אבימלך מלך גרר

אֲבִימֶלֶךְ מֶלֶךְ גְּרָר, קעניג פון פלשתים, איז א תנ"ך פערזענליכקייט וואס ווערט דעמאנט אין ספר בראשית וועגן אירע פארבינדונגען מיט אברהם און יצחק. גאט האט זיך באוויזן צו אים אין חלום ביינאכט, כדי אים אפצוהאלטן פון זינדיגן. אבימלך האט געגלוסט סיי שרה און סיי רבקה, אבער האט זיך נישט צוגערירט צו זיי נאך וואס עס אים קלאר געווארן אז זיי זענען געהייראט, און האט אפילו געבעטן צו בינדן א בונד מיט אברהם און מיט יצחק. אין תרגום ירושלמי איז אבימלך אידענטיפיצירט מיט מלך ערד.

געשטאלט פון אבימלך אין תורה

אין ראם פון זיין וואנדערן איז אברהם אריבער וואוינען נעבן פלשתים. פאר די וואס האבן נאכגעפרעגט וועגן שרה, וואס איז געווען א שיינע, האט ער גענטפערט אז זי איז זיין שוועסטער. אבימלך האט גענומען שרה פאר א ווייב און אין רעזולטאט האט גאט ערשיינט אין זיין חלום און האט אים אינפארמירט אז די פרוי איז די פרוי פון אברהם, און אז אבימלך וועט שטארבן אויב ער וועט פארזעצן איר צו האלטן. פון די דיאלאג קען מען פארשטיין אז גאט זאגט עדות אויף אבימלך אז ער האט דאס געטון אומוויסנד, און ער באווייזט זיך עקסטער צו אים כדי אים אפהאלטן פון זינד. צומארגן, דערציילט אבימלך פאר זיינע מענטשן די מעשה, מוסרט אברהם פארן זאגן ליגנט, גיבט אים צוריק זיין ווייב, און שענקט אים אויך א גרויס פארמעגן אלס פארגיטיגונג, אריינגערעכנט שאף רינדער און קנעכט, און לאנדט אים אויך צו וואוינען אין זיין לאנד: "הִנֵּה אַרְצִי לְפָנֶיךָ בַּטּוֹב בְּעֵינֶיךָ שֵׁב."

שפעטער טרעפט זיך אבימלך אין באגלייטונג פון פיכול זיין מיליטער מיניסטער, מיט אברהם און בינדט מיט אים א בונד. אברהם מוסרט אים וועגן א ברונעם וואסער וואס אבימלכ'ס מענטשן האבן גערויבט, און אבימלך בארעכטיגט זיך און קערט צוריק די ברונעם. און שווערט אפילו אז די ברונעם געהער צו אברהם, און דעריבער איז איר נאמען באשטימט צו ווערן גערופן באר שבע. דער פסוק צייכנט אז די באציאונגען האבן פארגעזעצט צו זיין געהעריג, און אז אברהם האט געוואוינט רוהיגערהייט נאך א לאנגע צייט אין פלשתים.

אן ענליכע געשעניש האט פאסירט צו יצחק. ווען אין ארץ כנען האט אויסגעבראכן אן הונגער, האט יצחק נישט פארלאזט דאס לאנד, נאר ער האט אויסגעוועלט צו וואוינען אין גרר, לכאורה אלס די גוטע באציאונגען צווישן דער הערשער און זיין טאטע. אויך אין דעם פאל זאגט יצחק אז זיין ווייב איז זיין שוועסטער פאר די היגע מענטשן וואס פרעגן זיך נאך די שיינע פרוי, אויס מורא אז מען וועט אים פרובירן צו ערמארדן און נעמען רבקה. אבימלך גיבט אכטונג אין די פאל פון זיך איילן איר צו נעמען, קען זיין אלס פריערידע ערפארונג, און דורכאויס די צייט זעט אדער פארשטייט ער אז רבקה און יצחק זענען געהייראט, וועגן ליבשאפט באווייזן צווישן זיי - "וְהִנֵּה יִצְחָק מְצַחֵק אֵת רִבְקָה אִשְׁתּוֹ". ער רופט יצחק , און מוסרט אים אויף דעם וואס ער האט געזאגט אז רבקה איז זיין שוועסטער, און דאס האט כמעט צוגעברענגט אז אבימלך זאל זינדיגן מיט רבקה. יצחק האט זיך בארעכטיגט אז ער האט ליגנט געזאגט אלס מורא אז מען וועט אים טויטן, און אבימלך האט אנגענומען זיין אנטשולדיגונג מוסרנדיג: "מַה זֹּאת עָשִׂיתָ לָּנוּ? כִּמְעַט שָׁכַב אַחַד הָעָם אֶת אִשְׁתֶּךָ, וְהֵבֵאתָ עָלֵינוּ אָשָׁם.", האט ער געלאזט וויסן אז יצחק האט א קעניגליכע שוץ, און ווער עס וועט טשעפען אים און זיין ווייב וועט באקומען טויט שטראף.

נאך וואס יצחק ווערט רייך און ברענגט צו אז די פלשתים זאלן מקנא זיין, בעט אים אבימלך אז ער זאל גיין פון דארט און פאקטיש פארטרייבט ער אים. יצחק גייט אריהער וואוינען נישט וויט פון דארט אין נחל גרר. נאך א צאל קריגערייען ארום די ברונעמס צווישן יצחק און אבימלכ'ס מענטשן, ערשיינט אבימלך אין באגלייטונג פון פיכול זיין מיליטער מינסטער און זיינע גוטע פריינד ביי יצחק און בעט צו פאריכטן זייערע באציאונגען, און בינדט א בונד אויך מיט יצחק פונקט ווי מיט זיין טאטן אברהם, ווייל זיי האבן געזען אז גאט איז מיט אים. יצחק נעמט אים אויף מיט בייזערהייט, אבער ענדע עסט ער מיט אים א סעודה. אבימלך און זיינע מענטשן נעכטיגן אפילו ביי אים, און צופרי שווערן זיי זיך איינער צום צווייטן, א זאך וואס קוקט אויס ווי א בונד.

פון זיין שטורעמישע רעאקציע פארן אקט פון באהאלטן, און פון זיינע אקטיוון דערנאך, קען מען פארשטיין אז אזעלכע זאכן ווי נעמען אן אשת איש, זענען נישט געווען אנגענומען אונטער אבימלכ'ס הערשאפט. "וַיִּקְרָא אֲבִימֶלֶךְ לְאַבְרָהָם וַיֹּאמֶר לוֹ: מֶה עָשִׂיתָ לָּנוּ וּמֶה חָטָאתִי לָךְ, כִּי הֵבֵאתָ עָלַי וְעַל מַמְלַכְתִּי חֲטָאָה גְדֹלָה, מַעֲשִׂים אֲשֶׁר לֹא יֵעָשׂוּ עָשִׂיתָ עִמָּדִי.".

געשטאלט פון אבימלך אין מפרשים

די מפרשים האבן געזען אבימלך אין א ווייניגער פאזיטיווע שיין פון ווי עס קוקט אויס ווען עס ווערט פארציילט אין תנ"ך. זיי שטרייכן אונטער דער פאקט אז שרה איז גענומען געווארן געצווינגענערהייט, און ווייזן אז דאס איז טאקע געטאן געווארן אומוויסנד, אבער נישט מיט זיידענע הענטשקעס. א פראגע וואס דארף געפרעגט ווערן צו דען האט טאקע אבימלך נישט געמערקט אז זיינע מענטשן טשעפען אברהם און יצחק, פרובירן צו רויבן די ברונעמס און פארשטאפן זיי מיט ערד, ווי ער טענהט? און וואס איז פשט פון די דערנענטערונגס פרובן פון אבימלך צו יצחק, נאך וואס ער פארטרייבט אים פון גרר וועגן זיין רייכטום?

אבימלך און יצחק

אין צוגלייך צו אן ענליכע מעשה אין פארגאנגענהייט פון אברהם און שרה, דעמאלט האט פרעה קעניג פון מצרים גענומען שרה נאך וואס אברהם האט געזאגט אז זי איז זיין שוועסטער, אין קעגנזאץ צו אבימלך וואס שאפט א דיאלאג מיט אברהם, פרעה גיבט נישט פאר אברהם זיך צו פארענטפערן, נאר זאגט וואס ער האלט, און דערנאך, פארטרייבט ער אים פון זיין לאנד, אינדערצייט וואס אבימלך פארגיטיגט אים, און באווייזט אים א פריינטליכע באציאונג, און שלאגט אים פאר צו וואוינען אוואו עס געפעלט אים.

פארשער האבן זיך געשטעלט אויף דאס אז דאס וואס אבימלך האט געטאן האט געשטימט מיט וואס עס איז דעמאלט געווען איינגעפירט, ווי עס שיינט פון אשורישע געזעצן פון יענע צייטן: "אז א פרעמדער - נישט איר טאטע, ברודער אדער זון - וועט איינרעדן פאר א פרעמדע פרוי צו גיין מיט אים אין וועג, נישט וויסנדיג אז זי איז א אשת איש, זאל זיך דער מענטש שווערן און געבן צוויי שטיקער בליי פארן מאן פון די פרוי" (חוקי אשור התיכונה, A 22). אבימלך האט טאקע געשוואוירן וועגן זיין אומשולד ווי ערווענט און האט טאקע פארגיטיגט איר מאן ווי עס שטייט אין געזעץ און מער.

דער רמב"ן קווענקלט אויב אבימלך פון די מעשה מיט אברהם איז דער זעלבער אבימלך פון די מעשה מיט יצחק, אדער קען זיין אז אלע קעניגן פון פלשתים האט מען גערופן אבימלך, פונקט ווי דער קעניג פון פלשתים אין דוד'ס צייטן האט מען גערופן אבימלך, און ברענגט די דיעה פון אונקלוס אז אבימלך פון יצחק'ס צייט, איז געווען א זון פון אבימלך אברהם'ס. אויך דער רד"ק האט געהאלטן אז דאס איז נישט דער זעלבער אבימלך. דאקעגן, פאר רבינו בחיי שטערט נישט די כראנאלאגישע ריס און ער האלט אז מען רעדט פון דער זעלבער אבימלך ביי ביידע מעשיות.

מקור פון נאמען

די נאמען "אבימלך" פונקט ווי די נאמען פון זיין מיליטער מינסטער "פיכל" - איז א שעמישע נאמען און נישט א פלישתישע. טראץ וואס די פלשתים האבן אינוואדירט פון מערב זייט מיטל-לענדישער ים, וואס דערפאר זענען זיי גערופן געווארן "גויי הים", ווי עס זעט אויס, כדי זיך צו נאטוריליזירן אין געגנט האבן זיי אדאפטירט שעמישע נעמען וואס קומען דווקא פון מזרח.

די מקור פון נאמען "אבימלך" קען זיך טייטשן אין פארשידענע צורות:

• אבי-מלך - שאביו היה מלך - זיין טאטע איז געווען קעניג. דאס מיינט, א קעניג וואס ציט א קעניגליכע קייט, און האט דאס נישט אנגעהויבן אליין.
• נאך די נאמען פונעם געץ מולך (מלך, מילכום), וואס אים האבן לכאורה די פלשתים געדינט. נעמען פון מענטשן באזירט אויף דער געצס נאמען, איז געווען אנגענומען אין יענע צייטן (די אידישע פאראלעל צו דעם איז געווען "אביה" אדער "אביאל"). דאס איז כדי צו שאפן א נאנטשאפט צווישן דעם מענטש מיט זיין גאט, צומאל צו ווייזן אויף אן עקסטערע געטליכע ציל וואס דער מענטש איז געבענטשט געווארן דערמיט. אין פאל פון קעניגן ווי אבימלך קומט דאס מרמז זיין אז זיין קעניגרייך איז נישט נאר מענטשליך נאר געטליך, און אז דער קעניג האט א געטליכע סטאטוס.

צו ליינען מער

• לורית רמון, בעד החלון נשקפה: השתקפות המווטיב במקרא ובספרות הבתר מקראית:תל אביב: הילל בן חיים-הקיבוץ המאוחד, 2012. בתוך פרק שני סעיף ז 'וישקף אבימלך פלשתים בעד החלון', בראשית כו' 11-6. מקורות בתר מקראיים לתמונת אבימלך המשקיף בחלון. עמ' 211-202.

דרויסנדע לינקס

פאראמעטער פעלערן אין מוסטער:ויקישיתוף בשורה
פארלאנגטע פאראמעטער [ 1 ] פעלן * מידיע און בילדער איבער [[commons:Category:{{#property:P373}}|אבימלך מלך גרר]] אויף וויקיקאמאנס   

• "אֲבִימֶלֶךְ", יהודה דוד אייזנשטיין (רעדאקטאר), אוצר ישראל, ניו יארק: פרדס, תשי"ב, חלק א, עמודים 41–42, אויף היברובוקס