רוי:בארג סיני

הַר סִינָי איז דער בארג אויף וועלכע די תורה איז געגעבן געווארן פאר די אידן. עס זענען פארהאן מערערע מיינונגען איבערן אידענטיטעט פון דער בארג און וואו עס געפונט זיך.

מדבר סיני

מאפע פונעם היינטיגן אנגערופענע "מדבר סיני"

דער בארג סיני געפונט זיך אין מדבר סיני וואס איז אויף צפון פון די היסטארישע מצרים, און אויסער די דרום גרעניצן פון ארץ ישראל. אין צייט פון תנ"ך איז יענער גאנצער געגנט געווען א ליידיגער מדבר און עס איז נישט געווען אונטער'ן קאנטראל פון קיין שום לאנד. היינט איז דער נאמען 'סיני' פארברייטערט געווארן אויפ'ן גאנצן ראיאן, גערופן דער סיני האלבאינזל.

לויט ווי עס קומט אויס פון די תורה געפונט זיך דער בארג צווישן די מדבריות צין און פארן, ווי אויך צווישן לאנד עמלק און לאנד מדין. דער אָרט פון די צוויי מדבריות און די שייכות צווישן זיי איז נישט באקאנט אין אַזאַ אַ וועג אַז עס איז מעגליך צו באַשטימען זייער פּונקטליכן אָרט, כאטש אז אין תנ"ך איז מער קלאר א פארצייכנטער ארט^{[אויסקלארונג פארלאנגט]}, אזוי אויך די פונקטליכער ארט פון בארג סיני דארט אין מדבר, איז נישט באקאנט אויף פונקטליך.

די גמרא זאגט: "אמר ר' יוסי בר' חנינא, ה' שמות יש לו, מדבר צין, שנצטוו ישראל עליו, מדבר קדש, שנתקדשו ישראל עליו, מדבר קדמות, שנתנה קדומה עליו, מדבר פארן, שפרו ורבו עליה ישראל, מדבר סיני, שירדה שנאה לעכו"ם עליו".

די נאמען

אויף די נאמען פונעם מדבר "סיני" שטייט אין גמרא:”מאי הר סיני הר שירדה שנאה לעכו"ם עליו”.

די בארג "סיני" וואס ווערט אויך אנגערופן "חורב"שבת פט, ב.}} ”ולמה נקרא הר חורב, שירדה חורבה לעכו"ם עליו”.

בארג סיני אין תנ"ך

דער באשעפער האט זיך דארט באוויזן פאר משה רבינו "מתוך הסנה", מיט'ן באפעל צוריקצוגיין קיין מצרים, און גיין אויסלייזן די אידן פון דארט.

אויפן וועג ארויס פון מצרים גלייך נאכן זיין אין רפידים זענען די אידן אנגעקומען קיין מדבר סיני, ווי ס'שטייט:”בַּחֹדֶשׁ הַשְּׁלִישִׁי לְצֵאת בְּנֵי יִשְׂרָאֵל מֵאֶרֶץ מִצְרָיִם בַּיּוֹם הַזֶּה בָּאוּ מִדְבַּר סִינָי, וַיִּסְעוּ מֵרְפִידִים וַיָּבֹאוּ מִדְבַּר סִינַי וַיַּחֲנוּ בַּמִּדְבָּר וַיִּחַן שָׁם יִשְׂרָאֵל נֶגֶד הָהָר”. דורכאויס זייער זיך אויפהאלטן נעבן בארג, איז אפגעשפילט געווארן דער מעמד הר סיני ווי די תורה איז געגעבן געווארן פאר די אידן, און זיי זענען געווארן אויפגענומען אלס דער פאלק פון גאט.

דארט איז משה רבינו ארויף אין הימל אויף פערציג טעג און פערציג נעכט, ווי דערנאך איז דארט אויך אפגעשפילט געווארן די חטא העגל.

שפעטער איז דארט געבויט געווארן די משכן, און דארט זסענען אויך אוועק נדב ואביהוא ווי ס'שטייט:”וַיָּמָת נָדָב וַאֲבִיהוּא לִפְנֵי יְהוָה בְּהַקְרִבָם אֵשׁ זָרָה לִפְנֵי יְהוָה בְּמִדְבַּר סִינַי”.

א יאר דערנאך האט דער באשעפער דארט באפעלט אויף פסח דורות, און שפעטער אויך אויף פסח שני.

דארט איז משה רבינו באפוילן געווארן צו ציילן די אידן:”וַיְדַבֵּר יְהוָה אֶל מֹשֶׁה בְּמִדְבַּר סִינַי בְּאֹהֶל מוֹעֵד בְּאֶחָד לַחֹדֶשׁ הַשֵּׁנִי בַּשָּׁנָה הַשֵּׁנִית לְצֵאתָם מֵאֶרֶץ מִצְרַיִם לֵאמֹר. ב שְׂאוּ אֶת רֹאשׁ כָּל עֲדַת בְּנֵי יִשְׂרָאֵל לְמִשְׁפְּחֹתָם לְבֵית אֲבֹתָם בְּמִסְפַּר שֵׁמוֹת כָּל זָכָר לְגֻלְגְּלֹתָם”.

נאך וואס אליהו הנביא האט געהארגעט די פיר הונדערט נביאי הבעל און איזבל האט אים געסטראשעט מיטן טויט, איז אליהו געגאנגען דורכאויס פערציג טעג און נעכט צצו בארג סיני.

אין תנ"ך ווערן נישט געטראפן נאך וואס זענען געגאנגען צום בארג סיני, אויסער משה רבינו מיט די יעדן אין מדבר, און אליהו הנביא.

נקרת הצור

די בארג פארמאגט אויף א שטיין, וואס אין איר איז אריינגעגראבן א הייל, ווי ס'שטייט אז דער באשעפער האט געהייסן משה רבינו דארט שטיין:”וַיֹּאמֶר ה' הִנֵּה מָקוֹם אִתִּי וְנִצַּבְתָּ עַל הַצּוּר, וְהָיָה בַּעֲבֹר כְּבֹדִי וְשַׂמְתִּיךָ בְּנִקְרַת הַצּוּר וְשַׂכֹּתִי כַפִּי עָלֶיךָ עַד עָבְרִי”. די סיבה דערצו האט משה געדארפט שטיין אין די "נקרת הצור" איז כדי נישט צו זעהן דעם באשעפער. זייענדיג דארט האט דער באשעפער איבערגעגעבן פאר משה די י"ג מידות של רחמים און באפוילן אויסצולערנען פאר די אידן "סדר תפילה", און זיי זאגן אז די באשעפער וועט הערן מאלעמאל זייערע תפילות.

אזוי אויך ווען אליהו הנביא איז אנטלויפן פון אחאב און איזבל איז ער אריין אין די הייל ווי ס'שטייט:” וַיֵּ֜לֶךְ... עַ֛ד הַ֥ר הָאֱלֹהִ֖ים חֹרֵֽב, וַיָּבֹא שָׁ֥ם אֶל הַמְּעָרָ֖ה”, ווי דארט האט ער אויך געהאט די מורא'דיגער התגלות פון באשעפער צו אים:” וַיֹּ֗אמֶר צֵ֣א וְעָמַדְתָּ֣ בָהָר֮ לִפְנֵ֣י ה' וְהִנֵּ֧ה ה' עֹבֵ֗ר וְר֣וּחַ גְּדוֹלָ֡ה וְחָזָ֞ק מְפָרֵק֩ הָרִ֨ים וּמְשַׁבֵּ֤ר סְלָעִים֙ לִפְנֵ֣י ה', לֹ֥א בָר֖וּחַ ה', וְאַחַ֤ר הָר֨וּחַ רַ֔עַשׁ לֹ֥א בָרַ֖עַשׁ ה', וְאַחַ֤ר הָרַ֙עַשׁ֙ אֵ֔שׁ לֹ֥א בָאֵ֖שׁ ה', וְאַחַ֣ר הָאֵ֔שׁ ק֖וֹל דְּמָמָ֥ה דַקָּֽה”.

בארג סיני אין חז"ל

”הקב"ה הניח כל הרים וגבעות והשרה שכינתו על הר סיני ולא גבה הר סיני למעלה, אמר רבי יוסף לעולם ילמד אדם מדעת קונו שהרי הקב"ה הניח כל הרים וגבעות והשרה שכינתו על הר סיני”.

אמר רבה בר בר חנה:”זימנא חדא הוה קא אזלינן במדברא ואיתלוי בהדן ההוא טייעא... אמר לי: תא אחוי לך הר סיני. אזלי, חזאי דהדרא ליה עקרבא וקיימא כי חמרי חוורתי. שמעתי בת קול שאומרת: אוי לי שנשבעתי, ועכשיו שנשבעתי מי מפר לי? כי אתאי לקמיה דרבנן, אמרו לי: כל אבא חמרא, כל בר בר חנה סיכסא; היה לך לומר: מופר לך! והוא סבר: דלמא שבועתא דמבול הוא. ורבנן - א"כ, 'אוי לי' למה?”.

אמר רבי יהושע בן לוי:”בכל יום ויום בת קול יוצאת מהר חורב ואומרת: "אוי להם לבריות מעלבונה של תורה"”.

אמר רבי פנחס בשם רבי ראובן:”עתיד הקב״ה להביא סיני ותבור וכרמל וחרמון ולבנות ביהמ״ק עליהם”.

אָרט פון בארג סיני

דזשאבעל מוסא

דזשאבעל מוסא

קאָנווענט פון סאַנטאַ קאַטערינאַ נעבן דזשאבעל מוסא

דאס אז דזשאבעל מוסא איז בארג סיני איז א קריסטליכע טראדיציע, וואס לויטעט אז מלכה הלנה מאמע פונעם קייסער קאנסטאנטין דער גרויסער האט ערקלערט דאס ארט אלס דעם בארג סיני. אום ד'רפ"ז האט דער ערשטער יוסטיניאנוס קייסער געבויט אויפן פלאץ די קלויסטער סאַנטאַ קאַטערינאַ.

ס'איז פארהאן דארט אלס טייל פון דעם בארג-קייט, א נידריג און באַוואוסט שטיין פעלז, וואס איז באקאנט מיט'ן נאמען 'ראס סופסאפא', וואס עס איז פארהאן וואס אנערקענען דאס אלס דעם בארג סיני. אבער אסאך ארכיאלאגן זענען נישט מסכים דערמיט אז דאס איז טאקע די בארג סיני, און זאגן אז ס'קען פונקט אזוי זיין אנדערע בערג דארט אין געגנט.

בארג קראָקוס

בערג-קייט אין נגב

בארג קראָקוס (אויף אראביש: דזשאבעל עידיד) איז א בארג אין די דרום זייט אין ארץ ישראל ביים נגב. אין די געגנט זענען פארהאן אומגעווענליכע קאנצענטראציעס פון ארכיאלאגישע פראדוקטן, און שטיין קונסטן. די בארג איז געווען אנגענומען ביי די ארטיגע באפעלקערונג אין דער תקופה פון נאך דעם מבול אלס הייליגע בארג, אסאך מענטשן האבן געבויט זייערע וואוינונגען צופוסנס פונעם בארג, און טייל זענען ארויף אויפן הייך צו מאכן די רעליגיעזע ריטואלן. אויך איז די געדיכטקייט פון די באזעצטע ערטער העכער ווי אין סיי וועלכע אנדערע געגנט וואס מען האט ביז יעצט געפארשט אין די נגב און סיני, טראץ די שיטערע וואסער דארט אין געגנט.

דער ארכיאלאג עמנואל ענתי האט פארגעשלאגן איינצוזעהן אין בארג קראָקוס דאס בארג סיני, א פארשלאג וואס איז נישט אנגענומען געווארן אויף מערהייט פון פארשער.

סארביט אל-חאדאם

סארביט אל-חאדאם איז א ברייט'ן ארכיאלאג'ישע געגנט וואס געפונט זיך אין מערב סיני, מיט גאר לאנגע יארן צוריק האט דאס באדינט אלס פירמע ווי מ'האט ארויסגעגראבן טערקוויז שטיינער פאר די מצרי'שע מלכות.

דאקטאר צבי אילן האט פארגעשלאגן איינצוזעהן אין סארביט אל-חאדאם דאס בארג סיני, א פארשלאג וואס איז נישט אנגענומען געווארן אויף מערהייט פון פארשער.

דזשאבעל אל-לווז

דזשאבעל אל-לווז געפינט זיך אין סאודי אראביע וואס איז די פארצייטישע מדין. איז פארהאן א טעאָריע אז די אידן זענען אריבער אין סיני ביז צו נואוועיבאַ אדער צו שאראם-א-שייך', דארט זענען זיי אריבער דעם ים סוף, און זענען צוגעגאנגען צו דערנעבנדיגן דזשאבעל אל-לווז און דארט באקומען די תורה.

די טעאריע איז נישט אנגענומען געווארן ביי פארשער, צוליב דעם וואס ס'איז קיינמאל נישט באפעסטיגט געווארן מיט באווייזונגען, אזוי אויך זענען פארהאן אפאר אנדערע שוועריגקייטן איבער די טעאריע אז בארג סיני איז אין מדין געגנט, ווי פאלגנד:

1. די ווייטקייט צווישן גושן און מדין איז בערך 450 קילאמעטער, וואס שטימט נישט צו דעם וואס עס שטייט אין תורה איבער די נאנטקייט פון בארג סיני צו מצרים.
2. ווען משה בעט פון חובב בן רעואל המדיני, ער זאָל זיך מיטטיילן מיט זייער רייזע אין מדבר, זאגט זיך חובב אפ, זאגנדיג:”וַיֹּאמֶר אֵלָיו, לֹא אֵלֵךְ: כִּי אִם-אֶל-אַרְצִי וְאֶל-מוֹלַדְתִּי, אֵלֵךְ”, און אויב ווי פארגעשלאגן איז בארג סיני אין מדין, איז דאס דאך אין זיין געבורט-ארט און די אפזאג האט נישט קיין גערעכטיגקייט.
3. די אידענטיפיקאציע פונעם בארג אין דעם געגנט שטימט נישט מיט דער שילדערונג פון דער רייזע פון ​​פאלק ישראל אין סיני ווי ערצייגט אין תורה, און פארמיידט די אידענטיפיקאציע פון ​​די אנדערע סטאנציעס און מדבר ווי מדבר סיני, סין, שור, וועלכע זענען אידענטיפיצירט מיט הויך פראצענט'ן.

דזשאבעל סִין בִּישָׁאר

דזשאבעל סִין בִּישָׁאר געפינט זיך אין מערב זייט פון וואדי סודער, פראפעסאר מנשה הראל האט פארגעשלאגן דזשאבעל סִין בִּישָׁאר צו ערקענען אלס בארג סיני. דער פארשער יוסף גינת איז נישט מסכים מיט הראל'ס השערה, און טענה'ט אז דער באדייט פונעם נאמען אין דער לאקאלער שפראך איז "שן בוקעת"=א"צאָן בראָך".

דזשאבעל חאלאל

א צאל פארשער צווישן זיי יוחנן אהרוני האבן פארגעלייגט צו איינזעהן אין דזשאבעל חאלאל אלס דעם בארג סיני. דאס געגנט ווי די בארג דעפונט זיך שטימט מיט זייערע טעאריעס איבער די צפון וועג רייזע פון די אידן ביים ארויסגיין פון מצרים. דאס בארג איז ערוועלט געווארן צוליב איר נאנטקייט מיט עין קאדיראת און עין קאדיס וואס טייל פארשער אנערקענען אלס קדש ברנע ווי די אידן האבן געוויילט אינטערוועגנס. "קלאַודע סקודאַמאָר דזשאַרוויס" (Claude Scudamore Jarvis), דער בריטיש'ער סיני גאווערנאר אין די ה'תר"ץ יארן, האט פארשטערקערט די טעאיריע מיט דעם אז די נאמען פון דעם בארג אויף אראביש איז טייטש: "מותר", און אין דעם קאָנטעקסט פון מקריב זיין קרבנות איז דאס טייטש פון: "הייליג און ליגאל". די קריטיק וואטס פארשער האבן איבער דעם פארשלאג איז אז די ארכעאלאגישע פראדוקטן וואס זענען אנטדעקט געווארן אין די געגנט פונעם בארג זענען פון דער שטיין אַגע יארן, און פון דער רוימישער-ביזאַנטין צייט, און די צוויי צייטן שטימען נישט מיט דער אידישער דאַטום פון ​​יציאת מצרים.

דזשאבעל חשם א-טריף

דזשאבעל חשם א-טריף איז א בערג וואס געפינט זיך אין צפון-מזרח פון סיני, ווייט 20 קילאמעטער פון די גרעניץ צווישן ארץ ישראל מיט מצרים, און א קילאמעטער ווייט פון דרום פון די נחאל-טאבא וועג, הויך 874 מעטער העכער פונעם ים. ס'זענען פארהאן פארשער, די אָנגעזעענסטע פון זיי זענען דער פילם-רעזשיסאָר יעקב קאַמעראָן, און דער זשורנאַליסט פארשער שמחה יאקאבאָוויטש, וואס ווילן פארשלאגן אז די בארג איז די בארג סיני, און אויף דעם ארויף אויף העברעאיש האט דאס באקומען דעם נאמען "הר השם"=גאט'ס בארג.

לויט זיי איז צוליב אפאר סיבות דזשאבעל חשם א-טריף דער בעסטער פארשלאג צו אנווייזן זייענדיג דעם בארג סיני, ווי פאלגנד:

1. די ארט פון בארג סיני איז פארצייכינט דריי מאל אין תורה, יעדער מאל לויט די ווייטקייט פון א געוויסן אנדערן ארט, און די בארג איז די איינציגסטע וואס די ווייטקייט שטימט מיט די דריי אנווייזונגען
2. אויפן בארג איז פארהאן א צייכן צו אן אלטן קוואל וואסער וואס איז דארט געווען.
3. די בארג איז אונטעוועגנס ווי די אידן זענען געגאנגען וואנדערונג און מדבר.

טראץ דעם האבן די מצרי'שע מיליטער נישט ערלויבט קיין צוטריט און צו דורכפירן דארט ארכיאלאגישע ארבעט פראצעדורן, און היטער'ס היטן אפ אז מ'זאהל נישט צוקומען צו דעם בארג.

אמי קוסי

א סאטעליט בילד פונעם סאהארא

א וואולקאן

אמי קוסי איז אַ וואולקאן וואס געפינט זיך אין צפון פון טשאד, וואס דער פארשער יוסף איידלבערג וויל אנצייכענען זייענדיג דעם בארג סיני. לויט זיין טעאיריע זענען די אידן ארויס פון מצרים צו מערב ריכטונג, אין זענען געגאנגען די ערשטע יארן אינעם היינטיגן סאַהאַראַ מדבר, ווי פון דארט זענען זיי אנגעקומען קיין אמי קוסי.

צו פארשטערקערן די פארשלאג צייכנט ער צו אפאר זאכן, ווי פאלגנד:

1. אסאך שטעט אין די געגנט וואס הייסן ווי שטעט דערמאנט אין תורה.
2. די אויסשטעל פון די געגנט וואס איז מער ענליך צו דעם וואס ווערט דערמאנט אין די תורה ווי דער האלבאינזל וואס הייסט היינט סיני.
3. די מערסטע פאסיג צו די פול צייט וואס האט גענומען די אידן גיין דורכאויס די גאנצע וועג.
4. די מערסטע פאסיג צו די פול צייט וואס אליהו הנביא איז געגאנגען פון [באר שבע]] צום בארג, דורכאויס פערציג טעג און פערציג נעכט.
5. די במברה שפראך וואס ענדלט אביסל צו די אלטע לשון הקודש געשפרעך.

די שטיינער

עס זענען פארהאן שטיינער פון דעם בערגיגן געגנט^{[אויסקלארונג פארלאנגט]} וואס האבן אין זיך אזעלכע שטריכן און צייכענעס אין א פארעם וואס זעט אויס ווי די צווייגן פון די דארנבוים 'סנה', די שטריכן פילן אן דעם גאנצן אינהאלט פונעם שטיין, אזוי אז אפילו מען צושפאלט די שטיין אויף קלענערע שטיקלעך פארבלייבט נאך אלס דערויף די צייכן פון א סנה, שוין פאריגע האבן דאס צוזאמגעשטעלט מיט דעם וואס די התגלות פון באשעפער צו משה רבינו איז געווען אויף די בארג סיני "מתוך הסנה", און ס'זענען דא וואס זאגן אז די נאמען פון דעם בארג "סיני", איז אויפן נאמען פון אט די דאזיגע דארטיגע 'סנה' שטיינער.

אין פירוש שם טוב אויף מורה נבוכים שטייט אזוי:”ואמר החכם רבי משה הנרבוני, וזה לשונו, ומה שראיתי אני מסכים לזה אעירך עליו, דע כי הר סיני העידו עליו כי האבנים הנמצאים בו יצויר עליהם הסנה, ולכן נקרא ההר ההוא הר סיני על שם הסנה, כמו שנגלה ה' למשה מתוך הסנה, ואחד מנכבדי ברצלונה מבני בן חסדאי הביא עמו מן האבנים ההם, וראיתי בו הסנה מצויר בתכלית הציור, והציור ציור אלהי, ושברתי האבן לחצאים ונגלה הסנה בכל חלק וחלק, וחלקתי אותו החלק לחצאים ונמצא הסנה מצויר בשטח כל חלק בפנימיותו, וכן פעמים רבות עד שהיו החלקים כדמות בוטנים, ועדיין הסנה בהם, ונפלאתי על זה ושמחתי עליה מאוד, כי הוא דרך להבין כוונת הרב, עד כאן לשון זה החכם”.

נאך לייגט צו אין מקור חיים:”וכשהלכתי לברצלונה שאלתי זה לתלמידים, והשיבו לי כי גם עתה האבנים קיימות, והאדם שהם בידו ברח לפירפיניאן בעבור המגיפה שהיא בברצלונה, וכשהלכתי לפירפיניאן העידו לפני כמה וכמה שראו אלה האבנים”.

אויך רבי שמואל אבן צרצה און רבי יצחק בן משה הלוי אין "מעשה אפוד", ערצייגן זיך איבער די וואונדערליכע שטיינער. אנטקעגן זיי שטעלט זיך רבי יעקב עמדין וואס קריקיטירט גאר שטארק דאס פראבע צוצוטרעפן הוכחות צו זאכן וואס זענען אנגענומען ביי אונז במסורת.

די שטיינער זענען שוין באקאנט געווען אויך אין די גוי'שע וועלט אום די 13טער יארהונדערט.

די ריסערטשערז רופן די דערשיינונג "מאַנגאַנעס בלומען", און עס איז באשאפן ווי אַ רעזולטאַט פון די קריסטאַליזיישאַן פון מאַנגאַנעסע אַקסייד אין די שטיין.

ליינט מער

• מעמד הר סיני

דרויסנדע לינקס

• מידיע און בילדער איבער בארג סיני אויף וויקיקאמאנס
• די טעאריע פון דעם אָרט פון בארג סיני אין דזשאבעל אל-לוז אין סאודי אראביע.
• ינפאָרמאַטיוו ווידעא איבער די טעאריע פון דעם אָרט פון בארג סיני אין דזשאבעל אל-לוז אין סאודי אראביע אויף יוטיוב: David Gates
• די טעאריע פון דעם אָרט פון בארג סיני אין "בארג קראָקוס".
• בארג סיני רעטעניש פון צבי אילן.
• אחד עשר יום מחורב, מחבר: ידין רומן, מקראנט זייטל.
• אלטע מאפ'ס פון סיני, "אוסף המפות ע"ש ערן לאור", הספרייה הלאומית.
• מקורות אין נושא פון בארג סיני אויף ספריא זייטל.
• נישט פארפאסן!‏, "מיר האבן געפונען באַרג סיני": אלטע העברעיש'ע באשרייבעניש פון די מעמד הר סיני זענען געפונען אין סאודי אראביע, אויף וואלה‏, 25 בנובמבר 2019.
• הערט אין פּאָדקאַסט - יובל מלחי נעמט אויף שחר גאפני איבער די טעאריע פון בארג סיני אין אמי קומי.

רעפערענצן

קאַטעגאָריע:אתרי המקרא סיני

טיילן פון דער בלאט זענען מעגליך איבערגעזעצט פון העברעאישער וויקיפעדיע
cc-by-sa 3.0 ערלויבעניש • אריגינעלער בלאט • ביישטייערער

סיני סיני קאטעגאריע:פרשת יתרו קאטעגאריע:מתן תורה

טיילן פון דער בלאט זענען מעגליך איבערגעזעצט פון העברעאישער וויקיפעדיע
cc-by-sa 3.0 ערלויבעניש • אריגינעלער בלאט • ביישטייערער

קאַטעגאָריע:בערג קאַטעגאָריע:פלעצער פון תנ"ך קאַטעגאָריע:אויף יידיש

דער בלאט קומט פון יידיש-וויקיפעדיע.
אריגינעלער בלאט • ערלויבעניש cc-by-sa 3.0.

דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!