רוי:רבי יחזקאל טויב פון יאבלאנע
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
 | |
| געבורט |
17טן אקטאבער 1895 כ"ט תשרי תרנ"ו |
|---|---|
| פטירה |
22סטן מאי 1986 י"ג אייר תשמ"ו |
| דינאסטיע | יאַבלאָנע |
| מייסד פון נחלת יעקב (כפר חסידים) | |
רבי יחזקאל טויב (כ"ט תשרי תרנ"ו, 17טן אקטאבער 1895 – י"ג אייר תשמ"ו, 22סטן מאי 1986) איז געווען דער לעצטער אדמו"ר פון דער חסידות יאַבלאָנע (Jablonna, פוילן). ער האָט געדינט אַלס אַ חסידישער פירער אין דער אידישער אימיגראַציע פון אייראָפּע קיין ארץ ישראל צווישן די וועלט מלחמות, און איז דער גרינדער פונעם חסידישער ישוב 'נחלת יעקב', וואָס איז שפּעטער געוואָרן טייל פון כפר חסידים. די געשיכטע פון זיין לעבן איז באַקאַנט אַלס אַ פאַרווייטאגטע פּרשה צוליב די דראַמאַטישע איבערקערענישן וואָס ער איז דורך, אַריינגערעכנט זיין פאַרלאָזן אידישקייט אויף אַ צייט.
קורות חייו
פריע יארן און יחוס
רבי יחזקאל טויב איז געבוירן געוואָרן אין ניישטאדט (Nowe Miasto), פּוילן. זיין פאָטער איז געווען רבי יעקב טויב, דער רבי פון יאבלאָנע, אַ קליין שטעטל נאָענט צו וואַרשע, זון פון רבי יוסף משה טויב פון יאַבלאָנע, זון פון רבי דוד צבי פון ניישטאט, דער בכור פון רבי יחזקאל'ע פון קאָזמיר.
ער איז געווען אַ קלוגער, געלערנטער, און אַ וואַרעמער כאריזמאטישער מענטש. זיין טאַטע האָט אים געדינגען אַ פּריוואַטן מלמד, וועלכער איז געווען אַ שטיקל משכיל און האָט געלערנט מיט אים לימודי חול[1]. דאָס האָט אים מעגליך באַקענט מיט השכלה און ציוניזם, וואָס האָט שפּעטער געשפּילט אַ וויכטיגע ראָלע אין זיין לעבן.
נאָך דער פטירה פון זיין פאָטער (ד' אב תר"פ)[2], האָבן זיך די חסידים אַוועקגעזעצט אויף אים און אים "בגוואַלד" געקרוינט פאַר רבי[3], זייענדיג אין זיינע צוואנציגער יאָרן. זיינע פרייטאג צונאַכטס טישן זענען געווען גאָר דערהויבן, און ער איז געווען זייער באַליבט ביי זיינע מענטשן. כאָטש ער איז דאן, אין די מיטעלע 1930ער יאָרן, געווען דער פירער פון עטליכע הונדערט חסידים און דריי שטיבלעך אין וואַרשא, האָט ער זיך געפילט פרעמד אין דער קרוין. ער האָט געהאַלטן אַז דאָס מאָדערנע חסידות איז בלויז די "קליפּה" (חיצוניות), און אידן קומען צו אים בלויז נאָך גשמיותדיגע בקשות (עשירות, שידוכים, געזונט), נישט פאַר העכערע זאַכן. ער האָט געזוכט צו אַנטלויפן און זיין אַ פּשוטער ערד-אַרבעטער, זיך באַגעגענענדיג מיט ברויט און וואַסער[3].
באוועגונג צו ארץ ישראל
רבי יחזקאל טאוב איז געווען אַן אומגעווענליכער חסידישער פירער פאַר זיין צייט, ווייל ער האָט שטאַרק געשטיצט די חובבי ציון באַוועגונג און אַדוואָקאַטירט פאַר אידישער ישוב אין ארץ ישראל. ער איז געווען איבערצייגט אַז די צוקונפט פון כלל ישראל ליגט אין ארץ ישראל.
אין תרפ"ה, איז ער, באַאיינפלוסט פונעם "חלוץ רבי" רבי ישעיה שפּירא, אַרויסגעפאָרן מיט אַ קנאַפּע הונדערט חסידים פון פּוילן צו גרינדן אַ לאַנדווירטשאַפטליכע קאָלאָניע אין ארץ ישראל. די אונטערנעמונג, וועלכע ער האָט אַליין געפירט מיט גרויס איבערגעגעבנקייט, איז געווען אַ סענזאַציע און אַ רעוואָלוציאָנערער שריט פאַר אַ חסידישן רבי'ן.[8] דער גערער רבי, דער אמרי אמת, האָט אויסגעדרוקט שטאַרקע קעגנערשאַפט צו דעם פּלאַן, וואָרנענדיג אַז דער יונגער רבי וועט נאָענט ווערן מיט די פרייע, כאָטש ער זאָגט אַז נישט[9]. טראָץ דער קעגנערשאַפט, איז דער יאבלאנער רבי ווייטער געגאַנגען מיט זיינע פּלענער און האָט באוויזן אויפצוטרייבן שווערע סומעס געלטער פון אידן צו קויפן קרקע.
כפר חסידים
ביים אָנקומען קיין ארץ ישראל, האָט דער רבי ענדערש אויסגעקליבן די בערג נעבן חיפה, אַנשטאָט לאַנד לעבן תל אביב, וואָס די ציוניסטישע באַאַמטע האָבן געוואָלט געבן. רבי ישעי' האָט געהאָלפן דעם רבי'ן זיך פאַרבינדן מיט דער קק"ל (אידישע נאַציאָנאַלע פאנד), וועלכעס ציל איז געווען צו קויפן וואָס מער שטחים. זיי האָבן געקויפט עטליכע טויזנט אַקער לאַנד.
דער יאַבלאָנער רבי האָט גערופן זיין חלק פונעם ישוב 'נחלת יעקב' נאָך זיין פאָטער. דער קאָזשניצער רבי, האָט גערופן זיין חלק 'עבודת ישראל'.
די ערשטע טעג פונעם ישוב זענען געווען זעהר שווער; די 45 משפחות (אַ סך הכל פון 500 נפשות) געוואוינט אין קליינע הילצערנע כאַטקעס. די לאַנד איז געווען באַטראָפן פון פאַרפלייצונגען, וואָס האָבן געברענגט מאָסקיטאָס און די מאַלאַריע קרענק האט אויסגעבראָכן. אַראַבער האָבן פאַרפּעסטיגט דאָס וואַסער און געהרגעט אידן. דאָס געלט פון אייראָפּע האָט זיך שנעל אויסגענוצט, און די חסידים זענען שיעור אויסגעגאַנגען פאַר הונגער. דער קאָזניצער רבי האָט ערוואַרטעט דעם דורכפאַל און איז צוריקגעפאָרן קיין פּוילן[10].
די רוחניותדיגע פּראָבלעמען זענען אויך געווען שווער, ווייל עס איז געווען אַ פרייער קיבוץ דערנעבן, וועמענס אַרבעטער האָבן זיך באַפריינדעט מיט די חסידים. צוליב דער קנאַפּער פאַרשטאַנד פון די פּוילישע אימיגראַנטן אין אַגריקולטור, האָבן זיי געמוזט האָבן די פרייע אַרבעטער, וואָס האָבן אַריינגעברענגט זייערע שיטות, און דאָס האָט שטאַרק אפּגעקילט דאָס אידישקייט.
ווען די חסידים זענען געקומען צום רבי'ן, אַז ער זאָל פאַרשיקן דעם יונגן איד מרדכי יונאי (וועלכער איז געוואָרן פריי און האט משפּיע געווען אויף אַנדערע), האָט ער געענטפערט, אַז זיין רבי פלעגט אַלץ זאָגן: "נאָר מיט אהבה קען מען בויען".
דער נייער אפמאַך
אין יאָר תרפ"ז איז דער רבי געפאָרן קיין אַמעריקע להצלת הישוב, אָבער איז צוריקגעקומען מיט כמעט ליידיגע הענט. דער רבי האָט זיך געוואנדן צו דער קק"ל פאר הילף.
די קק"ל האָט מסכים געווען צו באַצאָלן אַלע חובות, אָבער האָט געשטעלט שווערע תּנאים:
- זיי וועלן באַקומען בעלות אויפן לאַנד.
- ביידע חלקים וועלן צוזאַמענגעלייגט ווערן אונטער איין נאָמען, 'כפר חסידים'.
- מען וועט ברענגען עקספּערטן פאַרמער פון דער 'הפועל המזרחי' גרופּע צו טרענירן די פּוילישע חסידים.
- דער טרויעריגסטער תּנאי איז געווען צו אַהיימשיקן קיין פּוילן אַלע וואָס קענען נישט אַרבעטן: פרויען, קינדער, עלטערע אידן, און די מיט דיסאַביליטיס.
דער רבי האָט שווערערהייט מסכים געווען צו די תּנאים.
אין אמעריקע
אין יאָר תרצ"ח האָט דער רבי, דעמאָראַליזירט און אונטערן שאָטן פון סקאַנדאַל און פּלאגעניש, פאַרלאָזט כפר חסידים. ער איז געבליבן אין ניו יאָרק ביי אַ קרוב, און האָט פּרובירט אויפצוטרייבן געלט צו קויפן מער לאַנד, כדי אידן זאָלן זיך קענען ראַטעווען דורך אַנטלויפן קיין ארץ ישראל.
אין תרצ"ט האָט ער מיט דער פעדעראַציע פון פּוילישע אידנטום אין אַמעריקע געמאָלדן, אַז זיי האָבן צוגעקויפט נאָך 400 אַקער לאַנד אין ארץ ישראל, וואו 500 משפּחות פון פּוילן וועלן זיך אַהינציען. אָבער נאָר 2 חדשים שפּעטער האָבן די נאַציס אינוואַדירט פּוילן, און אַלע פּלענער זענען צונישט געוואָרן, און ער איז געבליבן פאַרכאַפּט אין די פאַרייניגטע שטאַטן אַלס אַ מלחמה-פליכטלינג.
ער האָט זיך געצויגן קיין קאַליפאָרניע, וואו ער האָט געאַרבעט אין קאנסטראקשען פאַר מיליטערישע סופּלייס, אַריינגערעכנט אַלס אַן אויפזעער פאַר ענדזשינירן וואָס האָבן צוזאַמענגעשטעלט שיפן אין לאָס אַנדזשעלעס. ער האָט זיך אַן עצה געגעבן צו היטן שבת דורך אַרבעטן מער שעה'ן איבער דער וואָך.
נאָך די נייעס פון דעם חורבן פון אייראָפּעישן אידנטום, איז דאָס געווען אַ דאָפּלטער קלאַפּ פאַרן יאַבלאָנער רבי'ן. חוץ דעם חורבן פון יאַבלאנא, האָט ער פאַרשטאַנען, אַז די פרויען, קינדער און עלטערע אידן וואָס ער האָט צוריקגעשיקט קיין פּוילן אַלס טייל פון דעם קק"ל אָפּמאַך, וואָלטן געראַטעוועט געוואָרן ווען זיי בלייבן אין כפר חסידים. די שולד געפילן האָבן געמאַכט אַ שווערן רושם אויף אים, און ער איז געוואָרן פאַרביטערט.
אין סוף 1944 (תש"ה), האָט רבי יחזקאל טויב באַשלאָסן צו פאַרלאָזן זיין פאַרגאַנגענהייט אינגאַנצן. ער האָט אַראָפּגענומען זיין יאַרמלקע, אָפּגעשוירן זיין באָרד און פיאות, אויפגעהערט צו האַלטן כּשרות און שבת, און געביטן זיין נאָמען צו דזשארדזש טי. נעגל. ער איז געוואָרן אַ נאַטוראַליזירטער אַמעריקאַנער בירגער אין 1945. דזשארדזש נעגל האָט פאַרמיטן קאָנטאַקט מיט דער אידישער קהילה אין לאָס אַנדזשעלעס.
ער האָט גענוצט די בוי-פעהיגקייטן וואָס ער האָט געלערנט אין די שיפבויערייען און אין כפר חסידים, און איז געוואָרן אַ סוקסעספולער ריעל עסטעיט דעוועלאָפּער אין קאַליפאָרניע, וואו ער האָט אַנטוויקלט הונדערטער הייזער. כאָטש געוויסע פרומע אידן האָבן געוואוסט ווער ער איז, האָט ער זיי געבעטן עס צו האַלטן אין געהיים.
אין די תש"כ יאָרן האט די קאַליפאָרניע עקאָנאָמיע געטראַסקעט, און דזשארדזש איז געוואָרן אַן עני ואביון און שווער קראַנק.
די צוריקקער און שלוס יאָרן
ווען דזשארדזש איז געלעגן קראַנק אין שפּיטאָל, האָט אים זיין פּלימעניק, אהוד יונאי, באַזוכט און געמוטשעט צו קומען צוריק קיין כפר חסידים. דזשארדזש האָט געהאַלטן, אַז ער קען נישט צוריקגיין, ווייל מען האַלט אים פאַר אַ שווינדלער און ער האָט רואינירט זייערע לעבנס, און צוריקגעשיקט די בעסטע צו דער שחיטה. אנשטאָט דעם, האָט דזשארדזש געמאָלדן, אַז ער וויל נאָך ווערן געזונט און שטודירן פּסיכאָלאָגיע אין קאַלעדזש. נאָכן אַרויסגיין פון שפּיטאָל, האָט ער זיך טאַקע איינגעשריבן אין די סאַן פערנאַנדאָ וועלי סטעיט קאַלעדזש, און געוואָרן באַקאַנט אַלס דער סטודענטן'ס "קלוגער זיידע". ער האָט פאַרענדיגט דעם גראַד אין פּסיכאָלאָגיע אין 1975.
נאָכן ענדיגן זיין מאַסטער'ס שטודיע, אין 1978 (אדער 1980), האָט ער צום סוף צוגעשטימט צו באַזוכן כפר חסידים, אויף דער איבעררעדונג פון זיין גרויס-נעפע, אהוד יונאי.
אין יאָר תש"ל (בערך) האָט ער געמאכט אַן ענדע צו זיין אַנטלויפן פון דער פאַרגאַנגענהייט און איז געקומען קיין כפר חסידים אויף אַ באַזוך. זיין קרובה, אהוד'ס מאַמע, האָט אים געפירט צום שטאָטישן זאַל, וואו הונדערטער תּושבים, פרומע און פרייע, האָבן אים אָפּגעוואַרט מיט אַ קבלת פנים.
אַן עלטערער חסיד, חיימקע געלטפאַרב, האָט אים באַגריסט און געזאָגט, אַז ווען זיי וואָלטן געבליבן אין פּוילן, וואָלט פון זיי קיין זכר נישט געבליבן, און אַז זיי האָבן איבערגעלעבט צוליב דעם רבי'נס גרינדונג פון דעם ישוב. דער רבי איז געווען טיף באַרירט, ווייל ער האָט תּמיד געטראַכט וועגן די פאַרלוירענע לעבנס, און קיינמאָל נישט וועגן די געראַטעוועטע.
די דאָזיגע רעאַליזאַציע האָט אויפגעהויבן די שולד-געפילן, וועלכע האָבן אים געליימט פאר פערציג יאָר. דזשארדזש נעגל האָט באַשלאָסן זיך צוריקצוקערן אַהיים. אין נאָוועמבער 1981, ביי דער עלטער פון 86 יאָר, האָט ער זיך צוריקגעקערט קיין כפר חסידים.
ער האָט צוריקגעטוישט זיין נאָמען צו יחזקאל טויב, און זיך צוריקגעקערט צו אַ פרום חסידיש לעבן, געלאָזט צוריקוואַקסן בארד און פּאות. ער האָט געלערנט תורה און סיפּורי צדיקים מיט בחורים אינעם ארטיגן שול.
רבי יחזקאל טויב איז נפטר געוואָרן י"ג אייר תשמ"ו, ביי דער עלטער פון 90 יאָר. ער איז באַגראָבן געוואָרן אין דעם ארטיגן בית החיים אין כפר חסידים צווישן די גרינדער פונעם ישוב. אויף זיין מציבה איז איינגעקריצט זיין אפשטאם און זיין גרעסטער דערגרייכונג: "פ[ה] נ[טמן] האדמו"ר יחזקאל טאוב הרבי מיבלונה … בשנת תרפ"ה עולה בראש חסידיו לארץ-ישראל, גואל אדמות חרבג' חרטיה ושיך אבריק. מייסד נחלת יעקב לימים כפר חסידים." אויך שטייט זיין באַקאַנטע זאָגונג: "באהבת חינם תבנה ארצנו"[11].
היסטארישע מיינונגען און סתירות
זיין געשיכטע ווערט אָנגעזען אַלס אַ וואָרענונג אין געוויסע פרומע קרייזן, צוליב די פּראָבלעמען מיט רוחניות און די נאָענטקייט צו די ציונים וואָס האָט פּאַסירט אין כפר חסידים. אַפילו דער גערער רבי, דער אמרי אמת, האָט נישט געטרויט דעם יאבלאנער רבי'ן, אַז ער וועט זיך קענען האַלטן פון די פרייע שיטות, הגם ער האָט געגלייבט אין רבי יצחק גערשטנקאָרן (גרינדער פון בני ברק).
דער רבי האָט זיך געטראַכט פיל יאָר, אַז ער האָט חרוב געמאַכט לעבנס דורך צוריקשיקן די שוואַכערע קיין פּוילן. אָבער זיין חזרה בתשובה איז געקומען, ווען ער האָט איינגעזען, אַז ער דאַרף טראַכטן וועגן די לעבנס וואָס ער האָט געראַטעוועט. רבי משה וויינבערגער, אב"ד אש קודש, האָט באַזוכט זיין ציון און אונטערגעשטראָכן די וויכטיקייט פון טראַכטן וועגן די גוטע זאַכן וואָס מען טוט.
די מעשה איז גרויסנטיילס געבויט אויף דער רבי'נס אייגענע מעמואַרן, וועלכע ער האָט געשריבן אונטערן פּען-נאָמען דזשארדזש נעגל. די פרטים זענען טיילווייז קאָראַבאָרעיטעד געוואָרן אין צייטונגען און אַנדערע ערטער. די אינטערעסאַנטע און טרויעריגע מעשה פון יאבלאנא רבי און כפר חסידים איז אָריגינעל באַשריבן געוואָרן דורך סגידנא לויטן מאַטעריאַל וואָס ר' פיני דונער האָט געפונען.
דרויסנדיגע לינקס
- ↑ דזשארדזש נעגל אין זיין אינטערוויו מיט CSUN.
- ↑ יאבלאנער רבי געשטארבן, דער פאלקסאדוואקאט, יולי 30, 1920.
- ↑ 3.0 3.1 ב. יאושזאהן, דער רבי פון יאַבלאָנע, היינט, אקטאבער 9, 1934.
- ↑ פון דער יידישער וואך, יידישע אילוסטרירטע צייטונג, סעפטעמבער 26, 1924.
- ↑ מוסטער:מאמענט.
- ↑ מוסטער:מאמענט.
- ↑ גרשטנקורן, יצחק בן פתחיה, זכרונותי על בני ברק - ב, ב (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
- ↑ iso חסיד'ישע משפחות בעזעצעז זיר אין א"י, לאדזער טאגבלאט, יאנואר 2, 1925.
- ↑ רבי אברהם מרדכי אלטר, אוסף מכתבים ודברים, אוגסבורג, תש"ז; גרשטנקורן, יצחק בן פתחיה, זכרונותי על בני ברק - ב, ב (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
- ↑ https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=1207967#p1207967.
- ↑ https://www.kfar-hasidim.org.il/objDoc.asp?PID=717087&OID=733455&DivID=1.