בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכנס: באַדייטן-לינקס רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
"'''מַכְנִיסֵי רַחֲמִים'''" | {{דרעפט}} | ||
{{חלונית | |||
| רוחב = 28% | |||
| כותרת = פיוט מכניסי רחמים | |||
| תוכן = מַכְנִיסֵי רַחֲמִים! | |||
הַכְנִיסוּ רַחֲמֵינוּ לִפְנֵי בַּעַל הָרַחֲמִים. | |||
מַשְׁמִיעֵי תְפִלָּה! | |||
הַשְׁמִיעוּ תְפִלָּתֵנוּ לִפְנֵי שׁוֹמֵעַ תְּפִלָּה. | |||
מַשְׁמִיעֵי צְעָקָה! | |||
הַשְׁמִיעוּ צַעֲקָתֵנוּ לִפְנֵי שׁוֹמֵעַ צְעָקָה. | |||
מַכְנִיסֵי דִּמְעָה! | |||
הַכְנִיסוּ דִמְעוֹתֵינוּ לִפְנֵי מֶלֶךְ מִתְרַצֶּה בִּדְמָעוֹת. | |||
הִשְׁתַּדְּלוּ וְהַרְבּוּ תְּחִנָּה וּבַקָּשָׁה, | |||
לִפְנֵי מֶלֶךְ קֵל רָם וְנִשָּׂא. | |||
הַזְכִּירוּ לְפָנָיו, הַשְׁמִיעוּ לְפָנָיו, | |||
תּוֹרָה וּמַעֲשִׂים טוֹבִים שֶׁל שׁוֹכְנֵי עָפָר. | |||
יִזְכֹּר אַהֲבָתָם, וִיחַיֶּה זַרְעָם, | |||
שֶׁלֹּא תֹאבַד שְׁאֵרִית יַעֲקֹב. | |||
כִּי צֹאן רוֹעֶה נֶאֱמָן הָיָה לְחֶרְפָּה, | |||
יִשְׂרָאֵל גּוֹי אֶחָד לְמָשָׁל וְלִשְׁנִינָה. | |||
מַהֵר עֲנֵנוּ אֱלֹקֵי יִשְׁעֵנוּ, וּפְדֵנוּ מִכָּל גְּזֵרוֹת קָשׁוֹת, | |||
וְהוֹשַׁע בְּרַחֲמֶיךָ הָרַבִּים מְשִׁיחַ צִדְקֶךָ וְעַמֶּךָ. | |||
| שורות = יא | |||
}} | |||
"'''מַכְנִיסֵי רַחֲמִים'''" איז אַ [[פיוט|פּיוט]] וואָס ווערט געזאָגט ביי אַשכּנזישע קהילות, הויפּטזעכליך אין די [[סליחות]] פון פאַר ראש השנה און עשרת ימי תשובה. דער פּיוט איז אַ בקשה צו די [[מלאך|מלאכים]] זיי זאָלן זיך משתּדל זיין און ברענגען די תּפילות פון די מענטשן פאַר גאָט. דער תּוך פון דעם ליטורגישן טעקסט איז: "מַכְנִיסֵי רַחֲמִים הַכְנִיסוּ רַחֲמֵינוּ לִפְנֵי בַּעַל הָרַחֲמִים". | |||
די דאָזיגע תּפילה האָט אַרויסגערופן אַ שאַרפן טעאָלאָגישן פּולמוס במשך | די דאָזיגע תּפילה האָט אַרויסגערופן אַ שאַרפן טעאָלאָגישן פּולמוס במשך מער פון טויזנט יאָר, צי איז דאָס לכתּחילה ערלויבט צו בעטן מלאכים זיך משתּדל זיין פאַר מענטשן. די דעבאַטע רירט אָן יסודותדיגע פראַגן פון תּפילה, דאָגמע און דעם באַציאונג פון מענטשן צו גאָט. | ||
==היסטאָרישער אָפּשטאַם און נוסח== | ==היסטאָרישער אָפּשטאַם און נוסח== | ||
דער מחבר פונעם פּיוט "מכניסי רחמים" איז נישט באַקאַנט, אָבער מען האַלט אַז עס איז געשריבן געוואָרן אַרום די | [[טעקע:Saadia Gaon.jpg|שמאל|קליין|280px|מכניסי רחמים בסידורו של [[רב סעדיה גאון]]]] | ||
דער מחבר פונעם פּיוט "מכניסי רחמים" איז נישט באַקאַנט, אָבער מען האַלט אַז עס איז געשריבן געוואָרן אַרום די ד'ת"ר יאָרן. עס געפינט זיך אין די פריעסטע באַקאַנטע ליטורגישע מאַנואַלן, אַריינגערעכנט דעם סדר רב עמרם (פון בבל אין ד'ת"ר יארן, הגם מיט שפּעטערדיגע אינטערפּאָלאַציעס){{הערה|{{הערה|{{היברובוקס|אריה ליב פרומקין (רעד.)|סדר רב עמרם השלם|7284|page=320|באנד=ב|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרע"ב|עמ=דף קנז,א}}}}}} און סידור רב סעדיה גאון (ד'ת"ר יארן באַגדאַד){{הערה|{{היברובוקס|ישראל דאווידזאן עט אַל. (רעד.)|סדור רב סעדיה גאון|20685|page=416|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשכ"ג|עמ=שנז}}}}. דער פּיוט איז אַ טייל פון דער אַשכּנזישער נוסח, און איז נישט פאַרהאַן אין דער ספרדישער ליטורגיע. | |||
אין אַן אַנדער באַקאַנטער פּזמון, "מַלְאַכֵי רַחֲמִים מְשָׁרְתֵי עֶלְיוֹן", ווערט אויך גערופן אויף מלאכים צו בעטן אויף מחילה פאַר אידישן פאָלק. | אין אַן אַנדער באַקאַנטער פּזמון, "מַלְאַכֵי רַחֲמִים מְשָׁרְתֵי עֶלְיוֹן", ווערט אויך גערופן אויף מלאכים צו בעטן אויף מחילה פאַר אידישן פאָלק. | ||
די שפּעטערע גאונים | די שפּעטערע [[גאונים]] זענען געווען באַקוועם מיטן פּיוט. אַזוי, למשל, האָט [[רב שרירא גאון]] (פון ד'ת"ר–ש יארן בבל) נישט געהאַט קיין פונדאַמענטאַלע פּראָבלעמען מיט בעטן ביי מלאכים, הגם ער האָט טעכניש געזאָגט, אַז ביי "מכניסי רחמים" זענען די אויסדרוקן נאָר "געבאָרגט" אָדער "אַן אַלעגאָריע" און נישט געצילט ווי אַ תּפילה צו מלאכים. רב שרירא גאון האָט אויך אָנגעוויזן אַז כּמעט די גאַנצע תּפילה פון דער צייט אין בבל איז געווען אין אַראַמיש{{הערה|[https://www.sefaria.org.il/Teshuvot_HaGeonim_(Harkavy).373 תשובות הגאונים - רב שרירא/האי גאון (הרכבי) סי' שעג]}}. | ||
די [[קראים]] פון סוף ד'ת"ר יארן, ווי אבו יוסף יעקוב אַל־קירקיסאַני {{העב|יעקב הקרקסאני}}, האָבן אָפּגעוואָרפן די תּפילה פון "מכניסי רחמים" און דעם יסוד פון מלאכישער מליצת יושר{{הערה|Malkiel, Note 1}}. | |||
==די טעאָלאָגישע קריטיק (קעגן תּפילה צו מתווכים)== | ==די טעאָלאָגישע קריטיק (קעגן תּפילה צו מתווכים)== | ||
די גרונט־פראַגע וואָס דער פּיוט שטעלט איז, צי דאָס גייט אַנטקעגן דעם עיקר־האמונה, אַז מען טאָר נישט מתפּלל זיין צו קיין שום מתווך צווישן דעם מענטש און גאָט. רש"י ([[רש"י|רבי שלמה יצחקי]], ד'ת"ת יארן) האָט געהאַט אַ וועלט־באַנעם וואָס האָט אַריינגענומען מלאכישע | די גרונט־פראַגע וואָס דער פּיוט שטעלט איז, צי דאָס גייט אַנטקעגן דעם עיקר־האמונה, אַז מען טאָר נישט מתפּלל זיין צו קיין שום מתווך צווישן דעם מענטש און גאָט. דער תּלמוד ירושלמי (ברכות ט, א) האָט געהאַלטן אַ שטרענגערע ליניע וועגן תּפילה דורך מלאָכים, טענהנדיג אַז ווען מען ווענדט זיך צו גאָט, איז נאָר אַ דירעקטער צוגאַנג אַקסעפּטאַבל{{הערה|פארגלייכט תּלמוד בבלי עבודה זרה יז, א וואס דערציילט אַ מעשׂה פון [[ר' אלעזר בן דורדיא]], וואָס האָט זיך געווענדט גלייך צו גאָט, נאָכדעם ווי בערג, הימלען און שטערן האָבן נישט געוואָלט זיין מליצי יושׁר}}. די מחלוקת האָט אַפילו אַריינגעצויגן א מדרש אגדה, וואו משה רבינו האָט געוואָלט זוכן עזרה פון ערד, שטערן און דעם אַרכימלאך מטטרון (שׂר הפּנים) צו מליץ יושר זיין פאַר אים, ביז גאָט איז אויף אים ברוגז געוואָרן{{הערה|{{תנחומא|ואתחנן|ו|ב=יא}}}}. | ||
רש"י ([[רש"י|רבי שלמה יצחקי]], ד'ת"ת יארן) האָט געהאַט אַ וועלט־באַנעם וואָס האָט אַריינגענומען מלאכישע הילף; ער האָט ערקלערט, אַז כאָטש גאָט הערט תּמיד די תפילת ציבור, ברויכן יחידים (אויסער א חולה) די "קאָאפּעראַציע פון די מלאכי השׁרת" צו ברענגען זיין תּפילה הינטער דעם פּרגוד פון הימל{{הערה|רש"י שבת יב, ב ד"ה דשכינה און סוטה לג, א ד"ה יחיד. זעט אויך רש"י סנהדרין מד, ב ד"ה לעולם יבקש}}. | |||
דער רוקח (13טן יאָרהונדערט, דייטשלאַנד) האָט געשטיצט דאס זאגן "מכניסי רחמים" אין קהילות פון פראַנקרייך, שפּאַניע, בבל, מצרים און דייטשלאַנד, און האָט ציטירט פילע ביישפּילן פון טראַדיציאָנעלע מקורות וואו מען האָט גענוצט מתווכים{{הערה|1=https://www.beureihatefila.com/files/Machnisei_Rachamim_1.pdf}}. | |||
רמב"ם' | דער קריטיק קומט הויפּטזעכליך פון דער ראַציאָנאַליסטישער שולע, וואָס ווערט פאָרגעשטעלט דורך רמב"ם ([[רמב"ם|רבי משה בן מימון]], ד'תת"ק יארן). | ||
דער רמב"ם'ס פיפטער עיקר פון די דרייצן עיקרי האמונה האַלט, אַז נאָר צו גאָט אַליין פּאַסט צו דאַוונען, און "עס איז נישט פּאַסיג צו דאַוונען צו קיין אַנדערן". ווער עס דינט אַ מתווך (אַזוי ווי א שטערן, א מזל אָדער א מלאך) אַלס אַן אינטערמעדיאַר צווישן אים און גאָט, ווערט דעפינירט אַלס אַ [[מין]]. די דאָזיגע תּפילה ווערט נישט נאָר גערעכנט פאַר פאַרבאָטן, נאָר אויך פּראַקטיש אָן טעאָלאָגישער רעלעוואַנץ, ווייל מלאכים זענען גייסטיג אומפעאיג צו באַשטימען דעם אויסגאַנג פון אַ תּפילה. דער רמב"ם איז קעגן יעדע תּפילה צו מלאכים, כאָטש ער האַלט יאָ, אַז מען מוז אָפּשאַצן זייער וויכטיגע ראָלע אין דער מעטאַפיזישער וועלט{{הערה|זעט {{רמב"ם|יסודי התורה|ב}}; מורה נבוכים ב, ו}}. | |||
רמב"ן'ס מיינונג: [[רמב"ן|רבי משה בן נחמן]] (רמב"ן) האָט אויך געהאַלטן, אַז עס איז נישט ערלויבט צו מתפּלל זיין צו מלאכים. | רמב"ן'ס מיינונג: [[רמב"ן|רבי משה בן נחמן]] (רמב"ן) האָט אויך געהאַלטן, אַז עס איז נישט ערלויבט צו מתפּלל זיין צו מלאכים. | ||
| שורה 24: | שורה 54: | ||
דער פּולמוס האָט זיך געצויגן דורך די יאָרהונדערטער, און גדולי ישראל האָבן זיך צעטיילט איבערן ענין: | דער פּולמוס האָט זיך געצויגן דורך די יאָרהונדערטער, און גדולי ישראל האָבן זיך צעטיילט איבערן ענין: | ||
===די מתנגדים צו "מכניסי רחמים" | ===די מתנגדים צו "מכניסי רחמים"=== | ||
;דער ווילנער גאון (גר"א): האָט אַרויסגענומען די תּפילה פון זיין סידור. | ;דער ווילנער גאון (גר"א): האָט אַרויסגענומען די תּפילה פון זיין סידור. ר' חיים פון וואָלאָזשין, אַ תּלמיד פון גר"א, האָט אויך אַוועקגענומען די פּיוט פון זיין סידור, טענהנדיג אַז "מיר בעטן נישט פון די מלאכים, ווייל זיי האָבן נישט שום קיין אייגענע כּוח"{{הערה|שאילתות כ"י לונדון פודרו, חלק א, סעיף קמ.}}. | ||
;דער חת"ם סופר (ר' משה סופר): האָט פּערזענליך זיך אָפּגעזאָגט עס צו זאָגן. הגם ער האָט נישט פאַרלאַנגט מען זאָל עס אַרויסנעמען פון דער ליטורגיע, פלעגט ער זיך מאַכן פאַרנומען מיט צו פאַרלענגערן די פריערדיגע תּפילה (נפילת אפּים) כּדי צו פאַרפּאַסן "מכניסי רחמים". ער האָט אַרויסגעבראַכט אַז אַפילו אַ רמז צו מלאכים וואָס טוען עפּעס פאַר אונז איז נישט אַקסעפּטאַבל. ר' עקיבא איגר האָט געהאַט אַן ענליכע שטעלונג. | |||
;דער חת"ם סופר (ר' משה סופר): האָט פּערזענליך זיך אָפּגעזאָגט עס צו זאָגן. הגם ער האָט נישט פאַרלאַנגט מען זאָל עס אַרויסנעמען פון דער ליטורגיע, פלעגט ער זיך מאַכן פאַרנומען מיט צו פאַרלענגערן די פריערדיגע תּפילה (נפילת אפּים) כּדי צו פאַרפּאַסן "מכניסי רחמים". | |||
;דער צמח צדק (דער דריטער חב"ד רבי): האָט שטאַרק געשריבן אַז מען זאָל זיך אָפּהאַלטן פון זאָגן פּיוטים וואָס רופן אויף מלאכים צו משתּדל זיין פאַר אונז. | ;דער צמח צדק (דער דריטער חב"ד רבי): האָט שטאַרק געשריבן אַז מען זאָל זיך אָפּהאַלטן פון זאָגן פּיוטים וואָס רופן אויף מלאכים צו משתּדל זיין פאַר אונז. | ||
===די וואָס האָבן דאָס פאַרטיידיקט אָדער צוגעפּאַסט | ===די וואָס האָבן דאָס פאַרטיידיקט אָדער צוגעפּאַסט=== | ||
;מהר"ל מפראַג (ר' יהודה ליווא, ה'ר–ש יארן): האָט פאָרגעשטעלט אַן אינטערעסאַנטע לעזונג. ער האָט | ;מהר"ל מפראַג (ר' יהודה ליווא, ה'ר–ש יארן): האָט פאָרגעשטעלט אַן אינטערעסאַנטע לעזונג. ער האָט געענדערט דעם אָריגינעלן טעקסט, טוישנדיג דאָס וואָרט הַכְנִיסוּ ("ברענגט אַריין!" – אַ בקשה) צו יַכְנִיסוּ ("זיי זאלן אַריינברענגען" – אַ דעקלעראציע פון פאַקט אָדער אַ וואונטש). דאָס מיינט אַז מען בעט ניט דעם מלאך, נאָר מען שטעלט פעסט זיין פונקציע. נאָר נאָך דער ענדערונג האָט ער עס אַריינגענומען אין זיין נוסח{{הערה|1=נתיבות עולם נתיב העבודה פרק יב}}. | ||
;דער "פּחד יצחק" (ר' יצחק לאַמפּראָנטי, תל"ט–תקי"ז איטאַליע): האָט פאַרשריבן די דעבאַטע אין זיין ענציקלאָפּעדיע און | ;דער "פּחד יצחק" (ר' יצחק לאַמפּראָנטי, תל"ט–תקי"ז איטאַליע): האָט פאַרשריבן די דעבאַטע אין זיין ענציקלאָפּעדיע און געקומען צו דער מסקנא אַז די תּפילה איז אין אָרדענונג, באַזירט אויף פריערדיגע מקורים{{הערה|{{היברובוקס|למפרונטי, יצחק בן שמואל, 1679-1756|פחד יצחק חלק י|20342|page=69}} vol. 11, Lyck 1874, fol. 33v-58r}}. נאָך דעם איז די ענין ווידער אַדזשודיקירט געוואָרן דורך צוויי פירנדע איטאַליענישע רבנים (איינער ר' שמואל אבוהב), און זיי זענען געקומען צו דער זעלבער מסקנא, אַז די תּפילה שטימט מיט תּורהדיגע ווירדן{{הערה|1=https://seforimblog.com/2006/09/machnesi-rachamim-and-plageris/}}. | ||
;[[רבי משה פיינשטיין]] (תרנ"ה–תשמ"ו): האָט געפּסקנט אַז עס איז אינגאַנצן ערלויבט עס צו זאָגן, ספּעציעל אויב מען נעמט אָן אַ מער אַלגאָרישע אינטערפּרעטאַציע. | ;[[רבי משה פיינשטיין]] (תרנ"ה–תשמ"ו): האָט געפּסקנט אַז עס איז אינגאַנצן ערלויבט עס צו זאָגן, ספּעציעל אויב מען נעמט אָן אַ מער אַלגאָרישע אינטערפּרעטאַציע{{הערה|1=אגרות משה א"ח ה, מג. זעט אויך ר' שלמה זלמן אויערבאך, היכלות שלמה, תפילה}}. | ||
איטאַליענישער פּולמוס אין טריעסט (18טן י"ה): דער פּולמוס איז אויפגעקומען ווידער שטאַרק אין טריעסט אין 1727, וואָס ווערט דאָקומענטירט ברייט אין ר' יצחק לאַמפּראָנטי'ס פּחד יצחק. | איטאַליענישער פּולמוס אין טריעסט (18טן י"ה): דער פּולמוס איז אויפגעקומען ווידער שטאַרק אין טריעסט אין 1727, וואָס ווערט דאָקומענטירט ברייט אין ר' יצחק לאַמפּראָנטי'ס פּחד יצחק. | ||