רוי:רבי יחזקאל טויב פון יאבלאנע
רבי יחזקאל טויב (כ"ט בתשרי תרנ"ו, 17טן אקטאבער 1895 – י"ג באייר תשמ"ו, 22סטן מאי 1986) איז געווען דער לעצטער אַדמו"ר פון דער חסידות יאַבלונא (Jablonna, פוילן). ער האָט געדינט אַלס אַ חסידישער פירער אין דער אידישער אימיגראַציע פון אייראָפּע קיין ארץ ישראל אין די צווישן-מלחמה יאָרן, און איז דער גרינדער פונעם ישוב 'נחלת יעקב', וואָס איז שפּעטער געוואָרן טייל פון כפר חסידים. די געשיכטע פון זיין לעבן איז באַקאַנט אַלס אַ פאַרווייטאגטע פּרשה צוליב די דראַמאַטישע איבערקערענישן וואָס ער איז דורך, אַריינגערעכנט זיין פאַרלאָזן אידישקייט אויף אַ צייט.
ער איז נפטר געוואָרן אין עלטער פון 90 יאָר.
קורות חייו
פריע יארן און יחוס
רבי יחזקאל טויב איז געווען אַן אייניקל פון רבי יחזקאל טויב פון קאָזמיר. זיין פאָטער איז געווען רבי יעקב טויב מיאבלונא, און זיין זיידע איז געווען רבי דוד צבי טויב פון ניישטאט, דער בכור פונעם סב"ק פון קאָזמיר.
ער איז געווען אַ קלוגער, געלערנטער, און אַ וואַרעמער כאריזמאטישער מענטש. לויט איין דעה, האָט זיין טאַטע אים געדינגען אַ פּריוואַטן מלמד, וועלכער איז געווען אַ שטיקל משכיל און האָט געלערנט מיט אים לימודי חול. דאָס האָט אים מעגליך באַקענט מיט השכלה און ציוניזם, וואָס האָט שפּעטער געשפּילט אַ וויכטיגע ראָלע אין זיין לעבן.
ער האָט איבערגענומען דעם מאַנטל פון רביסטעווע אין זיינע צוואנציגער יאָרן. אין די מיטעלע 1920ער יאָרן איז ער געווען דער פירער פון טויזנטער רייכע חסידים אין אייראָפּע. זיינע פרייטאג צונאַכטס טישן זענען געווען גאָר דערהויבן, און ער איז געווען זייער באַליבט ביי זיינע מענטשן.
באוועגונג צו ארץ ישראל
די אידעע פון אַריבערציען זיך קיין ארץ ישראל האָט געהאַט אַ שטאַרקע שטיצע אין געוויסע קרייזן. דער רבי פון יאַבלאָנא איז געווען באַקאַנט אַלס עטוואס אויפגעקלערט אין דעם הינזיכט פון ציוניזם, און נישט קיין שטאַרקער קעגנער ווי אַנדערע חצרות אין גאליציע.
אַ רעוואָלוציאָנערע פירער, רבי ישעי' שפּיראָ (האדמו"ר החלוץ), האָט געגרינדעט אַ באַוועגונג צו ברענגען פרומע חסידישע אידן צו קויפן לאַנד אין ארץ ישראל און אַרבעטן אין אַגריקולטור אין אַ קיבוצים-סטיל, אַזוי צו קענען וואוינען על טהרת הקודש. זיין ציל איז געווען איבערצורעדן אַ רבי מיט אַ גרויסער צאָל רייכע חסידים זיך אַריבערצוציען אויף אַמאָל פון אייראָפּע, כדי אַראָפּצונעמען די "ציונות" סטיגמע, און אַזוי וועלן פילע נאָכפאָלגן.
רבי ישעי' האָט דעם יונגן יאַבלונער רבי'ן איבערצייגט מיט זיין "זאַפטיגע שפּראַך" וועגן דעם אידישן צוקונפט אין ארץ ישראל, רעדנדיג וועגן די באַלפור דעקלאַראַציע, אנטיסעמיטיזם, און קדושת ארץ ישראל.
דער גערער רבי, דער אמרי אמת, האָט אויסגעדרוקט שטאַרקע קעגנערשאַפט צו דעם פּלאַן, וואָרנענדיג אַז דער יונגער רבי וועט נאָענט ווערן מיט די פרייע, כאָטש ער זאָגט אַז נישט. טראָץ דער קעגנערשאַפט, איז דער יאבלאנער רבי ווייטער געגאַנגען מיט זיינע פּלענער און האָט געקענט אויפטרייבן שווערע סומעס געלטער פון אידן צו קויפן קרקע.
אין יאָר תרפ"ה איז דער רבי, מיט אַ קנאַפּע הונדערט חסידים, אַרויסגעפאָרן קיין ארץ ישראל.
כפר חסידים
ביים אָנקומען קיין ארץ ישראל, האָט דער רבי ענדערש אויסגעקליבן די בערג נעבן חיפה, אַנשטאָט לאַנד לעבן תל אביב, וואָס די ציוניסטישע באַאַמטע האָבן געוואָלט געבן. רבי ישעי' האָט געהאָלפן דעם רבי'ן זיך פאַרבינדן מיט דער קק"ל (אידישע נאַציאָנאַלע פאנד), וועלכעס ציל איז געווען צו קויפן וואָס מער שטחים. זיי האָבן געקויפט עטליכע טויזנט אַקער לאַנד.
דער רבי האָט גערופן זיין חלק פונעם ישוב 'נחלת יעקב' נאָך זיין פאָטער. דער קאָזשניצער רבי, וועלכער איז געפאָרן אויפן זעלבן שיף, האָט גערופן זיין חלק 'עבודת ישראל'.
די ערשטע טעג פונעם ישוב זענען געווען זעהר שווער; מען האָט געהאַט בלויז קליינע הילצערנע כאַטקעס. עס זענען געווען 45 משפּחות מיט אַ סך הכל פון 500 נפשות. די לאַנד איז געווען באַטראָפן פון פאַרפלייצונגען, וואָס האָבן געברענגט מאָסקיטאָס און די קרענק מאַלאַריע איז אויסגעבראָכן. אַראַבער האָבן פאַרפּעסטיגט דאָס וואַסער און געהרגעט אידן. דאָס געלט פון אייראָפּע האָט זיך שנעל אויסגענוצט, און די חסידים זענען שיעור אויסגעגאַנגען פאַר הונגער.
די רוחניותדיגע פּראָבלעמען זענען אויך געווען שווער, ווייל עס איז געווען אַ פרייער קיבוץ דערנעבן, וועמענס אַרבעטער האָבן זיך באַפריינדעט מיט די חסידים. צוליב דער קנאַפּער פאַרשטאַנד פון די פּוילישע אימיגראַנטן אין אַגריקולטור, האָבן זיי געמוזט האָבן די פרייע אַרבעטער, וואָס האָבן אַריינגעברענגט זייערע שיטות, און דאָס האָט שטאַרק אפּגעקילט דאָס אידישקייט.
ווען די חסידים זענען געקומען צום רבי'ן, אַז ער זאָל פאַרשיקן דעם יונגן אידן מרדכי (וואָס איז געוואָרן פריי און האט משפּיע געווען אויף אַנדערע), האָט ער געענטפערט, אַז זיין רבי פלעגט אַלץ זאָגן: "נאָר מיט אַהבה קען מען בויען".
דער נייער אפמאַך
אין יאָר תרפ"ז איז דער רבי געפאָרן קיין אַמעריקע להצלת הישוב, אָבער איז צוריקגעקומען מיט כמעט ליידיגע הענט. דער רבי האָט זיך געוואַנדן צו דער קק"ל פאר הילף.
די קק"ל האָט מסכים געווען צו באַצאָלן אַלע חובות, אָבער האָט געשטעלט שווערע תּנאים:
- זיי וועלן באַקומען בעלות אויפן לאַנד.
- ביידע חלקים וועלן צוזאַמענגעלייגט ווערן אונטער איין נאָמען, 'כפר חסידים'.
- די מילכיגע פאַרם וועט פאַרמאַכט ווערן און מען וועט אַריינשטעלן פעלדער פאַר פאַרמינג, און ברענגען עקספּערטן פאַרמער פון דער 'הפועל המזרחי' גרופּע.
- דער טרויעריגסטער תּנאי איז געווען צו אַהיימשיקן קיין פּוילן אַלע וואָס קענען נישט אַרבעטן: פרויען, קינדער, עלטערע אידן, און די מיט דיסאַביליטיס.
דער רבי האָט שווערערהייט מסכים געווען צו די תּנאים.
אין אמעריקע
אין יאָר תרצ"ח האָט דער רבי, דעמאָראַליזירט און אונטערן שאָטן פון סקאַנדאַל און פּלאגעניש, פאַרלאָזט כפר חסידים. ער איז געבליבן אין ניו יאָרק ביי אַ קרוב, און האָט פּרובירט אויפצוטרייבן געלט צו קויפן מער לאַנד, כדי אידן זאָלן זיך קענען ראַטעווען דורך אַנטלויפן קיין ארץ ישראל.
אין תרצ"ט האָט ער מיט דער פעדעראַציע פון פּוילישע אידנטום אין אַמעריקע געמאָלדן, אַז זיי האָבן צוגעקויפט נאָך 400 אַקער לאַנד אין ארץ ישראל, וואו 500 משפּחות פון פּוילן וועלן זיך אַהינציען. אָבער נאָר 2 חדשים שפּעטער האָבן די נאַציס אינוואַדירט פּוילן, און אַלע פּלענער זענען צונישט געוואָרן.
דער רבי האָט זיך געצויגן קיין קאַליפאָרניע. ער האָט געאַרבעט אין קאנסטראקשען פאַר מיליטערישע סופּלייס, אַריינגערעכנט אַלס אַן אויפזעער פאַר ענדזשינירן וואָס האָבן צוזאַמענגעשטעלט שיפן אין לאָס אַנדזשעלעס. ער האָט זיך אַן עצה געגעבן צו היטן שבת דורך אַרבעטן מער שעה'ן איבער דער וואָך.
נאָך די נייעס פון דעם חורבן פון אייראָפּעישן אידנטום, איז דאָס געווען אַ דאָפּלטער קלאַפּ פאַרן יאַבלאָנער רבי'ן. חוץ דעם חורבן פון יאַבלאנא, האָט ער פאַרשטאַנען, אַז די פרויען, קינדער און עלטערע אידן וואָס ער האָט צוריקגעשיקט קיין פּוילן אַלס טייל פון דעם קק"ל אָפּמאַך, וואָלטן געראַטעוועט געוואָרן ווען זיי בלייבן אין כפר חסידים. די שולד געפילן האָבן געמאַכט אַ שווערן רושם אויף אים, און ער איז געוואָרן פאַרביטערט. עווענטועל האָט ער זיך אָפּגעשניטן בארד און פּאות, אויסגעטון זיין רבישע בעקיטשע, און פאַרלאָזט אידישקייט.
ער האָט געביטן זיין נאָמען צו דזשארדזש נעגל. ער האָט געהאַט אַ גרויסן סוקסעס אין ריעל עסטעיט אַנטוויקלונג אין קאַליפאָרניע, און האָט אַנטוויקלט הונדערטער הייזער. כאָטש געוויסע פרומע אידן האָבן געוואוסט ווער ער איז, האָט ער זיי געבעטן עס צו האַלטן אין געהיים.
אין די תש"כ יאָרן האט די קאַליפאָרניע עקאָנאָמיע געטראַסקעט, און דזשארדזש איז געוואָרן אַן עני ואביון און שווער קראַנק.
די צוריקקער און שלוס יאָרן
ווען דזשארדזש איז געלעגן קראַנק אין שפּיטאָל, האָט אים זיין פּלימעניק, אהוד יונאי, באַזוכט און געמוטשעט צו קומען צוריק קיין כפר חסידים. דזשארדזש האָט געהאַלטן, אַז ער קען נישט צוריקגיין, ווייל מען האַלט אים פאַר אַ שווינדלער און ער האָט רואינירט זייערע לעבנס, און צוריקגעשיקט די בעסטע צו דער שחיטה.
אנשטאָט דעם, האָט דזשארדזש געמאָלדן, אַז ער וויל נאָך ווערן געזונט און שטודירן פּסיכאָלאָגיע אין קאַלעדזש. נאָכן אַרויסגיין פון שפּיטאָל, האָט ער זיך טאַקע איינגעשריבן אין די סאַן פערנאַנדאָ וועלי סטעיט קאַלעדזש, און געוואָרן באַקאַנט אַלס דער סטודענטן'ס "קלוגער זיידע". ער האָט פאַרענדיגט דעם גראַד אין פּסיכאָלאָגיע אין 1975.
אין יאָר תש"ל (בערך) האָט ער געמאכט אַן ענדע צו זיין אַנטלויפן פון דער פאַרגאַנגענהייט און איז געקומען קיין כפר חסידים אויף אַ באַזוך. זיין קרובה, אהוד'ס מאַמע, האָט אים געפירט צום שטאָטישן זאַל, וואו הונדערטער תּושבים, פרומע און פרייע, האָבן אים אָפּגעוואַרט מיט אַ קבלת פנים.
אַן עלטערער חסיד, חיימקע געלטפאַרב, האָט אים באַגריסט און געזאָגט, אַז ווען זיי וואָלטן געבליבן אין פּוילן, וואָלט פון זיי קיין זכר נישט געבליבן, און אַז זיי האָבן איבערגעלעבט צוליב דעם רבי'נס גרינדונג פון דעם ישוב. דער רבי איז געווען טיף באַרירט, ווייל ער האָט תּמיד געטראַכט וועגן די פאַרלוירענע לעבנס, און קיינמאָל נישט וועגן די געראַטעוועטע.
דער רבי האָט געמאָלדן: "ס'איז צייט, איך בין גרייט, איך קום אַהיים!".
אין יאָר תש"מ (1980) האָט ער זיך צוריקגעצויגן קיין כפר חסידים. ער האָט צוריקגעטוישט זיין נאָמען צו יחזקאל טויב, און זיך צוריקגעקערט צו אַ פרום חסידיש לעבן, געלאָזט צוריקוואַקסן בארד און פּאות. ער האָט געלערנט תורה און סיפּורי צדיקים מיט בחורים אינעם ארטיגן שול.
רבי יחזקאל טויב איז נפטר געוואָרן י"ג אייר תשמ"ו (22סטן מאי 1986). ער איז באַגראָבן געוואָרן אין דעם ארטיגן בית החיים אין כפר חסידים ביי זיינע חסידים. אויף זיין מציבה שטייט זיין באַקאַנטע זאָגונג בשם דעם דראָהאָביטשער רבי: "באהבת חינם תיבנה ארצנו".
היסטארישע מיינונגען און סתירות
זיין געשיכטע ווערט אָנגעזען אַלס אַ וואָרענונג אין געוויסע פרומע קרייזן, צוליב די פּראָבלעמען מיט רוחניות און די נאָענטקייט צו די ציונים וואָס האָט פּאַסירט אין כפר חסידים. אַפילו דער גערער רבי, דער אמרי אמת, האָט נישט געטרויט דעם יאבלאנער רבי'ן, אַז ער וועט זיך קענען האַלטן פון די פרייע שיטות, הגם ער האָט געגלייבט אין רבי יצחק גערשטנקאָרן (גרינדער פון בני ברק).
דער רבי האָט זיך געטראַכט פיל יאָר, אַז ער האָט חרוב געמאַכט לעבנס דורך צוריקשיקן די שוואַכערע קיין פּוילן. אָבער זיין חזרה בתשובה איז געקומען, ווען ער האָט איינגעזען, אַז ער דאַרף טראַכטן וועגן די לעבנס וואָס ער האָט געראַטעוועט. רבי משה וויינבערגער, אב"ד אש קודש, האָט באַזוכט זיין ציון און אונטערגעשטראָכן די וויכטיקייט פון טראַכטן וועגן די גוטע זאַכן וואָס מען טוט.
די מעשה איז גרויסנטיילס געבויט אויף דער רבי'נס אייגענע מעמואַרן, וועלכע ער האָט געשריבן אונטערן פּען-נאָמען דזשארדזש נעגל. די פרטים זענען טיילווייז קאָראַבאָרעיטעד געוואָרן אין צייטונגען און אַנדערע ערטער. די אינטערעסאַנטע און טרויעריגע מעשה פון יאבלאנא רבי און כפר חסידים איז אָריגינעל באַשריבן געוואָרן דורך סגידנא לויטן מאַטעריאַל וואָס ר' פיני דונער האָט געפונען.