בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
''' | '''בְּמוֹצָאֵי מְנוּחָה קִדַּמְנוּךָ תְּחִלָּה''' (אויך באַקאַנט אלס '''במוצאי מנוחה''' אין דער קירצערער פאָרעם) איז אַ [[פיוט|פּיוט]] פונעם סאָרט "[[סליחות|סליחה]]", געבויט אין דער סטרוקטור פון אַ "[[פזמון]]" (וואָס מיינט אַ פּיוט מיט אַ איבערחזרנדיגן רעפרען). דער פּיוט ווערט געזאָגט אין דער ערשטער נאַכט פון די סליחות אינעם אשכנזישן מנהג, וואָס פאַלט אַלץ אין מוצאי שבת, ד"ה ביי דער ענדיגונג פון רוה-טאָג ("מוצאי מנוחה"). | ||
דער פּיוט איז באַקאַנט אין אַלע אשכנזישע קהילות, סיי אין מזרח-אייראָפּע סיי אין מערב-אייראָפּע. אַפילו אין ערטער וואו עס איז נישט געווען קיין פעסטער סדר פון סליחות פאַר יעדן טאָג, איז דער זאָגן פון "במוצאי מנוחה" אין דער ערשטער נאַכט געווען פעסטגעשטעלט. אין דער טאָגטעגלעכער שפּראַך ווערט דער נאָמען פונעם פּיוט "במוצאי מנוחה" גענוצט צו רעפּרעזענטירן דעם גאַנצן זאָגן פון די סליחות אין יענער נאַכט [ | דער פּיוט איז באַקאַנט אין אַלע אשכנזישע קהילות, סיי אין מזרח-אייראָפּע סיי אין מערב-אייראָפּע. אַפילו אין ערטער וואו עס איז נישט געווען קיין פעסטער סדר פון סליחות פאַר יעדן טאָג, איז דער זאָגן פון "במוצאי מנוחה" אין דער ערשטער נאַכט געווען פעסטגעשטעלט. אין דער טאָגטעגלעכער שפּראַך ווערט דער נאָמען פונעם פּיוט "במוצאי מנוחה" גענוצט צו רעפּרעזענטירן דעם גאַנצן זאָגן פון די סליחות אין יענער נאַכט. | ||
==מחבר== | |||
דער מחבר פונעם פּיּוט איז נישט באַקאַנט. מען האַלט אָבער אַז ער איז געשריבן געוואָרן אין אשכנז אָדער איטאַליע ביזן עלפטן יאָרהונדערט{{הערה|אברהם ו[[יונה פרנקל]], '''[https://web.nli.org.il/sites/nlis/he/manuscript/Documents/fraenkel_j_a.pdf תפילה ופיוט במחזור נירנברג]''' (ירושלים, שבט תשס"ח), עמ' 114.}}. | |||
עס עקזיסטירט אַן אַנדער ליד מיט אַן ענליכן נאָמען, "במוצאי יום מנוחה", וועלכער געהערט צו די טראַדיציאָנעלע זמירות פאַר מוצאי שבת. דער מחבר פון יענעם ליד איז דער ליטורגיסט [[יעקב דע לונעל]] (וועלכער איז אויך באַקאַנט אלס "יעקב מן יריחו"). | |||
==גלילות (קאָנטעקסט)== | ==גלילות (קאָנטעקסט)== | ||
דער פּיוט "במוצאי מנוחה | דער פּיוט "במוצאי מנוחה" איז אַ טייל פונעם סליחות-דינסט וואָס גייט פאָרויס ראש השנה. דער אשכנזישער מנהג איז צו אָנהייבן די סליחות דווקא אין מוצאי שבת. די סיבה פאַר דעם מנהג קען ליגן אין דעם קשר צווישן מנוחה און סליחה. שבת ווערט באַטראַכט ווי אַ טאָג פון אָפּרו, וואו דער נאָמען פונעם באַשעפער ווערט געהייליגט נישט דורך מענטשליכע טוּונגען, נאָר דורך שטילקייט און נישט אַריינמישונג. דער פּיוט שפּיגלט אָפּ דעם דאָזיגן מנהג צו זאָגן סליחות אין די נאַכט-שעה'ן. | ||
דער | אין מערב-אשכנזישן מנהג ווערט דער פּיוט, אָדער נאָר זיין ערשטע סטאַנצע, אויך געזאָגט אין די פזמונים פון די סליחות וואָס ווערן געזאָגט אין דער תפילת נעילה פון יום כיפּור. | ||
דער אויסדרוק "קדמנוך תחילה" ביים אָנהייב פון די סליחות קען האָבן עטליכע באַדייטונגען. איינער איז צו קומען פאַר גאָט מיט אַ מתּנה, ווי דער פּסוק אין מיכה ו:ו זאָגט. אַן אַנדער באַדייטונג איז אויפצושטיין פרי פאַר סליחות. נאָך אַ באַדייטונג קען זיין צו גרייטן זיך פאָרויס צו די ימים נוראים, נישט וואַרטנדיג אויף ראש השנה גופא. דאָס פאָרויס-זאָגן סליחות דרוקט אויס אַ וויכטיקן יסוד אין דעם באַציונג צווישן אידן און דעם אייבערשטן. | |||
דער פּיוט אַדרעסירט אויך דעם מנהג פון זאָגן "אָבער מיר און אונזערע עלטערן האָבן געזינדיקט" ביים אָנהייב פונעם וידוי (התוודה) אין די סליחות. דאָס סימבאָליזירט די גרייטקייט צוצוגעבן אַ שולד, וואָס איז דער ערשטער וויכטיקער שריט צו תּשובה. | דער פּיוט אַדרעסירט אויך דעם מנהג פון זאָגן "אָבער מיר און אונזערע עלטערן האָבן געזינדיקט" ביים אָנהייב פונעם וידוי (התוודה) אין די סליחות. דאָס סימבאָליזירט די גרייטקייט צוצוגעבן אַ שולד, וואָס איז דער ערשטער וויכטיקער שריט צו תּשובה. | ||
==סטרוקטור== | ==סטרוקטור== | ||
דער פּיוט "במוצאי מנוחה | דער פּיוט "במוצאי מנוחה" איז געבויט פון אַן עפענונגס-סטאַנצע און זיבן ווייטערדיגע סטאַנצעס. יעדער סטאַנצע באַשטייט פון דריי שורות. די אָנהייב-ווערטער פון די שורות פון די זיבן סטאַנצעס שאַפן אַן אַלפאַבעטישן אַקראָסטיכאָן. דער ערשטער סטאַנצע פונעם ליד איז נישט אַריינגערעכנט אינעם אַקראָסטיכאָן. | ||
אַ באַזונדערע אייגנשאַפט אין דער סטרוקטור איז ווי די אותיות נו"ן (נ) און סמ"ך (ס) ווערן אַריינגעלייגט צוזאַמען | אַ באַזונדערע אייגנשאַפט אין דער סטרוקטור איז ווי די אותיות נו"ן (נ) און סמ"ך (ס) ווערן אַריינגעלייגט צוזאַמען אין איין שורה אין דעם אויסדרוק "נָא שַׂגְּבֵם", וואו דער לינקס-ווייזנדיגער שי"ן (שׂ) דינט ווי אַ סמ"ך, כדי צו דערגרייכן אַ סך-הכּל פון 21 שורות פאַרן אַקראָסטיכאָן. רבי פינחס פון קאָריץ האָט דערקלערט דעם צונויפפאָר פון די אותיות נו"ן און סמ"ך, אַז דאָס איז אַ רמז צו דער דערמאנונג פון אַ נס, וואָס געפינט זיך אויך אין אַנדערע ערטער פונעם סליחה (ווי "תראם נסיך", "ויודו פלאיך", "מפליא פלאות"){{הערה|{{אוצר החכמה|2=אמרי פנחס|3=145560|עמוד דיגיטלי=162|עמ=קסד}}}}. | ||
דער רעפרען פונעם פּיוט איז "לשמוע אל הרינה ואל התפילה" (צו הערן צו דער לויב-ליד און צו דער תפילה), וואָס ווערט געזאָגט נאָך יעדן סטאַנצע. די | דער רעפרען פונעם פּיוט איז "לשמוע אל הרינה ואל התפילה" (צו הערן צו דער לויב-ליד און צו דער תפילה), וואָס ווערט געזאָגט נאָך יעדן סטאַנצע. די דאָזיגע ווערטער זענען גענומען פון דער תפילה פונעם קעניג שלמה נאָכן בויען דעם בית המקדש. אַן אַנדער באַשטימטע שפּראַך-ציר אינעם פּיוט איז דער "צימוד". | ||
==אינהאַלט== | ==אינהאַלט== | ||
דער פּיוט ווענדט זיך צום אייבערשטן און בעט אים ער זאָל צוהערן צו דער תפילה פון כלל ישראל, זיי מוחל זיין און זיי ראַטעווען פון זייערע צרות, טראָץ זייערע זינד. דער פּייטן בעט נישט אויף זכות, נאָר פאַר | דער פּיוט ווענדט זיך צום אייבערשטן און בעט אים ער זאָל צוהערן צו דער תפילה פון כלל ישראל, זיי מוחל זיין און זיי ראַטעווען פון זייערע צרות, טראָץ זייערע זינד. דער פּייטן בעט נישט אויף זכות, נאָר פאַר גאָט'ס רחמנות און חסד, און ווייל זיי קומען פאַר ה' און דאַווענען צו אים. דער פּיּוט דערמאָנט אויך דעם שרעק פון דעם נאָענטן יום הדין (ראש השנה) פון איין זייט, און דעם זכות פון עקדת יצחק פון דער אַנדערער זייט. | ||
אַ | דער פּיּוט לייגט באַזונדערס אַ דגש אויפן זאָגן די סליחות ביי נאַכט ("במוצאי מנוחה", "בזעקם בעוד ליל", "רצה עתירתם בעמדם בלילות"), און שפּיגלט אָפּ דעם מנהג צו זאָגן סליחות, בפרט די ערשטע סליחות, טאַקע ביי נאַכט. דער מנהג עקזיסטירט נאָך היינט{{הערה|[[דניאל גולדשמידט]], '''סדר הסליחות: כמנהג ליטא וקהילות הפרושים בארץ ישראל''' ([[מוסד הרב קוק]], ירושלים תשכ"ה), עמ' כ"ה.}}. אַ טייל האָבן געשריבן, אַז אין פאַלן ווען מען זאָגט דעם פּיּוט אין טאָג, און נישט ביי נאַכט ווי עס איז דער מנהג, זאָל מען טוישן די נוסחאות אין די ערטער וואו עס דערמאנט זיך די נאַכט אָדער אינגאַנצן אויסלאָזן די אויסדרוקן{{הערה|{{אוצר החכמה|דוד יצחקי|"ליקומי הערות בנוסחאות התפלה"|106272|בתוך: [[בית אהרן וישראל]], גיליון מ"ב (שנה ז', ו'), ירושלים תשנ"ב, עמ' קי"ב||עמוד דיגיטלי=108}}; {{אוצר החכמה|אביגדור פוזן|ככל אשר שאלת - מועדים|197976|ירושלים תשע"ד, עמ' של"ז||עמוד דיגיטלי=347}}, בשם [[רבי שמחה זיסל ברוידא]].}}. | ||
אַ צענטראַלער באַגריף אינעם פּיוט איז די אידעע פון תשובה וואָס איז געווען פאַר דער בריאה פונעם וועלט, וואָס לאָזט צו טוישן און מעקן פאַרגאַנגענע מעשׂים. דאָס גיט אַ מעגלעכקייט פון אַ צוריקקער צום פאַרגאַנגענעם און פאַרריכטן וואָס איז געטון געוואָרן. | |||
די שליסל-ווערטער אין דעם פּיּוט זענען חן, תּפילה, תּחנונים און חינם (חסד, בקשה, געבעטן, מתּנת חינם), און דאָס וואָרט "נא" (ביטע) ווערט איבערגעחזרט זיבן מאָל אינעם פּיוט, וואָס אונטערשטרייכט די ערנסטקייט פון דער בקשה. | |||
===באַדייטונג פון שליסל-פראַזעס=== | ===באַדייטונג פון שליסל-פראַזעס=== | ||
| שורה 56: | שורה 63: | ||
*Text and melody in A. Nadel, Zemirot Shabbat, Die haeuslichen Sabbatgesaenge (1937), 44 (Hebrew part 16). | *Text and melody in A. Nadel, Zemirot Shabbat, Die haeuslichen Sabbatgesaenge (1937), 44 (Hebrew part 16). | ||
*Meir Ydit, Encyclopaedia Judaica. | *Meir Ydit, Encyclopaedia Judaica. | ||
* | *מנחם פרומן, על סליחה ומנוחה: במוצאי מנוחה, [[נאציאנאלער ביבליאטעק פון מדינת ישראל]]. | ||
*Online Hebrew Wikipedia article for "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה". | *Online Hebrew Wikipedia article for "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה". | ||
*Online Hebrew National Library of Israel website for "במוצאי מנוחה". | *Online Hebrew National Library of Israel website for "במוצאי מנוחה". | ||
*Online Hebrew article "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה". | *Online Hebrew article "במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה". | ||
==דרויסנדיגע לינקס== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
[[he:במוצאי מנוחה קדמנוך תחילה]] | |||