בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 8: | שורה 8: | ||
| תאריך לידה עברי = י"ח באב ה'תקי"ד | | תאריך לידה עברי = י"ח באב ה'תקי"ד | ||
| תאריך פטירה עברי = ט"ו אייר ה'תקצ"ו | | תאריך פטירה עברי = ט"ו אייר ה'תקצ"ו | ||
}}'''רבי אהרן ווארמס''' (אויך ווירמש אדער וירמיש; ה'תקי"ד–ט"ו אייר ה'תקצ"ו, אין [[מעץ]]) איז געווען א בארימטער רב און תלמיד חכם, דיין, פוסק און ראש ישיבה אין [[עלזאס|עלזאַס]]-[[לאטארינגיע|לאָטאַרינגיע]], פראנקרייך, אין דער תקופה פון [[עמאנציפאציע|עמאַנציפּאַציע]] און די פראנצויזישע רעוואלוציע. | | ווייב = קענדלה | ||
}}'''רבי אהרן ווארמס''' (אויך ווירמש אדער וירמיש; ה'תקי"ד–ט"ו אייר ה'תקצ"ו, אין [[מעץ]]) איז געווען א בארימטער רב און תלמיד חכם, דיין, פוסק און ראש ישיבה אין [[עלזאס|עלזאַס]]-[[לאטארינגיע|לאָטאַרינגיע]], פראנקרייך, אין דער תקופה פון [[עמאנציפאציע|עמאַנציפּאַציע]] און די פראנצויזישע רעוואלוציע. זיין לעבן האט געשפּאנט די פּעריאדע פון איבערגאנג פון דער אלטער סדר צו דער נייער. רבי אהרן ווירמש איז באקאנט בעיקר פאר זיין הויפט ווערק, "'''מאורי אור'''", אַן עקסטענסיוו שטודיע אויפן תלמוד און שולחן ערוך. ער האט געדינט אלס מיטגליד אין דער פּאריזער סנהדרין אין תקס"ז. | |||
==ביאגראפיע== | ==ביאגראפיע== | ||
ר' אהרן ווארמס איז געבוירן געווארן י"ח אב תקי"ד, אין גייזלויטערן (Geislautern), א קליין דארף נאנט צו פעלקלינגען אין דער [[זארלאנד]] געגנט פון דייטשלאנד, צו א רבנישער משפחה. זיין פאטער איז געווען רבי אברהם אבערלע (בן מאיר) | ר' אהרן ווארמס איז געבוירן געווארן י"ח אב תקי"ד, אין גייזלויטערן (Geislautern), א קליין דארף נאנט צו פעלקלינגען אין דער [[זארלאנד]] געגנט פון דייטשלאנד, צו א רבנישער משפחה. זיין פאטער איז געווען רבי אברהם אבערלע (בן מאיר), דער מחבר פון "פּונדק דאברהם", א באנד פון שאלות ותשובות וואס איז נישט געדרוקט געווארן{{הערה|[https://www.kedem-auctions.com/he/node/180823 מכתב סמיכה מרבי יהונתן אייבשיץ – מיץ, תק"ה / כתב-יד חיבור שלא נדפס "פונדק דאברהם" מאת תלמידו רבי אברהם אבריל ווירמש ממיץ (אביו של בעל ה"מאורי אור") – מיץ, תקמ"ב] – קדם בית מכירות פומביות בע״מ.}}. זיין מוטער'ס נאמען איז געווען עלה{{הערה|זעט אין די אקראסטיך צו זיינע פיוטים, '[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=osu.32435021422050&seq=78 עוד למועד]', דף לו–לז.}}. ער איז געווען אַן אייניקל פון רבי אליה בלין, אב בית דין פון דער ווירמש קהילה, און אַן אייניקל פון רבי גרשון אשכנזי, רב פון מעץ. פון זיין מוטערס זייט איז ר' אהרן געווען אַן אייניקל פון רבי אליעזר ליברמן רענז, און אַן אייניקל פון רבי שמואל פאַלסבורג{{הערה|'קן טהור', דף קמו,ב.}}. | ||
ר' אהרן'ס פאטער האט פארזארגט זיין פריע חינוך. שפעטער האט ער געלערנט אין [[עלזאס]]ער ישיבות און דערנאך אין דער ישיבה אין מעץ, וואס איז געפירט געווארן דורך הויפט רב [[רבי לייב גינצבורג]], מחבר פון "שאגת אריה". כאטש זיין באציאונג צו רבי לייב איז נישט קלאר, מיט ווייניג דערמאנונגען אין זיין הויפט ווערק מאורי אור, אידענטיפיצירן געוויסע מקורים אים יא אלס א תלמיד{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 65–66, note 1.}}. לויט געוויסע | ר' אהרן'ס פאטער האט פארזארגט זיין פריע חינוך. שפעטער האט ער געלערנט אין [[עלזאס]]ער ישיבות און דערנאך אין דער ישיבה אין מעץ, וואס איז געפירט געווארן דורך הויפט רב [[רבי לייב גינצבורג]], מחבר פון "שאגת אריה". כאטש זיין באציאונג צו רבי לייב איז נישט קלאר, מיט ווייניג דערמאנונגען אין זיין הויפט ווערק מאורי אור, אידענטיפיצירן געוויסע מקורים אים יא אלס א תלמיד{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 65–66, note 1.}}. לויט געוויסע האט ער באקומען הויכע חן ביי רבי לייב און האט געהאלטן א הלכה'דיגע רעדע אין דער מעץ שול אין דעם יונגן עלטער פון פופצן{{הערה|שם=JE|{{אנצ יהודית|101-aaron-worms|Aaron Worms|Louis Ginzberg}}}}. | ||
אין 1777 איז ער באשטימט געווארן צום רבנות פון קריכינגען (Créhange) אין דייטש [[לאטארינגיע|לארעין]], וואו ער האט געדינט זיבן יאר{{הערה|שם=JE}}. נאך רבי לייב'ס פטירה אין תקמ"ה איז ער צוריקגעקומען קיין מעץ, וואו ער איז באשטימט געווארן אלס דער ראש ישיבה (זיין תלמיד איז געווען אליקים כרמולי), און שפּעטער אלס דיין און פוסק. פון 1813 האט ער געדינט אלס דעפּוטאט רב. טראץ דעם וואס ער איז גערעכנט געווארן אלס העכסטע הלכה אויטאריטעט אין דער קהילה, איז אים לאנגע יארן נישט געגעבן געווארן די פּאזיציע פון הויפט רב ווייל ער האט נישט גערעדט פראנצויזיש{{הערה|[https:// | אין 1777 איז ער באשטימט געווארן צום רבנות פון קריכינגען (Créhange) אין דייטש [[לאטארינגיע|לארעין]], וואו ער האט געדינט זיבן יאר{{הערה|שם=JE}}. נאך רבי לייב'ס פטירה אין תקמ"ה איז ער צוריקגעקומען קיין מעץ, וואו ער איז באשטימט געווארן אלס דער ראש ישיבה (זיין תלמיד איז געווען אליקים כרמולי), און שפּעטער אלס דיין און פוסק. פון 1813 האט ער געדינט אלס דעפּוטאט רב. טראץ דעם וואס ער איז גערעכנט געווארן אלס העכסטע הלכה אויטאריטעט אין דער קהילה, איז אים לאנגע יארן נישט געגעבן געווארן די פּאזיציע פון הויפט רב ווייל ער האט נישט גערעדט פראנצויזיש{{הערה|[https://viewer.rsl.ru/ru/rsl01006576292?page=377&rotate=0&theme=white 'בן נון', דף קפו, א].}}. ער איז ענדליך איינשטימיג אויסגעוועלט געווארן הויפּט רב פון מעץ אום י"ד סיון תקצ"ב, א פאזיציע וואס די רעגירונג האט באשטעטיגט טראץ זיין מאנגל אין פראנצויזישער באהאוונטקייט{{הערה|שם=JE}}. ער איז נפטר געווארן פיר יאר שפּעטער. | ||
ר' אהרן האט קאמבינירט פובליק סערוויס מיט אינטענסיווע געלערנטקייט, און האט געשפילט א פירנדיגע ראלע אין דער אידישער קהילה פון מעץ{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 65.}}. | ר' אהרן האט קאמבינירט פובליק סערוויס מיט אינטענסיווע געלערנטקייט, און האט געשפילט א פירנדיגע ראלע אין דער אידישער קהילה פון מעץ{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 65.}}. | ||
| שורה 24: | שורה 25: | ||
ער האט אונטערגעשטיצט די גרינדונג פון דער ערשטער אידישער פובליק שולע אין מעץ אין 1818 און איז געווען פארמישט אין מעודד זיין פאכבילדונג{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 66–67.}}. | ער האט אונטערגעשטיצט די גרינדונג פון דער ערשטער אידישער פובליק שולע אין מעץ אין 1818 און איז געווען פארמישט אין מעודד זיין פאכבילדונג{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 66–67.}}. | ||
ר' אהרן איז | ר' אהרן איז נפטר געווארן ט"ו אייר ה'תקצ"ו אין מעץ, געהייליגט און באליבט ביי סיי ארטאדאקסישע און סיי פּראגרעסיווע אידן. ער איז נאכגעפאלגט געווארן אלס הויפט רב פון מעץ דורך זיין איידעם, רבי יהודה (לעאן) מאיר לאמבערט, וועלכער איז געווען א שארפער קעגנער פון רעפארם{{הערה|שם=JE}}. ר' אהרן'ס פּטירה האט באצייכנט, אין א געוויסן זין, דעם סוף פון אן עפאכע פון ערנסטע תלמודישע געלערנטקייט וואס ווערט פובליצירט אין פראנקרייך, ווי נאכפאלגענדע וויסנשאפטליכע ווערק זענען אפט פארבליבן אין כתב-יד{{הערה|שם=MUSE|Berkovitz, Jay R. "[https://dx.doi.org/10.1353/book.67402 4. The Jewish Community: Continuity and Change]", ''The Shaping of Jewish Identity in Nineteenth-Century France''. Wayne State University Press, 2018. Project MUSE.|כיוון=שמאל}}. | ||
==ווערק== | ==ווערק== | ||
| שורה 39: | שורה 36: | ||
ר' אהרן האט אנגעבליך באפוילן זיין פאמיליע צו פארניכטן זיינע אומפובליצירטע ווערק נאך זיין טויט, אבער צאלרייכע כתבי ידות עקזיסטירן נאך. די מאנוסקריפּטן שליסן איין א פירוש צו קהלת{{הערה|{{כתיב|מאורי אור (קהלת)|990001984350205171|ספריית כל ישראל חברים, Ms. 286 III}}; {{כתיב|מאורי אור (קהלת-איוב)|990001195500205171|ספריית כל ישראל חברים, Ms. 286}}}} און אויף נאך ספרים פון תנ"ך{{הערה|{{כתיב|מאורי אור: (תורה)|990026783270205171|ספריית כל ישראל חברים, Ms. 286}}; {{כתיב|מאורי אור (נ"ך)|990001195470205171|ספריית כל ישראל חברים, 286 IV}}; {{כתיב|מאורי אור (כתובים)|990001195490205171|Library of the Alliance Israélite Universelle, Ms. Ms. 286}}}}, א פירוש אויף [[סדר אליהו רבה]]{{הערה|{{כתיב|מאורי אור (חמשה אור)|990001195460205171|Library of the Alliance Israélite Universelle, Ms. 288}}}}, הלכה'דיגע צוגאבן צו מאורי אור גערופן 'שמונת אור'{{הערה|{{כתיב|מאורי אור (שמונת אור)|990001195510205171|Library of the Alliance Israélite Universelle, Ms. 287}}}}, און א וויכטיגע קבלה'דיגע פירוש צום סידור וואס אנטהאלט אינסטרוקציעס באזירט אויף די כוונות פון [[אר"י הקדוש|רבי יצחק לוריא]]. די כתבי ידות ווערן געהאלטן ביי די Alliance Israélite Universelle ([[כל ישראל חברים]]) ביבליאטעק אין פאריז{{הערה|שם=Berkovitz,66}}. | ר' אהרן האט אנגעבליך באפוילן זיין פאמיליע צו פארניכטן זיינע אומפובליצירטע ווערק נאך זיין טויט, אבער צאלרייכע כתבי ידות עקזיסטירן נאך. די מאנוסקריפּטן שליסן איין א פירוש צו קהלת{{הערה|{{כתיב|מאורי אור (קהלת)|990001984350205171|ספריית כל ישראל חברים, Ms. 286 III}}; {{כתיב|מאורי אור (קהלת-איוב)|990001195500205171|ספריית כל ישראל חברים, Ms. 286}}}} און אויף נאך ספרים פון תנ"ך{{הערה|{{כתיב|מאורי אור: (תורה)|990026783270205171|ספריית כל ישראל חברים, Ms. 286}}; {{כתיב|מאורי אור (נ"ך)|990001195470205171|ספריית כל ישראל חברים, 286 IV}}; {{כתיב|מאורי אור (כתובים)|990001195490205171|Library of the Alliance Israélite Universelle, Ms. Ms. 286}}}}, א פירוש אויף [[סדר אליהו רבה]]{{הערה|{{כתיב|מאורי אור (חמשה אור)|990001195460205171|Library of the Alliance Israélite Universelle, Ms. 288}}}}, הלכה'דיגע צוגאבן צו מאורי אור גערופן 'שמונת אור'{{הערה|{{כתיב|מאורי אור (שמונת אור)|990001195510205171|Library of the Alliance Israélite Universelle, Ms. 287}}}}, און א וויכטיגע קבלה'דיגע פירוש צום סידור וואס אנטהאלט אינסטרוקציעס באזירט אויף די כוונות פון [[אר"י הקדוש|רבי יצחק לוריא]]. די כתבי ידות ווערן געהאלטן ביי די Alliance Israélite Universelle ([[כל ישראל חברים]]) ביבליאטעק אין פאריז{{הערה|שם=Berkovitz,66}}. | ||
מאורי אור רעפרעזענטירט דאס לעצטע באדייטנדע ביישפיל פון ערנסטע תלמודישע געלערנטקייט פובליצירט אין פראנקרייך פון יענער תקופה{{הערה| | מאורי אור רעפרעזענטירט דאס לעצטע באדייטנדע ביישפיל פון ערנסטע תלמודישע געלערנטקייט פובליצירט אין פראנקרייך פון יענער תקופה{{הערה|שם=MUSE}}. | ||
==מיינונגען וועגן הלכה און מנהג== | ==מיינונגען וועגן הלכה און מנהג== | ||
| שורה 46: | שורה 43: | ||
'''די ראָלע פונעם זוהר:''' צענטראל צו ר' אהרן'ס סיסטעם איז די פּראמינענץ פונעם זוהר סיי צו באשטימען די ריכטיגע הלכה'דיגע פּראקטיק סיי צו קלארשטעלן דעם אונטערליגנדן זינען פון אנדערש אומקלארע דינים און מנהגים. אין דעם הינזיכט האט ר' אהרן נאכגעפאלגט א מעטאד וואס איז נישט אנדערש פון זיינע אשכנזישע פארגייער פאר וועמען דער זוהר איז געווען אַן אומבאשטרייטבארער הלכה'דיגער מקור. אין כאטש איין פאל וועגן דעם פלאצירונג פון א בעט, האט ר' אהרן אפגעווארפן די פארשפרייטע פראקטיק אלס א טעות און האט זיך אנגעשטרענגט צו באווייזן אז דער זוהר'ס באדייט שטייגט דעם פון דעם תלמוד, אפילו אויב זיין באווייז זעט אויס קינסטליך{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 69–70.}}. | '''די ראָלע פונעם זוהר:''' צענטראל צו ר' אהרן'ס סיסטעם איז די פּראמינענץ פונעם זוהר סיי צו באשטימען די ריכטיגע הלכה'דיגע פּראקטיק סיי צו קלארשטעלן דעם אונטערליגנדן זינען פון אנדערש אומקלארע דינים און מנהגים. אין דעם הינזיכט האט ר' אהרן נאכגעפאלגט א מעטאד וואס איז נישט אנדערש פון זיינע אשכנזישע פארגייער פאר וועמען דער זוהר איז געווען אַן אומבאשטרייטבארער הלכה'דיגער מקור. אין כאטש איין פאל וועגן דעם פלאצירונג פון א בעט, האט ר' אהרן אפגעווארפן די פארשפרייטע פראקטיק אלס א טעות און האט זיך אנגעשטרענגט צו באווייזן אז דער זוהר'ס באדייט שטייגט דעם פון דעם תלמוד, אפילו אויב זיין באווייז זעט אויס קינסטליך{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 69–70.}}. | ||
'''שטעלונג צו מנהג:''' ר' אהרן האט געוויזן שטארקע לויאליטעט צו דעם | '''שטעלונג צו מנהג:''' ר' אהרן האט געוויזן שטארקע לויאליטעט צו דעם לעג-ט פון דעם [[מהרי"ל]] (רבי יעקב מולין פון 14טן יארהונדערט מיינץ); דערביי האט ער געטשאלענדזשד די אויטאריטעט פון [[רבי משה איסרליש]], באזונדערס וועגן מנהג. ר' אהרן האט גע'טענה'ט אז רמ"א האט זיך צו שטארק געשטיצט אויף פּוילישע מנהגים אין זיינע הגהות אויפן שולחן ערוך, בשעת ער האט פארנאכלעסיגט קלאסישע אשכנזישע מקורות. די טשאלענדזשעס איז געזען געווארן אלס א דרייסטע פרואוו צו צוריקדרייען די מערב טראדיציע צו וועלכע עלזאס-לאריין און דייטשלאנד זענען היסטאריש געווען געבונדן. בשעת ער האט פארטיידיגט רמ"א איבער ענינים פון ריינע הלכה, האט ר' אהרן אין ענינים פון מנהג באשטעטיגט אז "מיר פון אשכנז פאלגן דעם מהרי"ל… וועלכער איז דער אויטענטישער [פאָרשטייער פון] אשכנז". ער האט אומאויפהערליך אונטערגעשטראכן די אונטערשיידונג פון מנהג אשכנז, באזונדערס אין ליטורגיע. ער האט אויך געמאכט אנשטרענגונגען צו דיסקרעדיטירן מנהגים וואס ער האט געזען אלס באזירט אויף אמונות-טפלות, מיספארשטענדענישן, לינגוויסטישע קארופּציע אדער טעקסטואלע טעותים{{הערה|Berkovitz, Law, p. 72. ר' אהרן'ס טשאלענדזש צו רמ"א האט זיך איינגעשטימט מיט א ברייטערע טענדענץ צווישן צענטראל אייראפעאישע רבנישע ליטעראטור אויסצודרוקן אומצופרידנקייט פון רמ"א'ס גליאסן בשעת מען האט געהייליגט דעם מהרי"ל.}}. | ||
'''אפּאזיציע צו פּאפּולארער קבלה:''' ר' אהרן האט זיך אויך אנטקעגנגעשטעלט דער וואקסנדיגער פּאפּולעריטעט פון קבלה'דיג-באזירטע פירונגען פארבונדן מיט חסידות. צום ביישפיל, האט ער קריטיקירט די פראקטיק פון די וואס קומען שפעט אין שול אבער ווילן נישט שפּרינגען פאראויס צו זיך אנשליסן אין תפילה בציבור אויס מורא פון "מהפך זיין די צינורות", רופענדיג עס א פארלעצונג פון הלכה{{הערה|'באר שבע', דף כא.}}. ער האט געטיילט באזארגניסן מיט אנדערע רבנים פון זיין צייט, ווי [[רבי יחזקאל לאנדא]] און [[רבי יעקב עמדין]], וועגן די פארשפרייטונג פון זוהרישע און לוריאנישע שריפטן און פראקטיציעס צווישן די מאסן, מורא האבנדיג פאר דעם פאטענציאל פאר נעגאטיווע קאנסעקווענצן ענליך צו שבתי צבי אדער געפארן וואס קומען פון פעלערהאפטע מיסטישע טראנסמיסיע. ער האט צוגעגעבן אז זיין דור איז נישט גרייט פאר אזא פאפולעריזאציע. ער האט זיך אויך אנטקעגנגעשטעלט שאקלען בעת דאווענען{{הערה|'באר שבע', דף כ,א.}}, א פּּאפּולערער חסידישער פירונג{{הערה|Berkovitz, Law, p. 71.}}. | '''אפּאזיציע צו פּאפּולארער קבלה:''' ר' אהרן האט זיך אויך אנטקעגנגעשטעלט דער וואקסנדיגער פּאפּולעריטעט פון קבלה'דיג-באזירטע פירונגען פארבונדן מיט חסידות. צום ביישפיל, האט ער קריטיקירט די פראקטיק פון די וואס קומען שפעט אין שול אבער ווילן נישט שפּרינגען פאראויס צו זיך אנשליסן אין תפילה בציבור אויס מורא פון "מהפך זיין די צינורות", רופענדיג עס א פארלעצונג פון הלכה{{הערה|'באר שבע', דף כא.}}. ער האט געטיילט באזארגניסן מיט אנדערע רבנים פון זיין צייט, ווי [[רבי יחזקאל לאנדא]] און [[רבי יעקב עמדין]], וועגן די פארשפרייטונג פון זוהרישע און לוריאנישע שריפטן און פראקטיציעס צווישן די מאסן, מורא האבנדיג פאר דעם פאטענציאל פאר נעגאטיווע קאנסעקווענצן ענליך צו שבתי צבי אדער געפארן וואס קומען פון פעלערהאפטע מיסטישע טראנסמיסיע. ער האט צוגעגעבן אז זיין דור איז נישט גרייט פאר אזא פאפולעריזאציע. ער האט זיך אויך אנטקעגנגעשטעלט שאקלען בעת דאווענען{{הערה|'באר שבע', דף כ,א.}}, א פּּאפּולערער חסידישער פירונג{{הערה|Berkovitz, Law, p. 71.}}. | ||
| שורה 57: | שורה 54: | ||
טראץ זיין טיפן געלערנטקייט, האט ר' אהרן'ס אומפעאיגקייט צו רעדן פראנצויזיש באגרעניצט זיין קאריערע פארשריט פאר אסאך יארן. דאס באטאנט די טוישנדיגע ערווארטונגען פאר רבנים אין נאך-רעוואלוציאנערישן פראנקרייך, וואו עפנטליכע פיגורן זענען געווען נויטיג, נישט נאר קאבינעט געלערנטע. ר' אהרן ווערט געשילדערט אלס אן 'אלט-שטייגער' רב, איינגעטונקן אין לערנען, אין קאנטראסט צו דעם נייעם סארט רב וואס איז ערווארטעט צו מיניסטרירן צו זיין פאסטוך און זיך אריינלאזן אין עפנטליכע אקטיוויטעטן{{הערה|Cahen, rabbinat, p. 121.}}. | טראץ זיין טיפן געלערנטקייט, האט ר' אהרן'ס אומפעאיגקייט צו רעדן פראנצויזיש באגרעניצט זיין קאריערע פארשריט פאר אסאך יארן. דאס באטאנט די טוישנדיגע ערווארטונגען פאר רבנים אין נאך-רעוואלוציאנערישן פראנקרייך, וואו עפנטליכע פיגורן זענען געווען נויטיג, נישט נאר קאבינעט געלערנטע. ר' אהרן ווערט געשילדערט אלס אן 'אלט-שטייגער' רב, איינגעטונקן אין לערנען, אין קאנטראסט צו דעם נייעם סארט רב וואס איז ערווארטעט צו מיניסטרירן צו זיין פאסטוך און זיך אריינלאזן אין עפנטליכע אקטיוויטעטן{{הערה|Cahen, rabbinat, p. 121.}}. | ||
==השקפה אויף השכלה== | |||
די פאקט אז זיינע צייטגענאָסן האָבן אים געזען פון מערקווירדיג אנדערשע פּערספּעקטיוון ווייזט אז ער איז געווען א פילפאכיגער מענטש מיט אומגעוויינטלעכער קאָמפּלעקסאַטיע. ער האָט געשנאָבן גרויסע באַוואונדערונג צווישן לומדי תורה און טראדיציאנעלע בעלי בתים וואס האבן אים באטראכט אלס א פאנטרעגער פאר לימוד התורה און מסורה. פון דער אנדערער זייט, האבן די וואס האבן געזוכט ריטועלע רעפארמען (פּראפּאנענטן פון השכלה), אים געזען אלס א בונד אין זייער קאמף קעגן דער ארטאדאקסישער עסטאבלישמענט. | |||
טראץ זיין טראדיציאנאליזם, זאגן מאנכע אז ער האט אויסגעדרוקט מיינונגען וואס האבן געפלאסטערט דעם וועג פאר רעפארם. ער האט געגלויבט אז עס איז בעסער צו דאווענען אין דער מוטער שפראך אויב מען פארשטייט נישט קיין העברעאיש, איידער זיך צו מוטשען מיט העברעאישע תפילות אן פארשטאנד. באזירט אויף דעם, האט ער זיך נישט אנגעשלאסן אין דער אגיטאציע קעגן די רעפארמען פון דעם האמבורגער טעמפל{{הערה|שם=יודאיקע}}. ער האט אויך פּראטעסטירט קעגן אריינלייגן פיוטים אין תפילות, צומאל רעדנדיג לעכערליך פון זייערע מחברים. ער האט געמאכט א שטארקע שטעלונג קעגן גלויביגע מנהגים, קריטיש קוקנדיג אויף מנהגים וואס זענען נישט געהאלטן געווארן פאר פליכט בלויז באזירט אויף באנוץ{{הערה|שם=JE}}. | |||
ער איז אזוי באטראכט געווארן אין דעם קליינעם קרייז פון פראנצויזישע משכילים אלס איינער וואס האט דעם פּאטענציאל צו דינען אלס א מאדעל פאר א נײעם דור רבנים. | |||
אבער, א נאענטע לערנונג פון זיינע כתבים ווייזט אז דאס בילד וואס די השכלה האט געבויט איז געווען אומפארענדיגט; זיין וועלט איז קלאר צענטרירט געווען אויף הלכה. עס איז נישטא קיין באווייז אז ער האט שטודירט, אדער געווען אינטערעסירט אין, וועלטליכע טעמעס, און זיין מיינונג איבער פילאזאפן איז געווען נעגאטיוו{{הערה|'באר שבע', דף כב,ב; 'קן טהור', דף יז,ב.}}. די געדאנק פון רעליגיעזע רעפארם איז געווען פרעמד פאר אים{{הערה|Berkovitz, Law, pp. 67–68.}}. | |||
==וויכוח און רעפּוטאַציע== | |||
זיין ווערק "מאורי אור" איז פאַרשלאָגן געוואָרן דורך געוויסע רבנישע פיגורן. הרב ישכר תמר, מחבר פון "עלי תמר", האט געזען אין געוויסע פּסיקות פון רבי אהרן ווירמש סימנים פון א נטיה צו רעפארם, און האט טאקע געהאלטן אז ער איז "געווארן א צדוקי" אין סוף זיין לעבן, צוליב זיין באטייליגונג אין דער סנהדרין פון נאפּאלעאן. | |||
פּראפעסאר שפּיגל טענה'ט אבער מיט געוואלד קעגן דעם געדאנק אז ווארמס האט געשטיצט רעפארם, טענהנדיג אז ער איז געווען א הייסער שטיצער פון באהיטן מנהג און הלכה, און אז ער איז געווארן דער טעמע פון לשון הרע נאך זיין טויט. ער טענה'ט אז תמר האט מסתמא נישט געזען דעם גאנצן ספר "מאורי אור", און זיין ידיעה וועגן דעם איז געווען בלויז פון ציטאטן פון שפּעטערדיגע מחברים. ער טענה'ט אז זיין קעגנערשאפט צום רמ"א און פראגעס פון געוויסע מנהגים זענען געווען קאנסיסטענט מיט אנדערע רבנישע אויטאריטעטן און האבן נישט אנגעוויזן אויף שטיצע פאר רעפארם. שפּיגל ווייזט אָן אלס א שטארקע טענה לטובתו, דעם פאקט אז דער חיד"א האט דערמאנט רבי אהרן ווירמש און זיין ספר "מאורי אור" אין זיין ספר "שם הגדולים". לויט שפּיגל, האט דער חיד"א נישט דערמאנט רבנים וואס זענען שנוי במחלוקת. | |||
אנדערע גדולי ישראל, ווי דער גאון רבי יוסף זכריה שטערן פון שעוול ("הרב הזוכר"), האבן דערמאנט דעם בעל "מאורי אור" און ציטירט פון זיין חיבור אין צענדליגע ערטער אין זייערע ווערק{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל שפירא|הרב שזלזל קשות במנהג טעימת התבשילים בערב שבת|haredim-news/sb944m|כ"ב באדר ב' תשפ"ד}}.}}. אויך דער בעל "מנחת אלעזר" ממונקאטש דערמאנט דעם ספר "מאורי אור"{{הערה|שו"ת מנחת אלעזר חלק ב' (סימן ד' ד"ה וראיתי): "מחבר מאורי אור זצ"ל רב גובריה וכוחו ניכר מתוך חיבוריו".}}. לויט [[רבי עובדיה יוסף]], איז מותר צו ציטירן פון אים, און ער איז געווען פון גדולי ישראל{{הערה|{{כיכר השבת|ישראל שפירא|כשהגר"ע יוסף לימד זכות על הרב שהתנגד לטעימת התבשילים|haredim-news/sbasv8|כ"ג באדר ב' תשפ"ד}}.}}. דאס ווייזט אויף דעם אז טראץ די קריטיק, האבן פילע שפּעטערדיגע אויטאריטעטן באטראכט זיין ווערק אלס וויכטיג און אויטאריטאטיוו. | |||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
| שורה 67: | שורה 77: | ||
*Jay R. Berkovitz. “[https://www.jstor.org/stable/23536130 LAW AND CUSTOM IN THE WRITINGS OF R. AARON OF WORMS].” ''Proceedings of the World Congress of Jewish Studies'', vol. 11, 1993, pp. 65–72. | *Jay R. Berkovitz. “[https://www.jstor.org/stable/23536130 LAW AND CUSTOM IN THE WRITINGS OF R. AARON OF WORMS].” ''Proceedings of the World Congress of Jewish Studies'', vol. 11, 1993, pp. 65–72. | ||
*{{אקדמיה|Jay R. Berkovitz|"Authority and Innovation at the Threshold of Modernity: The Me'orei Or of Rabbi Aaron Worms of Metz"|8074169||''Me'ah She'arim: Studies in Medieval Jewish Spiritual Life in Memory of Isadore Twersky'', Jerusalem, 2001, pp. 249-285}} | *{{אקדמיה|Jay R. Berkovitz|"Authority and Innovation at the Threshold of Modernity: The Me'orei Or of Rabbi Aaron Worms of Metz"|8074169||''Me'ah She'arim: Studies in Medieval Jewish Spiritual Life in Memory of Isadore Twersky'', Jerusalem, 2001, pp. 249-285}} | ||
*Abraham Cahen, "[https://www.persee.fr/doc/rjuiv_0484-8616_1886_num_13_25_3479#rjuiv_0484-8616_1886_num_13_25_T1_0119_0000 Le rabbinat de Metz pendant la période française (1567-1871)]", ''Revue des études juives'', 1886, pp. | *Abraham Cahen, "[https://www.persee.fr/doc/rjuiv_0484-8616_1886_num_13_25_3479#rjuiv_0484-8616_1886_num_13_25_T1_0119_0000 Le rabbinat de Metz pendant la période française (1567-1871)]", ''Revue des études juives'', 1886, pp. 114-126. | ||
</div> | </div> | ||
| שורה 87: | שורה 97: | ||
*[https://digipres.cjh.org/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE3626505 ספר מאורי אור: על התלמוד כולו], 7 חלקים (הויכע רעזאלוציע PDF טעקעס). | *[https://digipres.cjh.org/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE3626505 ספר מאורי אור: על התלמוד כולו], 7 חלקים (הויכע רעזאלוציע PDF טעקעס). | ||
*[https://catalog.hathitrust.org/Record/100220447/Home מאורי אור] חלקים ד, ה, ז. | *[https://catalog.hathitrust.org/Record/100220447/Home מאורי אור] חלקים ד, ה, ז. | ||
*[https://viewer.rsl.ru/ru/rsl01006576292?page=5 חלק ו - בן נון אין די רוסישער שטאַט ביבליאטעק] | |||
*[https://www.geni.com/people/Rabbi-Aron-Worms/6000000002803107673 Rabbi Aron Abraham Worms (1754 - 1836) - Geni.com]. | *[https://www.geni.com/people/Rabbi-Aron-Worms/6000000002803107673 Rabbi Aron Abraham Worms (1754 - 1836) - Geni.com]. | ||
*{{דף שער בספרייה הלאומית|987007289906205171|ווירמש, אהרן בן אברהם אברלי יוסף (1754-1836)}} | *{{דף שער בספרייה הלאומית|987007289906205171|ווירמש, אהרן בן אברהם אברלי יוסף (1754-1836)}} | ||