באר היטב

ספר באר היטב איז א חיבור וואס נעמט צוזאם די מסקנו להלכה פון די הויפט נושאי כלים ארום דעם שולחן ערוך, און אין געוויסע פלעצער איז דארט אויך צוזאמען געקליבן פסקים פון תשובה ספרים. דער חיבור איז געדרוקט אויפן בלאט אין אלע פארשרייטע דרוקן פון שולחן ערוך, און אזוי אויך אין ספרים ווי משנה ברורה און דרכי תשובה.

מערערע חיבורים פון מערערע מחברים האבן געטראגן דעם נאמען "באר היטב"; די מחברים פון די ענגילטיגע אויפלאגעס זענען: רבי יהודה טיקטין אויף אורח חיים און אבן העזר, רבי זכריה מענדל פון בעלז אויף חושן משפט, און אויף יורה דעה איז געדרוקט א צוזאמשטעל פון די חיבורים פון ביידע, רעדאגירט דורך רבי אברהם אפפענהיים. דער ערשטע באר היטב, וואס איז היינט נישט פארשפרייט, איז געווען פון רבי ישעיה הלוי; און אזוי אויך איז געווען א באר היטב פון רבי משה פראנקפורטער אויף חושן משפט, און רבי משה פון זאלקאוו אויף יורה דעה.

די באר היטב האט צו זיך א צאל הוספת; אין אורח חיים זענען דא חידושים פון אבן העוזר, אשל אברהם און בית מאיר, און אין יורה דעה איז דא הוספות פון אשל אברהם.

מחברים

רבי ישעיה הלוי

עטליכע מחברים האבן געשריבן א חיבור "באר היטב" אויפן שולחן ערוך, מיט די זעלבע ציל און דער זעלבער געבוי. דער ערשטע "באר היטב" איז געווען פון רבי ישעיה בן רבי אברהם הלוי, אן אייניקל פונעם ט"ז וואס האט געדרוקט זיין חיבור אויף אורח חיים אין יאר ס"ח אין אמסטערדאם.

אין דער חיבור ער האט צוזאמעננעמען בקיצור בלויז די מסקנות להלכה פון ט"ז און מגן אברהם אויסלאזנדיג די פלפולים, און עס געדרוקט אין א חיבור ארום דעם שולחן ערוך. דער געדאנק האט רבי ישעיה גענומען פון א ספר "גן נטע" פון רבי נטע אייגער וואס איז געדרוקט געווארן א צייט פריער אין פראג יאר תנ"ה, אבער רבי ישעיה האט געהאלטן אז דער גן נטע האט נישט ריכטיג גע'פסק'נט, און דערפאר האט ער געשריבן אן אייגנע חיבור. דעם ספר האט ער א נאמען געבעבן "באר היטב", "ווייל דערין איז גוט מבואר אלע דינים און שולחן ערוך", און אזוי אויך איז עס גימטריא "אברהם", זיין טאטעס נאמען.

דער ספר איז געווען היבש פאפולער, אין איבערגעדרוקט געווארן אכט מאל אין א קורצע צייט, דאס לעצטע מאל אין ולצבאך אין יאר תצ"ח. אבער עס איז פון דאן מער נישט איבערגעדרוקט געווארן, לאזנדיג פלאץ פאר די נאכפאלגענדע באר היטב'ס.

רבי יהודה אשכנזי טיקטין

רבי יהודה אשכנזי פון טיקטין האט פארגעזעצט מיט דער ארבעט פון רבי ישעיה, און האט אין יאר תצ"ו געדרוקט אין אמסטערדאם "באר היטב" אויף יורה דעה, און אין יאר תצ"ט אויף אבן העזר. דעם חיבור האט רבי יהודה גערופן און אויסגעשטעלט אזויווי רבי ישעיה'ס חיבור "באר היטב", ווייל ער האט דאס פארפאסט אלס השלמה צו רבי ישעיה'ס ארבעט.

למעשה, האט רבי יהודה טיקטין אין יאר תק"ב געדרוקט אן אייגענעם "באר היטב" אויך אויף אורח חיים, שרייבנדיג אין דער הקדמה אז דער פריערדיגער "באר היטב" פון רבי ישעיה איז געשריבן צו אין קורצן, אויך פעלט דערפון די פסקים פון שפעטערע אחרונים, ווי דער יד אהרן און פרי חדש, און אויך האט ער טייל מאל אומריכטיג גע'פסק'נט. אין רבי יהודה'ס באר היטב, ברענגט ער צומאל אראפ דעם באר היטב פון רבי ישעיה, עס אנרופנדיג "הבאר היטב אשר לפני" און ער קאמענטירט קעגן אים. די אלע בענדער האט ער געדרוקט אין אמסטערדאם אינעם דרוק פון הירץ סג"ל רופא און זיין איידעם קאשמאן.

אנדערש ווי דער אריגינעלער אויסשטעל פונעם ערשטן באר היטב, האט רבי יהודה טיקטין אין זיין באר היטב אויך אראפגעברענגט אסאך תשובה ספרים און נישט בלויז געשריבן א תמצית'דיגן קיצור פון די הויפט נושאי כלים.

רבי משה פראנקפורטער

רבי יהודה טיקטין האט געפלאנט צו שרייבן א "באר היטב" אויך אויף חושן משפט, אבער האט נישט עספיעט. רבי משה פראנקפורטער, וואס איז געווען פאמיליע מיט רבי יהודה טיקטין און א מחבר פון עטליכע ספרים ווי אויך א דרוקער און מגיה, איז פארבעטן געווארן דורך פילע משלים צו זיין רבי יהודה'ס ארבעט. לכאורה זענען די געווען הירץ סג"ל רופא און קאשמאן, די דרוקער פון רבי יהודה'ס באר היטב. רבי משה האט אויף זיך גענומען דער פליכט, און געדרוקט א "באר היטב" אויף חושן משפט אין יאר תק"ט ביי הירץ סג"ל רופא און קאשמאן.

רבי משה האט אויך געהאט א האנט אין די "באר היטב" אויף יורה דעה. אין יאר תק"ו האט ער געדרוקט אין זיין אייגענע דרוק זיין חיבור "טוב לכת" אויף הלכות אבילות אויפן זעלבן געבוי פון "באר היטב", און דער פאקט איז שטארק מרומז סיי אויפן שער בלאט און סיי אין די הקדמה, ווי די ווערטער "מבואר היטב" און "באר היטב" ווערן דערמאנט און געדרוקט אין גרעסערע אויתות.

הירץ סג"ל רופא אין קאשמאן האבן גערופן רבי משה'ן אין דין תורה, זאגנדיג אז ער האט מעתיק געווען שטיקלעך פון רבי יהודה'ס באר היטב אין זיין ספר, אינדערצייט וואס זיי האבן די דרוק-רעכטן דערויף. למעשה האבן זיי געקומען צו א פשרה, אין ראם וואס הירץ סג"ל רופא און קאשמאן האבן איבערגעדרורט יענעם יאר רבי יהודה'ס "באר היטב", און ביי הלכות שמחות האט מען דערין אריינגעפאלכטן רבי משה'ס ספר, מאכנדיג סימנים אנצוצייגן וואס איז וועמענס. רבי משה'ס שטיקלעך זענען געבליבן אין אלע נאכפאלגענדע דרוקן, די סימנים זענען אבער ארויס גענומען געווארן אזוי אז עס האט אויסגעזען ווי איין חיבור.

רבי משה בן רבי ברוך הדיין פון זאלקווא

אויסער די אלע אויבנדערמאנט באר היטב'ס וואס זענען געדרוקט געווארן אין אמסדערדאם, איז אין יענע יארן ערשינען נאך א "באר היטב" אויף יורה דעה פון רבי משה בן רבי ברוך הדיין אין זאלקאווא. רבי משה האט לכאורה געהאט פאר זיך דער באר היטב פון רבי יהודה טיקטין, און איינער פון דער עיקר חידושים אין זיין באר היטב זענען די פסקים פון תבואת שור וואס ער ברענגט. עס איז געדרוקט געווארן אין זאלקאווא אין יאר תק"ב און אין יאר תקי"ג, אבער פון דאן איז עס פארגעסן געווארן און קיינמאל נישט איבערגעדרוקט געווארן.

רבי עוזר פון קלעמינטוב, בעל מחבר "אבן העוזר"

אין יאר תקי"ג האבן די פרופס ברודער פון אמסטערדאם איבערגעדרוקט רבי יהודה טיקטין'ס באר היטב אויף אורח חיים און אבן העזר, נאכן באקומען רשות פון הירץ סג"ל רופא און קשמאל דערפאר, און זיי האבן אריינגעשטעלט דערין ליקוטים פון ספר אבן העוזר פון רבי עוזר פון קלעמינטוב. די הוספות אין באר היטב אויף אורח חיים זענען געבליבן דערין אויך אין שפטערע דרוקן, ווידער אויף אבן העזר האבן די שפעטערע דרוקער עס ארויסגעלאזט.

רבי זכריה מענדל פון בעלז

די פרופס ברודער האבן נאכן דרוקן די באר היטב אויף אורח חיים און אבן העזר אנגעהויבן ארבעטן אויף חלק יורה דעה. אינצווישן איז זיי אונטערגעקומען א א חיבור אין כתב יד פון רבי זכריה מענדל פון בעלז, וואס איז נפטר געווארן מיט צענדליגע יארן פריער, וואס איז אויף די גאנג און געבוי פון די באר היטב'ס. אין יאר תקי"ד האבן זיי געדרוקט די חלק פון דער חיבור אויף יורה דעה, און אין יאר תקכ"ד אויף חושן משפט. זיי האבן גערופן דעם חיבור מיטן נאמען "באר היטב", וואס האט שוין געהאט געווארן דער אפציעלע טיטל פאר א ספר וואס נעמט צוזאם די מסקנות להלכה פון די נושאי כלים.

אנדערש ווי דאס וואס זיי האבן געטון מיט די באר היטב פון רבי יהודה טיקטין, האבן זיי דא נישט אריינגעדרוקט ליקוטים פון אבן העוזר אין די באר היטב זעלבסט, נאר ליבערשט אין א באזונדערע מדור אויפן בלאט.

רבי אברהם אופפענהיים

רבי אברהם אפפענהיים איז געווען א מגיה און רעדאקטאר ביי די פרופס ברודער, און זעלבט א רב און תלמיד חכם, און ער האט פארפאסט א ספר אויף שולחן מיטן נאמען "אשל אברהם". אין יאר תקכ"ט האבן די פרופס ברודער איבערגעדרוקט דער באר היטב פון רבי יהודה טיקטין אויף אורח חיים, אינאיינעם מיט רבי אברהם'ס חיבור אשל אברהם. די אשל אברהם איז געווען צוטיילט אין צוויי; איין טייל איז אריינגעשטעלט געווארן אין די באר היטב, און דער אנדערער איז געדרוקט געווארן אויף בלאט אין א באזונדערע מדור.

אין יאר תקל"ז האבן די פרופס ברודער זיך שוין געהאט צוטיילט. רבי אברהם האט דאן איבערגעדרוקט דער באר היטב פון רבי יהודה טיקטין ביי איינער פון די ברודער, יוסף. דער ספר האט געהאט פילע הוספת און חידושים, סיי אויפן בלאט אין סיי אין די באר היטב זעלבסט. אין די באר היטב האט רבי אברהם אריינגעדרוקט שטיקלעך "מהדורא בתרא" פון רבי יהודה טיקטין, געקליבענע שטיקלעך פון רבי זכריה מענדל'ס באר היטב, און שטיקלעך פון זיין אייגענע חיבור "אשל אברהם".

א יאר דערויף, יאר תקל"ח, האט רבי אברהם געדרוקט א ספר ביי אן אנדערע ברודער פון די פרופס פאמיליע, אברהם. דאס מאל איז עס געווען די באר היטב פון רבי זכריה מענדל וואס האט געדינט אלץ באזע, צו וואס רבי אברהם האט צוגעלייגט געקליבנע שטיקלעך פון רבי יהודה טיקטין. ער האט אויך צוגעלייגט שטיקלעך פון אשל אברהם, אבער וויניגער ווי דאס וואס איז געווען אין די אויפלאגע פון יאר תקל"ז. טראצדעם וואס רבי זכריה מענדל'ס באר היטב האט געדארפט צו זיין די עיקר, זענען געווען גאר אסאך שטיקלעך פון רבי יהודה אזוי אז מען דארף עס ענדערש אנקוקן ווי א געמיינזאמע חיבור פון רבי יהודה און רבי זכריה מענדל רעדאגיקט דורך רבי אברהם אפפענהיים.

רבי מאיר פאזנער דער "בית מאיר", רבי יהודה בעהק

נאך א חיבור איז צוגעלייגט געווארן צום באר היטב אויף אורח חיים, ווען עס איז געדרוקט געווארן אין דאנציג יאר תר"ה. יענער דרוק איז געווען באזירט אויף די פרופסער דרוק פון יאר תקכ"ט, וואס איז געווען דער באר היטב פון רבי יהודה טיקטין, אינאיינעם מיט די ליקוטים פון אבן העוזר, אינאאיינעם מיט שטיקלעך אשל אברהם. דער דרוקער אין דאנציג, לכאורה רבי יהודה בעהק פון ווילנא, האט צו דעם צוגעלייגט שטיקלעך פון "בית מאיר" פון רבי מאיר פאזנער, ווי אויך אייגענע הערות, און האט אויף דעם באקומען די הסכמה פון רבי ישראל ליפשיץ, דער "תפארת ישראל".

ענדגילטיגע אויפלאגעס

די אויבנדערמאנטע באר היטב'ס זענען געציילטע מאל איבערגעדרוקט אין זייערע ארגענעלע פארמאט, אבער אין אלגעמיין איז אנגענומען געווארן איין ווערסיע וואס איז אריין אין א מערהייט דרוקן.

אורח חיים

דער ענגליטיגע אויפלאגע פון באר היטב אויף אורח חיים וואס איז אריינגעדרוקט אין אלע שולחן ערוך'ס זענען נאכגעדרוקט פון די דאנציגער דרוק פון יאר תר"ה. די שולחן ערוך פון דאנציג איז איבערגעדרוקט געווארן אסאך מאך, אבער די אלע שיכטן אין הוספות האבן געווארן איינס, און אלע סימנים וואס זענען לכתחילה געווען זיי פונאנדערצושיידן זענען ארויסגענומען געווארן. לעצטיגע דרוקן ווי מכון ירושלים האבן מסדר געווען דער באר היטב מיט צייכענעס וואס איז פון וואו און פון וועמען.

יורה דעה

אויף יורה דעה איז אנגענומען געווארן דער אויפלאגע פון רבי אברהם אפפענהיים פון יאר תקל"ח, דאס איז א צוזאמשטעל פון די באר היטב פון רבי יהודה טיקטין און פון רבי זכריה מענדל, רעדאגיקט דורך רבי אברהם אפפענהיים. אין הלכות אבילות איז אריינגעשטעלט אויך די ספר "טוב לכת" פון רבי משה פראנקפורטער. אויך אין דעם חלק האבן שפעטערע דרוקער ארויסגענומען אלע סימנים מאכנדיג עס אויסזען ווי איין חיבור. מכון ירושלים אין זייער אויפלאגע האבן אנגעצייכנט אלע הוספות פון רבי אברהם אין קלאמערן, און פונאנדערגעשידן די צוויי באר היטב'ס פון רבי יהודה טיקטין און רבי זכריה מענדל מיט באזונדערע פאנטס.

אבן העזר

אויף אבן העזר איז אנגענומען דער ארגענעלע באר היטב פון רבי יהודה טיקטין, אנע הוספות אדער חידושים.

חושן משפט

אויף חושן משפט איז אנגענומען געווארן די באר היטב פון רבי זכריה מענדל וואס די פרופס ברודער האבן געדרוקט אין יאר תקכ"ד, ווי איידער דער היטב פון רבי משה פראנקפורטער וואס הירץ סג"ל רופא און קאשמאן האבן געדרוקט.

אויפנאמע

רבי יעקב עמדין אין מור וקציעה דינגט זיך מערערע מאל שארף מיט דער באר היטב פון רבי ישעיה, און שרייבט אויף א פלאץ אז "לא איתמחי גברא ולא קמיעא".

דער חיד"א, רבי חיים יוסף דוד אזולאי, לויבט אויס אין שם הגדולים די דריי חלקים באר היטב'ס פון רבי יהודה טיקטין און די באר היטב אויף חושן משפט פון רבי משה פראנקפורטער, און זאגט אז "די דאזיגע זענען באדארפענד". ווידער דער באר היטב פון רבי זכריה מענדל קריטיקירט ער צוליב וואס עס פעלט די פסקים פון שפעטערע ספרים, און ער שרייבט אז די פארשידענע ליקוטים וואס די פרופס ברודער האבן געדרוקט אין די שולחן ערוך לייזן נישט דעם פראבלעם. טראץ די חיד"א'ס ווערטער, איז דער באר היטב פון רבי זכריה מענדל אנגענומען געווארן, סיי אויף חושן משפט, און טיילוויז אויף יורה דעה.

דער באר היטב איז באנוצט געווארן דורך אסאך מורי הוראה צו פסק'נען שאלות, און פילע פוסקים ווארענען אז מען מוז נאכקוקן די מקור פון יעדער הלכה וואס ווערט געברענגט, און ווייזן אן אויף פעלער ווי מען האט זיך טועה געווען צוליב די קורצע שפראך פונעם באר היטב.

פילע אנדערע האבן אבער רעקאמענדירט דעם ספר ווען עס קומט קונה צו זיין א בקיאות אין הלכה. רבי משה גרינוואלד, דער ערוגת הבושם, האט געהייסן לערנען יעדער שבת כאטש איין סימן אין שולחן ערוך הלכות שבת מיט די נושאי כלים, "און אויב עס איז נישט דא קיין צייט, על כל פנים זאל מען לערנען באר היטב". רבי יעקב קטינא האט געהייסן זיינע קינדער דורכלערענען שולחן ערוך מיט באר היטב פון קליינווייז אן, כדי זיי זאלן גוט קענען הלכה.