בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,374
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט|אלול}} | ||
{{דעסקריפציע|ליטווישער רב (תר"ג–תרפ"ו)}} | {{דעסקריפציע|ליטווישער רב (תר"ג–תרפ"ו)}} | ||
{{אישיות רבנית | {{אישיות רבנית | ||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
}} | }} | ||
}} | }} | ||
רבי '''מאיר שמחה הכהן פון [[דווינסק]]''' ([[ה'תר"ג]], [[1843]] – [[ד' אלול]] [[ה'תרפ"ו]], [[14טן אויגוסט]] [[1926]]) איז געווען איינער פון די פירנדע רבנים פון [[מזרח אייראפע]] אין דעם דור פארן [[חורבן אייראפע|חורבן]], א "גדול הדור"{{הערה|{{היברובוקס|רבי יחיאל יעקב וויינבערג|כתבי הגאון רבי יחיאל יעקב וויינברג|3=46175|page=243|באנד=ב|עמ=רלה}}: "שהוא גדול-הדור באמת".}}. זיינע עיקר ספרים זענען "'''אור שמח'''" אויף רמב"ם'ס "[[משנה תורה]]", | רבי '''מאיר שמחה הכהן פון [[דווינסק]]''' ([[ה'תר"ג]], [[1843]] – [[ד' אלול]] [[ה'תרפ"ו]], [[14טן אויגוסט]] [[1926]]) איז געווען איינער פון די פירנדע רבנים פון [[מזרח אייראפע]] אין דעם דור פארן [[חורבן אייראפע|חורבן]], א "גדול הדור"{{הערה|{{היברובוקס|רבי יחיאל יעקב וויינבערג|כתבי הגאון רבי יחיאל יעקב וויינברג|3=46175|page=243|באנד=ב|עמ=רלה}}: "שהוא גדול-הדור באמת".}}. זיינע עיקר ספרים זענען "'''אור שמח'''" אויף רמב"ם'ס "[[משנה תורה]]", און "'''משך חכמה'''", חידושים אויף חומש, אן אויסטערליש טיף און פילאזאפישער פירוש וואס איז פארעפנטליכט געווארן נאך זיין פטירה. | ||
== ביאגראפיע == | == ביאגראפיע == | ||
===יוגנט און לערנען=== | |||
ער איז געבוירן געווארן אין יאר תר"ג אין באַלטרימאַנץ (Butrimonys), א קליין שטעטל אין ווילנער גובערניע, [[ליטא]], צו רבי שמשון קלונימוס קלמן און זיין ווייב אסנת. ר' קלונימוס איז געווען אַן אנגעזעענער סוחר און א תלמיד חכם, און זיין הויז איז געווען א "בית ועד לחכמים". ווען דער גאון [[רבי מאיר טיקטין]] איז איינגעשטאנען ביי אים אין הויז א לענגערע צייט, האט ער אים געבענטשט אז אים זאל געבוירן ווערן א זון וועלכער זאל באלייכטן די אויגן פון ישראל אין תורה. | ער איז געבוירן געווארן אין יאר תר"ג אין באַלטרימאַנץ (Butrimonys), א קליין שטעטל אין ווילנער גובערניע, [[ליטא]], צו רבי שמשון קלונימוס קלמן און זיין ווייב אסנת. ר' קלונימוס איז געווען אַן אנגעזעענער סוחר און א תלמיד חכם, און זיין הויז איז געווען א "בית ועד לחכמים". ווען דער גאון [[רבי מאיר טיקטין]] איז איינגעשטאנען ביי אים אין הויז א לענגערע צייט, האט ער אים געבענטשט אז אים זאל געבוירן ווערן א זון וועלכער זאל באלייכטן די אויגן פון ישראל אין תורה. | ||
שוין יונגערהייט איז ער געווארן באוואוסט אלס עילוי און האט געלערנט ביי זיין פאטער אין די ערשטע צען יאר פון זיין לעבן{{הערה|Steinmetz, 2022, 61.}}. ווען ער איז אלט געווען דרייצן יאר איז א באוואוסטער רב געווען זייער גאסט. און ער האט געהאט דעם כתב יד פון זיינ'ס א ספר מיט זיך. איין טאָג האט ער דערזען ווי דער מאנוסקריפּט איז אנגעפּיקעוועט מיט הערות. ווען דאס בחור'ל האט אים געזאגט אז די נאָטן זענען זיינע, האט ער אים שארף פירגעהאלטן. אבער ער איז געווען ערשטוינט צו זען די ווערטפולע חידושים. ער האט אים געגעבן א קוש, און ער האט פאראויס געזאגט אז ער וועט זיין גרויס אין לערנען{{הערה|{{היברובוקס|רבינר, זאב אריה בן בנימין בינוש|רבינו מאיר שמחה הכהן|7338|page=7}}}}. ער האט אויך באוויזן אויסצומיידן די "קאנטאניסטן דעקרעטן", וואס האבן געצוואונגען אידישע | שוין יונגערהייט איז ער געווארן באוואוסט אלס עילוי און האט געלערנט ביי זיין פאטער אין די ערשטע צען יאר פון זיין לעבן{{הערה|Steinmetz, 2022, 61.}}. ווען ער איז אלט געווען דרייצן יאר איז א באוואוסטער רב געווען זייער גאסט. און ער האט געהאט דעם כתב יד פון זיינ'ס א ספר מיט זיך. איין טאָג האט ער דערזען ווי דער מאנוסקריפּט איז אנגעפּיקעוועט מיט הערות. ווען דאס בחור'ל האט אים געזאגט אז די נאָטן זענען זיינע, האט ער אים שארף פירגעהאלטן. אבער ער איז געווען ערשטוינט צו זען די ווערטפולע חידושים. ער האט אים געגעבן א קוש, און ער האט פאראויס געזאגט אז ער וועט זיין גרויס אין לערנען{{הערה|{{היברובוקס|רבינר, זאב אריה בן בנימין בינוש|רבינו מאיר שמחה הכהן|7338|page=7}}}}. ער האט אויך באוויזן אויסצומיידן די "[[קאנטאניסטן]] דעקרעטן", וואס האבן געצוואונגען אידישע יונגע לייט צו דינען אין דער רוסישער ארמיי{{הערה|Meir Simcha of Dvinsk - Wikipedia}}. | ||
פון 1856 ביז 1859, האט ער געלערנט אין כולל פרושים אין [[איישישאק]], ביי רבי משה דאַנישעווסקי{{הערה|Steinmetz, 2022, 61.}}. אין יאר ה'תר"כ, ביי די 17 יאר, האט ער געהייראט חיה, די טאכטער פון ר' צבי (הירש) פלטיאל מאקאבעסקי, א רייכער מאן פון [[ביאליסטאק]], פוילן, וועלכער האט אים געשטיצט בשעת ער האט ווייטער געלערנט, וואוינענדיג ביי זיין שווער. זיין ווייב האט פארדינט פרנסה פון האנדל און ער איז געזעסן און געלערנט תורה פאר 26 יאר. אין ביאליסטאק האט ער געלערנט אין דער "גמילות חסדים בית מדרש" מיט זיין ידיד רבי יוסף זונדל הוטנער. ר' מאיר שמחה איז געווארן נאנט מיטן שטאט'ס רב, [[רבי יום טוב ליפמאן האלפרין]] (תקע"ו–תרל"ט), דער מחבר פון עונג יום טוב, וואס האט אים מקרב געווען און געלערט מיט אים בחברותא. אויך האט ער געלערנט מיט הרב יצחק לייב גראסבערג, מחבר פון "שי למורא" אויף [[מסכת בכורות]]{{הערה|{{חכמי ישראל|שעט}}}}. | |||
נאך אין ביאליסטאק איז ר' מאיר שמחה שוין געווען אן אויפגעקליבענער תלמיד חכם. מען האט אים קאנסולטירט וועגן שווערע הלכה פראגעס, און ער האט גאר אנטייל גענומען אין די באמיאונגען צו באפרייען ר' יהושע לייב דיסקין, וועלכער איז געווארן ארעסטירט אין 1876 דורך די רוסישע אויטאריטעטן{{הערה|Steinmetz, 2022, 62, 64.}}. | |||
אין דער | ===רבנות אין דווינסק=== | ||
ווען דער דווינסקער רב ר' ראובן הלוי לוין, וואס איז געווען אין דעם פאזיציע די לעצטע אכט יאר, איז נפטר געווארן, האט ר' יאנקעלע חריף באלד נאכ'ן הספּד אויפגעפאדערט די דווינסקער קהילה אז זיי זאלן אויפנעמען ר' מאיר שמחה'ן אלס נאכפאלגער. אויך ר' [[רבי יאשע בער הלוי סאלאווייטשיק|יאָשע בער בריסקער]] האט זיי געראטן דאס זעלבע. און אין דעם יאר תרמ"ח (1888) איז ער אויפגענומען געווארן אלס דער ליטווישער רב פון דווינסק. רבי מאיר שמחה האט אנגעהאלטן די שטעלע ארום פערציג יאָר, און ער איז געווען געשעצט און באליבט ביי אלע קרייזן פון דער שטאט. ער האט אפגעזאגט רבנות שטעלעס אין גרויסע שטעט ווי ירושלים, ניו יארק און קאוונע. | |||
אין דעם יאר תרס"ו האט מען אים אנגעבאטן דאס רבנות אין ירושלים. אבער ווען זיין קהילה האט אים געבעטן זיי נישט צו פארלאזן, האט ער צוריקגעוויזן דעם אנבאט. כאראקטעריסטיש איז דער פאלגנדיגער בריוו וועלכן די דווינסקער אידן האָבן געשיקט קיין ירושלים "מיר, די גלות קינדער אין רוסלאנד, אין דער שטאט דווינסק, "קמנו ונתעודד{{הערה|1=תהלים כ, ט.}}, הויבן זיך אויף און שטעלן זיך ווידער דער ידיעה, וועלכע האט אונז דערגרייכט אז די ירושלים'ער אידן ווילן אוועקנעמען אונזער רבי'ן… וואס דערמיט וועלן זיי צעשטערן נישט בלויז אונז, נאר אלע גלות אידן… עס איז נישט פאר אייך, קינדער פון ירושלים, צו טון אזא זאך"… | אין דעם יאר תרס"ו האט מען אים אנגעבאטן דאס רבנות אין ירושלים. אבער ווען זיין קהילה האט אים געבעטן זיי נישט צו פארלאזן, האט ער צוריקגעוויזן דעם אנבאט. כאראקטעריסטיש איז דער פאלגנדיגער בריוו וועלכן די דווינסקער אידן האָבן געשיקט קיין ירושלים "מיר, די גלות קינדער אין רוסלאנד, אין דער שטאט דווינסק, "קמנו ונתעודד{{הערה|1=תהלים כ, ט.}}, הויבן זיך אויף און שטעלן זיך ווידער דער ידיעה, וועלכע האט אונז דערגרייכט אז די ירושלים'ער אידן ווילן אוועקנעמען אונזער רבי'ן… וואס דערמיט וועלן זיי צעשטערן נישט בלויז אונז, נאר אלע גלות אידן… עס איז נישט פאר אייך, קינדער פון ירושלים, צו טון אזא זאך"… | ||
ר' מאיר שמחה האט זיך | דער [[רבי יוסף ראזין|ראגאַטשאווער]] איז געווארן רב אין דווינסק פאר די חסידישע קרייזן אין שטאט. טראץ זייערע אונטערשיידן אין פערזענליכקייט און גישה, האבן זיי געהאט גרויס רעספעקט איינער צום צווייטן, און האבן זיך אפט באראטן וועגן הלכה פראגעס. ר' מאיר שמחה האט זיך אמאל מיט א שפאס גערופן "האלבער רב" צוליב דעם סיסטעם פון צוויי רבנים אין דער שטאט{{הערה|Yaakov Feitman, ''The Jewish Observer'', September, 1976, 3–4}}. | ||
ביי דער [[ערשטע וועלט-מלחמה|ערשטער וועלט מלחמה]], ווען די מערסטע איינוואוינער זענען אנטלאפן פון שטאָט, און עס זענען געבליבן בלויז די ארימערע, איז ר' מאיר שמחה געבליבן מיט זיי, זאגנדיג: "אזוי לאנג ווי עס וועלן זיין ניין אידן אין שטאט, וועל איך זיין דער צענטער צום מנין". און ער האט נאך צוגעגעבן: יעדע קויל האט א ספּעציעלע שליחות. יעדע פּולי{{הבהרה}} האט א באשטימטן אדרעס{{הערה|ראזמארין}}. | |||
ער איז אמאל ארעסטירט געווארן דורך די [[באלשעוויקן]] אין תרע"ט, אבער איז באפרייט געווארן נאכדעם וואס זיי האבן דערקענט זיין גדלות{{לינק|קעפל=RAV HERZOG'S REMARKABLE OBITUARY FOR THE OHR SOME'ACH|אדרעס=https://rabbidunner.com/rav-herzogs-remarkable-obituary-for-the-ohr-someach/|זייטל=Rabbi Pini Dunner|דאטום=August 21, 2023}}. | |||
יענע יאר איז פארשפרייט געווארן א פאלשע באריכט דורך צייטונגען ארום די וועלט אז ר' מאיר שמחה איז ערמארדעט געווארן אין א פּאָגראָם{{הערה|זעט דערוועגן [https://forum.otzar.org/viewtopic.php?t=13450 דא אויף אוצר החכמה פארום].}}. אין רעאקציע זענען געגעבן געווארן א צאל הספדים, צווישן זיי דורך [[רבי ישראל אבא ציטראן]], רב פון פתח תקווה{{הערה|פארעפנטליכט געווארן דורך {{היברובוקס|זאב אריה רבינר|מרן רבנו מאיר שמחה הכהן|7338|page=221|מקום הוצאה=תל אביב|שנת הוצאה=תשכ"ז|עמ=רלב–רלג}}}}, און רבי בנציון קואינקה{{הערה|פארעפנטליכט אין {{היברובוקס|2=מקבציאל|3=65040|page=732|באנד=לט|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"ג|מו"ל=חברת אהבת שלום|עמ=עמ' תשלט והלאה}}}}. | |||
זיינע חידושים אויף תלמוד בבלי און ירושלמי זענען געדרוקט געווארן מיט'ן נאמען "חידושי רבינו מאיר שמחה על הש"ס". אין | ר' מאיר שמחה האט זיך געהאלטן ווייט פון מחלוקת, פון פּארטייאישקייט. געלט וואס מען פלעגט אים שיקן דורך פּאסט פלעגט ער צוריקשיקן. ווען ער האט נישט געוויסט דעם שיקער'ס אדרעס, האט ער אוועקגעגעבן דאס געלט אויף צדקה. | ||
==חיבורים== | |||
רבי מאיר שמחה הכהן האט פארפאסט עטליכע פונדאמענטאלע ספרים. זיין ספר "אור שמח" (על שם מ'''א'''י'''ר''' '''שמח'''ה) אויפ'ן [[משנה תורה|רמב"ם]] ווערט באטראכט אלס א קלאסיש ווערק אין דער לומד'ישער ליטעראטור. דער ספר איז ארויסגעגעבן געווארן בחייו (1902-1926) און איז שנעל געווארן זייער פאפולער. דער "אור שמח" איז נישט בלויז אן אנאליטישער פירוש, נאר ער אנטהאלט אויך פראקטישע הלכה'דיגע פסקים און באמיט זיך צו פארדלעכערן דעם רמב"ם'ס קאדע{{הערה|יצחק כהן, “למגמותיו של חיבור ה'אור שמח' ומשמעויותיהן ההלכתיות-משפטיות”, שנתון המשפט העברי, כרך כה (תשס"ח): 97}}. | |||
נאך זיין פטירה זענען ארויסגעקומען, דורך זיין תלמיד ר' מנחם מענדל זאקס אין יאר תרפ"ז, זיינע חידושים אויף די תורה אינעם ספר "[[משך חכמה]]" (משך איז ראשי תיבות פון זיין נאמען '''מ'''איר '''ש'''מחה '''כ'''הן). | |||
דער ספר איז פול מיט הלכה'דיגע און פילאזאפישע חידושים, און נוצט אפט הלכה פרינציפן צו ערקלערן תורה נאראטיוון. צווישן אלע פירושים אויף תנ"ך וואס זענען געשריבן געווארן אין די לעצטע דורות, איז ער מסתמא דער מערסט־מצוטט'סטער{{מקור}}. אידן פון אלע סארטן קרייזן – פון די חרדים ביז [[ישעיהו ליבוביץ]] – האבן הנאה געהאט פון זיינע ווערטער און געפונען אין זיינע שיטות א חיזוק פאר זייערע אייגענע השקפות{{מקור}}. | |||
זיינע חידושים אויף תלמוד בבלי און ירושלמי זענען געדרוקט געווארן מיט'ן נאמען "חידושי רבינו מאיר שמחה על הש"ס". אין תשמ"א זענען אויך ארויסגעקומען זיינע תשובות{{הערה|יונה עמנואל, "שאלות ותשובות אור שמח : מאת מאיר שמחה הכהן מדווינסק, שו"ת אור שמח, נערך ע"י הרב אוזבנד והרב צבי לייטנר, תשמא", '''המעין''' כב, א (תשמב) 73-78}}{{הערה|[https://tablet.otzar.org/#/book/146642/p/1/t/0.088425740606946751234/fs/0/start/0/end/0/c דריטער מהדורה, מיט הוספות, תשנ"ח, אויף אוצר החכמה].}}. | |||
ער איז נפטר געווארן פיר טעג אין אלול, אינעם יאר תרפּ"ו, אין עלטער פון דריי און אכציג יאר. | ער איז נפטר געווארן פיר טעג אין אלול, אינעם יאר תרפּ"ו, אין עלטער פון דריי און אכציג יאר. | ||
==השקפות== | ==השקפות== | ||
אין איינע פון זיינע באוואוסטע אויסדרוקן האט ער געווארנט די מענטשן וואס האבן געלעבט מיט דעם געדאנק אז "בערלין איז ירושלים", און געזאגט אז א "רוח סערה וסופה" וועט זיי אויסרייסן פון זייער מקום — א נבואה וואס איז געווארן מקוים בערך צען יאר נאך זיין פטירה ביי די צווייטע וועלט מלחמה. | אין איינע פון זיינע באוואוסטע אויסדרוקן האט ער געווארנט די מענטשן וואס האבן געלעבט מיט דעם געדאנק אז "בערלין איז ירושלים", און געזאגט אז א "רוח סערה וסופה" וועט זיי אויסרייסן פון זייער מקום — א נבואה וואס איז געווארן מקוים בערך צען יאר נאך זיין פטירה ביי די צווייטע וועלט מלחמה. | ||
ער האט געהאט א ליבשאפט צום ענין פון ישוב ארץ ישראל, אבער איז געווען קעגן דעם צו מאכן פון ציונות א גאולה־באגריף אתחלתא דגאולה. אין א בריוו וואס ער האט געשריבן צום קק"ל און איז ארויסגעקומען אין צייטונג "התור" אין יאר תרפ"ב, שרייבט ער אזוי: | ער האט געהאט א ליבשאפט צום ענין פון ישוב ארץ ישראל, אבער איז געווען קעגן דעם צו מאכן פון ציונות א גאולה־באגריף אתחלתא דגאולה. אין א בריוו וואס ער האט געשריבן צום קק"ל און איז ארויסגעקומען אין צייטונג "התור" אין יאר תרפ"ב, שרייבט ער אזוי: | ||
"כעת הסבה ההשגחה אשר באספת הממלכות הנאורות בסאן רעמא, ניתן צו אשר ארץ ישראל תהיה לעם ישראל, וכיון ש'סר פחד השבועות' וברישיון המלכים, קמה מצוות ישוב ארץ ישראל ששקולה כנגד כל מצוות שבתורה למקומה. ומצוה על כל איש לסייע בכל יכלתו לקיים מצוה זו…" | "כעת הסבה ההשגחה אשר באספת הממלכות הנאורות בסאן רעמא, ניתן צו אשר ארץ ישראל תהיה לעם ישראל, וכיון ש'סר פחד השבועות' וברישיון המלכים, קמה מצוות ישוב ארץ ישראל ששקולה כנגד כל מצוות שבתורה למקומה. ומצוה על כל איש לסייע בכל יכלתו לקיים מצוה זו…" | ||
| שורה 54: | שורה 62: | ||
==אנעקדאטן== | ==אנעקדאטן== | ||
איסר הראל, וואס איז געבוירן אין דווינסק, דערציילט אין זיין בוך " | איסר הראל, וואס איז געבוירן אין דווינסק, דערציילט אין זיין בוך "בטחון ודמוקרטיה" א געשיכטע וואס האט אויסגעפעלט די גאנצע שטאט און איז פארבונדן געווען מיט ר' מאיר שמחה: "…אין מיטן די תפילה וואס איז געווען זייער איבערגעגעבן און באגלייט מיט גרויס געשרייען, זענען איינגעקומען איבערגעשויגענע אידן אין שול און געשריגן אז די וואסער גייען באַלד איבעררינען און פארשווינדן די שטאט. ר' מאיר שמחה איז אויפגעשטאנען מיט זיין טלית און געגאנגען צום דאך, און נאכגעגאנגען דורך גאנץ קהל מיט טליתים. דער רב איז ארויפגעגאנגען אויפן דאך, שטייט דארט און מתפלל צום אייבערשטן אז די וואסער זאלן זיך איינשטילן. און טאקע אינמיטן תפילה האט זיך דער אייז אנגעהויבן צוברעכן, דער וואסער האט זיך צוריקגעצויגן אין טייך. איך בין אויך געווען אויפן דאך, נישט ווייט פון ר' מאיר שמחה…" | ||
==זיינע קינדער== | ==זיינע קינדער== | ||