אגרת השבת

אגרת השבת ("דער בריוו פונעם שבת") איז א חיבור וואס רבי אברהם אבן עזרא האט געשריבן צו אויפווייזן אז לויט אידישקייט הייבט זיך אן דער טאג אנהייב נאכט, און נישט פון דער פרי, ווי די מיינונג פון די וואס קריגן אויף חז"ל. דער חיבור איז געשריבן געווארן מוצאי שבת, די נאכט פון ט"ו טבת ד'תתקי"ט, נאך וואס די נאכט פונעם פריערדיגן שבת (ליל י"ד) האט ער געזען אין זיין חלום אן אָנזאָג פון שבת אז עס זענען דא וואס זענען מחלל דעם שבת נאַכט דורך די מיינונג וואס ענדערט די צייט פון די אָנהייב פונעם טאָג.

הינטערגרונט

דער אבן עזרא איז אריבער גאר א שטורמיש לעבן וואס האט געברענגט דערצו אז ער איז אלץ געווען אונטערוועגנס, גייענדיג פון איין לאנד צום צווייטן. אין יעדן ארט וואו ער איז אנגעקומען האט ער מרביץ תורה געווען פאר תלמידים, און געשריבן חיבורים אויף פארשידענע מקצועות התורה. זיין ערשטע וואנדערונג האט פאסירט אין דער תקופה ווען די מוסולמענער האבן געשטעלט א ווידערשטאנד און איבערגענומען די מאכט אין שפאניע, צווינגנדיג אים צו פארלאזן זיין געבורט-שטאט טאלידאנא, פון וואו ער איז אנגעקומען קיין רוים, איטאליע.

א צייט שפעטער איז ער ווייטער געגאנגען צו דער שטאט לוקא, פון דארט האט ער פארגעזעצט קיין מאנטובה, און ווייטער קיין וויראנא, שטעט וועלכע געפינען זיך אין איטאליע. פון דארט האט ער זיך אריבערגעצויגן צו דער שטאט בעדרש (היינט באקאנט אלס בזייא) אין פראנקרייך. שפעטער איז ער ווייטער געגאנגען קיין נארבונא, און קיין רודוס, אין דרום פראנקרייך.

דעם לעצטן דאקומעננטירטן ציל זיינע איז איז אריבערפארנדיג דעם ים פון פראנקרייך קיין ענגלאנד, וואו ער האט זיך פלאצירט אין דער הויפטשאט לאנדאן. בערך אין ד'תתקי"ח איז דער אבן עזרא אנגעקומען קיין ענגלאנד. אין יענע יארן – איידער די גזירת גירוש אויף די ארטיגע אידן – איז ענגלאנד געווען באוואוינט מיט טויזנטע אידישע פאמיליעס, צווישן זיי אסאך ראשונים און בעלי תוספות. איבערהויפט אין לאנדאן וועלכע מ'האט דאן גערופן לונדרי"ש, וואו דער אבן אזרא איז אנגעקומען.

רבי אברהם זוסמאן, וועלכער איז געווען א שוחט אין לאנדאן מיט איבער הונדערט פופציג יאר צוריק, שרייבט אין זיין ספר 'זכור לאברהם' ווי פאלנד:

"ביז'ן היינטיגן טאג געפינט זיך אין לאנדאן א גרויסער הויף מיט אסאך הייזער וואס רופט זיך 'אבן עזרא סקווער', אויפ'ן נאמען פונעם 'אבן עזרא', און עס איז דא א קבלה אז אויף דעם ארט האט געוואוינט דער אבן עזרא זייענדיג אין לאנדאן, און איך האב שוין זייער אסאך מאל באזוכט דאס ארט".

אין לאנדאן האט דער אבן עזרא פארגעזעצט צו מרביץ צורה זיין פאר תלמידים. אויך האט ער דארט געשריבן א ספעציעלן חיבור "יסוד מורא", וואו ער רעכנט אויס די שרשים פון די מצוות און זייער צאל. ביים ענדע שרייבט ער: "אני אברהם הספרדי ב"ר מאיר הספרדי הנקרא אבן עזרא, החילותי לחבר זה הספר ולכותבו בעיר לונדרי"ש באי אינגלטיריא (-ענגלאנד) בירח תמוז, ונשלם בירח אב סוף ד' שבועות, שנת תשע מאות ושמונה עשר שנה (ד'תתקי"ח) לבריאת העולם".

דער אבן עזרא איז מעיד אויף זיך אינעם ספר: "דער אויבערשטער אליין ווייסט אז איך האב נישט פארפאסט דעם ספר כדי צו ווייזן מיין קלוגשאפט, אז עס זענען מיר אנטפלעקט געווארן סודות התורה מיט וועלכע איך קען זיך שטאלצירן, אדער צו אפענטפערן אויף די פריערדיגע, ווייל איך ווייס אז זיי זענען געווען גרעסערע חכמים און גרעסערע יראי ה' ווי מיר, און אויך אין דעם דור זענען דא אסאך וואס זענען גרעסערע חכמים פון מיר. נאר איך האב דאס פארפאסט לכבוד א נדיב וועלכע האט געלערנט ביי מיר אין די ספרים וואס איך האב פארפאסט, און פון גרויס ליבע צו אים האב איך אים געשריבן א ספעציעלן חיבור אויף דעם מנין המצוות, ווייל איך האב געזען אז ער איז א מענטש וואס האט ליב דעם אמת, און ער איז א גרויסער ירא שמים".

אין א געוויסן שיר וואס דער אבן עזרא האט פארפאסט, טרעפן מיר דעם נאמען פונעם נדיב. דאס איז געווען 'רבי יוסף בן רבי יעקב' פונעם שטאט מודוויל.

א בריוו פון שבת

אין לאנדאן האט דער אבן עזרא זוכה געווען צו אן אויסטערלישן התגלות. דער אבן עזרא אליין טוט איר שילדערן אין דער הקדמה צו זיין ספר 'אגרת השבת':

"עס איז שבת קודש פונקט האלבע נאכט, אינעם טאג י"ד טבת שנת ד'תתקי"ט. איך, אברהם הספרדי, וואס ווערט גערופן בן עזרא, בין דעמאלט געווען אין איינע פון די שטעט פונעם אינזל וואס ווערט גערופן 'קצה הארץ', איך בין געווען פארזינקען אין א זיסן שלאף, ווען אויפאמאל זע איך ווי עס שטייט פאר מיר א מלאך אין דער געשטאלט פון א מענטש, און אין זיין האנט האלט ער א פארזיגלטן בריוו.

"דער מלאך רופט זיך אן צו מיר און זאגט: 'נעם איבער פון מיר דעם בריוו וואס דער שבת האט דיר געשיקט'. ווי נאר איך האב דאס געהערט, האב איך זיך געבוקט און געקניט צום אויבערשטן, און אים געדאנקט פאר דעם גרויסן כבוד וואס איך האב באקומען, צו ערהאלטן א פערזענליכן בריוו פונעם שבת. איך האב גענומען דעם בריוו און עס אנגעכאפט מיט ביידע הענט, און איך האב עס אפגעליינט. אנהייבנדיג צו ליינען דעם בריוו זענען די ווערטער געווען פאר מיר זיס ווי האניג, אבער ווען איך בן אנגעקומען צו די לעצטע שורות פונעם בריוו, בין איך געווארן שטארק אויפגעברויזט, און איך האב געשפירט ווי איך גיי אויס. האב איך געפרעגט דעם מלאך וואס שטייט קעגן מיר, וואס האב איך זיך פארזינדיגט? פונעם טאג וואס איך בין באשאפן געווארן און איך האב געלערנט דעם אויבערשטן'ס מצוות האב איך אייביג אזוי ליב געהאט דעם שבת, און איידער דער שבת איז אנגעקומען פלעג איך ארויסגיין אים צו ענטפאנגען מיט מיין גאנצן הארץ. אויך ווען דער שבת איז אוועקגעגאנגען האב איך ארויסבאגלייט דעם שבת מיט פרייד און געזאנג (דער אבן עזרא האט פארפאסט עטליכע זמירות לכבוד שבת, ווי 'כי אשמרה שבת' און 'צמאה נפשי'). ווער נאך איך בין אזוי געטריי פארן שבת, און פארוואס קומט זיך מיר צו ערהאלטן אזא בריוו?".