בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,382
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "פֿ" ב־"פ"
ק (החלפת טקסט – "׳" ב־"'") |
ק (החלפת טקסט – "פֿ" ב־"פ") |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
[[טעקע:Mendeleev Photographische Gesellschaft 3.jpg|175px|קליין|[[דמיטרי מענדלעעוו]] {{נישט וויקלען|[[1834]]-[[1907]]}}]] | [[טעקע:Mendeleev Photographische Gesellschaft 3.jpg|175px|קליין|[[דמיטרי מענדלעעוו]] {{נישט וויקלען|[[1834]]-[[1907]]}}]] | ||
די '''פעריאדישע טאבעלע פון די כעמישע עלעמענטן''' איז א [[טאבעלע|טאבעלירטע]] מעטאדע צו ווײַזן די [[כעמישער עלעמענט|כעמישע עלעמענטן]]. זי איז | די '''פעריאדישע טאבעלע פון די כעמישע עלעמענטן''' איז א [[טאבעלע|טאבעלירטע]] מעטאדע צו ווײַזן די [[כעמישער עלעמענט|כעמישע עלעמענטן]]. זי איז ערפינדן פונעם [[רוסלאנד|רוסישן]] [[כעמיקער]] [[דמיטרי מענדלעעוו]] אום 1869. מענדלעעוו האט געהאט אינזינען אז די טאבעלע וועט ווײַזן אז דער סדר פון די עלעמענטן האט א גאנג וואס חזרט זיך איבער ("פעריאדיש"). במשך די יארן האט מען פארברייטערט דעם אויסלייג פון דער טאבעלע, ווען מען האט אנטפלעקט נייע עלעמענטן.<ref>[http://www.iupac.org/didac/Didac%20Eng/Didac01/Content/S01.htm IUPAC ארטיקל וועגן פעריאדישער טאבעלע]</ref> | ||
די טאבעלע ווערט ברייט אנגעווענדט אין [[כעמיע]], [[פיזיק]], [[ביאלאגיע]] און [[אינזשעניריע]], ספעציעל [[כעמישע אינזשעניריע]]. די סטאנדארטע טאבעלע אנטהאלט 118 עלעמענטן (דעצעמבער, 2015). | די טאבעלע ווערט ברייט אנגעווענדט אין [[כעמיע]], [[פיזיק]], [[ביאלאגיע]] און [[אינזשעניריע]], ספעציעל [[כעמישע אינזשעניריע]]. די סטאנדארטע טאבעלע אנטהאלט 118 עלעמענטן (דעצעמבער, 2015). | ||
די רייעס פון דער טאבעלע רופט מען פעריאדן; די זיילן רופט מען גרופעס. זעקס גרופעס (זיילן) האבן אויך נעמען אויך נומערן: צום ביישפיל, גרופע 17 עלעמענטן זענען די [[האלאגען|האלאגענס]]; און גרופע 18, די [[איידעלער גאז|איידעלע גאזן]]. פון דער פעריאדישער טאבעלע קען מען ארויסדרינגען פארהעלטענישן צווישן די אייגנשאפטן פון די עלעמענטן, און מען קען | די רייעס פון דער טאבעלע רופט מען פעריאדן; די זיילן רופט מען גרופעס. זעקס גרופעס (זיילן) האבן אויך נעמען אויך נומערן: צום ביישפיל, גרופע 17 עלעמענטן זענען די [[האלאגען|האלאגענס]]; און גרופע 18, די [[איידעלער גאז|איידעלע גאזן]]. פון דער פעריאדישער טאבעלע קען מען ארויסדרינגען פארהעלטענישן צווישן די אייגנשאפטן פון די עלעמענטן, און מען קען פאראויסזאגן די אייגנשאפטן פון נייע עלעמענט וואס מען האט נאך נישט אנטפלעקט. די פעריאדישע טאבעלע איז א ניצבארער ראם צו אנאליזירן כעמישע אויפפירונג און איז ברייט באניצט אין כעמיע און אנדערע וויסנשאפטן. | ||
אנדערע כעמיקער אחוץ מענדלעעוו האבן פארגעשטעלט פארשידענע טאבעלעס פון די כעמישע עלעמענטן, אבער מענדעלעעוו'ס איז געווען די מערסט געלונגענע. אריגינעל האט ער אריינגעלייגט די עלעמענטן לויטן סדר פון זייער אטאמישן געוויכט, אבער היינט איז די טאבעלע אויסגעלייגט לויטן אטאמישן נומער. דער גרויסער דערפאלג פון מענדעלעעוו'ס טאבעלע איז געווען פאראויסזאגן די עלעמענטן [[סקאנדיום]], [[גאליום]] און [[גערמאניום]], וואס מען האט נישט געוואוסט פון זיי ווען ער האט געשאפן זיין טאבעלע, אבער שפעטער האט מען זיי אנטפלעקט גענוי אין די פעלנדע פלעצער אין דער טאבעלע. | אנדערע כעמיקער אחוץ מענדלעעוו האבן פארגעשטעלט פארשידענע טאבעלעס פון די כעמישע עלעמענטן, אבער מענדעלעעוו'ס איז געווען די מערסט געלונגענע. אריגינעל האט ער אריינגעלייגט די עלעמענטן לויטן סדר פון זייער אטאמישן געוויכט, אבער היינט איז די טאבעלע אויסגעלייגט לויטן אטאמישן נומער. דער גרויסער דערפאלג פון מענדעלעעוו'ס טאבעלע איז געווען פאראויסזאגן די עלעמענטן [[סקאנדיום]], [[גאליום]] און [[גערמאניום]], וואס מען האט נישט געוואוסט פון זיי ווען ער האט געשאפן זיין טאבעלע, אבער שפעטער האט מען זיי אנטפלעקט גענוי אין די פעלנדע פלעצער אין דער טאבעלע. | ||
| שורה 15: | שורה 15: | ||
{| cellspacing="2" cellpadding="2" style="margin:0 auto; direction:rtl; text-align:center;" | {| cellspacing="2" cellpadding="2" style="margin:0 auto; direction:rtl; text-align:center;" | ||
|- | |- | ||
|'''די | |'''די פארבן פון די אטאם נומערן ווײַזן דעם צושטאנד ביי נארמאלע טעמפעראטור (0º) און דריק:''' | ||
|} | |} | ||
{| cellspacing="2" cellpadding="2" style="margin:0 auto; direction:rtl; text-align:right;" | {| cellspacing="2" cellpadding="2" style="margin:0 auto; direction:rtl; text-align:right;" | ||
| שורה 25: | שורה 25: | ||
</div> | </div> | ||
יעדער כעמישער עלעמענט האט א באזונדערע אטאם-נומער (Z) וואס רעפרעזענטירט די צאל פראטאנען אין זיין קערן. רוב עלעמענטן האבן | יעדער כעמישער עלעמענט האט א באזונדערע אטאם-נומער (Z) וואס רעפרעזענטירט די צאל פראטאנען אין זיין קערן. רוב עלעמענטן האבן פארשיידענע צאלן נייטראנען צווישן פארשיידענע אטאמען, און די וואריאנטן ווערן גערופן [[איזאטאפ]]ן. צום ביישפיל, קוילנשטאף האט דריי נאטירלעכע איזאטאפן: אלע זיינע אטאמען האבן זעקס פראטאנען און כמעט אלע האבן אויך זעקס נייטראנען, אבער אומעגעפער איין פראצענט האבן זיבן נייטראנען, און גאר א קליינע צאל האבן אכט נייטראנען. מען צעטיילט נישט איזאטאפן אין דער פעריאדישער טאבעלע; זיי ווערן שטענדיג געזאמלט צוזאמען אונטער איין עלעמענט. עלעמנעטן וואס האבן נישט קיין סטאבילע איזאטאפן האבן די אטאם־מאסעס פון זייערע מערסט סטאבילע איזאטאפן געשריבן איינגעקלאמערט. | ||
אין דער סטאנדארטער פעריאדישער טאבעלע באשיינען די עלעמענטן לויטן סדר פון אטאם־נומער (די צאל [[פראטאן|פראטאנען]] אינעם [[אטאמקערן|קערן]] פון אן אטאם) ארויף. א נייע רייע (''פעריאד'') הייבט אן ווען א נייע עלעקטראן־שאָל האט זיין ערשטן עלעקטראן. זיילן (''גרופעס'') ווערן באשטימט דורך דער עלעקטראן | אין דער סטאנדארטער פעריאדישער טאבעלע באשיינען די עלעמענטן לויטן סדר פון אטאם־נומער (די צאל [[פראטאן|פראטאנען]] אינעם [[אטאמקערן|קערן]] פון אן אטאם) ארויף. א נייע רייע (''פעריאד'') הייבט אן ווען א נייע עלעקטראן־שאָל האט זיין ערשטן עלעקטראן. זיילן (''גרופעס'') ווערן באשטימט דורך דער עלעקטראן קאנפיגוראציע פונעם אטאם; עלעמענטן מיט דער זעלבער צאָל עלעקטראן אין א געוויסן אונטער־שאל ליגן אין די זעלבע זיילן (למשל [[וואסערשטאף]] און [[סעלעניום]] באווייזן זיך אינעם זעלבן זייל ווייל זיי האבן ביידע פיר עלעקטראנען אינעם דרויסנדיקן p-אונטערשאָל). עלעמענטן מיט ענלעכע כעמישע אייגנשאפטן ליגן געוויינטלעך אין דער זעלבער גרופע אין דער פעריאדישער טאבעלע, אויבוואויל אינעם f-בלאק, און אמאל אויך אינעם d-בלאק, האבן אויך עלעמענטן אינעם זעלבן פעריאד ענלעכע אייגנשאפטן. אזוי איז פארהעלטנמעסיק גאנץ גרינג פאראויסזאגן די כעמישע אייגנשאפטן פון אן עלעמענט אז מען ווייסט שוין די אייגנשאפטן פון די ארומיגע עלעמענטן.<ref>Gray, זייט 6</ref> | ||
היינט (2016) האט די פעריאדישע טאבעלע 118 באשטימטע עלעמענטן, פון עלעמענט 1 (וואסערשטאף) ביז 118 (אגענאסאן). די עלעמענטן 113, 115, 117 און 118 האט דער אינטערנאציאנאלער | היינט (2016) האט די פעריאדישע טאבעלע 118 באשטימטע עלעמענטן, פון עלעמענט 1 (וואסערשטאף) ביז 118 (אגענאסאן). די עלעמענטן 113, 115, 117 און 118 האט דער אינטערנאציאנאלער פאריין פון ריינער און אנגעווענדעטע כעמיע (IUPAC) אפיציעל באשטעטיקט אין דעצעמבער 2015. זייערע פארגעשלאגענע נעמען, ניהאניום (Nh), מאסקאוויום (Mc), טענעסין (Ts) און אגאַנעסאן (Og) האט IUPAC געמאלדן אין יוני 2016.{{הערה|{{Cite web|url=http://www.cnn.com/2016/06/08/health/periodic-table-new-elements-names/index.html | ||
|title=נייע עלעמענטן אויף דער פעריאדישער טאבעלע באקומען נעמען|last=CNN|first=Ashley Strickland|website=CNN|access-date=2016-06-11}}}}{{הערה|{{cite web|url=http://iupac.org/discovery-and-assignment-of-elements-with-atomic-numbers-113-115-117-and-118/|title=Discovery and assignment of elements with atomic numbers 113, 115, 117 and 118|publisher=[[International Union of Pure and Applied Chemistry]]|date=2015-12-30}}}} מען האט נישט אפראבירט | |title=נייע עלעמענטן אויף דער פעריאדישער טאבעלע באקומען נעמען|last=CNN|first=Ashley Strickland|website=CNN|access-date=2016-06-11}}}}{{הערה|{{cite web|url=http://iupac.org/discovery-and-assignment-of-elements-with-atomic-numbers-113-115-117-and-118/|title=Discovery and assignment of elements with atomic numbers 113, 115, 117 and 118|publisher=[[International Union of Pure and Applied Chemistry]]|date=2015-12-30}}}} מען האט נישט אפראבירט פארמעל ביז נאך א תקופה פון פינעף חדשים פאר הערות וואס לאזט אויס אין נאוועמבער 2016.{{הערה|{{Cite web|url=http://www.npr.org/sections/thetwo-way/2016/06/09/481410462/hello-nihonium-scientists-name-4-new-elements-on-the-periodic-table|title=Hello, Nihonium. Scientists Name 4 New Elements On The Periodic Table|website=NPR.org|access-date=2016-06-11}}}} ביז דעמאלסט זענען זיי געווען באקאנט מיט זייער אטאמישן נומער (למשל "עלעמענט 113"), אדער מיט זייער פראוויזארישן סיסטעמאטישן נאמען ("אונאונטריום", סימבאל "Uut"). אום 1טן דעצעמבער האט מען אפיציעל אנגענומען די נייע נעמען. | ||
די ערשטע 94 עלעמענטן פאסירן נאטורליך; די איבעריגע 24, פון אמעריקיום ביז אגאנעסאן (95–118) פאסירן נאר ווען מען סינטעזירט זיי אין דער לאבאראטאריע. | די ערשטע 94 עלעמענטן פאסירן נאטורליך; די איבעריגע 24, פון אמעריקיום ביז אגאנעסאן (95–118) פאסירן נאר ווען מען סינטעזירט זיי אין דער לאבאראטאריע. | ||
| שורה 63: | שורה 63: | ||
== וועבלינקען == | == וועבלינקען == | ||
* [https://forward.com/yiddish/435230/appreciating-the-periodic-table-of-elements-in-yiddish/ די פּעריאָדישע טאַבעלע | * [https://forward.com/yiddish/435230/appreciating-the-periodic-table-of-elements-in-yiddish/ די פּעריאָדישע טאַבעלע פון עלעמענטן — אויף ייִדיש] | ||
{{כעמיע פיסל}} | {{כעמיע פיסל}} | ||
[[קאַטעגאָריע:כעמיע]] | [[קאַטעגאָריע:כעמיע]] | ||