בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:מעוז צור"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(←דרויסנדיגע לינקס: פארברייטערט) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 5: | שורה 5: | ||
== צייט און מחבר == | == צייט און מחבר == | ||
דער אידענטיטעט פונעם מחבר פון מעוז צור, אויסער זיין נאמען מרדכי, איז נישט באקאנט מיט א קלארקייט און עס זענען פארהאן פארשידענע השערות{{הערה|{{היברובוקס|דוד ליפסון|המעין|58472|page=30|קעפל='מעוז צור' ממבט היסטורי|באנד=מו [ב]|שנת הוצאה=תשס"ו|עמ=29–34}}; אוצר השירה והפיוט | דער אידענטיטעט פונעם מחבר פון מעוז צור, אויסער זיין נאמען מרדכי, איז נישט באקאנט מיט א קלארקייט און עס זענען פארהאן פארשידענע השערות{{הערה|{{היברובוקס|דוד ליפסון|המעין|58472|page=30|קעפל='מעוז צור' ממבט היסטורי|באנד=מו [ב]|שנת הוצאה=תשס"ו|עמ=29–34}}; {{צ-בוך|מחבר=ישראל דאווידזאן|נאמען=אוצר השירה והפיוט|עמ=7{{מקור}}|כרך=ג}}}}. דאס געבוי פונעם פיוט זאגט עדות אויף שטריכן פונעם ספרד'ישן סטיל פיוט וועלכע האבן אנגעהויבן אריינדרינגען אין אשכנז. אן ענליכער פיוט איבער'ן הצלה פון שטאט [[וורמייזא]] אין ד'תתקס"א, שיינט צו דינען אלס קאפיע פון מעוז צור, דאס ברענגט אויף אז עס איז פארפאסט געווארן נאך פריער פון דעם{{הערה|שם=פרנקל|{{צ-זשורנאל|אברהם פרנקל|הזמר על הצלת וורמייזא וזמן חיבורו של 'מעוז צור'|המעין|נד [ב]|עמ=11|קישור=https://www.machonso.org/hamaayan/?gilayon=32&id=1058}}}}. | ||
איין השערה איז אז דער מחבר איז [[רבי מרדכי בן הלל]] פון [[נירנבערג]], מחבר פון ספר מרדכי אויף ש"ס. אנדערע שאצן אז דאס איז רבי מרדכי בר יצחק הלוי, מחבר פון זמר [[מה יפית]], און זיי צייגן אן אויף ענליכקייטן צווישן די צוויי פיוטים | איין השערה איז אז דער מחבר איז [[רבי מרדכי בן הלל]] פון [[נירנבערג]], מחבר פון ספר מרדכי אויף ש"ס. אנדערע שאצן אז דאס איז רבי מרדכי בר יצחק הלוי{{הערה|{{צ-בוך|מחבר=ישראל דאווידזאן|נאמען=אוצר השירה והפיוט|עמ=159–160|כרך=ג|קישור=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015024589593&seq=177}}.}}, מחבר פון זמר [[מה יפית]], און זיי צייגן אן אויף ענליכקייטן צווישן די צוויי פיוטים; אבער אויך דער אידענטעט פון יענעם רבי מרדכי איז נישט באקאנט. טייל זאגן אז עס איז רבי מרדכי ב"ר יצחק קמחי פון די [[חכמי פרובינצא]], אן אייניקל פון [[רד"ק]]. אנדערע צייגן אן אויף רבי מרדכי ב"ר יצחק, געברענגט אין תוספות{{הערה|{{בבלי|נדה|לו|א}} ד"ה והלכתא; זעט אבער אין תוס' הרא"ש וואו דער זעלבער קושיא ווערט געברענגט אין נאמען פון רבי יום טוב ב"ר יצחק.}}. | ||
דער ערשטער מאל מען געפונט דאס אין דרוק איז אין א בענטשערל אין שטאט פראג. אין אנהייב געפינט מען דאס בלויז אלס פיוט לכבוד חנוכה, און נישט דווקא בשייכות מיט די ליכט אבער אין שפעטערדיגע דרוקן איז דאס שוין יא אן אינטערגראלער טייל פון דאס ליכט צינדן. מען געפונט דאס אויך אין די ספרי המנהג פון אשכנז צו זינגן נאכ'ן צינדן, און שבת נאך די סעודה{{הערה|לקט יושר; רבי יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, ח"א עמוד רמא}}, אבער נישט אין די פריע ספרדי'שע מקורות, וואו עס איז הערשט אריין שפעטער{{הערה|זעט [https://tora-forum.co.il/threads/האם-פיוט-מעוז-צור-קשור-במיוחד-לחנוכה.3676/post-43864 דא] פאר די מקורות}}. | דער ערשטער מאל מען געפונט דאס אין דרוק איז אין א בענטשערל אין שטאט פראג. אין אנהייב געפינט מען דאס בלויז אלס פיוט לכבוד חנוכה, און נישט דווקא בשייכות מיט די ליכט אבער אין שפעטערדיגע דרוקן איז דאס שוין יא אן אינטערגראלער טייל פון דאס ליכט צינדן. מען געפונט דאס אויך אין די ספרי המנהג פון אשכנז צו זינגן נאכ'ן צינדן, און שבת נאך די סעודה{{הערה|לקט יושר; רבי יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, ח"א עמוד רמא}}, אבער נישט אין די פריע ספרדי'שע מקורות, וואו עס איז הערשט אריין שפעטער{{הערה|זעט [https://tora-forum.co.il/threads/האם-פיוט-מעוז-צור-קשור-במיוחד-לחנוכה.3676/post-43864 דא] פאר די מקורות.}}. | ||
==אינהאלט== | ==אינהאלט== | ||
דער מעוז צור באשטייט פון זעקס סטראָפן. | דער מעוז צור באשטייט פון זעקס סטראָפן. | ||
דער ערשטער סטראָף דינט אלס אריינפיר, און דערקלערט אז עס איז פאסיג צו לויבן דעם אויבערשטן וואס איז א פארזיכערונג און א באשיצער, און בעט א תפילה אז עס זאל שוין אויפגעבויט ווערן דער [[בית המקדש]] און דארט וועט מען מקריב זיין א קרבן תודה, צו דאנקען אויפ'ן אויסשעכטן דעם פיינט, און דעמאלטס וועט מען צוענדיגן מיט'ן געזאנג אויפ'ן באנייען דעם מזבח. דער פייטן בעט אויפ'ן ישועה פון גלות אדום, און דאן וועט מען צוענדיגן דעם זמר אז ס'זאל אויך אנטהאלטן דעם לויב אויפ'ן ענדגילטיגן ישועה פון דעם לעצטן גלות{{הערה|רבי אשר זאב שרייבער, תבונות מועד}}. | דער ערשטער סטראָף דינט אלס אריינפיר, און דערקלערט אז עס איז פאסיג צו לויבן דעם אויבערשטן וואס איז א פארזיכערונג און א באשיצער, און בעט א תפילה אז עס זאל שוין אויפגעבויט ווערן דער [[בית המקדש]] און דארט וועט מען מקריב זיין א קרבן תודה, צו דאנקען אויפ'ן אויסשעכטן דעם פיינט, און דעמאלטס וועט מען צוענדיגן מיט'ן געזאנג אויפ'ן באנייען דעם מזבח. דער פייטן בעט אויפ'ן ישועה פון גלות אדום, און דאן וועט מען צוענדיגן דעם זמר אז ס'זאל אויך אנטהאלטן דעם לויב אויפ'ן ענדגילטיגן ישועה פון דעם לעצטן גלות{{הערה|רבי אשר זאב שרייבער, תבונות מועד.}}. | ||
אין די פאלגענדע דריי סטראָפן לויפט דער פיוט אדורך אויף אלע [[גלות]]'ן וואו | אין די פאלגענדע דריי סטראָפן לויפט דער פיוט אדורך אויף אלע [[גלות]]'ן וואו כלל ישראל האט זיך געפונען, יעדן סטראָף איבער א צווייטן גלות, און ברענגט ארויס דעם באשעפער'ס גאולה. | ||
*'''מצרים''': דער צווייטער סטראָף רעדט פון גלות [[מצרים]], און רופט דאס אן "מלכות עגלה". עס שילדערט דעם "יד הגדולה" ביי [[יציאת מצרים]], און דאס איינזינקען די מצריים ביי [[קריעת ים סוף]]. | *'''מצרים''': דער צווייטער סטראָף רעדט פון גלות [[מצרים]], און רופט דאס אן "מלכות עגלה". עס שילדערט דעם "יד הגדולה" ביי [[יציאת מצרים]], און דאס איינזינקען די מצריים ביי [[קריעת ים סוף]]. | ||
*'''בבל''': דער דריטער סטראָף איז איבער [[גלות בבל]], און דערציילט דעם זינד פון [[עבודה זרה]] וואס האט דאס צוגעברענגט, און די ענדע פונעם גלות, ווען מען איז ארויף אין ארץ ישראל דורך [[זרובבל]]. | *'''בבל''': דער דריטער סטראָף איז איבער [[גלות בבל]], און דערציילט דעם זינד פון [[עבודה זרה]] וואס האט דאס צוגעברענגט, און די ענדע פונעם גלות, ווען מען איז ארויף אין ארץ ישראל דורך [[זרובבל]]. | ||
| שורה 35: | שורה 35: | ||
== געבוי == | == געבוי == | ||
דאס געבוי פונעם פיוט איז גאר אויסגעצייכנט און אייגנארטיג, עס איז געבוי, ווי א לייטער, אויף א מייסטערהאפטיגע סטיל פון גראמען וואס מען געפונט נישט כמעט ביי קיין שום פיוט (א/ב,א/ב,ב/ב,ג/ג,ב). עס הייבט זיך אן מיט איבערהיפנדיגע גראמען ביי יעדן האלבע שורה, דערנאך א געדאפלטע גראם וואס פארט אינגאנצן מיט'ן אויספיר פון די שורות, און א באזונדערע גראם ביים לעצטן שורה, וואס ענדיגט זיך דערנאך צוריק צום באשטימטן גראם. אן ענליכע געבוי טרעפט מען ביים זמר [[מה יפית]]. | דאס געבוי פונעם פיוט איז גאר אויסגעצייכנט און אייגנארטיג, עס איז געבוי, ווי א לייטער, אויף א מייסטערהאפטיגע סטיל פון גראמען וואס מען געפונט נישט כמעט ביי קיין שום פיוט (א/ב,א/ב,ב/ב,ג/ג,ב). עס הייבט זיך אן מיט איבערהיפנדיגע גראמען ביי יעדן האלבע שורה, דערנאך א געדאפלטע גראם וואס פארט אינגאנצן מיט'ן אויספיר פון די שורות, און א באזונדערע גראם ביים לעצטן שורה, וואס ענדיגט זיך דערנאך צוריק צום באשטימטן גראם. אן ענליכע געבוי טרעפט מען ביים זמר [[מה יפית]]. | ||
דער פיוט איז אויך איינגעטיילט אין אן אייניגער [[מעטער (פאעזיע)|מעטער]] פון זעקס טראַפן פער שורה (נישט אריינגערענט [[שוא]]). און דער אנהויבן פון די סטראפן זענען לויט די אקראסטיך פון "מרדכי חזק". | דער פיוט איז אויך איינגעטיילט אין אן אייניגער [[מעטער (פאעזיע)|מעטער]] פון זעקס טראַפן פער שורה (נישט אריינגערענט [[שוא]]). און דער אנהויבן פון די סטראפן זענען לויט די אקראסטיך פון "מרדכי חזק". | ||
פארהאן א מיינונג אז דער שורה "אז אגמור, בשיר מזמור, חנוכת המזבח" דינט ווי א פזמון און דארף געזאגט ווערן אלס אויספיר צו יעדן סטראף. אין געוויסע כתבי יד ערשיינט דער לעצטער שורה פון יעדן סטראף צוויי מאל, דאס איז ווארשיינליך באזירט אויפ'ן ניגון מיט וואס מען פלעגט דאס זינגען. | פארהאן א מיינונג אז דער שורה "אז אגמור, בשיר מזמור, חנוכת המזבח" דינט ווי א פזמון און דארף געזאגט ווערן אלס אויספיר צו יעדן סטראף. אין געוויסע כתבי יד ערשיינט דער לעצטער שורה פון יעדן סטראף צוויי מאל, דאס איז ווארשיינליך באזירט אויפ'ן ניגון מיט וואס מען פלעגט דאס זינגען. | ||
| שורה 65: | שורה 65: | ||
| <poem>מיין פעלזן פעסטער הילף, פאר דיר איז שיין צו לויבן, | | <poem>מיין פעלזן פעסטער הילף, פאר דיר איז שיין צו לויבן, | ||
פארפעסטיג מיין דאוון שטוב, און דארט וועלן מיר שחט'ן א תודה, | פארפעסטיג מיין דאוון שטוב, און דארט וועלן מיר שחט'ן א תודה, | ||
צום צייט פון אפרעכטן א שעכטונג, פונעם פיינט וואס בילט, | צום צייט פון אפרעכטן א שעכטונג, פונעם פיינט וואס בילט, | ||
דעמאלט וועל איך ענדיגן, דאס ליד פון געזאנג, פאר'ן באנייאונג פונעם מזבח.</poem> | דעמאלט וועל איך ענדיגן, דאס ליד פון געזאנג, פאר'ן באנייאונג פונעם מזבח.</poem> | ||
|- | |- | ||
| שורה 83: | שורה 83: | ||
קֵץ בָּבֶל, זְרֻבָּבֶל, לְקֵץ שִׁבְעִים נוֹשַׁעְתִּי:}}</poem> | קֵץ בָּבֶל, זְרֻבָּבֶל, לְקֵץ שִׁבְעִים נוֹשַׁעְתִּי:}}</poem> | ||
|<poem>אין מיין הייליג צימער האט ער מיר אריינגעברענגט, און אויך דארט האב איך נישט געשוויגן, | |<poem>אין מיין הייליג צימער האט ער מיר אריינגעברענגט, און אויך דארט האב איך נישט געשוויגן, | ||
און עס איז געקומען דער באטריגער און מיר פארטריבן, ווייל פרעמדע האב איך געדינט, | און עס איז געקומען דער באטריגער און מיר פארטריבן, ווייל פרעמדע האב איך געדינט, | ||
און גיפיטיגע וויין האב איך געגאסן, כמעט וואס איך בין פארגאנגען, | און גיפיטיגע וויין האב איך געגאסן, כמעט וואס איך בין פארגאנגען, | ||
דאס ענדע פון בבל, דורך זרובבל, צום ענדע פון זיבעציג [יאר] בין איך געהאלפן געווארן. </poem> | דאס ענדע פון בבל, דורך זרובבל, צום ענדע פון זיבעציג [יאר] בין איך געהאלפן געווארן. </poem> | ||
|- | |- | ||
| שורה 92: | שורה 92: | ||
רֹב בָּנָיו וְקִנְיָנָיו עַל הָעֵץ תָּלִיתָ.}}</poem> | רֹב בָּנָיו וְקִנְיָנָיו עַל הָעֵץ תָּלִיתָ.}}</poem> | ||
|<poem>פארשניידן דאס הייעך פונעם ציפרעס האט ער געוואלט, אגגי זון פון המדתא, | |<poem>פארשניידן דאס הייעך פונעם ציפרעס האט ער געוואלט, אגגי זון פון המדתא, | ||
און ביסט געווען פאר אים פאר א נעץ און א שטרויכלונג, און זיין שטאלץ איז צעשטערט געווארן, | און ביסט געווען פאר אים פאר א נעץ און א שטרויכלונג, און זיין שטאלץ איז צעשטערט געווארן, | ||
דאס קאפ פון "ימיני" האסטו דערהויבן, און דאס פיינט האסטו פארמעקט זיין נאמען, | דאס קאפ פון "ימיני" האסטו דערהויבן, און דאס פיינט האסטו פארמעקט זיין נאמען, | ||
זיין פיל קינדער, און זיין פארמעגן, אויפ'ן בוים האסטו געהאנגען.</poem> | זיין פיל קינדער, און זיין פארמעגן, אויפ'ן בוים האסטו געהאנגען.</poem> | ||
|- | |- | ||
| שורה 100: | שורה 100: | ||
:וּמִנּוֹתַר קַנְקַנִּים  נַעֲשָׂה נֵס לַשּׁוֹשַׁנִּים{{ביאור|א כינוי אויף די אידן, ווי עס שטייט אין פסוק {{תנך|שיר השירים|ב|ב|}} {{מנוקד|"כְּשׁוֹשַׁנָּה בֵּין הַחוֹחִים כֵּן רַעְיָתִי בֵּין הַבָּנוֹת"}}.}} | :וּמִנּוֹתַר קַנְקַנִּים  נַעֲשָׂה נֵס לַשּׁוֹשַׁנִּים{{ביאור|א כינוי אויף די אידן, ווי עס שטייט אין פסוק {{תנך|שיר השירים|ב|ב|}} {{מנוקד|"כְּשׁוֹשַׁנָּה בֵּין הַחוֹחִים כֵּן רַעְיָתִי בֵּין הַבָּנוֹת"}}.}} | ||
בְּנֵי בִינָה, יְמֵי שְׁמוֹנָה, קָבְעוּ שִׁיר וּרְנָנִים:}}</poem> | בְּנֵי בִינָה, יְמֵי שְׁמוֹנָה, קָבְעוּ שִׁיר וּרְנָנִים:}}</poem> | ||
|<poem>די יוונים האבן זיך פארזאמלט אויף מיר, דאן אין די טעג פון די חשמונאים, | |<poem>די יוונים האבן זיך פארזאמלט אויף מיר, דאן אין די טעג פון די חשמונאים, | ||
און זיי האבן אויפגעבראכן די מויערן פון מיינע טורמעס, און האבן מטמא געווען אלע אוילן, | און זיי האבן אויפגעבראכן די מויערן פון מיינע טורמעס, און האבן מטמא געווען אלע אוילן, | ||
און פון די פארבליבענע קריגלעך, האט פאסירט א נס פאר די "רויזן", | און פון די פארבליבענע קריגלעך, האט פאסירט א נס פאר די "רויזן", | ||
| שורה 111: | שורה 111: | ||
|<poem>אנטפלעק דיין הייליג ארעם, און דערנענטער די ענדע פונעם ישועה, | |<poem>אנטפלעק דיין הייליג ארעם, און דערנענטער די ענדע פונעם ישועה, | ||
זיי נוקם די נקמה פון דיינע קנעכט, פון דעם שלעכטן פאלק, | זיי נוקם די נקמה פון דיינע קנעכט, פון דעם שלעכטן פאלק, | ||
ווייל עס פארלענגערט זיך די צייט, און נישט קיין ענדע צו די בייזע טעג, | ווייל עס פארלענגערט זיך די צייט, און נישט קיין ענדע צו די בייזע טעג, | ||
שטופ דעם "רויטן", אין שאטן פון גיהנום, שטעל אונז אויף די זיבן פאסטוכער.</poem> | שטופ דעם "רויטן", אין שאטן פון גיהנום, שטעל אונז אויף די זיבן פאסטוכער.</poem> | ||
|- | |- | ||