בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט|אלול}} | {{דרעפט|אלול}} | ||
'''בְּמוֹצָאֵי מְנוּחָה קִדַּמְנוּךָ תְּחִלָּה''' (אויך באַקאַנט אלס '''במוצאי מנוחה''' אין דער קירצערער פאָרעם) איז אַ [[פיוט|פּיוט]] פונעם סאָרט "[[סליחות|סליחה]]", געבויט אין דער סטרוקטור פון אַ "[[פזמון]]" (וואָס מיינט אַ פּיוט מיט אַ איבערחזרנדיגן רעפרען). דער פּיוט ווערט געזאָגט אין דער ערשטער נאַכט פון די סליחות אינעם אשכנזישן מנהג, וואָס פאַלט אַלץ אין מוצאי שבת, ד"ה ביי דער ענדיגונג פון רוה-טאָג ("מוצאי מנוחה"). | '''בְּמוֹצָאֵי מְנוּחָה קִדַּמְנוּךָ תְּחִלָּה''' (אויך באַקאַנט אלס '''במוצאי מנוחה''' אין דער קירצערער פאָרעם) איז אַ [[פיוט|פּיוט]] פונעם סאָרט "[[סליחות|סליחה]]", געבויט אין דער סטרוקטור פון אַ "[[פזמון]]" (וואָס מיינט אַ פּיוט מיט אַ איבערחזרנדיגן רעפרען). דער פּיוט ווערט געזאָגט אין דער ערשטער נאַכט פון די סליחות אינעם אשכנזישן מנהג, וואָס פאַלט אַלץ אין מוצאי שבת, ד"ה ביי דער ענדיגונג פון רוה-טאָג ("מוצאי מנוחה"). | ||
==מחבר== | ==מחבר== | ||
דער מחבר פונעם פּיּוט איז נישט באַקאַנט. מען האַלט אָבער אַז ער איז געשריבן געוואָרן אין אשכנז אָדער איטאַליע ביזן עלפטן יאָרהונדערט{{הערה|אברהם | דער מחבר פונעם פּיּוט איז נישט באַקאַנט. מען האַלט אָבער אַז ער איז געשריבן געוואָרן אין אשכנז אָדער איטאַליע ביזן עלפטן יאָרהונדערט{{הערה|אברהם ויונה פרנקל, '''[https://web.nli.org.il/sites/nlis/he/manuscript/Documents/fraenkel_j_a.pdf תפילה ופיוט במחזור נירנברג]''' (ירושלים, שבט תשס"ח), עמ' 114.}}. | ||
עס עקזיסטירט אַן אַנדער ליד מיט אַן ענליכן נאָמען, "במוצאי יום מנוחה", וועלכער געהערט צו די טראַדיציאָנעלע זמירות פאַר מוצאי שבת. דער מחבר פון יענעם ליד איז דער ליטורגיסט | עס עקזיסטירט אַן אַנדער ליד מיט אַן ענליכן נאָמען, "[[במוצאי יום מנוחה]]", וועלכער געהערט צו די טראַדיציאָנעלע זמירות פאַר מוצאי שבת. דער מחבר פון יענעם ליד איז דער ליטורגיסט יעקב דע לונעל (וועלכער איז אויך באַקאַנט אלס "יעקב מן יריחו"). | ||
==צייט פון זאגן== | ==צייט פון זאגן== | ||
דער פּיוט "במוצאי מנוחה" | דער פּיוט "במוצאי מנוחה" ווערט אלעמאל געזאגט אין דער ערשטער נאכט פון סליחות לויט דעם אשכנזישן מנהג, וואס פאלט אלעמאל אויס מוצאי שבת. דער פיוט באשרייבט דעם אנהייב פון די סליחות אין דער דאזיקער נאכט. | ||
אין | די סיבה פאַר דעם מנהג פון אנהייבן סליחות דוקא מוצאי שבת קען ליגן אין דעם קשר צווישן מנוחה און סליחה. שבת ווערט באַטראַכט ווי אַ טאָג פון אָפּרו, וואו דער נאָמען פונעם באַשעפער ווערט געהייליגט נישט דורך מענטשליכע טואונגען, נאָר דורך שטילקייט און נישט אַריינמישונג. דער פּיוט שפּיגלט אָפּ דעם דאָזיגן מנהג צו זאָגן סליחות אין די נאַכט-שעה'ן{{הערה|מנחם פרומן, "[https://www.nli.org.il/he/discover/music/jewish-music/piyut/articles/personal-insight/cycle-of-year/fruman-selichot על סליחה ומנוחה: במוצאי מנוחה]", נאציאנאלער ביבליאטעק פון מדינת ישראל.}}. | ||
דער | דער פּיוט איז באַקאַנט אין אַלע אשכנזישע קהילות, סיי אין מזרח-אייראָפּע סיי אין מערב-אייראָפּע{{הערה|ראו: הסליחה [[s:סליחות לימי התשובה/מנהג פולין/סליחות ליום ראשון|במנהג פולין]], באתר ויקיטקסט; [[s:סליחות_לימי_התשובה/מנהג_ליטא/סליחות_ליום_ראשון#סליחה_ד|במנהג ליטא]], באתר [[ויקיטקסט]]; {{אוצר החכמה||סליחות כמנהג פיהם, פולין, מעהרן, אונגארן||אופן תק"פ||עמוד דיגיטלי=14}}; {{אוצר החכמה||סליחות לימים נוראים כמנהג פוזנן והוראדני||וילנה תרל"ז||עמוד דיגיטלי=17}}; [https://www.moreshesashkenaz.org/mm/publications/Selichos.pdf במנהג פרנקפורט]; {{אוצר החכמה||סדר סליחות מכל השנה כמנהג עלזאס||רדלהים תקצ"ח||עמוד דיגיטלי=15}}; {{היברובוקס||מערבות יוצרות וזולתות וסליחות עם הפסוקים ומנהגים דק״ק ווירמיישא|42658|פרנקפורט, דף מ"ו|עמוד דיגיטלי=91}}; [https://books.google.co.il/books?id=G189AAAAcAAJ&pg=PP27&dq=במוצאי+מנוחה&hl=iw&sa=X&ved=0ahUKEwjHzIXj_d7kAhUGZFAKHdrNDp04ChDoAQgtMAE#v=onepage&q=במוצאי%20מנוחה&f=false במנהג שוייץ], באתר [[גוגל ספרים]].}}. אַפילו אין ערטער וואו עס איז נישט געווען קיין קביעות'דיגער סדר פון סליחות פאַר יעדן טאָג, איז דאס זאָגן "במוצאי מנוחה" אין דער ערשטער נאַכט געווען פעסטגעשטעלט{{הערה|[[יוזפא שמש]], '''מנהגים דק"ק וורמיישא''' ([[מכון ירושלים]], תשמ"ח), סי' קל"א.}}. אין דער טאָגטעגליכער שפּראַך ווערט דער נאָמען פונעם פּיוט "במוצאי מנוחה" גענוצט צו רעפּרעזענטירן דעם גאַנצן זאָגן פון די סליחות אין יענער נאַכט. | ||
אין מערב-אשכנזישן מנהג{{הערה|[[רוו"ה]] במחזורו, מציין שקהילת [[מץ]] אין אומרים פזמון זה בנעילה. ר' וולף היידנהיים, '''[http://www.daat.ac.il/daat/vl/tohen.asp?id=182 מחזור ליום כפור]''' (רעדעלהיים, 1896), [http://www.daat.ac.il/daat/vl/mahzorkipur/mahzorkipur12.pdf עמ' 646], באתר דעת.}} ווערט דער פּיוט, אָדער נאָר זיין ערשטע סטאַנצע, אויך געזאָגט אין די פזמונים פון די סליחות וואָס ווערן געזאָגט אין דער תפילת נעילה פון יום כיפּור{{הערה|ראו לדוגמה אצל: {{היברובוקס|דניאל גולדשמידט|מחזור לימים הנוראים כפי מנהגי בני אשכנז לכל ענפיהם: יום כפור|22323|(ירושלים, ה'תש"ל), עמ' 764|עמוד דיגיטלי=819}}.}}. | |||
==סטרוקטור== | ==סטרוקטור== | ||
דער פּיוט "במוצאי מנוחה" איז געבויט פון אַן עפענונגס-סטאַנצע און זיבן ווייטערדיגע סטאַנצעס. יעדער סטאַנצע באַשטייט פון דריי שורות. די אָנהייב-ווערטער פון די שורות פון די זיבן סטאַנצעס שאַפן אַן אַלפאַבעטישן אַקראָסטיכאָן. דער ערשטער סטאַנצע פונעם ליד איז נישט אַריינגערעכנט אינעם אַקראָסטיכאָן. | דער פּיוט "במוצאי מנוחה" איז געבויט פון אַן עפענונגס-סטאַנצע און זיבן ווייטערדיגע סטאַנצעס. יעדער סטאַנצע באַשטייט פון דריי שורות. די אָנהייב-ווערטער פון די שורות פון די זיבן סטאַנצעס שאַפן אַן אַלפאַבעטישן אַקראָסטיכאָן. דער ערשטער סטאַנצע פונעם ליד איז נישט אַריינגערעכנט אינעם אַקראָסטיכאָן. | ||
אַ באַזונדערע אייגנשאַפט אין דער סטרוקטור איז ווי די אותיות נו"ן (נ) און סמ"ך (ס) ווערן אַריינגעלייגט צוזאַמען אין איין שורה אין דעם אויסדרוק "נָא שַׂגְּבֵם", וואו דער לינקס-ווייזנדיגער שי"ן (שׂ) דינט ווי אַ סמ"ך, כדי צו דערגרייכן אַ סך-הכּל פון 21 שורות פאַרן אַקראָסטיכאָן. רבי פינחס פון קאָריץ האָט דערקלערט דעם צונויפפאָר פון די אותיות נו"ן און סמ"ך, אַז דאָס איז אַ רמז צו דער דערמאנונג פון אַ נס, וואָס געפינט זיך אויך אין אַנדערע ערטער פונעם סליחה (ווי "תראם נסיך", "ויודו פלאיך", "מפליא פלאות"){{הערה|{{אוצר החכמה| | אַ באַזונדערע אייגנשאַפט אין דער סטרוקטור איז ווי די אותיות נו"ן (נ) און סמ"ך (ס) ווערן אַריינגעלייגט צוזאַמען אין איין שורה אין דעם אויסדרוק "נָא שַׂגְּבֵם", וואו דער לינקס-ווייזנדיגער שי"ן (שׂ) דינט ווי אַ סמ"ך, כדי צו דערגרייכן אַ סך-הכּל פון 21 שורות פאַרן אַקראָסטיכאָן. רבי פינחס פון קאָריץ האָט דערקלערט דעם צונויפפאָר פון די אותיות נו"ן און סמ"ך, אַז דאָס איז אַ רמז צו דער דערמאנונג פון אַ נס, וואָס געפינט זיך אויך אין אַנדערע ערטער פונעם סליחה (ווי "תראם נסיך", "ויודו פלאיך", "מפליא פלאות"){{הערה|{{אוצר החכמה|רבי פנחס שפירא מקוריץ|אמרי פנחס השלם|145560|page=162|באנד=חלק א'|מקום הוצאה=בני ברק תשס"ג|עמ=קסד|לינק טעקסט=סליחות, אות תנ"ג}}.}}. | ||
דער רעפרען פונעם פּיוט איז "לשמוע אל הרינה ואל התפילה" (צו הערן צו דער לויב-ליד און צו דער תפילה), וואָס ווערט געזאָגט נאָך יעדן סטאַנצע. די דאָזיגע ווערטער זענען גענומען פון דער תפילה פונעם קעניג שלמה נאָכן בויען דעם בית המקדש. אַן אַנדער באַשטימטע שפּראַך-ציר אינעם פּיוט איז דער "צימוד". | דער רעפרען פונעם פּיוט איז "לשמוע אל הרינה ואל התפילה" (צו הערן צו דער לויב-ליד און צו דער תפילה), וואָס ווערט געזאָגט נאָך יעדן סטאַנצע. די דאָזיגע ווערטער זענען גענומען פון דער תפילה פונעם קעניג שלמה נאָכן בויען דעם בית המקדש{{הערה|{{תנ"ך|מלכים א|ח|כח}}.}}. אַן אַנדער באַשטימטע שפּראַך-ציר אינעם פּיוט איז דער "צימוד". | ||
==אינהאַלט== | ==אינהאַלט== | ||
דער פּיוט ווענדט זיך צום אייבערשטן און בעט אים ער זאָל צוהערן צו דער תפילה פון כלל ישראל, זיי מוחל זיין און זיי ראַטעווען פון זייערע צרות, טראָץ זייערע זינד. דער פּייטן בעט נישט אויף זכות, נאָר פאַר גאָט'ס רחמנות און חסד, און ווייל זיי קומען פאַר ה' און דאַווענען צו אים. דער פּיּוט דערמאָנט אויך דעם שרעק פון דעם נאָענטן יום הדין (ראש השנה) פון איין זייט, און דעם זכות פון עקדת יצחק פון דער אַנדערער זייט. | דער פּיוט ווענדט זיך צום אייבערשטן און בעט אים ער זאָל צוהערן צו דער תפילה פון כלל ישראל, זיי מוחל זיין און זיי ראַטעווען פון זייערע צרות, טראָץ זייערע זינד. דער פּייטן בעט נישט אויף זכות, נאָר פאַר גאָט'ס רחמנות און חסד, און ווייל זיי קומען פאַר ה' און דאַווענען צו אים. דער פּיּוט דערמאָנט אויך דעם שרעק פון דעם נאָענטן יום הדין (ראש השנה) פון איין זייט, און דעם זכות פון עקדת יצחק פון דער אַנדערער זייט. | ||
דער | דער פּיוט לייגט באטאנט ספעציעל דאס זאָגן די סליחות ביינאַכט ("במוצאי מנוחה", "בזעקם בעוד ליל", "רצה עתירתם בעמדם בלילות"), און שפּיגלט אָפּ דעם מנהג צו זאָגן סליחות, בפרט די ערשטע סליחות, דווקא אין די נאכט-שעה'ן, א מנהג וואס עקזיסטירט אויך היינט{{הערה|דניאל גולדשמידט, '''סדר הסליחות: כמנהג ליטא וקהילות הפרושים בארץ ישראל''' ([[מוסד הרב קוק]], ירושלים תשכ"ה), עמ' כ"ה.}}. אַ טייל האָבן געשריבן, אַז אין פאַלן ווען מען זאָגט דעם פּיּוט אין טאָג, און נישט ביי נאַכט ווי עס איז דער מנהג, זאָל מען טוישן די נוסחאות אין די ערטער וואו עס דערמאנט זיך די נאַכט אָדער אינגאַנצן אויסלאָזן די אויסדרוקן{{הערה|{{היברובוקס|דוד יצחקי|בית אהרן וישראל|13064|קעפל=ליקוטי הערות בנוסחאות התפלה|גיליון מ"ב (שנה ז', ו'), ירושלים תשנ"ב, עמ' קי"ב|עמוד דיגיטלי=114}}; {{אוצר החכמה|אביגדור פוזן|ככל אשר שאלת - מועדים|197976|ירושלים תשע"ד, עמ' של"ז||עמוד דיגיטלי=347}}, בשם [[רבי שמחה זיסל ברוידא]].}}. | ||
אַ צענטראַלער באַגריף אינעם פּיוט איז די אידעע פון תשובה וואָס איז געווען פאַר דער בריאה פונעם וועלט, וואָס לאָזט צו טוישן און מעקן פאַרגאַנגענע מעשׂים. דאָס גיט אַ מעגלעכקייט פון אַ צוריקקער צום פאַרגאַנגענעם און פאַרריכטן וואָס איז געטון געוואָרן. | אַ צענטראַלער באַגריף אינעם פּיוט איז די אידעע פון תשובה וואָס איז געווען פאַר דער בריאה פונעם וועלט, וואָס לאָזט צו טוישן און מעקן פאַרגאַנגענע מעשׂים. דאָס גיט אַ מעגלעכקייט פון אַ צוריקקער צום פאַרגאַנגענעם און פאַרריכטן וואָס איז געטון געוואָרן. | ||
| שורה 83: | שורה 80: | ||
|'''שְׁ'''עֵה נָא בְרָצוֹן כְּקָרְבַּן כָּלִיל וְעוֹלוֹת || אָננעם מיט רצון זייער תפילה ווי אַ גאַנצן קורבן עולה, ווייל תפילה איז אַ פאַרבייט פאַר קורבנות. | |'''שְׁ'''עֵה נָא בְרָצוֹן כְּקָרְבַּן כָּלִיל וְעוֹלוֹת || אָננעם מיט רצון זייער תפילה ווי אַ גאַנצן קורבן עולה, ווייל תפילה איז אַ פאַרבייט פאַר קורבנות. | ||
|} | |} | ||
דער אויסדרוק "קדמנוך תחילה" ביים אָנהייב פון די סליחות קען האָבן עטליכע באַדייטן. איינער איז צו קומען פאַר גאָט מיט אַ מתּנה, ווי דער פּסוק אין מיכה ו, ו. אַן אַנדער באַדייט איז אויפצושטיין פרי פאַר סליחות. נאָך אַ באַדייט קען זיין צו גרייטן זיך פאָראויס צו די ימים נוראים, נישט וואַרטנדיג אויף ראש השנה גופא{{הערה|{{הערה|{{לינק|קעפל=במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה|אדרעס=https://ravmayer.org/lessons/במוצאי-מנוחה-קדמנוך-תחילה/|זייטל=הרב מאיר ליכטנשטיין|דאטום=במוצאי מנוחה תשע"ז}}}}.}}. | |||
==ניגונים== | ==ניגונים== | ||
עס עקזיסטירן אַ סך ניגונים פאַר דעם סליחה, אַ גרויסער טייל פון זיי אין חזנות-סטיל, און טייל פון חסידישער מוזיק. צווישן די באַקאַנטע חזנים און קאָמפּאָזיטאָרן וואָס האָבן געמאַכט ניגונים צום גאנצן פּיוט זענען: בנימין אונגער, לייב גלאַנץ, משה שטערן, בנימין מוללער, חיים אליעזר הערשטיק, אהרן שלמה ווייסמאַן, און [[שלמה קארליבאך|שלמה קאַרליבאַך]] אין א קאוואער ווערסיע פון זיין ניגון אויף די ווערטער "לולי תורתך". | עס עקזיסטירן אַ סך ניגונים פאַר דעם סליחה, אַ גרויסער טייל פון זיי אין חזנות-סטיל, און טייל פון חסידישער מוזיק. צווישן די באַקאַנטע חזנים און קאָמפּאָזיטאָרן וואָס האָבן געמאַכט ניגונים צום גאנצן פּיוט זענען: בנימין אונגער, לייב גלאַנץ, משה שטערן, בנימין מוללער, חיים אליעזר הערשטיק, אהרן שלמה ווייסמאַן, און [[שלמה קארליבאך|שלמה קאַרליבאַך]] אין א קאוואער ווערסיע פון זיין ניגון אויף די ווערטער "לולי תורתך". | ||
| שורה 98: | שורה 98: | ||
==ביבליאָגראַפיע== | ==ביבליאָגראַפיע== | ||
*{{אקדמיה|1=אהרן גלצר|2=סליחות מבוארות נפש מרדכי - כמנהג פולין - מהדורה שנייה - תשע"ח|3=38217214|5=מכון תורת אמך, תשע"ח, עמ' 16–18}} | |||
*{{הפיוט והתפילה|400}} | |||
*{{אקדמיה|אהרן גלצר|סליחות מבוארות נפש מרדכי - כמנהג פולין - מהדורה שנייה - תשע"ח|38217214|מכון תורת אמך | |||
== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||