיים טלבי, וזאת התורה, מוסד הרב קוק, ירושלים תשע"ז, עמ' 452–460
- אביגדור ברגר, "מנהג אמירת חזק חזק ונתחזק", זכור לאברהם תש"ס–תשס"א, עמ' תקג–תקיא
דרויסנדיגע לינקס
- עלון השבת "עומקא דפרשה", מטות-מסעי תשע"ב, אין וועבזייטל "שטייגען"
- יעקב ש' שפיגל און ישראל בן־דוד, חזק חזק ונתחזק, לשוננו לעם, כרך מו, חוברות א ו־ד (התשנ"ה), עמ' 24–26, 176–180
- חזק חזק ונתחזק אין וועבזייטל פון אקאדעמיע פאר דער העברעאישער שפראך
רעפערענצן
- ↑ בראשית רבה, פרשה ו', פסקה ט'. ביי אונז איז אבער די גירסא אין מדרש מְצָאוֹ יוֹשֵׁב וְסֵפֶר "מִשְׁנֵה תּוֹרָה" בְּיָדוֹ.
- ↑ רבי אברהם בן נתן הירחי, ספר המנהיג, הלכות שבת, סי' נז; ארחות חיים, הלכות שני וחמישי אות יט.
- ↑ אורח חיים, סימן קל"ט
- ↑ אורח חיים, סימן קל"ט, סעיף י"א.
- ↑ כנסת הגדולה - אורח חיים; ווערט אראפגעברענגט אין כף החיים, אורח חיים, סימן קל"ט, סעיף קטן נ"ו אלס ירושלים'ער מנהג, און ברענגט פון יפה ללב אז דער מנהג איז אויך צו זאגן אזוי פאר יעדער שליח ציבור.
- ↑ ילקוט יוסף, סימן קמא – דיני קורא ומקרא סעיף ה'.
- ↑ סדר תפילות השבת, קריאת התורה, ד'. דער אבודרהם לערנט אפ דער אריגינעלער מנהג פון ספר המנהיג, אז נאר פאר'ן לעצטן עולה פון יעדע פרשה האט מען געזאגט חזק.
- ↑ שמואל ב' י, יב
- ↑ 9.0 9.1 זעט: רבי יחיאל מיכל הלוי עפשטיין, ערוך השולחן, אורח חיים, סימן קל"ט, סעיף ט"ו, וואו ער ברענגט ביידע מנהגים, און מאור ושמש פרשת ויחי וואו ער ברענגט דער נוסח פון דריי מאל חזק.
- ↑ רבי שלמה זלמן גייגער, דברי קהלת, פרשת מסעי, עמ' 89; מדריך למנהג אשכנז המובהק, עמ' 27.
- ↑ הרב שם טוב גאגין ברענגט דעם לשון אלס מנהג פון דער פארטוגעזישער בית הכנסת אין אמסטערדאם. ער ברענגט אויך אז אין לאנדאן איז דא אן ענליכע מנהג, אבער אן די ווערטער "חזק ונתחזק" (כתר שם טוב חלק א, קיידאן, ה'תרצ"ד, עמ' רפ"ח-רפ"ט). דעם לשון (אריינגערעכנט "חזק ונתחזק") ברענגט אויך הרב דוד די סולה פול, תפלות למועדים כפי מנהג הספרדים באמריקא, ניו יארק 1997 עמוד 272.
- ↑ סנהדרין כו, ב
- ↑ ברכות לב, ב
- ↑ פרי חדש, אורח חיים, סי' קל"ט סי"א.
- ↑ יומא עב, ב
- ↑ 16.0 16.1 באר משה - חלק ג, סי' כח.
- ↑ שו"ת מהר"ם מינץ, סי' פ"ה.
- ↑ לבוש החור, סימן תרס"ט.
- ↑ אורח חיים, סי' תרס"ט סקי"ח.
- ↑ קצות השלחן - חלק ג, סימן פ"ד אות כ"ב; שבט הלוי, חלק ז' סימן ר"ב; משנה הלכות, חלק ז, סימן כ"ב.
- ↑ אגרות קודש - ד (תשי"א), עמ' יד, פארברייטערט אין "הלכות ומנהגי חב"ד" לוח השבוע, שבת-קודש פרשת מסעי אויף chabad.org.il
- ↑ ארחות רבינו א, בני ברק תשנ"א, עמוד קכ"ב
- ↑ יהודה טשזנר, שיח תפילה, אופקים, תשס"ז, עמ' רעז, סימן ח' - חזק; התקשרות תלט, ויחי תשס"ג, עמ' 19.
- ↑ צווישן זיי מילון אבן שושן
- ↑ יעקב שמואל שפיגל, "אמירת חזק ויישר כח", בר-אילן כ"ו-כ"ז, תשנ"ה, עמ' 357, הערה 68. דאס איז די איינציגסטע מאל וואס עס שטייט אין תנ"ך דאס ווארט "ונתחזק". די ווערטער "ויתחזק" און "התחזק" זענען מערסטענס מנוקד מיט א פתח און א קליינע טייל מיט א צירי.
- ↑ 26.0 26.1 26.2 יום־טוב לוינסקי, "השבתות המיוחסות במנהגי ישראל - שבת חזק", קובץ רשומות - א, עמ' 113 (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
- ↑ לוח הלכות ומנהגים - תשד"מ, עמוד 108
- ↑ שבט מיהודה, פרשת ויחי, סעודת ליל שבת תרע"ב
- ↑ התעוררות תשובה, חלק א' סימן ל"ו
- ↑ יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, שחרית שבת אות ל"ה.
- ↑ שו"ת צמח יהודה, חלק ג' סימן נ"ט
- ↑ ליקוטי שיחות תש"ן, חלק ב', עמוד 137
cc-by-sa 3.0 ערלויבעניש • אריגינעלער בלאט • ביישטייערער